باسىمىز اۋىرىپ، بالتىرىمىز سىزداسا بولدى، دارىگەرگە جۇگىنىپ، ءدارى ىزدەيمىز. كۇندەلىكتى تەلەارنالاردان بەرىلىپ جاتقان شەتەلدىك ءدارى-دارمەكتىڭ جارناماسىن كورگەن قاراپايىم جۇرت باعاسى قىمبات بولسا دا، سول دارىلەرگە ءالى دە تاۋەلدى بولىپ وتىر. ەلىمىزدە ناۋقاستاردى ءدارى-دارمەكپەن قامتاماسىز ەتۋدىڭ بارلىق العىشارتى جاسالعان. كەرەك دەسەڭىز، كەشەگى كەڭەستىك كەزەڭدەگى بازالىق جاعدايلارى تولىق جاسالعان زاۋىتتار دا ەلىمىزدە جۇمىس جاساپ جاتىر. ۇكىمەت تە ولارعا ءار ءتۇرلى مەملەكەتتىك باعدارلامالار اياسىندا ينۆەستيتسيا قۇيىپ، جوبالارعا قارجىلاي كومەك كورسەتۋدە. بىراق سوندا دا يمپورت جول بەرەر ەمەس. بىزدە وندىرىلەتىن اسپيرين، انالگين، پاراتسەتامولدان گورى، وزگەنىڭ انالگينى ءوتىمدى بولىپ تۇر قازىرگى ۋاقىتتا. نەگە بۇلاي؟ بۇل سالانىڭ وركەندەيتىن كەزى جەتتى ەمەس پە؟

فارماتسەۆتيكا وتاندىق ونەركاسىپتىڭ ەڭ كەنجە قالعان سالاسى رەتىندە كورىنىپ كەلەدى. «حالىقتىڭ باستى بايلىعى – دەنساۋلىق» دەيتىن بولساق، بۇل سالا قاي ەلدە بولماسىن قۋاتتى سالانىڭ ءبىرى بولۋعا ءتيىس. الايدا ەلىمىزدە ءدارى-دارمەك وندىرۋشىلەر سالاسىنا قاتىستى وزەكتى ماسەلە كوپ. قازىر اۋرۋ كوپ، ءدارى-دارمەكتىڭ ءتۇرى ودان دا كوپ. الايدا ەلىمىزدىڭ فارماتسەۆتيكا سالاسىنداعى وتاندىق وندىرۋشىلەردىڭ ۇلەس سالماعى 20-اق پايىزدى قۇراپ وتىر. قالعان 80 پايىز ءونىم شەتەلدىكى دەگەن ءسوز. دەمەك، بىزدە بۇل سالا سەرپىندى قۋات الىپ، وتاۋىن ءالى تىگە الماي وتىر. ەلباسىمىز ايتقانداي، «ماڭگىلىك ەل» بولۋ ءۇشىن بۇگىنگى جارقىن بولاشاقتىڭ باستى بايلىعى – دەنساۋلىق قۋاتتى بولۋ كەرەك. ۇرپاعىمىز الاڭسىز بولۋى ءۇشىن بۇگىنگى وتاندىق فارماتسەۆتيكا ءوندىرىسىنىڭ الەۋەتىن ارتتىرۋ قاجەت. بۇگىنگى كۇنى شەتەل اسىپ كەلگەن ءدارى-دارمەك باعاسى قىمبات. سوندا دا حالقىمىز سول قىمبات ءدارى-دارمەككە ءزارۋ بولىپ وتىرعان سىڭايلى. وسى ورايدا وتاندىق فارماتسەۆتيكانىڭ ءوندىرىسىن قۋاتتى ەتۋ ءۇشىن، ۇكىمەت نازارىن اۋدارا وتىرا ءزارۋ سالاعا يننوۆاتسيالىق جوبالار مەن قۋاتتى كاسىپورىنداردى كوپتەپ تارتۋ قاجەت. «حيمفارم» مەن «فيتوحيميا» سىندى فارماتسەۆتيكا سالاسىنىڭ قۋاتتى زاۋىتتارىنا جاڭا سەرپىن بەرۋ كەزەك كۇتتىرمەيتىن ءىس.

تاۋەلسىزدىك العانىمىزعا 23 جىل ۋاقىت بولدى. سودان بەرى اتالعان سالانىڭ كورسەتكىشى ءالى دە سول باياعى شامادا. ەل ەكونوميكاسىنىڭ تۇرالاپ قالعان العاشقى جىلىندا بۇل سالا ۇلكەن اۋىرتپالىقتى باستان وتكەردى دەسەك، ارتىق ايتپاعاندىق شىعار. ەندى عانا ەسىن جيىپ، عىلىم مەن ءبىلىم سالاسىنا باسا نازار اۋدارعان جاس مەملەكەتتىڭ فارماتسەۆتيكا سالاسىندا زاڭى مەن ءدارى-دارمەگى تابىلا قويمادى. مويىنداۋ كەرەك، سول جىلدارى ەلىمىزدىڭ دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا سەنىم ارتۋشىلار سانى كەمىپ، كۇدىكپەن قارايتىندار سانى ارتتى. مامان جاعىنان دا، تەحنيكالىق جابدىقتالۋ جاعىنان دا ساپا مەن سان قۇلدىرادى. وتاندىق مەديتسينانىڭ باسىنا وسىنداي قيىن ءسات تۋعاندا، حالىق، امال جوق، شەتەلدىك دارىلەر مەن مامانداردىڭ كومەگىنە جۇگىندى. بىراق ءدال قازىرگى ۋاقىتتا ول اۋىرتپالىقتاردى وتكەردىك قوي. ول كەزەڭ دە كەيىندە قالدى. كوپپەن بىرگە وتاندىق فارماتسەۆتيكانىڭ كۇنى تۋاتىن كەزى جەتتى. ەلىمىزدە وتاندىق ءدارى-دارمەك ءوندىرىسىن جولعا قوياتىن بارلىق مۇمكىندىك بار. بىرىنشىدەن، عىلىمي الەۋەتىمىز بۇل سالانى تىكەسىنەن تىك تۇرعىزاتىنداي قابىلەتكە يە بولسا، ەكىنشىدەن، ەلىمىزدە الەمنىڭ باسقا تۇكپىرىندە وسپەيتىن دارىلىك قاسيەتى بار جۇزدەن استام ءشوپ ءتۇرى وسەدى. ياعني، دۇنيەجۇزىنىڭ 90 پايىزىنىڭ ءدارى-دارمەك وندىرىسىندە پايدالانىپ جۇرگەن بيولوگيالىق قورلارىنىڭ قازاقستاندا جەتكىلىكتى بولۋىن دا باستى ارتىقشىلىعىمىز دەۋگە بولادى. ۇشىنشىدەن، ەلىمىزدە كەشەگى كەڭەستىك كەزەڭنىڭ سۇرەڭىن سالىپ، ءىرى جوباداعى فارماتسەۆتيكا سالاسىندا جۇمىس اتقارىپ كەلگەن 5 زاۋىت بار. ءدارى-دارمەك ءوندىرۋ سالاسىنداعى جەكەمەنشىك 79 كاسىپورىن دا ولارمەن ۇزەڭگىلەسە قىزمەت اتقارىپ كەلەدى. ناقتى ايتىپ وتەر بولساق، شىمكەنتتەگى «حيمفارم» اق، الماتىداعى ءىرى فارماتسەۆتيكا زاۋىتتارى «سپ گلوبال-فارم»، «نوبەل افف»، «نۇر-ماي-فارم» جشس، پاۆلودارداعى «رومات-فارم»، قاراعاندىداعى «فيتوحيميا» عىلىمي-وندىرىستىك حولدينگى، استاناداعى «ۇلتتىق مەديتسينالىق حولدينگى» سياقتى تولىق تسيكلدى كاسىپورىندار. وسى زاۋىتتارداعى ءدارى-دارمەكتى ساتۋ ۇلەسى العاشقى جىلدارى 3 پايىزدى قۇراسا، سوڭعى جىلدارى 10 پايىزعا دەيىن ارتىپ وتىر. دەمەك، ءدارى-دارمەك ءوندىرۋ سالاسى ءبىزدىڭ باستى بايلىعىمىزعا اينالۋى كەرەك.

مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ۇكىمەت الدىنا 2014 جىلى ىشكى سۇرانىستىڭ 50 پايىزىن وتاندىق وندىرىستە وندىرىلگەن ءدارى-دارمەكپەن قامتاماسىز ەتۋ مىندەتىن نىقتاپ قويعان بولاتىن. ەلباسى ءوز سوزىندە: «بۇل – قولىمىزدان كەلەتىن ناقتى ءىس. ءبىز بۇگىندە ءدارى-دارمەكتەردىڭ 90 پايىزىن سىرتتان اكەلۋدەمىز. بۇل ءۇشىن مۇمكىندىكتەر بار. قازىر استاناداعى ەركىن ەكونوميكالىق ايماقتا فارم-فابريكانىڭ قۇرىلىسىن، سونداي-اق ءداستۇرلى تۇردە ءدارى-دارمەك وندىرىلەتىن شىمكەنتتە وسىنداي نىساننىڭ قۇرىلىسىن سالۋ ماسەلەسى پىسىقتالۋدا. ۋاعدالاستىقتار، ارنايى كەلىسىمشارتتار بار. ءبىز بۇل جۇمىستى تەزىرەك جاساۋدى باقىلاپ وتىرمىز»، – دەگەن بولاتىن. سول كەزدە، ءتىپتى، ەلباسى ن.نازارباەۆ باكسين، ينسۋلين، انتيبيوتيك جانە باسقا دا دارىلىك پرەپاراتتاردى وزىمىزدە وندىرەتىن زاۋىتتاردىڭ قۇرىلىسىن سالۋدى ۇكىمەتكە 1 اي مەرزىم ىشىندە پىسىقتاۋدى تاپسىرعان. سودان بەرى 4-5 جىل ۋاقىت ءوتتى باياعى جارتاس سول جارتاس كۇيىندە قالىپ وتىر. سودان بەرى كورسەتكىش العا 10% عانا جىلجىدى. ەلباسى نىقتاپ تاپسىرعان مىندەتتەر قايدا قالدى؟ الدە قارجى ماسەلەسى باس اۋرۋىنا اينالدى ما؟ بىلتىر رەسپۋبليكامىزدا ەلباسى قاتىسۋىمەن جالپىۇلتتىق تەلەكوپىر ۇيىمداستىرىلعان. تەلەكوپىر ارقىلى ەلباسى ۇدەمەلى يندۋستريالىق-يننوۆاتسيالىق دامۋدىڭ مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اياسىندا قولعا الىنعان بىرنەشە وندىرىستىك جوبانى ىسكە قوسۋ جايىندا ءسوز قوزعاي كەلە، تاعى دا كەنجە قالعان فارماتسەۆتيكا سالاسىنىڭ توڭىرەگىندە ءوڭدىرىس قۋاتىن كۇشەيتۋدى ايتىپ ءوتتى. «قاراعاندى، شىمكەنت سياقتى قالالارداعى فارماتسەۆتيكا زاۋىتتارىن قايتا وندىرىستىك قۋاتتان وتكىزىپ، جاڭارتۋ كەرەك، سەبەبى بۇل يندۋستريالاندىرۋ باعدارلاماسىنىڭ ءبىر بولىگى بولىپ تابىلادى. بۇل كاسىپورىندار – ءدارى-دارمەك شىعاراتىن جانە فارماتسەۆتيكالىق ءونىمنىڭ ىشكى ءوندىرىسىن 50 پايىز قامتاماسىز ەتىپ وتىرعان ايماقتاعى ءىرى زاۋىتتار»، – دەگەن بولاتىن ەلباسى ن.نازارباەۆ. سودان بەرى ەندى عانا ەسىن جيىپ، كوشىن تۇزەي باستاعان فارماتسەۆتيكا سالاسىنا ۇكىمەت تە دەندەپ كىرىستى. ولاي دەيتىنىمىز – بىلتىرعى جىلى قر پارلامەنت ماجىلىسىندەگى ۇكىمەت ساعاتىندا يندۋستريا جانە ساۋدا ءمينيسترى اسەت يسەكەشەۆ: «وتاندىق ءدارى-دارمەك ءوندىرۋ قۋاتى بىردەن ارتادى»، – دەگەن بولاتىن. سونداي-اق: «قازىر ءبىز فارماتسەۆتيكا سالاسىن دامىتۋ باعدارلاماسىن ازىرلەدىك جانە ءبىزدىڭ كاسىپورىنداردىڭ الداعى 7 جىل ىشىندەگى جۇمىسىنا ارنالعان ۇزاق مەرزىمدى باعدارلاما جاسالدى. 20 ملرد تەڭگە ينۆەستيتسيا سالىنعان 16 جوبا جۇزەگە اسىرىلىپ جاتىر. 2014 جىلى اسقازان-ىشەك اۋرۋلارىن ەمدەۋگە ارنالعان ءدارى-دارمەكتەردىڭ 20%-ى، ونكولوگيالىق دارىلەردىڭ 50%-ى يمپورتتالادى، ال كۇردەلى اپپاراتتار، ياعني فارماتسەۆتيكا ونىمدەرىنىڭ كوپشىلىگى وزىمىزدە جاسالاتىن بولادى»، – دەپ كورسەتكەن بولاتىن. مينيستر ءمالىم ەتكەن اقپارات جۇزەگە اسار بولاتىن بولسا، ەلىمىزدەگى قاراعاندى، شىمكەنت، استانا سىندى قالالاردا ءدارى-دارمەك زاۋىتتارىنىڭ قۇرىلىسىنا قاتىستى جوبالار جۇزەگە اسىپ، كۇندەلىكتى قولدانىستاعى ءدارى-دارمەكتىڭ ۇلەس سالماعىن وتاندىق وندىرۋشىلەر وندىرەر ەدى. ۇكىمەت وسىنى ءالى دە بولسا ەسكەرسە بولار. جالپى، فارماتسەۆتيكا بيزنەسى – بولاشاق ۇرپاق ءۇشىن ءالى دە قاجەت سالا. ويتكەنى ءدارى-دارمەك حالىقتىڭ سۇرانىسىنا قاي ۋاقىتتا دا يە بولادى. تمد ەلدەرىنە، الەم فارماتسەۆتيكاسىنا ەلەۋلى ۇلەس قوسىپ وتىرعان «حيمفارم» مەن «فيتوحيميا» سىندى ءىرى زاۋىتى بار قازاقستاننىڭ دارىلەرى بۇگىنگى كۇنى الەمدىك سۇرانىسقا يە بولۋى قاجەت. سونداي-اق وزگە وڭىرلەرىمىزدە فارماتسەۆتيكا زاۋىتتارى سالىنىپ، كۇندەلىكتى اسپيرين، انالگين، پاراتسەتامول دارىلەرىنىڭ حالىققا قولجەتىمدى بولۋى شارت. قايتكەندە دە، فارماتسەۆتيكا ۇتىلاتىن سالا ەمەس، ەندەشە حالىق دەنساۋلىعىنا تىكەلەي قاتىستى سالادا ەشكىم دە ۇتىلمايدى.

التىنبەك قۇمىرزاقۇلى

Abai.kz