تۇركياداعى سوڭعى جاعدايلار الەم نازارىن وزىنە اۋدارىپ وتىرعانى ءمالىم. قاق جارىلعان الا پىكىرلى توپتىڭ كوكسەگەنى نە؟ ءدىني اعىمنىڭ كوسەمى تۇتاس ۇلتتىڭ ساياساتىنا نەگە ارالاستى؟ جالپى تۇركياداعى بۇگىنگى احۋال قانداي؟ انادولىلىق باۋىرلارىمىز بەتپە-بەت كەلگەن ماسەلەمەن ءبىزدىڭ ءدوپ كەلمەۋىمىز ءۇشىن نە ىستەمەك كەرەك؟ مىنە وسى جانە وزگە دە ساۋالدار توڭىرەگىندە نۇربەك بەكباۋ مەن بەلگىلى يسلام زەرتتەۋشىسى، عالىم، "E-islam" سايتىنىڭ مەنشىكتى ساراپشىسى مۇحان يساحان اراسىندا وربىگەن كەلەلى سۇقبات وقىرمان، سىزدەرگە جول تارتىپ وتىر. وقي وتىرىڭىز...

- تۇركيا دەسە، قازىر ۇكىمەت باسشىسى ەردوعان مەن ءدىني اعىمنىڭ كوسەمى گۇلەننىڭ تايتالاسى كوز الدىمىزعا كەلەتىن بولعان. نەگە بۇلاي؟ ءدىني اعىم بيلىكپەن تايتالاساتىنداي كۇشكە قايدان، قالاي يە بولدى؟ بۇل تەكە-تىرەسكە نە سەبەپ بولدى ءوزى؟

- تۇركياداعى قازىرگى ۋشىققان ماسەلە - باس ءۋازىر نەمەسە ادىلەت جانە دامۋ پارتياسىنىڭ توراعاسى تايىپ ەردوعانمەن تۇركياداعى «زامان» قوعامىنىڭ باسشىسى، قازىر امەريكادا تۇرىپ جاتقان فەتۋللاح گۇلەننىڭ اراسىنداعى قاراما-قايشىلىق دەپ اشىق ايتۋعا بولادى. بۇل قاراما-قايشىلىق نەدەن تۋىندادى؟ وسى كۇنگە دەيىن، ساياساتكەرلەردىڭ كوبىسى فەتۋللاح گۇلەن مەن ەردوعاننىڭ ىمى-جىمى ءبىر، ساياسي مۇددەسى، ءدىني ءدىتى ءبىر دەپ كەلدى. ءبىر كۇننىڭ ىشىندە ەكەۋىنىڭ اراسى نىلدەي بۇزىلدى. نە سەبەپ؟ ونى تايىپ ەردوعاننىڭ 2003 جىلى بيلىككە كەلۋىنەن باستاۋ كەرەكپىز. تايىپ ەردوعان بيلىككە كەلگەن كەزدە، تۇركياداعى ءىرى-ءىرى جاماعاتتاردىڭ بارلىعى، جالپى «ادىلەت جانە دامۋ پارتياسىنىڭ» باعىتى يسلامدىق سيپاتتا بولعاندىقتان، وعان جاپپاي داۋىس بەردى. ونىڭ بيلىككە كەلۋىنە مۇددەلى بولدى. بىراق ەردوعان بيلىككە كەلگەننەن كەيىن، ەسكىدەن وسمان داۋىرىنەن بار بيات ءداستۇردى جاڭعىرتپاق بولدى. وسمان بيلىگى تۇسىندا ساياسي باسشى حالىققا ءوزىنىڭ ساياسي ۇستەمدىگىن ارقاشان بەرىك ۇستاۋ ءۇشىن، شەيحتاردىڭ ىقپالىن پايدالانعان. ال، شەيحتاردىڭ قاراۋىنداعى تاريقاتتار وزدەرىنىڭ قارجىلىق قاجەتتىلىكتەرىن پاديشاحتاردان الىپ وتىرعان. تاريحي دەرەككوزدەرگە كوز جۇگىرتسەك، كەز-كەلگەن تاريقاتتىڭ تەككەسىنىڭ قاسىندا بەلگىلى ءبىر اۋىل شارۋاشىلىعىنا قاتىستى ەگىستىك القاپتارى نەمەسە ديىرمەن سەكىلدى ءوندىرىس قۇرالدارى بولعان. پاديشاحتاردىڭ پارمەنىمەن ەگىستىك القابىنىڭ ۇشىر سالىعى مەملەكەتتىڭ قازىناسىنا ەمەس، تاريقاتقا بەرىلىپ كەلگەن. ياعني، بيلەۋشى شەيحتاردىڭ اۋزىن الۋ ءۇشىن ونىڭ تاريقاتىنا ۋاحفتىق جەر ءبولىپ ءبولىپ بەرەدى نەمەسە ديىرمەن تۇرعىزىپ، سول ديىرمەننەن الىناتىن پاي تاريقاتقا بەرىلەتىن بولعان. تاريقات باسشىسى اتالمىش وندىرىستەن تۇسكەن قارجىعا مۇريدتەرىنىڭ شاكىرت اقى، ولاردىڭ ءىشىپ-جەمى، كيىمى وزدەرىنىڭ باسقا دا قاجەتتىلىگىن وتەيتىن بولعان. ەسەسىنە شەيح پاتشا قاندايدا ءبىر باستاما كوتەرسىن، مۇنى حالىققا دۇرىس دەپ جەتكىزەتىن بولعان. بىلايشا ايتقاندا پاديشاح پەن شەيحتىڭ اراسىندا جاسىرىن سپەكۋلياتيۆتى كەلىسىم جۇرەتىن. بۇل تاجىريبەنى ءبىز ءتول تاريحىمىزدان دا كورۋىمىزگە بولادى. اتاقتى ءامىر-تەمىر قۇل قوجا احمەت ياساۋي تاريحاتىنىڭ اسيتاناسىن تۇرعىزىپ، ونى قارجىمەن قامداۋ ءۇشىن قاراتاۋدان اعاتىن جەتى وزەننىڭ ساعاسىن تاريقاتقا ۋاقفتىق مۇلىك رەتىندە بەرگەن. وسى ەسكىدەن كەلگەن ءداستۇردى ءوز بيلىگىن نىعايتۋ ءۇشىن ەردوعان جانداندىرماق بولدى. تۇركياداعى بۇكىل ءدىني جاماعاتتاردى ءوزىنىڭ ساياسي مۇددەسىنە پايدالانۋدى ويلادى. تايىپ ەردوعاننىڭ وسى ءبىر اۆتوريتارلىق قادامىنا قارسى بولعان ءدىني جاماعاتتاردىڭ ءبىرى فەتۋللاح گۇلەننىڭ «زامان» قوعامى بولاتىن. ءيا، ءدىني كوسەم مەن ساياسي باسشىنىڭ اراسىنداعى قاراما-قايشىلىق 2004 جىلدان باستالدى دەسەك بولادى. تايىپ ەردوعان گۇلەنشىلەر تۇركياداعى ۇلكەن جاماعات بولعاندىقتان، ولاردىڭ كوڭىلىنەن شىعۋعا تىرىستى. بىلەسىزدەر، سىرتتاي سوتتالعان فەتتۋلاح گۇلەندى 2006 جىلى تۇكريانىڭ سوتى اقتاپ الدى. دەگەنمەن ەردوعان، ءبارىبىر جاماعاتتى ءوز ۋىسىندا ۇستاي المادى. سوعان شامدانعان پرەمەر تۇركياداعى زامان قوعامىنىڭ مەكتەپتەرىن جاپپاق بولدى. فەتحۋللاح گۇلەن دە وڭاي شاعىلاتىن جاڭعاق ەمەس، وڭايلىقپەن يلىگە قويمادى. سەبەبى، تۇركيادا سوڭعى 2-3 جىلدا ەردوعاننىڭ دا بۇرىنعى باعىتى ءبىرشاما وزگەرىسكە ۇشىرادى. وتكەن جىلدىڭ 17-ءشى جەلتوقسانىندا تايىپ ۇكىمەتىنىڭ كەيبىر مينيسترلەرى، ونىڭ ىشىندە باس ءۋازىردىڭ بالاسى دا بار، تەلەفونداعى جەمقورلىققا قاتىستى اڭگىمەسى جاريالاندى.

- وسى ارادا ءسوزىڭىزدى بولسەم. مينيستر دەگەنىمىز ەل ءۇشىن ستراتەگيالىق ماڭىزى بار تۇلعا. وسىنداي ەل ءۇشىن ماڭىزدى ادامداردىڭ تەلەفونداعى اڭگىمەسىن زامان قوعامى قالاي تىڭداپ ءجۇر؟ بۇل اقپاراتقا ولار قالاي قول جەتكىزدى؟ ءوز ادامدارىن كۇشتىك قۇرىلىمدارعا قويىپ تاستاعان با؟

- ولاي دەپ، كەسىپ ايتا المايمىز. ءبىرىنشى قاۋىپ ساياساتكەرلەر تۇرعىسىنان ايتىلدى. بۇل جاماعات بىرەۋدىڭ تەلەفونداعى سويلەسكەنىن تىڭدايتىنداي ءوزىنىڭ عارىشتا جەكەمەنشىك سپۋتنيگى جوق. وندا قالاي تىڭدايدى؟ دەمەك، امەريكا سياقتى كۇشتەر تايىپ ەردوعان جانە قارماعىنداعى مينيسترلەردىڭ بالدارىنىڭ جاساعان قىلمىستارىن، اقپاراتتارىن، ارگۋمەنت، دالەل رەتىندە جاماعاتقا ءتان باق-عا بەردى. وسىدان كەيىن جاماعات سىرتقى ساياسي كۇشتەرگە جۇمىس جاسايدى دەگەن پىكىر تارادى. جانە فەتتۋللاح گۇلەننىڭ ءوزى امەريكا قۇراما شتاتتارىندا، اق ءۇيدىڭ قولتىعىنداعى پەنسيلۆانيادا تۇرىپ جاتقاسىن مۇنداي كۇدىكتىڭ شىعۋى زاڭدى. جالپى، بۇل ماسەلە بويىنشا تۇرياداعى ساياساتكەرلەرمەن سويلەسىپ كوردىم. ولاردىڭ ايتۋىنشا ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك مەكەمەلەرى تەلەفوندى تىڭداۋ ءۇشىن پروكۋروردان رەسمي تىڭداۋعا رۇقسات العان. بۇل جەردە ەشقانداي سىرتقى كۇشتەردىڭ قاتىسى جوق دەپ وتىر. ارينە، اقيقاتىن ءبىر اللا بىلەدى. دەگەنمەن تۇركى ءھام يسلام الەمىندە قارىشتاپ دامىپ كەلە جاتقان ەل - تۇركيا ەدى. ساياسي-الەۋمەتتىك جاعىنان دا، اسكەري كۇش-قۋاتى جونىنەن كوپ ەلدەن كوش ىلگەرى-ءتىن. مەنىڭشە تۇركياداعى داعدارىستىڭ سىرى باسقادا سياقتى.تۇركياداعى 70-80 جىل عۇمىر سۇرگەن زايىرلىلىق جۇيە ءوزىن-ءوزى اقتامادى. قازىر تايىپ ەردوعاندى فەتتۋللاح گۇلەننىڭ جاماعاتى ءار قىرىنان قارالاپ جاتىر. تايىپتى سيريادا سوعىستىڭ باستالۋىنا دا مۇددەلى ەتىپ قويدى. يران يادرولىق باعدارلاماسى ءۇشىن، ەۋروپانىڭ سانكتسياسىنا ۇشىراۋىنا بايلانىستى تۇركيانىڭ تەرريتورياسىن پايدالانىپ ۇلكەن كولەمدە شەتكە جاسىرىن اقشا شىعارىپ جاتىر-مىس. سوڭعى اقپاراتتاردا 340 ميلليارد دولارىن تۇكريا ارقىلى شىعارعان. وسى شىعارعان اقشادا تايىپ ەردوعاننىڭ ۇلەسى بار-مىس. قىسقاسى تايىپ ەردوعان شيعالىق مۇددەنى جاقتاۋشى دەگەن قارالاۋ ءجۇرىپ جاتىر. ارينە مەن وعان سەنبەيمىن. سەبەبى – تايىپ ەردوعان باشار اسادتىڭ بيلىگىنە قارسى. نەگە قارسى؟ تۇركيادا دا الاۋيتتتەر ۇلكەن پروبلەما تۋدىرىپ كەلە جاتىر. توقسانىنشى جىلداردىڭ باسىندا تۇركيادا الاۋيتتەردىڭ جانە سۋننيلەردىڭ ءورتى تۇتانىپ كەتە جازداعان. ول الاۋيتتەردىڭ ارتىندا يران مەن سيريا تۇر دەپ اشىق ايتۋعا بولادى. ياعني، تايىپ ەردوعان يراننىڭ جەمتىگىنە اينالدى دەگەنگە سەنۋ قيىن. جارايدى، فەتتۋللاح گۇلەن تايىپ ەردوعانعا قارسى. ويتكەنى، تايىپ اشىق اۆتوريتارلىق قادام جاساۋدا . بىراق، كەشەگى سايلاۋدا زامان جاماعاتى ەسكىدەن دىنگە قارسى بولىپ كەلگەن سوتسيال-دەموكراتتارعا داۋىس بەردى. فەتحۋللاح گۇلەن سوتسيال-دەموكراتتار ساياسي ناۋقاندا تايىپقا تەگەۋرىندى قارسىلىق كورەستكەندىكتەن، ءوز جاماعاتىن وسى پارتيانى قولداۋعا ۇگىتتەدى. بۇل جاماعاتتىڭ ساياسيلانا باستاعانىنىڭ كورسەتكىشى. تەگىندە، ءدىني جاماعاتتار تەك ءدىن اياسىندا جۇمىس جاساسا يگى. ساياساتقا ارالاسۋى البەتتە ابەستىك. بۇدان ساباق الماساق، 20-30 جىلدا بۇل جاعداي بىزدە دە قايتالانۋى بەك مۇمكىن. قازاقستانداعى مۇسىلماندار دا شورە-شورە بولىپ ءدىني اعىمدارعا ءبولىنىپ الدى. ەگەر تۇركياداعى جاعدايدان ساباق الماساق، ەرتەڭىمىز بۇلىڭعىر.

- ءدىن مەن مەملەكەتتىڭ قارىم-قاتىناسىن ءبىر جولعا قويعان، ءدىن سالاسىندا ەلىكتەۋگە تۇرارلىق قايسى ەل بار،-دەسە كوپ ساراپشىلارىمىز كۇنى بۇگىنگە دەيىن تۇركيانى نۇسقايدى. الايدا، ءسىز تۇركياداعى ءدىني كەڭىستىك ءبىر كەلكى ەمەس. ماسەلەسى باستان اسادى دەپ وتىرسىز. تۇرىك ماڭدايىن سوققان ماسەلەنى، ءبىز اينالىپ ءوتۋىمىز ءۇشىن، نە ىستەۋ كەرەك؟

- مەملەكەت پەن ءدىننىڭ قارىم-قاتىناسىن زەرتتەپ جۇرگەن مامان رەتىندە مەن دە بۇرىن تۇركياداعى زايىرلىلىقتى ءبىر ۋاقىتتارى قولدايتىنمىن. سەبەبى تۇركيا زايىرلىلىقتىڭ وزىندىك مودەلىن قالىپتاستىرعان. باتىستىڭ كلاسسيكالىق زايىرلىعىنا ۇقسامايدى. ءدىني ىستەر جونىندەگى ارنايى مينيسترلىگى بار. بۇكىل يمامدار مەملەكەتتىڭ بيۋدجەتىنەن جالاقى الادى. تۇركيادا يسلام ءدىنى مەملەكەتتىك تۇرعىدا قورعالادى. بۇل كلاسسيكالىق زايىرلىلىق تۇرعىسىنان الىپ قاراساڭ، مۇلدەم سەكۋليريزاتسياعا قاراما-قايشى دۇنيە. بىراق تۇركيا زايىرلى مەملەكەتپىن دەپ كونستيتۋتسياسىنا قۇقىقتىق نورما بەكىتە وتىرىپ، وسى يسلامنىڭ دا وركەندەۋىنە مۇمكىندىك جاساپ وتىر. سوعان قاراپ، مەن تۇركيانىڭ زايىرلىلىق مودەلىن دۇرىس كورەتىنمىن. بىراق بۇل زايىرلىلىق تا قازىر ءوزىنىڭ جەتىلمەگەنىن ايقىنداپ بەردى. تۇركيانىڭ زايىرلىعى دىنگە قولداۋ كورسەتىمەن دەپ، جاماعاتتاردىڭ ەركىن جۇمىس جاساۋىنا مۇمكىندىك تۋدىردى. تيىم سالۋ، شەكتەۋدەن گورى، رۇقسات بەرۋ جاعى كەڭىرەك قاراستىرىلدى. كەز-كەلگەن جاماعاتتىڭ ادامى – مەملەكەت باسشىسىنىڭ ەمەس، ءبىرىنشى ءوزىنىڭ شەيحىن، ءوزىنىڭ ءپىرىن تىڭدايدى. ءپىرى نە ايتتى سونىمەن ءجۇرىپ تۇرادى. بۇل قاۋىپتى قۇبىلىس. رۋحاني بىرتۇتاستىقتى عانا ەمەس، مەملەكەتتى بولشەكتەپ تاستايتىنداي دۇنيە. تۇركيانىڭ ەڭ ۇلكەن قاتەلىگى – يسلام ءدىنىن قولدايمىن دەپ، جاماعاتتاردىڭ دا ەركىن، الشاڭ-الشاڭ باسىپ ارەكەت جاساۋىنا رۇقسات بەرىپ قويدى. سونىڭ سالدارىنان تۇركياداعى حالىق جاماعات-جاماعات بولشەكتەنىپ كەتتى. وسىنىڭ سالدارىنان ەندى تاياق جەپ جاتىر. الدەنىپ العان، كۇشەيىپ العان ءدىني جاماعاتتار ساياسي بيلىككە دە وزدەرىنىڭ ىقپالىن وتكىزگىسى كەلەدى. قازىرگى فەتۋللاح گۇلەن مەن تايىپ ەردوعاننىڭ اراسىنداعى تەكە تىرەس وسىدان تۋىنداپ وتىر.

- سوناۋ الىستاعى اراب ەلدەرىنىڭ ءوزى ءبىزدىڭ ءدىني كەڭىستىككە اسەر ەتىپ وتىر عوي. ءتۇرلى ءدىني اعىمدارىن جىبەرىپ. ولارعا قارجىلاي كومەكتەسىپ، كىتابىن جەتكىزىپ دەگەندەي. سول سەكىلدى، تۇبىمىزدە تۇرعان تۇرىكتەردىڭ ءدىني جاماعاتتارى قاپتاپ كەلىپ جاتىر. تۇرىكتىڭ تۋىسقان ەكەنى راس. بىراق ولاردىڭ جاماعاتتارىنىڭ ەكسپانسياسىنان قازاقتى قالاي ساقتاۋعا بولادى؟

- بۇل تۋرالى پارلامەنتكە جازعان، مۇفتياتقا جازعان كونتسەپتسيالارىمىزدا ايتقانبىز. مىناۋ كاتوليكتىك حريستياندىقتا «كانوندىق جاۋاپكەرشىلىك» دەگەن قاعيدا بار. الەمدىك تاجىريبەنىڭ يگى ءتۇستارىن ۇيىمداستىرۋدا، باسقارۋدا پايدالانۋمىزعا بولادى. كانوندىق جاۋاپكەرشىلىك دەگەنىمىز نە؟ كاتوليكتىك جۇيەدە، شىركەۋدە جۇمىس جاسايتىن ءدىني قىزمەتكەر ەشقانداي دا ءبىر اعىمنىڭ، سەكتانىڭ مۇشەسى بولا المايدى. قازاقستاننىڭ ءدىني باسقارماعا قاراستى 2300 دەن استام مەشىتىندە جۇمىس جاسايتىن مەشىت قىزمەتكەرلەرى ەشقانداي دا جاماعاتتىڭ مۇشەسى بولماۋى كەرەك. جاڭاعى ءبىز ايتىپ وتىرعان تۇركيادان كەلگەن فەتھۋلاحشىلار، سۇلەيمەنشىلار، توپباسشىلار، ىقىلاسشىلار، ناحىشبانديا، ساۋد ارابياسىنان كەلىپ جاتقان سۋرۋريشىلدەر، مادحاليتتەر، مىسىر مەن ليۆاننان كەلىپ جاتقان يحۋانشىلدار، حاباشيتتەر، پاكىستاننان كەلىپ جاتقان تابليع جاماعاتىنىڭ وكىلدەرىنىڭ ءبىزدىڭ ءمۇفتياتتىڭ جۇيەسىندە جۇمىس ىستەۋىنە قاتاڭ تيىم سالۋ كەرەك. ەگەر، وعان جول بەرسەك، ءدىني باسقارمانىڭ مۇمكىندىگىن پايدالانا وتىرىپ، ءوزىنىڭ جاماعاتىنا جۇمىس جاسايدى. مەن سىزگە ءبىر مىسال ايتايىن، باتىستاعى وبلىستارىنىڭ بىرىندە، 10 جىلدان استام تۇركيادان كەلگەن ءبىر ءدىني اعىمنىڭ مۇشەسى وبلىس يمامى بولىپ وتىردى. بۇكىل وبلىستاعى دىنگە جاناشىر ادامداردىڭ بەرگەن قايىر-ساداقاسىن ءوز جاماعاتىنىڭ يگىلىگىنە پايدالانعان. ياعني، ءدىني باسقارمانىڭ ەرەجەسىنە كانوندىق جاۋاپكەرشىلىك دەگەن قاعيدانى ەنگىزبەسەك، ىشىمىزگە ءتۇرلى جاماعاتتىڭ وكىلدەرى كىرىپ الىپ، ەلدىك مۇددەنى تالان-تاراجعا تۇسىرەدى. ەڭ ۇلكەن قورقىنىشتى جاعداي – جاماعاتقا كىرىپ كەتكەندەردىڭ نەگىزگى دەنى ءوزىمىزدىڭ قارا كوز قازاقتارىمىز. ولاردى جاماعاتقا كىرىپ كەتتىڭ دەپ جازالاۋعا زاڭدىق تەتىك جوق. سول ءۇشىن جاماعاتتاردىڭ سىرتقى بايلانىسىن قاۋىپسىزدىگىمىز ءۇشىن ءۇزۋ كەرەكپىز. ەسەسىنە، قازاقتىڭ ءوز جاماعاتىن قۇرۋىمىز كەرەك. ياعني، ءدىني باسقارماعا قاراستى مەشىتتەردە ءدىني اعىمداردىڭ وكىلدەرىنىڭ جۇمىس جاساۋىنا تيىم سالۋ ارقىلى ءمۇفتياتتىڭ ءوز جاماعاتىن قالىپتاستىرۋىمىز قاجەت. سوندا قازاقتىڭ رۋحاني بىرتۇتاستىعىن ساقتاي الامىز. ءبىزدىڭ جاماعاتشىلدىققا قارسى ءبىرىنشى قادامىمىز وسى بولۋى كەرەك.

- سوڭعى سۇراق بولسىن. گۇلەن جاماعاتىن ءسوز ەتتىك قوي. ەلىمىزدىڭ ءار وبلىسىندا اشىلعان قازاق-تۇرىك ليتسەيلەرىندە ۇمىتپاۋ كەرەك سياقتى. سەبەبى بۇل وقۋ وردالارىنىڭ پايدا بولۋىنا تىكەلەي فەتتۋلاح گۇلەننىڭ قاتىسى بار. وسىدان بىرەر اپتا بۇرىن عانا، ەردوعان تۇرىك ليتسەيلەرى بار بۇكىل ەلگە، بۇل مەكتەپتەردى جاپساڭىزدار دەپ حات جولدادى. ءبىز نە ىستەۋىمىز كەرەك؟

- سىزگە تاعى ءبىر الەمدىك تاجىريبەدەن مىسال بەرەيىن. تۇركىمەنستان باسشىسى بەردىمۇحامەدوۆكە 2011 جىلى قاۋىپسىزدىكتىڭ وكىلدەرى 35 جاسقا دەيىنگى مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ ءتىزىمىن الىپ كەلگەن. سول ءتىزىمنىڭ 50 پايىزىنان استام تۇرىك ليتسەيلەرىنىڭ تۇلەكتەرى ەكەن. «بۇل - تاۋەلسىزدىكتەن كەيىنگى 20 جىلدا تۇرىك ليتسەيلەرى وسىنداي باسىمدىققا يە بولدى. ەندى تاعى 20 جىلدان كەيىن بيلىككە قانداي تولقىن كەلگەلى وتىر؟ وسىنى ويلادىڭ با؟» دەگەن ەسكەرتۋ ەدى. بەردىمۇحاممەدوۆ تۇرىك ليتسەيلەرىن جاپپاعانمەن، مەكتەپتەردە ىستەيتىن تۇرىك ازاماتتارىن ەلىنە قايتاردى دا، وقۋ وردالارىن مەملەكەتتىڭ بالانسىنا الدى. جانە قاداعاۋدى كۇشەيتتى. ول جەردە بەلگىلى ءبىر جاماعاتتارعا ءتان ءدىني قۇندىلىقتاردىڭ ناسيحاتتالۋىنا تيىم سالىندى. بىزگە دە، قازىر تۇركىمەنستاننان ۇلگى الۋ كەرەك سياقتى. يسلامداعى ادەپتىلىك ت.ب قۇندىلىقتار قاي كەزدە دە كەرەك. بىراق بۇل ادەپتىلىكتىڭ، قۇندىلىقتاردىڭ ارتىندا ءدىني كۇشتەردىڭ، ساياسي ويىنداردىڭ تۇرعانىن ءبىز قالامايمىز. ءدىني جاماعات – دىنمەن عانا شۇعىلدانۋى كەرەك. ساياساتقا ارالاسپاسىن. تۇركىمەنستانداعى جاعدايدىڭ ءبىزدىڭ باسىمىزدا دا بار ەكەنىن ەسكەرسەك، قازاقستان باسشىلىعىنا دا باتىل قادامدارعا بارۋ كەرەك دەپ ويلايمىن.

ءيا، تۇركيا رەسپۋبليكاسىنىڭ سىرتى ىستەر مينيسترلىگى قازاقستانداعى تۇرىك ليتسەيلەرىن جابۋ جونىندە نوتا ءتۇسىردى. جالعىز قازاقستانعا ەمەس، بۇكىل الەمدە فەتتۋلاح گۇلەننىڭ تىكەلەي سەبەپكەرلىگىمەن اشىلعان مەكتەپتەر جۇمىس جاسايتىن ەلدەرگە نوتا جاريالاندى. قازاقستاننىڭ ءبىلىم مينيسترلىگى «بۇل مەكتەپ قىزمەتكەرلەرىنىڭ 85 پايىزدان استامى قازاقستان ازاماتتارى. سوندىقتان بۇل مەكتەپتەردى جابۋ-جاپپاۋدى ءوزىمىز شەشەمىز» دەگەندى ايتتى. دەگەنمەن، قۇداي ساقتانساڭ ساقتايمىن دەگەن. ساقتىقتى كۇشەيتۋ كەرەك. بەردىمۇحامەدوۆتىڭ ەرلىگىن ءبىزدىڭ دە بيلىك جاساپ جاتسا، قۇبا-قۇپ كورەم.

- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

ارنايى "E-islam.kz" ءۇشىن نۇربەك بەكباۋ