ەلباسىنىڭ ءار جولداۋىنىڭ وزىندىك ەرەكشەلىگى بار. جاڭا باس­تامالار كوتەرىلەدى. جاڭا مىن­دەتتەر العا قويىلادى. وسى ورايدا، جولداۋعا بايلانىستى كوكەيگە تۇيگەن ويلارىمدى ورتاعا سالۋدى ءجون كوردىم.

سەرىكباي نۇرعيساەۆ، قر پارلامەنتى ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى،

«نۇر وتان» پارتياسى فراكتسياسىنىڭ مۇشەسى، ەكونوميكا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور.

بىرىنشىدەن، ەلباسىنىڭ ءار جىلعى جولداۋىنىڭ باستى ماقساتى – قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن ودان ءارى نىعايتۋ. سوعان بايلانىستى جولداۋدان ەكونوميكالىق كورسەتكىشتەرگە جانە الەمدىك دا­مۋعا جان-جاقتى ساراپتاما جۇرگىزىلىپ، بولاشاققا بولجام جاسالىپ، كورشى ەلدەرمەن قارىم-قاتىناستى وي ەلەگىنەن وتكىزىپ، تولىققاندى تۇجىرىم جاسالعانى انىق كورىنىپ تۇر. ىشكى ەكونوميكامىزدىڭ نەگىزگى باعىتتارى قالىپتاستىرىلادى.

بيىلعى جولداۋدىڭ ءبىر ەرەكشەلىگى – جاريا ەتىلگەن ۋاقى­تىنىڭ ۇتىمدىلىعى. بۇكىل الەمدەگى دامىعان ەلدەر باسشىلارىنىڭ بىردە-ءبىرى ءالى ناقتى شەشىمگە كەلىپ، ءوز مەملەكەتىن كەلەسى جىلدارى نە كۇتىپ تۇرعانى، ىقتيمال كەدەرگىلەردەن ءوتۋدىڭ جولدارى قانداي ەكەنى تۋرالى ءوز حالقىن حاباردار ەتىپ، ەكونوميكالىق دامۋدىڭ نەگىزگى باعىتتارىن ايقىنداپ بەرەتىندەي وسىنداي جولداۋ جاساعان جوق. سونداي-اق، كەلەسى جىلدىڭ رەسپۋبليكالىق بيۋدجەت جوسپارىنىڭ جوباسى پارلامەنتتە قارالىپ جاتقان كەزدە جولداۋدىڭ جاريا ەتىلگەنى دە ماڭىزدى بولدى. ەندى ەلباسى بەلگىلەپ بەرگەن باعىتتار بويىنشا ۇلت­تىق قوردان ەرەكشە باپتارمەن بىرنە­شە سالاعا ارنايى قوماقتى قارجى بولىنەتىنى انىقتالادى. ال بيۋدجەت جوسپارىن بەكىت­كەن زاڭ كەلەسى جىلدىڭ باسىنان باستاپ كۇشىنە ەنىپ، كوزدەلگەن قاراجات ءتيىستى ماقساتتارعا جۇمسالماق. ەڭ باستىسى، وعان ۇكىمەت تە، جەرگىلىكتى اتقارۋشى بيلىك ور­­گاندارى – اكىمدەر دە دايىن بولادى.

جانە ءبىر ەرەكشەلىگى – بيىلعى جولداۋ «نۇر وتان» پارتياسى ساياسي كەڭەسىنىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا جاريا ەتىلگەنى. بۇل ەلدى دامىتۋداعى بارلىق مىندەتتى اتقارۋداعى باستى جاۋاپكەرشىلىكتى «نۇر وتان» پارتيا­سى وزىنە الىپ وتىرعانىن كورسەتەدى. سول كەڭەيتىلگەن وتىرىستا جولداۋدىڭ الدىندا ءۇش لاۋازىمدى تۇلعانىڭ بايانداماسى تىڭدالدى. اۋەلى «نۇر وتان» پارتياسى پارلامەنتتىك فراكتسياسىنىڭ جەتەكشىسى داريعا نازارباەۆا دەپۋتاتتاردىڭ اتقارىپ جاتقان قىزمەتى، قانداي زاڭدار قابىلدانىپ جاتقانى، الداعى كەزەڭدە قانداي زاڭ اكتىلەرى قارالاتىنى تۋرالى كەڭىنەن ايتىپ بەردى. «نۇر وتان» پارتياسىنىڭ حVII سەزىندە قابىلدانعان تۇعىرناماسىنىڭ قالاي ورىندالىپ جاتقانىنا توقتالدى.

ودان كەيىن پرەمەر-ءمينيس­تردىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى باقىت­جان ساعىنتاەۆتىڭ بايانداماسى تىڭدالدى. ول اتقارۋشى بيلىكتىڭ قىزمەتى جايلى بايانداي كەلىپ، پارتيا العا قويعان مىندەتتەردىڭ 70 پايىزى ورىندالدى دەگەن تۇجىرىممەن جۇمىستىڭ ءارى قاراي ءجۇرىپ جاتقانىن، ەشتەڭە ۇمىت قالماعانىن، قانداي قيىندىق كەز­دەسكەنىن، قالاي شەشىمىن تاپ­قانىن، ەندى الدا تۇرعان ماسەلەلەر قانداي ەكەنىن جىك-جىككە ءبولىپ، ايتىپ ءوتتى. پارتيا تۇعىرناماسىندا وڭىرلەردى دامىتۋ باعىتى دا ار­نايى قاراستىرىلعان بولاتىن. ەلىمىزدىڭ ايماقتارىندا كوزدەلگەن ماقساتتار قالاي جۇ­زە­گە اسىپ جاتقانى جايلى ءبىر ءوڭىردى مىسالعا الىپ قاراۋ ءجون سانالعاندىقتان، شىعىس قازاق­ستان وبلىسىنىڭ سول كەزدەگى اكىمى بەردىبەك ساپارباەۆتىڭ بايانداماسى تىڭدالدى. ول جەرگىلىكتى جەردە ەلباسىنىڭ تاپسىرمالارى، ۇكىمەت جۇكتەگەن مىندەتتەر، پارلامەنت قابىلداعان زاڭدار جانە پارتيانىڭ باعدارلاماسى قالاي ورىندالىپ جاتقانى جايلى جان-جاقتى ماعلۇمات بەردى.

ەلدىڭ دامۋ دەڭگەيى تۋرالى ناقتى كورىنىسكە كوز جەتكىزگەن سوڭ، ەلباسى تاياۋ جىلدارى اتقا­رىلۋعا ءتيىستى جۇمىستاردىڭ باعىت-باعدارىن ايقىنداپ بەرۋ ماقسا­تىندا جاڭا جولداۋىن جاريا ەتتى.

ەكىنشىدەن، جاھاندىق ەكونوميكادا بىلتىرعى جاعداي مەن قازىرگى جاعدايدىڭ اراسى جەر مەن كوكتەي. ەۋروپانىڭ ءوزى ۇلكەن داعدارىسقا ۇشىراپ وتىر. جۇرتشى­لىقتى ۋكرايناداعى وقيعالار الاڭدا­تۋدا. ودان كەيىن شوتلانديا، كاتالو­نيا تۇرعىن­دارىنىڭ «جەكە ءبولىنىپ شىعامىز» دەگەن يدەياسىنىڭ ناتيجەسىندە قوزعالىس­تار بولىپ جاتىر.

G-20-عا مۇشە مەملەكەتتەر باسشىلارى باس قوسىپ، «الەمدىك داعدارىستىڭ پروبلەمالارىن قالاي شەشەمىز؟» دەپ جاتقان تۇستا، جاڭا ماسەلەلەر دە بوي كورسەتۋدە. ول – الىپ مەملەكەتتەردىڭ ءبىر-بىرىنە سانكتسيا قولدانۋى. بۇل دا ەكونوميكالىق داعدارىستىڭ ءورشي تۇسۋىنە ءوزىنىڭ اسەرىن تيگىزۋدە. ەگەر قارجى داعدارىسى تابيعي اپاتتاردىڭ سالدارىنان، ەكونوميكالىق تىعىرىققا تىرەلۋدەن، ءىرى كومپانيالاردىڭ جابىلۋىنان، بانكتەردىڭ قارىزعا باتۋىنان، كەدەن راسىمدەرى، تاۋارلار باعاسى، مۇناي باعاسى قىمباتتاۋىنان نە تومەندەۋىنەن ورىن الىپ جاتسا، ول اقىلعا سىيىمدى بولار ەدى. ال الپاۋىت مەملەكەتتەردىڭ ساياسي ۇستانىمدارى سايكەس كەلمەگەندىكتەن، سانكتسيا قولدانۋى ەشقانداي وڭ ناتيجە بەرمەيتىن ارەكەتتەر دەپ ەسەپتەيمىن. مۇنىڭ اقىرى نەگە الىپ بارىپ سوعاتىنىن الدىن الا ەشكىم دە بىلمەيدى. ولار وزدەرىنە دە، وزگەلەرگە دە قولدان پروبلەما جاساپ بەرىپ وتىر. مىنە، وسىنىڭ ءبارى قازاقستان ەكونوميكاسىنا اسەر ەتپەيدى دەپ ايتا المايمىز. ءبىز الەمدىك قوعامداستىققا كىرگەن سوڭ، ىقپال ەتپەۋى مۇمكىن ەمەس. بىزگە جاناما تۇردە دە، تىكەلەي دە اسەرىن تيگىزەدى. مۇنى ەلباسى دا ايتىپ ءوتتى.

وسى ورايدا، ەلباسى جولداۋىن­داعى العا قويىلعان ۇلكەن ماقسات كورشى ەلدەرمەن تىعىز قارىم-قاتى­ناستا بولۋىمىز كەرەك، جاقىن جانە الىس شەتەلدەرمەن دە بايلانىسىمىزدى جالعاستىرا بەرەمىز، بىراق ءوزىمىز ىشكى ەكونوميكامىزعا قيىندىق تۋدىرمايتىنداي جاع­دايدى قالىپتاستىرا الۋىمىز قاجەت. نارىق زامانىنداعى باس­تى ۇستانىمداردىڭ ءبىرى «مەن ءوز ەڭبەگىمە ساي تابىس تابامىن» دەگەن حالىقتىڭ ساعىن سىندىرىپ الماۋىمىز كەرەك! بۇل – ەڭ ۇلكەن ماسەلە. وسىنداي كۇردەلى ماسەلەلەرگە جاۋاپ بەرەتىن جانە الدا توسىپ تۇرعان تاياۋ جىلدارى اتقارىلۋعا ءتيىستى نەگىزگى مىندەتتەردى ايقىنداپ بەرگەن باعدارلاما – ەلباسىنىڭ «نۇرلى جول – بولاشاققا باستار جول» اتتى جولداۋى.

قازاقستان تاۋەلسىزدىك العان سوڭ، جول سالاسىندا كوپتەگەن وز­گەرىستەر جاسالدى. بۇرىنعى كەڭەس وكىمەتى سالعان اۆتوكولىك جانە تەمىرجول جەلىلەرى جاڭا زامان تالعامىنا سايكەس كەلمەدى. كارتاعا نازار سالساق، وڭتۇستىكتەن سولتۇستىككە باعىتتالعان جولدار تىزبەسىن كورەر ەدىك. ول كەزدە جولدار نەگىزىنەن شيكىزاتتى تاسۋ ءۇشىن قاجەت بولعانى بەلگىلى. ءبىر ءوڭىردى ەكىنشىسىمەن قوساتىن ىشكى بايلانىستىڭ ارتتا قالعانى انىق بايقالدى. ءتىپتى، پويىزعا مىنە قالسا، كەيبىر وڭىرگە كورشى ەلدەر ارقىلى عانا بارۋعا بولاتىن ەدى. سوندىقتان جاڭا تەمىرجول جەلىلەرى سالىندى. بارلىق جول سالاسىنا ەكونوميكالىق، گەوگ­رافيالىق تۇرعىدا جاڭا كوزقاراس قاجەت بولدى. وعان قوسا، ءبىز ەلوردامىزدى اۋىستىردىق. جاڭا عاسىردا بارلىق وڭىرگە جولدار توعىز جولدىڭ تورابىندا ورنالاسقان استانادان تارايتىن بولدى. كۇننىڭ شۋاعى قالاي تارالاتىن بولسا، ەلوردادان باستالعان جولدار دا ەڭ الىس ەلدى مەكەندەرگە دە جەتۋى ءتيىس. جولداردىڭ جاڭارۋى حالىقتىڭ تۇرمىسىنا، شاعىن جانە ورتا كاسىپكەرلىكتىڭ ­دامۋىنا، تاۋارلاردىڭ اينالىمىن جەدەلدەتۋگە، ەلىشىلىك جانە حالىقارالىق ءترانزيت­تىڭ ارتا تۇسۋىنە تىكەلەي اسەر ەتەتىنى جانە ­قان­شاما شىعىنداردىڭ ازايۋىنا الىپ ­كەلە­تىنى ءسوزسىز.

ەلباسىنىڭ «نۇرلى جول – بولاشاققا باستار جول» جولداۋى ەلدىڭ دامۋىنا، وڭىرلەردىڭ وركەندەۋىنە، اۋداندار مەن اۋىلداردىڭ جاعدايى جاقسارۋىنا ۇلكەن سەرپىلىس بەرەتىنى قازىردەن-اق بايقالىپ تۇر. سونىڭ نەگىزىندە تاۋەلسىز ەلدىڭ كوز­قاراسىمەن ازىرلەنگەن اۆتوكولىك جانە تەمىرجول جەلىسىنىڭ جاڭا اتلاسى قالىپ­تاسادى دەگەن سەنىمدەمىن.

بۇگىنگى تاڭدا ىسكە اسىرىلىپ جاتقان عاسىر جوباسى بولىپ ەسەپتەلەتىن «باتىس ەۋروپا – باتىس قىتاي» حالىقارالىق ترانزيتتىك اۆتوموبيل ءدالىزى ەلىمىزدىڭ دامۋىنا ەلەۋلى ۇلەس قوسادى. ال ەندى وعان قوسا، «نۇرلى جول» جولداۋى بويىنشا قازاقستاندىق اۆتوماگيسترالدار بولاتىنى حالىقتى ەرەكشە قۋانتىپ وتىر. سوندىقتان مەن بۇل جولداۋدى اۋەلى الەمدىك دامۋ دەڭگەيىنە تەرەڭ زەرتتەۋ جاسالىپ، ودان كەيىن قانداي ماڭىزدى باعىتتارعا باسا نازار اۋدارۋىمىز كەرەك ەكەنى ايقىندالعان باعدار دەپ بىلەمىن. ەلباسى: «جول – شىن مانىندە ءومىردىڭ وزەگى، باقۋاتتى تىرلىكتىڭ كاينار كوزى»، دەدى. «قازاقستان – تۇرىكمەنستان – يران» باعىتى تەمىرجولى دا بىرقاتار ماڭىزدى نارىق پەن ءوڭىردى بايلانىستىراتىن بولدى.

قازىر دە قايناعان تىرشىلىك كۇرە جولداردىڭ بويىندا. بارلىق ايماقتار تەمىرجولمەن، تاسجولمەن، اۋە جولىمەن ءوزارا تىعىز بايلانىسۋى قاجەت. ەلوردامىزدان جاسامپازدىق رۋحىمىزدى بيىكتەتەتىن توعىز جولدىڭ تارالۋى ەلىمىزگە قاتىنايتىن تاۋەلسىز جول بولىپ تابىلادى. جەرگىلىكتى جەرلەردىڭ، ايماقتاردىڭ جان-جاقتى ءوزارا بايلانىسىن جاقسارتۋ ەلدىڭ ىشكى الەۋەتىن ارتتىرادى. سو­نىمەن قاتار، وبلىستاردىڭ ءبىر-بىرىمەن ساۋدا-ساتتىعىن، ەكو­نو­ميكالىق بايلانىستارىن نىعايتىپ، ەل ىشىنەن تىڭ نارىقتار اشادى.

ءاربىر وتباسى ءوز پاتەرى بولعا­نىن قالايدى. ازاماتتاردى جۇمىس­پەن جانە تۇرعىن ۇيمەن قامتۋ جونىندەگى جۇمىستار دا جوسپارلى تۇردە ۇزدىكسىز اتقارىلىپ كەلەدى. جاڭا باعدارلامالار بويىنشا ءۇي بەرىلدى. دەگەنمەن، بۇل دا ۇنەمى توقتامايتىن ۇدەرىس. ءبىر ازاماتتار ۇيمەن قامتاماسىز ەتىلسە، شاڭىراق كوتەرگەن نەمەسە وزگە وڭىردەن قونىس اۋدارعان ادامدار ءۇي الۋ كەزەگىنە تۇراتىنى ءسوزسىز. بۇگىنگى تاڭدا ەلىمىز بويىن­شا 300 مىڭنان استام ادام پاتەر الۋ كەزە­گىندە تۇر. ولاردىڭ سۇرانىسىن قالاي قانا­عاتتاندىرۋعا بولادى؟ سوعان بايلانىس­تى ەلباسى ءوز جولداۋىندا «جالعا بەرىلەتىن تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا كوزقاراستى قايتا قاراعان ءجون»، دەي كەلىپ، تۇرعىن ءۇي پروبلەماسىن شەشۋدەگى جاڭا مۇمكىندىكتى پايدالانۋدى ۇسىندى. وسى كەزگە دەيىن قالاي بولىپ ەدى؟ ءۇي كەزەگىنە تۇرعاندار بانكتە ەسەپشوت اشىپ، قاراجات جينايدى. قۇرىلىس كومپانياسى سول بانكتەن نەسيە الىپ، تۇرعىن ءۇي كەشەنىن سالادى. سوندا بانك ۇيگە مۇقتاج ازاماتتاردان جانە ۇلەسكەرلەردىڭ اقشاسىن جيناپ بەرەمىن دەپ قۇرىلىس كومپانيالارىنان دا پايدا تاۋىپ وتىرعانى بايقالادى. ەندىگى جەردە ءۇي سالىپ بەرۋشى مەن ساتىپ الۋشى اراسىندا تىكەلەي بايلانىس ورناتۋ جۇيەسى قاراستىرىلۋدا.

«باسپانانى تىكەلەي، دەلدالدارسىز جانە نەسيەگە بارىنشا تومەن پايىزبەن ۇسىنۋ ونىڭ سا­تىپ الۋ قۇنىن ارزانداتۋعا مۇم­كىندىك بەرەدى. باستاپقى جارنانىڭ بولماۋى مەن يپوتەكا ءۇشىن تومەن پايىزدار باسپانانى قازاقستاندىقتاردىڭ كوپتەگەن جىكتەرى ءۇشىن قولجەتىمدى ەتە تۇسەدى»، دەدى مەملەكەت باسشىسى. وسى ورايدا، ەلباسىنىڭ 2015-2016 جىلدار ىشىندە جالعا بەرىلەتىن تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىن قارجىلاندىرۋدى قوسىمشا 180 ملرد. تەڭگە سوماسىندا ۇلعايتۋ جونىندە ايتقان ءسوزى تۇرعىن ءۇي كەزەگىندە تۇرعان ازاماتتاردىڭ كوڭىلىن ءبىر سەرپىلتىپ تاستادى دەگەن ويدامىن.

جاڭا جولداۋدىڭ حالىقتىڭ جۇرەگىنە زور سەنىم ۇيالاتىپ قانا قويماي، ءبىر ماقسات جولىنا بەتبۇرىس جاسايتىنى كۇمانسىز.

 اباي.kz