رەسەيدىڭ يمپەريالىق ساياساتى قابىنا باستاعالى كورشىلەرىمىزدە دە، الەمدە دە مازا جوق.   قىرىمدى قانجىعاسىنا بايلاپ، ەۆرازيالىق ەكونوميكالىق وداعىن قۇردى. ۋكرايناداعى قىرقىستى دا وتىن قاعىستىرىپ وتىر. ۋكراينا قىرىمدى  قويىپ، شىعىس وبىلستارىنان ايىرىلىپ قالام با دەپ الاڭداي باستادى. ءدال وسى جەردە كىم ۇتىپ، كىم ۇتىلىپ جاتىر دەگەن زاڭدى سۇراق تۋادى.

قىرىم رەسەيگە ءسىڭىپ بارادى. بۇل ءپۋتيننىڭ حالىق اراسىنداعى بەدەلىن كوككە كوتەرگەن ۋاقيعا بولدى. ونسىز دا باسقا بۇراتانا حالىقتاردى وتارلاپ دانىككەن ورىس شوۆينيستەرىنىڭ قۋانىشىندا شەك جوق. تىپتەن ۋكراينانى جۇتىپ الىپ، قازاقستان مەن بالتىق ەلدەرى  سىندى ورىسشىل حالقى كوپ مەملەكەتتەرگە دە اۋىز سالعىسى كەلەدى.

ورىستىڭ سورى قايناۋى مۇمكىن

رەسەي بيلىگى «جاڭا رەسەي» اتتى شىعىس وڭتۇستىك ۋكراينانىڭ  تاۋەلسىزدىككە ۇمتىلعان بولىگىن اشىق قولداۋعا باتىلى جەتپەدى. جاسىرىن نەمەسە ورىس شوۆينيستەرىنىڭ ىڭعايىنا ىلەسىپ ءسوز جۇزىندە قولداۋعا كوشتى. ەگەر پريدنەستروۆسكايا مولداۆسكايا رەسپۋبليكا سىندى  تاۋەلسىز ايماق قالىپتاسسا ورىسقا دا، ۋكرايناعا دا قيىن بولاتىنى بەلگىلى. سەبەبى، بۇل رەسەيدى قىسپاققا الۋدى ماقسات ەتكەن باتىس ەلدەرى ءۇشىن ۇلكەن وراي بولاتىنى بەلگىلى. مىنە، سول ءۇشىن ورىستار تىپتەن وسى دونەتسسك، لۋگانسك قاتارلى شۋلى ايماقتاردى تىنىشتاندىرۋعا مۇددەلى بولۋى دا مۇمكىن.

بىرىنشىدەن، ورىس قىرىمدى قوسىپ العاننان بەرى ءتۇرلى سانكتسيالاردىڭ كەسىرىنەن 250 ميللياردقا جۋىق دوللار قارجىسىنان ايىرىلدى.

ەكىنشىدەن, ورىس ەنەرگەتيكاسىنا تاۋەلدى باتىس ەلدەرى ەندى باسقا ايماقتاردان ەنەرگەتيكا كوزدەرىن تاۋىپ، ورىستان الىستاۋعا بەت الدى. بۇل شابىنىپ تۇرعان ورىستاردىڭ ارىنىن باستى. تىپتەن يران قاتارلى ەلدەر  باتىس ەلدەرىنە مۇناي-گاز ونىمدەرىن تاسۋعا  دايار ەكەندىكتەرىن اشىق مالىمدەدى. «بىرەۋ  ولمەي بىرەۋگە كۇن جوق» وسى.

ونسىز دا باتىستىڭ ىقىلاسىنا بولەنگىسى كەلگەن يران وسى ورايدا اقش باستاعان ەۆروپا ەلدەرىنە جاقىنداماق نيەتتە. ال رەسەدى جەتىم بالاداي جاۋتاڭداتىپ جالعىز قالدىرعىسى كەلگەن باتىس ەلدەرى ءۇشىن بۇل ۇلكەن مۇمكىندىك بولماق. ونىڭ ۇستىنە ازەربايجان، تۇركىمەن ەلدەرى دە تۇركيا ارقىلى ەۆروپاعا گاز جانە مۇناي ونىمدەرىن شىعارۋعا مۇددەلى ەكەندىكتەرىن ايتىپ كەلەدى.   بۇل جەردە  تاۋلى قاراباق سوعىسى مەن قىرىم تاتارلارىنىڭ تاعدىرى تۇركى حالىقتارىن ورىستان الىستاۋعا جەتەلەيتىنى تاعى بار. ازىرشە، رەسەيدىڭ جان دوسى تەك قازاقستان عانا.

ۇشىنشىدەن, رەسەي كۇن وتكەن سايىن كۇشەيە كەلە جاتقان اقش پەن باتىس ەلدەرى تاراپىنان سالىنىپ جاتقان سانكتسيالارعا شىداس بەرە الماۋى مۇمكىن. جان-جاقتان انتالاعان باتىس ەلدەرى داۋىسى قاتتى شىعاتىن ورىس شوۆينيستەرىن ءتىزىپ وتىرىپ، قارا تىزىمدىككە كىرگىزدى. بۇل ءپۋتيننىڭ ماڭايىنداعى وليگراحتاردى شوشىتىپ وتىر. مۇنىڭ دا ورىس ەكونوميكاسىنا اسەرى بولاتىنى ءسوزسىز. كولچاكتىڭ ء«بىر ۇلتتىڭ باسىنداعى 500 ادامدى قۇرتۋ ارقىلى سول ۇلتتى قۇلداندىرۋعا بولادى» دەگەن فيلوسوفياسى دۇرىس بولسا، باتىس ەلدەرى ورىستىڭ باسىنداعى 500 باي مەن بەكتى شەكتەۋ ارقىلى دا ۇلكەن ساياسي ۇپايعا جەتەرى حاق.

تورتىنشىدەن, سيرياداعى سوعىستا باشار اسادتى جاقتاعان پۋتين الەمدىك ساياساتتا اقش-تى جەڭدى. ەندى ابرويى ايرانداي توگىلگەن وباما رەسەيدى اياماسى انىق. اقش كوپ جاقتان رەسەيگە تاۋەلدى ەمەس. ەۆروپا ەلدەرىنە تۇراقتى ەنەرگەتيكا كوزىن تاۋىپ بەرۋ ارقىلى ولاردى دا ورىسقا قارسى قويا الادى. ال قۇرىلىس سالاسىنداعى بيزنەستىڭ 40 پايىزى مەن ىشكى جانە سىرتقى ءوندىرىستىڭ  12 پايىزىن جوعالتقان قىتايدىڭ رەسەيگە قانشالىقتى وپالى بولارىن قازىرشە ەشكىم دە بولجاي الماي وتىر. قىتايعا دا ەكونوميكالىق قىسىم قاتتى كۇشەيىپ كەتكەندىگىن ەسكەرگەن ءجون.

بەسىنشىدەن, رەسەيدە ۇلتارازدىق ۇلعايۋدا.  ورىستىق شوۆينيزم رەسەيدەگى تۇركى جۇرتى مەن باسقا دا حالىقتاردى تىكسىندىرىپ وتىر. بۇعان پۋتينگە قارسى كۇشتەردى قوسىڭىز. بۇل ورىس ساياساتىن شايقالتۋى مۇمكىن. سەبەبى، ورىس ۇلتشىلدىعى باسقا ۇلتتاردى ۇمىتىپ بارادى. تىپتەن قىرىم تاتارلارىنا بەرىلگەن ۋادە دە دالادا قالدى. بۇعان تاعى دا كازاكتار سەكىلدى ورىستىڭ ماڭگىلىك قولشوقپارىنا اينالعىسى كەلمەگەن ۋكراين سىندى حالىقتاردى قوسىڭىز. بۇل ۇلتارالىق ماسەلەنىڭ ۋشىعا باستاعانىن كورسەتەدى.

ورىس، يران، ۋكراين، قازاق...

جالپى العاندا، ورىس ەندى ۋكراينانىڭ شىعىس-وڭتۇستىگىن بولشەكتەۋگە جانە قوسىپ الۋعا مۇددەلى بولا المايدى. بۇل جوعارداعى سەبەپتەردەن بولسا كەرەك. تىپتەن ورىستىڭ باتىس ەلدەرى مەن اقش ەلىنە قاراتا جۇرگىزبەك بولعان قارىمتا شارالارى دا رەسەيدىڭ وزىنە قارسى قىسىمدى كۇشەيتىپ جىبەرەتىندىگى بەلگىلى بولدى. مىسالى، GPS ء–تى توقتاتۋ، كوسمودرامداعى كەلىسسوزدەردى بۇزۋ قاتارلى شارالاردىڭ  ورىسقا زيانى كوپ ەكەنى انىق.

ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، قازىر ەۆروپا گازدىڭ 30 پايىزىن رەسەيدەن الادى. يران تابيعي گاز قورى بويىنشا الەمدەگى رەسەيدەن كەيىنگى ەكىنشى ەل. بىراق ەۋروپا وداعى يراننان تابيعي گاز يمپورتتاۋعا ەمبارگو جاريالاعان. بۇل – تەگەراننىڭ يادرولىق باعدارلاماسىنا جاريالانعان سانكتسيالاردىڭ ءبىر بولىگى. الايدا، يران سانكتسيالارعا قاراماستان قايتا-قايتا ۇسىنىس جاساپ وتىر.

ال، ۋكراينا بولسا، ازىرشە ورىسشىل، ساتقىن  اسكەريلەرىنەن تولىق ارىلۋدىڭ سۇرىپتاۋ كەزەڭىن ءۇن-ءتۇنسىز وتكىزىپ جاتىر. بۇل تازالاۋدىڭ دا بىتەتىن كۇنى جاقىن. ۋكراينانىڭ بۇل السىزدىگىن شوۆينيست ورىستار پايدالانىپ كەتكەنىمەن، ولاردىڭ ارماندارى ورىندالمايتىن ءتۇرى بار. سەبەبى، رەسەي ولاردىڭ «جاڭا رەسەيىن» قولداۋعا مۇددەلى ەمەس. تىپتەن، باتىس ەلدەرى «جەنەۆا كەلىسىمىن» ورىندامادى دەگەن جەلەۋمەن كۇن سايىن قىسىم جاساپ، سىلتاۋ مەن سەبەپ ىزدەۋدە. بۇل ورىستىڭ جۇرەگىن شايلىقتىرىپ جىبەردى. ەندى ورىس «جاڭا رەسەيدى» جورگەگىندە تۇنشىقتىرۋعا كومەكتەسۋى مۇمكىن. سوڭعى 5-7 كۇن ىشىندەگى «روسييا 24» باستاعان ورىس تەلەارنالارىنىڭ اقپارات تاراتۋ ساياساتىنىڭ تۇتقيىل وزگەرۋى دە وسىنى كورسەتىپ وتىر. تىپتەن، سوڭعى جاڭالىقتاردا ۋكراين ماسەلەسىن ازىراق كورسەتىپ، حالىقتىڭ كوڭىلىن باسقاعا اۋدارعىسى كەلگەندىكتەرى دە كورىنىپ قالدى. بۇل ەسىن جيىپ، ۇلتتىق وزگەشەلىگىن ايقىنداعان ۋكريندەر ءۇشىن ءتيىمدى بولا باستايدى.

ال قازاقستانعا كەلسەك، ورىسقا قارسى الاڭ مەن قارسىلىق كۇشتى. تىپتەن سولتۇستىك وبىلىستاردا مىڭداعان ورىستار رەسەيگە قوتارىلا كوشىپ جاتىر. بۇل قازاقتار ءۇشىن جاقسى جاڭالىق. وعان قايتا جاندانا باستاعان قازاق كوشىن دە قوسىڭىز. ورىسپەن، قىتايمەن، تۇرىكپەن، يرانمەن دوستىعى جاراسقان قازاقتىڭ قازىرگى باعىتى مەنىڭ ويىمشا، قولايلى بولماق.  دەسە دە ءبىر ءبولىم زيالى قاۋىم ورىستىڭ سوڭىنا ەرىپ، تاۋەلسىزدىكتەن ايرىلىپ قالۋدان قورقىپ وتىرعانى دە نەگىزسىز ەمەس. تىپتەن ورىستىڭ قىرىنان بۇرىن «اتتىعا ەرگەن جاياۋدىڭ تاڭى ايىرىلعاننىڭ» كەبىن كيىپ، باتىستىڭ دا قارا تىزىمىنە ەنىپ كەتۋىمىز مۇمكىن. ونىڭ ۇستىنە ورىسقا تۇسكەن اۋىر سانكتسيالار كەدەن وداعى مەن ەۆروازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ قۇرامىنداعى ەلدەرگە دە اسەر ەتىپ جاتقانى جاسىرىن ەمەس.

ەگەر تۇركى ەلدەرىنىڭ ساياسي بلوگى قۇرىلىپ،تۇركى ەلدەرى ۇيەگى قالىپتاسسا قۇبا-قۇپ. وندا باتىس پەن ناتو-عا جالتاقتاپ وتىرعان ازەربايجان، قىرعىز، تۇركيا قاتارلى ەلدەر ورتاق ۇيىم مەن بازار نەگىزىندە كەمدىكتەرىن تولىقتىرار ەدى. بۇل دا ءبىز ءۇشىن ءۇمىتتى ساياسات.  

التاي بۇقارباەۆ

Abai.kz