قاي حالىقتىڭ بولماسىن تاريحى قىمبات، تاريح قاشان دا تاسقا تۇسكەن تاڭبامەن جالعاسىپ وتىرعان. ۇرپاققا وشپەس حات قالدىرۋ، تاستى ويىپ سۋرەت سالۋ، مرامور قاشاپ ءمۇسىن جاساۋ، وسىنىڭ ءبارى ۋاقىت وتە كەلە ۇلكەن ونەر بولىپ قالىپتاسىپتى. كوركەم جانە انىق جازۋدىڭ ونەر رەتىندە قالىپتاسقان اتاۋى كالليگرافيا.  قازىرگى تاڭدا دالا توسىندە قاسقايىپ تۇراتىن بالبال تاس قاشاماساق تا، ءزاۋلىم عيمارات، سالتاناتتى سارايلاردا، مەشىت پەن مەدرەسەلەردە كالليگرافيا كەڭىنەن قولدانىلادى. وتە-موتە يسلام ءدىنىن ۇستاناتىن ەلدەردە كالليگرافيا جوعارى باعالانادى. وكىنىشكە وراي بۇل سالانىڭ جۇيرىكتەرى ءبىزدىڭ ەلدە ساۋساقپەن سانارلىق. جاقىندا عانا  اقمەيىر كارىم ەسىمدى حاتكەر جىگىتپەن تانىسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. اقمەيىر شىڭجاڭ قازاقتارىنىڭ وكىلى، التاي ايماعىندا تۋىپ وسكەن 1971 جىلعى ازامات. حاتكەر اقمەيىر كارىمنىڭ كاۋسار كالليگرافيالىق ستۋدياسىندا قوناقتا بولىپ سۇحباتتاسقان ەدىك.

-          اسسالاۋماعالەيكۇم، كالليگرافيا ءسىزدى نەسىمەن قىزىقتىردى؟

-          بالا كۇنىمدە اكەم وقىعان «قۇران» كىتابىنداعى جازۋلاردى كورىپ قىزىعاتىنمىن. قاستەرلى كىتاپ بولعان سوڭ تىعىپ ۇستايدى عوي، مۇقاباسىنداعى ناقىشتى جازۋلاردى زەرتتەگىم كەلەتىن. قولىما لينزا الىپ، كوركەم جازۋلاردىڭ قالاي جازىلعانىن باقىلايتىنمىن. سوزىلىپ كەلىپ جىڭىشكەرىپ كەتەتىن ارىپتىك سىزىقتارىن، بۇرىشتالىپ قويىلاتىن نۇكتەلەرىن قاراپ مەنىڭ دە جازعىم كەلەتىن. ول كەزدە قىتاي قازاقتارىنىڭ جازۋ قارىبى لاتىن ءالىپبيى بولاتىن، سوندىقتان قۇرانداعى وڭ جازۋدى مۇلدە تانىمايتىن ەدىم. 6-سىنىپقا كەلگەنىمىزدە بىزگە احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ ءالىپبيىن، توتە جازۋدى ۇيرەتتى. مەن توتە جازۋدى ىلعي دا كوركەمدەپ جازاتىنمىن. مۇعالىمدەرىمىز قىزىعاتىن. مەكتەپتە ناقىل سوزدەردى كوركەمدەپ جازىپ، قابىرعا گازەتىن شىعاراتىنمىن.

-          كالليگرافيامەن قاشاننان باستاپ ءبىر جولاتا اينالىسا باستادىڭىز؟

-          توتە جازۋ كوركەمدەپ جازۋعا ىڭعايلى، ءار ءتۇرلى بەينەلەردە تاڭبالاۋعا بولاتىن ءالىپبي عوي. توتە جازۋمەن جازىلاتىن كالليگرافيا، قازاق حاتكەرلىگى 1994 جىلداردان باستالدى. 1990 جىلى ىشكى قىتايعا، شاڭحاي قالاسىنا ينجەنەر-مەحانيك ماماندىعى بويىنشا وقۋعا كەتتىم. وقۋدى جاقسى اياقتاعانىممەن، ول جاقتا قالۋعا مۇمكىندىك بولا تۇرا، انام قايتىس بولىپ كەتۋىنە بايلانىستى وتباسىلىق جاعدايمەن اۋىلعا قايتىپ كەلدىم. اۋىلدا مەكتەپتە مۇعالىم بولۋدى ۇسىندى، مەن بىراق ءوزىمنىڭ سۇيەتىن ءىسىم كوركەم جازۋ ۇيرەتەتىن ۇيىرمە اشتىم. ءبىر جىلدىڭ ىشىندە اكەم دە قايتىس بولدى. سوسىن ونەرىمدى دامىتۋعا ۇلكەن قالاعا قاراي، ۇرىمجىگە كەتتىم. سوندا ۇيعىر كالليگرافياسىنا ۇلەس قوسقان نيازكەرىم شارقى دەگەن كىسىدەن ءۇش اي ءدارىس الدىم. وسىلاي جۇرگەندە ءبىر سەبەپ مەنى زاڭگەر بولۋعا يتەرمەلەدى.  ءسويتىپ شىڭجاڭ ۋنيۆەرسيتەتىنە زاڭگەرلىكتى سىرتتاي وقىپ ءبىتىردىم. 2000 جىلى ادۆوكاتتار بەكىتىلەتىن ەمتيحاننان ءوتىپ، زاڭدى ادۆوكات بولىپ شىقتىم. سوسىن جۇمىس بابىمەن ءبىراز ۋاقىت ونەردەن شەتكەرى ءجۇرىپ قالدىم.

-          ەندەشە ەلگە قاشان كەلدىڭىز، بۇل ءىستى قايتادان قالاي قولعا الدىڭىز؟

-           زاڭگەرلىك جۇمىستىڭ جەتەگىمەن وڭتۇستىك قىتايدا، شىڭجاڭدا، ءبىراز جەرلەردە بولدىم. ءيا، وسى ۋاقىتتاردا كالليگرافيا قالىپ قويدى. سولاي تىرشىلىكتىڭ قامىمەن جۇرگەندە ءبىراز ۋاقىت ءوتتى، ەكى بالام ەرجەتىپ قالدى. 2000 جىلى ۇيلەنگەنمىن. ءبىر بالام 13-تە، ەكىنشىم 7-دە. بالالارىم ورتاسى قىتاي بولعان سوڭ انا تىلىنە شورقاق بولدى. قورقا باستادىم. ماقال-ماتەل جاتتاتىپ كوردىم، ءبارىبىر دە ءتىلى سىنىپ، دوس جارانىمەن شۇيىركەلەسىپ سويلەسپەگەن ءتىلى بولماعان سوڭ، قازاقشا ەركىن سويلەسە المادى. دىلىنەن، تىلىنەن ايىرىلىپ بارا جاتقانى جانىما باتتى.  سوندىقتان بىلتىر كۇزدە اتاجۇرتقا كەتۋ كەرەك دەپ شەشىم قابىلدادىم. ىستەپ جۇرگەن جۇمىسىمدى تاپسىردىم دا، ءبىر-اق كۇندە ەلگە تارتتىم. جاڭا جىلدىڭ الدىندا ۇلگەرىپ كەلىپ، قۇجاتتارىمدى ازاماتتىق الۋعا تاپسىردىم. ازاماتتىعىم دايىن بولعانشا ەل ارالادىم، قازاقتىڭ كەڭ دالاسىن ابدەن ساياحاتتاپ، كوز ايىم بولدىم. استاناعا جولىم تۇسكەن ءبىر كۇنى حازىرەت سۇلتان مەشىتىندە ناماز وقىدىم. مەشىت ىشىندە وتىرىپ اشەكەيلەپ جازىلعان حاديستەر مەن عاقىلعا كوزىم ءتۇستى. كوزدىڭ جاۋىن الاتىن كالليگرافيا مەنىڭ كەشەگى كۇنىمدى ەسىمە سالدى. مەشىتتەن شىقپاستان، بۇنشاما جازۋدى كىم جازدى ەكەن دەپ ءارى قىزىعا، ءارى تاڭدانا سۇراۋ سالدىم. مەشىت قىزمەتشىلەرىنىڭ ايتۋىنشا، حازىرەت سۇلتان قۇلشىلىق ءۇيىن سالدىرۋ كەزىندە تۇركيا، مىسىر سياقتى ەلدەردەن 170-كە جۋىق قولونەر شەبەرلەرىن الدىرىپ، اللا ءۇيىنىڭ ءىشىن بەزەندىرىپتى. اراسىندا بىردە-ءبىر قازاقستاندىقتار بولماعان. قابىرعالاردا ءىلىنىپ تۇرعان ساندىك سۋۆەنيرلەردىڭ ءوزى از دەگەندە جارتى ميلليون تۇراتىن زاتتار بولىپ شىقتى. مەن مەشىتتەن ۇلكەن وي ءتۇيىپ شىقتىم. ءوزىم قىزىعىپ، ءبىر كەزدە جانىم سۇيگەن ءىس بولعاندىقتان كالليگرافيامەن اينالىسامىن دەگەن بەكىمگە كەلدىم.

-          كاۋسار ستۋدياسىن بىردەن قولعا الىپ باستاپ كەتتىڭىزبە؟

-          الماتىعا كەلدىم دە اللاعا تاۋەكەل ەتىپ جۇمىس باستاپ كەتتىم. كالليگرافيا جازۋعا ارنالعان ساپالى قاعازداردى قىتايدان الدىرىپ، كوركەمدەپ، بەدەرلەپ جازۋلار جازدىم. سونىڭ ناتيجەسىندە جازعاندارىمدى اينالاداعى جۇرتقا تاراتا باستادىم. تانىلا باستادىم.  ءبارى دە قىزىعۋشىلىق تانىتتى. سونىڭ ناتيجەسىندە كاۋسار ستۋدياسىن قۇردىم. ء  دىن ىستەرى باسقارماسى تاراپىنان، بيىلعى جىلدىڭ ء«دىن مەن ءداستۇر» جىلى قۇرمەتىنە، 14 مامىردا الماتىدا باس ءمۇپتي ەرجان قادجى مايامەروۆتىڭ اتىندا بايگە تىگىلىپ، قازاق كۇرەسى ۇيىمداستىرىلدى. ول شارادا  كوپ دايىندىعىم بولماسام دا، سۋۆەنير كورمەسىنە مەن دە قاتىستىم. وسى شارادان كەيىن ماعان كوپتەگەن جەكەلەي ۇسىنىستار ءتۇستى. بىرىگىپ تسەح اشايىق دەگەندەر دە بولدى. مەن كەلىسپەدىم. سەبەبى مەن كالليگرافيانى قاعازعا عانا ەمەس، تاسقا، قىشقا، ماتاعا، شىنىعا، اعاش ماتەريالدارىنا دا ءتۇسىرۋدى قولعا الا باستاعان ەدىم.

-          ءدىن ىستەرى اگەنتتىگى جاعىنان ۇيىمداستىرىلعان شاراعا قاتىسقان بولساڭىز، ءدىن مەكەمەلەرىنەن سىزگە قولداۋلار بولدى ما؟

-          جاقىندا باس ءمۇپتي ەرجان قاجى مالعاجارۇلىنىڭ قابىلداۋىندا بولدىم. ول كىسى دە كالليگرافيا ونەرىن مەدرەسەلەردە وقىتۋ جايىندا ۇسىنىس ايتتى. 2015 جىلى الەم مۇسىلماندارىنىڭ كالليگرافيا باسەكەسىنە قاتىسۋعا ۇندەدى.

-          ءسىزدىڭ جازۋ ەرەكشەلىگىڭىز نەدە، اراب ءتىلىن بىلەسىز بە؟

-          كوپ جازا بەرىپ اراپ ءتىلىن ۇيرەنىپ العان ەدىم. ماعىناسىن دا تۇسىنەمىن. شەبەرحانامدا مىسىردان، قىتايدان اكەلىنگەن كالليگرافيا جازۋعا ارنالعان سوڭعى تەحنولوگيالار بار. سونىمەن قاتار مەن ەشقاشان باسقا حاتكەرلەردىڭ تۋىندىلارىن كوشىرىپ جازبايمىن. ءبارىن دە ءوز ويىمنان الامىن.

-          كاۋسار كالليگرافيالىق ستۋدياسى ناقتى قانداي سەرۆيستەردى جۇزەگە اسىرادى؟

-          كاۋسار ستۋدياسى – حاتكەرلىك، مەشىت قابىرعالارىن ناقىشتاۋ، مەيرامحانا، قوناق ءۇي قابىرعالارىن بەزەندىرۋ، ءتۇرلى قىش تاقتالارعا(كافەلدەرگە) حات جانە سۋرەت ناقىشتارىن تاڭبالاۋ سياقتى قىزمەتتەردى جاسايدى.

-          قازىرگى تاڭدا كاۋسار كالليگرافيا ستۋدياسى ونىمدەرىن نارىققا شىعارا الدىما؟

-          قازىر ونىمدەرىم رەسمي ساتىلىمدا ەمەس، الداعى ۋاقىتتا، شىلدە ايىنىڭ باسىندا كالليگرافيا جۇمىسىم بويىنشا جەكە بيزنەس تانىستىرۋ  جاساماقپىن. سودان سوڭ ونىمدەرىمدى رەسمي تۇردە ساتىلىمعا شىعاراتىن بولامىن. ءار ءتۇرلى سۋۆەنيرلەر مەن قولونەر بۇيىمدارىن جاساۋدىڭ الدىندا ولاردىڭ كومپيۋتەرلىك جوباسىن جاسايمىن. قازىرشە كومپيۋتەرلىك باعدارلاماشى دا مەن. جوبا جاسالعان سوڭ ماشاقاتتى جۇمىستارى بار. بىراق كليەنتتىڭ كوڭىلىنەن شىعا بىلەتىندەي ساپالى جۇمىستار ىستەۋگە كۇش سالىپ جاتىرمىن.

-          وسى ورگە قىزىعۋشىلىق تانىتىپ، سىزدەن ۇيرەنگىسى كەلەتىندەر، شاكىرتتەرىڭىز بار ما؟

-          شاكىرتتەرىم ازىرگە جوق. قاسىمدا جالعىز عانا كومەكشىم بار. بىراق قازاقستاننىڭ ءار ايماقتارىنان ىسىمە قىزىعۋشىلىق تانىتىپ، ۇيرەنگىسى كەلەتىن نيەتىن ءبىلدىرىپ، قوڭىراۋ شالعاندار بولدى. ءبىر سىنىپ تولاتىنداي ىنتالى بالالار بولاتىن بولسا، قىس ايلارىندا  تەگىن ءدارىس بەرىپ، كالليگرافيا بويىنشا تاربيەلەيتىن بولامىن.

-          اڭگىمەڭىزگە راحمەت، ەڭبەگىڭىز جانا بەرسىن!

سۇحباتتاسقان نۇرعالي نۇرتاي

Abai.kz