قوستاناي وڭىرىندە ۇلى وتان سوعىسىنىڭ 368 ارداگەرى عانا قالعان. ولاردىڭ الدى توقساننان اسىپ، سوڭى توقسانعا تاياپ وتىر. 

وبلىسقا عانا ەمەس، بۇكىل قازاقستانعا اتى ءماشھۇر تەمىرجولشى بەرتران رۋبينشتەين اقساقالدىڭ جاسى بيىل 92-گە قارادى. سوعىستىڭ باسىنان اياعىنا دەيىن قاتىستى. باتىس، كالينين، 3-ءشى بەلارۋس، زابايكالە، قيىر شىعىس مايداندارىندا تالاي كەسكىلەسكەن ۇرىستارعا قاتىستى. قۇرلىقتاعى اسكەر قاتارىندا تالاي قيىندىقتاردى باستان كەشكەن. بەرتران يوسيفوۆيچ - كوپتى كورگەن، قۇيماقۇلاق، زيالىلىعىمەن دە كوپتىڭ قۇرمەتتىسىنە اينالعان اقساقال.

ونىڭ بىرنەشە ەستەلىك كىتابى بار. ءالى سەرگەك، قيمىلى شيراق. سوعىستان كەيىن ماسكەۋدەگى تەمىرجول كولىگى ينجەنەرلەرىن دايىندايتىن ينستيتۋتتى ءبىتىردى. قازاقستان تەمىرجولى قوستاناي بولىمشەسىن كوپ جىلدار باسقاردى. مايدانداعى ەرلىگى ءۇشىن ەكى «وتان سوعىسى» وردەنىن، «ماسكەۋدى قورعاعانى ءۇشىن»، «كەننيگسبەرگتى العانى ءۇشىن»، «گەرمانيانى جەڭگەنى ءۇشىن»، «جاپونيانى جەڭگەنى ءۇشىن» مەدالدارىن كەۋدەسىنە تاققان.

بەيبىت كۇندەگى ونەگەلى ەڭبەگى ءۇشىن «قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن تەمىرجول قىزمەتكەرى» اتاندى. قازاقستانداعى تەمىرجول سالاسىنىڭ بۇكىل جەتىستىگى مەن پروبلەمالارىن ۇزىن-سونار ەتىپ ايتۋدان جالىقپايدى. ءالى كۇنگە دەيىن تەمىرجول سالاسىنىڭ ماماندارى ونىڭ اقىل-كەڭەسىن ەسكەرىپ وتىرادى. ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ كەمەل ساياساتىنا ريزاشىلىعى دا مول. نۇرسۇلتان ابىشۇلىمەن بىرگە تۇسكەن سۋرەتىن سۋرەتشىگە سالدىرىپ، تورىنە ءىلىپ قويعان.

وبلىس اكىمى نۇرالى سادۋاقاسوۆ ەلباسىنىڭ قۇتتىقتاۋ حاتىن جەتكىزۋ ءۇشىن الدىمەن وسى بەرتران يوسيفوۆيچ اقساقالدىڭ ۇيىنە كەلدى. مايدانگەر وبلىس اكىمىن ەسىكتىڭ اۋزىنان ءوزى قارسى الدى. اماندىقتان كەيىن ءسوزدى اكىم ەمەس، ءوزى باستادى.

- نۇرالى مۇستافاۇلى، تەمىرجولدىڭ مۇمكىندىگىن قاراڭىز. شۇباركولدىڭ كومىرى باتىس ەۋروپاعا ارتىلدى. بۇل - وتە دۇرىس، بۇل - ءبىزدىڭ تابىسىمىز. ارينە، ويلاساتىن پروبلەمالىق جايتتار بارشىلىق. ال بيىل ءبىزدىڭ قازاقستان تۇرىكمەنستان ارقىلى پارسى شىعاناعى ەلدەرىنە شىقتى. الداعى ۋاقىتتا ىستامبۇل، تەھران، ودان ءارى لوندونعا شىعۋعا مۇمكىندىگىمىز بار، - دەپ اقساقال اڭگىمەسىن باستادى. ونى ءۇنسىز تىڭداعان نۇرالى مۇستافاۇلى قاعابەرىس ساتتە ەلباسىنىڭ قۇتتىقتاۋىن جەتكىزۋگە كەلگەنىن ايتتى.

- تاۋەلسىز مەملەكەتتەر دوستاستىعى ەلدەرى اراسىندا سوعىس ارداگەرلەرىن جاڭا جىلمەن قۇتتىقتاۋدى ءبىزدىڭ پرەزيدەنتىمىز باستاپ وتىر. 2015 جىلى جەڭىس مەرەكەسىن وزىڭىزبەن بىرگە تويلايتىن بولامىز. دەنساۋلىعىڭىز مىقتى بولسىن! - دەدى اكىم. ارداگەر وزىنە كور­سەتىلگەن بۇل قۇرمەتتى ء«بىزدىڭ پرەزيدەنت - كەمەڭگەر ادام» دەگەن ءبىراۋىز سوزبەن جەتكىزدى. بەرتران ءيوسيفوۆيچتىڭ باي كىتاپحاناسىنىڭ ءوزى ونىڭ تەرەڭ ءبىلىمى عانا ەمەس، زيالىلىعىنان حابار بەرگەندەي. قىزى ەلەنا رۋبينشتەين - تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، بەلگىلى ۇستاز. ەلەنا بەرترانوۆنانىڭ تىلەگىمەن ولار اكىممەن بىرگە سۋرەتكە ءتۇستى.

مۇنان كەيىن وبلىس اكىمى ۇلى وتان سوعىسىنىڭ تاعى ءبىر ارداگەرى ءابىلجان نۇرماعامبەتوۆ اقساقالدىڭ ۇيىنە كەلدى. بالالارى مەن نەمەرەلەرى اتاسىنا ەلباسىنىڭ قۇتتىقتاۋىن جەتكىزەتىن كۇندى مەرەكەدەي قابىلداپتى. كەۋدەسى وردەن-مەدالعا تولى كوستيۋمىن كيگىزدى. الداعى جىلى ارداگەردى قوس قۋانىش كۇتىپ تۇر. مايدانگەر جەڭىستىڭ 70 جىلدىعىن قۋانا قارسى الادى. سونىمەن قاتار، ءوزى 90 جاسقا تولادى. وبلىس اكىمى نۇرالى سادۋاقاسوۆ ەلباسىنىڭ جاڭا جىلمەن قۇتتىقتاۋىن جەتكىزگەندە، ارداگەر بۇل كۇنگە جەتكەن دە، جەتپەگەن دە بار ەكەنىن تولقي تۇرىپ ايتتى.

- تاعدىردىڭ مۇنىسىنا شۇكىر. تالاي بوزداقتار مايدان دالاسىندا قالدى، تالايلار بۇل كۇنگە جەتە المادى. نۇرسۇلتان ءابىشۇلىنىڭ قۇتتىقتاۋ سالەمى جانىما قۋات بەرگەندەي بولدى، سول باياعى جاۋىنگەرلىك رۋحىم جاڭعىرعانداي اسەر­دەمىن، - دەدى قۋانىشىن جاسىرا الماي.

ءابىلجان نۇرماعامبەتوۆ تورعاي دالاسىنداعى توسىن قۇمىندا تۋىپ-ءوستى. سول جەردەن 1942 جىلى مايدانعا اتتاندى. ۋكراين، بەلارۋس مايداندارىندا كەسكىلەسكەن ۇرىستارعا قاتىستى. سوعىستان كەيىن تسەلينوگراد اۋىل شارۋاشىلىعى ينستيتۋتىن ءبىتىرىپ، قوستاناي وڭىرىندە پارتيا، كەڭەس، كاسىپوداق ورگاندارىندا قىزمەت ەتتى. كەۋدەسىندە ءىى دارەجەلى «وتان سوعىسى» وردەنى، «ەرلىگى ءۇشىن»، «گەرمانيانى جەڭگەنى ءۇشىن» مەدالدارى جارقىرايدى. ءابىلجان اتايدىڭ بەيبىت كۇندەگى ەڭبەگى دە ەلەنبەي قالعان جوق، «قۇرمەت بەلگىسى» وردەنىمەن، «ەڭبەكتەگى ەرلىگى ءۇشىن» مەدالىمەن ماراپاتتالدى. جەتپىس جىل ۋاقىت وتسە دە، قاندى قىرعىن ءابىلجان اتايدىڭ كوز الدىندا.

-1943 جىلى دنەپر وزەنىن كەشكە قاراي كەسىپ وتتىك. اۋىر ۇرىس بولدى. وزەننىڭ ارعى بەتىنە وتۋگە قايىق جەتپەيدى، جاۋ ۇشاقتارى وقتى جاڭبىرداي جاۋدىرادى. ۋ دا شۋ. وققا ۇشقاندار قانشاما. مەن پارومنىڭ شەتىنەن ۇستاپ الىپ، كەلەسى بەتكە ءجۇزىپ شىقتىم. كيىمىم مالمانداي سۋ، تەك اۆتوماتتى سۋعا تيگىزبەۋ ءۇشىن قولىمنىڭ تالعانىنا قاراماي، جوعارى كوتەرىپ وتىردىم. ودان كەيىن الەكساندريەۆسكي قالاسىندا دا قىرعىن ۇرىس بولدى. ءبىر وبلىستان بىرگە بارعان، بىرگە جۇرگەن سولداتتاردىڭ كوز الدىمدا وققا ۇشىپ قالعانىن كورۋ ماعان وتە اۋىر تيگەن ەدى. ولاردىڭ بەتىن جاسىرۋعا دا ۋاقىت بولعان جوق، «العا، العا!» دەۋمەن وتە شىقتىق. بۇگىن ەلباسىنىڭ قۇتتىقتاۋىن الىپ وتىرىپ، سول بوزداقتار ەسىمە تۇسە بەردى. ءتىرى قالعاندا ولار دا ءبىز سياقتى بەيبىت كۇننىڭ نەسىبەسىن كورەر ەدى، - دەدى ارداگەر اتاي.

وسىنداي ەستەلىگىنەن كەيىن ارداگەر ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆقا قام­قورلىعى، قۇتتىقتاۋى ءۇشىن العىسىن ايتتى. تاۋەلسىز ەلىمىزدە بۇگىنگى ۇرپاق­تىڭ ەش نارسەگە مۇقتاج بولماي ءوسىپ جاتقانىن، قازاقستاندى الپاۋىت ەلدەردىڭ تانىپ، ءبىلىپ وتىرعانى ءۇشىن ءوزىنىڭ جۇرەگىن ماقتانىش كەرنەيتىنىن دە جەتكىزدى. ءابىلجان اتا التى بالا تاربيەلەپ ءوسىردى. ءۇش ۇل، ءۇش قىزىنىڭ بارلىعىنا جوعارى ءبىلىم بەردى. قازىر اتايدىڭ 12 نەمەرەسى، 7 شوبەرەسى بار. بۇگىندە ارداگەردى كىشى قىزى، بالالار دارىگەرى رايحان ماپەلەپ باعىپ-كۇتىپ وتىر. بۇل تۋرالى egemen.kz حابارلاپ وتىر.

وبلىس اكىمى مۇنان كەيىن دە بىرنەشە سوعىس ارداگەرىنە كىرىپ، ەلباسىنىڭ جاڭا جىلمەن قۇتتىقتاۋىن جەتكىزدى. حالدەرىن سۇرادى، ۋاقىت تاۋىپ اڭگىمە-تىلەگىن تىڭدادى. سونىمەن قاتار، اۋدانداردا تۇراتىن سوعىس ارداگەرلەرى دە ەلباسىنىڭ ءوزىن جاڭا جىلمەن قۇتتىقتاۋىنان قۇلاعدار بولعان. ولارعا دا سول قۇتتىقتاۋدى اۋدان اكىمدەرى جەتكىزۋدە. جەڭىس جىلى تۋعان بالانىڭ ءوزى الداعى جىلى 70-كە تولادى. تولارساقتان قان كەشىپ ءجۇرىپ، وتاندى قورعاعان، ءپاتريوتيزمنىڭ اسقان ۇلگىسىن كورسەتكەن مايدانگەرلەر بۇگىن جاۋھارداي قىمباتىمىزعا اينالعان. ولاردىڭ ارقايسىسىن ەلباسىنىڭ جاڭا جىلمەن قۇتتىقتاۋى دا بيىك ادامگەرشىلىكتىڭ اسقان ۇلگىسى ەدى.

اباي-اقپارات.

(ماقالا «قازاقپارات» حاا جاريالانىمى نەگىزىندە ازىرلەندى.)