قازىرگى كۇنى جەردەن الىپ، جەرگە سالامىز عوي. سوۆەت زامانىن ايتامىن دا. ول تۇستا قالاي دەسەك تە جاستار ماسەلەسى وڭ شەشىمىن تاۋىپ جاتاتىن. وقۋ ءبىتىردىڭ بە، قابىلداۋ ەمتيحانىنان وتسەڭ، جوو-نا تۇسەسىڭ. از مولشەردە بولسا دا، شاكىرتاقىڭ بار. ديپلومىڭدى العان سوڭ جۇمىس ىزدەپ ساندالمايسىڭ. جاس مامان بولىپ، ەڭبەك ۇجىمىنىڭ ورتاسىنا توپ ەتە قالاسىڭ.

جاتاقحانا دايىن. ءۇش جىل ما، مەيلى، ون جىل ما، قالاي دا باسپانا الاسىڭ. سول سوۆەت تۇسىنداعى باستىعىڭ دا قازىرگى جۇمىس بەرۋشىلەر سەكىلدى ەمەس. ساعان مەيلىنشە، قامقورلىق جاسايدى. ۇجىمداعى ەڭ تاجىريبەلى ءبىر اعا مامان ساعان «ناستاۆنيك» بولادى. تەوريا بويىنشا العان ءبىلىمىڭدى پراكتيكاعا بەيىمدەۋگە سول «ناستاۆنيك» جاۋاپتى بولادى. اراعا بەس جىل سالىپ، بىلىكتىلىك ارتتىرۋ كۋرستارىنان ءوتىپ تۇراسىڭ. ونىڭ ءبارى ۇكىمەت بيۋدجەتىنىڭ ەسەبىنەن، ارينە.  

ورتاعا تەز بەيىمدەلەسىڭ. ەڭبەگىڭ ەلەنەدى. شەبەرلىگىڭدى شىڭداي تۇسسەڭ، ساتىلاپ وسىرە بەرەدى. كەيىن سول ۇجىمنىڭ باسشىسى بولۋىڭا دا تولىق كەپىلدىك بار. قوعامدىق بەلسەندىلىگىڭمەن، بىلىكتىلىگىڭمەن كوزگە تۇسسەڭ جاستار كوميتەتى، پارتيالىق، اكىمشىلىك ورگاندار قالت جىبەرمەي وزدەرىنىڭ  رەزەرۆىنە الادى، لاۋازىمدىق قىزمەتتەرگە كوتەرىلۋىڭە قولداۋ كورسەتەدى. وسىنىڭ ءبارى جيىرما شاقتى جىل بۇرىن اقيقات ەدى، بۇگىنگى كۇنى اڭىزعا اينالدى.

وزگەنى ايتپاعاننىڭ وزىندە مەملەكەتتىك گرانتپەن وقۋعا ءتۇسىپ كۇرەكتەي ديپلوم الىپ شىققان جاس تۇلەكتەردىڭ كوبى بۇگىندە قالا كوشەلەرىندە تاكسيست، ساۋدا كەشەندەرىندە ساتۋشى. سوندا ۇكىمەت ولاردىڭ تاكسي جۇرگىزىپ، زات-تاۋار ساتۋلارى ءۇشىن مەملەكەتتىك بيۋدجەتتەن ارنايى قارجى ءبولىپ ءتورت جىل بويى ءوز ەسەبىنەن وقىتىپ، شاكىرتاقى تولەگەن بە؟ بازالىق ماماندىعى بويىنشا نەگە جۇمىسقا ورنالاستىرماسقا. 

ول ازىرشە مۇمكىن بولماي تۇر. ديپلوم الىپ ماماندىعى بويىنشا ەڭبەككە ورنالاسپاققا كاسىپورىننىڭ ەسىگىن اشقان جاس تۇلەكتى قۇشاق جايا قارسى الاتىن جۇمىس بەرۋشى جوقتىڭ قاسى. الدىمەن، سۇرايتىندارى ەڭبەك ءوتىلى. ەڭبەككە ورنالاستىرۋعا حابارلاندىرۋ بەرگەندەر دە ءبىرى ءبىرىنىڭ اۋزىنا تۇكىرىپ قويعانداي 3-5 جىل ەڭبەك ءوتىلىنىڭ بولۋىن تالاپ ەتەدى.

ەگەر ءار جۇمىس بەرۋشى جاڭا ومىرگە جولداما العان جاستاردى وسىلاي كەۋدەدەن يتەرە بەرسە، ول ءومىر بويى جۇمىس ىزدەسە دە ەڭبەك ءوتىلى بولماس. جوعارىدا ايتقانىمىزداي مەملەكەتتىك ءبىلىم گرانتى وعان ۇكىمەتتىك تاپسىرىس رەتىندە بەرىلگەن جوق پا ەكەن؟! ەگەر ۇكىمەت ءوزى تاپسىرىس بەرىپ، قارجى ءبولىپ، ءبىلىم  گرانتىمەن وقىتقان بولسا، ەڭبەككە ورنالاستىرۋدى دا مويىندارىنا الۋ كەرەك سياقتى. ال، ەگەر ولاي جاساي الماسا، جوعارىدا ايتقانىمىزداي جاستاردى تاكسي جۇرگىزۋ نەمەسە تاۋار ساتۋ ءۇشىن مىندەتتى تۇردە ولارعا مەملەكەتتىك قارجى-قاراجات شىعارىپ ينجەنەر، ەكونوميست، زاڭگەر، ديپلومات، تاريحشى، فيلولوگ ماماندىعىنىڭ باكالاۆرلىق ءبىلىم بەرۋدىڭ قاجەتى شامالى سەكىلدى.

«بولاشاق» باعدارلاماسىمەن شەتەلدىڭ الدىڭعى قاتارلى جوعارى وقۋ ورىندارىندا ءبىلىم الىپ كەلگەندەردىڭ اراسىندا دا جۇمىسسىز جۇرگەندەر كەزدەسەدى. ءبىر كەزدەرى  تەحنيكالىق ماماندىقتارعا، ينجەنەرلەرگە، ماشينا جاساۋ سالاسىنا ماماندار كەرەك دەگەن داقپىرت قوعامدا كەڭ ءورىس الدى. الايدا، ونىڭ دا بايانسىز تىرلىك بولعانى قازىرگى كۇنى بەلگىلى بولا باستادى. ينجەنەر، تەحنيكالىق سالالار بويىنشا ءبىلىم العان جاستار دا جۇمىس تاپپاي ءجۇر. ەلدە «اندا اشىلدى، مۇندا دا اشىلدى» دەپ دابىرا ەتىپ جۇرگەن ءوندىرىس، زاۋىتتاردىڭ كوبىنىڭ ءۇش كۇندىك عۇمىرى بار، اشىلا سالىپ جابىلاتىن كوزبوياۋشىلىق بولىپ شىقتى. نە ىستەمەك كەرەك؟

قر ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى اسلان ءسارىنجىپوۆتىڭ پارلامەنتكە ۇسىنعان «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى  مەملەكەتتىك جاستار ساياساتى تۋرالى» زاڭ جوباسىنان جوعارىدا اتالعان ماسەلەنىڭ شەشىمىن ىزدەگەن ەدىك. نەگىزىنەن دەكلاراتسيالىق سيپاتى باسىم تۇسسە دە ءبىرشاما جاقتارى   قۇقىقتىق تۇرعىدان نەگىزدەلگەن ەكەن.

ء  مينيستردىڭ ايتۋىنشا، جاڭا زاڭ جوباسىندا  مەملەكەتتىك جاستار ساياساتىن قالىپتاستىرىپ، ونى جۇزەگە اسىرۋدىڭ باستى تەتىكتەرى بەلگىلەنگەن كورىنەدى. زاڭ قابىلدانعان جاعدايدا  پرەزيدەنت، ۇكىمەت جانە جەرگىلىكتى اكىمدىكتەر جانىنداعى  كەڭەسشi ورگاندار قىزمەتى، رەسپۋبليكالىق جانە وڭىرلىك جاستار فورۋمدارى، جاستارعا ارنالعان الەۋمەتتiك ينفراقۇرىلىم مەن الەۋمەتتىك قىزمەتتەرى،  جاستاردىڭ رەسۋرستىق ورتالىقتارى قۇرىلىپ، جۇمىس ىستەمەك.  

ءمينيستردىڭ مالىمدەۋىنشە، ەلىمىزدە وسىنداي ورگانداردىڭ بوي كوتەرۋى  جاستاردىڭ ازاماتتىق بەلسەندىلىگىن ارتتىرىپ، ولاردىڭ ءوز بولاشاعى ءۇشىن عانا ەمەس، ەل يگىلىگى ءۇشىن دە كۇش بىرىكتىرىپ، ءىس-قيمىل جاساۋىنا ىقپال ەتەدى ەكەن.

  اتالمىش زاڭ جوباسى پارلامەنت قابىرعاسىنا سوڭعى جىلدارى كەلىپ تۇسكەن ەكىنشى قۇجات كورىنەدى. بۇعان دەيىن جاسالعان  بىرقاتار زاڭدارعا جاستار ساياساتى جونىندە وزگەرىستەر تولىقتىرۋلار ەنگىزگەن زاڭ جوباسىن ۇكىمەت دەپۋتاتتار سىنىنان كەيىن كەرى قايتارىپ العان بولاتىن.

مينيستر مىرزانىڭ استىن سىزىپ تۇرىپ ايتۋىنشا، جوبادا جاستار ماسەلەسىمەن اينالىساتىن وكىلەتتى ورگاننىڭ قۇزىرەتى ايقىندالىپتى. بۇعان دەيىن  جاستار ساياساتى  بىرنەشە  قۇزىرلى ۇيىمنىڭ اراسىنداعى كوكپار ىسپەتتى بولعان. ولاي بولسا، جاڭا زاڭ بويىنشا اتالمىش ءىس ء بىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ عانا قۇزىرەتىنە جاتقىزىلماق ەكەن.

تاعى دا ەرەكشە توقتالاتىن جايت-زاڭ جوباسىندا مەملەكەتتىك جاستار ساياساتىنىڭ ناقتى مىندەتتەرى بىرنەشە توپقا ءبولىنىپ  بەلگىلەنىپ وتىر. اتاپ ايتقاندا، جاستاردىڭ قۇقىقتارى مەن زاڭدى مۇددەلەرىن قورعاۋ،  ولاردى ەلدىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق جانە قوعامدىق-ساياسي ومىرىنە تارتۋ،  ازاماتتىققا تاربيەلەۋ جانە قازاقستاندىق پاتريوتيزم سەزىمىن نىعايتۋ نەگىزگى باسىمدىقتار ەكەن.

سونداي-اق. جاستار ساياساتىنىڭ نەگىزگى باعىتتارى رەتىندە    قولجەتىمدى جانە ساپالى ءبىلىم بەرۋدى قامتاماسىز ەتۋ، عىلىمي-تەحنيكالىق الەۋەتتى دامىتۋ، دەنساۋلىقتى ساقتاۋ جانە نىعايتۋ، سالاماتتى ءومىر سالتىن قالىپتاستىرۋ; جۇمىسقا ورنالاستىرۋ مەن جۇمىسپەن قامتۋ ءۇشىن جانە جاستار اراسىندا كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ ءۇشىن جاعدايلار جاساۋ،  جاس وتباسىلار ءۇشىن قولجەتىمدى تۇرعىن ءۇي جۇيەسىن دامىتۋ سەكىلدى بۇگىنگى تاڭدا جاستار ءۇشىن وزەكتى بولىپ تۇرعان ماڭىزدى ماسەلەلەر ايقىندالدى.

زاڭ جوباسى بويىنشا تاعى ءبىر شەشىمىن تاباتىن ماسەلە جاستاردى مەملەكەتتىك قولداۋ ماقساتىندا ورتالىق  ورگانداردىڭ  ايقىندالعان قۇزىرەتتەرى بولماق. ناتيجەسىندە  قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنە 4 قۇزىرەت، وكىلەتتى ورگاندارعا – 14 قۇزىرەت بەكىتىلدى.

ءوز كەزەگىندە ءبىلىم، عىلىم، دەنساۋلىق ساقتاۋ، ەڭبەك، كاسىپكەرلىك، مادەنيەت، دەنە شىنىقتىرۋ جانە سپورت، ءدىني قىزمەت، ىشكى ىستەر ورگاندارى، قورعانىس مينيسترلىگى، قورشاعان ورتانى قورعاۋ، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى سالالارىنداعى ورتالىق مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ قۇزىرەتتەرى دە بەلگىلەنگەن.

مينيستر مىرزانىڭ ايتۋىنشا، ءاربىر قۇزىرەتتى ورگان ءوز سالاسىندا جاستارعا قاتىستى ماسەلەنى شەشۋگە مىندەتتى ءارى جاۋاپتى بولادى. «مىسال رەتىندە ايتساق، الەۋمەتتتىك دامۋ جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنە جاستاردى ماماندىعى بويىنشا جۇمىسپەن قامتۋ شارالارى جۇكتەلىپ وتىر. بۇل قۇزىرلى ۇيىم قابىلدانعان ينديكاتورلار نەگىزىندە وسى شارانى جۇزەگە اسىرادى. كەرىسىنشە جاعدايدا زاڭمەن ايقىندالعان نەگىزدە جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلاتىن بولادى» دەپ اتاپ كورسەتتى، اسلان ءسارىنجىپوۆ.

اتالمىش زاڭ جوباسىن  جاستار ءۇشىن قاجەت  بۇگىنگى زامان تالاپتارىنا تولىق جاۋاپ بەرەتىن قۇجات، ونى تالاپ دەڭگەيىندە جۇزەگە اسىرۋدىڭ ماڭىزى ايتارلىقتاي ەكەندىگىن دەپۋتاتتار اتاپ كورسەتۋدە. دەپۋتات الماس تورتاەۆ  جاستارعا قاتىستى ماسەلەدە بۇعان دەيىن جەرگىلىكتى اكىمشىلىكتەردە ۇنەمى جالعان اقپار بەرىلىپ، جالاۋلاتقان جاساندى ۇراندار عانا ايتىلىپ كەلگەنىن قىنجىلىسپەن ەسكە الدى. الداعى ۋاقىتتا ءتۇرلى كوزبوياۋشىلىققا جول بەرىلمەۋىنە مۇددەلى ەكەندىگىن جەتكىزدى.

اتالمىش زاڭنىڭ ىلەسپە قۇجاتى رەتىندە «ەڭبەك كودەكسىنە وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭ جوباسى دا قارالعانىن ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى اسلان ءسارىنجىپوۆ مالىمدەدى.

بۇل قۇجات بويىنشا جۇمىسقا العاش تۇرعان جاس مامانمەن كەمىندە ەكى جىلعا ەڭبەك شارتىن جاساسۋ ماسەلەسى قاراستىرىلىپتى. دەپۋتاتتار بۇل ماسەلەرگە قاتىستى بارلىق سالاعا ەكى جىلدىق ەڭبەك شارتىن جاساسۋ كەيبىر ماماندىقتار ءۇشىن جەتكىلىكسىز،  سوندىقتان دارىگەر سەكىلدى كۇردەلى كاسىپ يەلەرى ءۇشىن اتالمىش قۇجاتتى ساراپتامالىق سيپاتتا جاساۋ قاجەتتىگىن اتاپ كورسەتكەن.

مينيستردىڭ بۇل پىكىرگە بەرگەن ءۋاجى بەلگىلەنىپ وتىرعان مەرزىمنىڭ الەمدىك تاجىريبەگە نەگىزدەلگەنى  بولدى. دەپۋتاتتار اراسىندا ەكى جىلدىق كەلىسىم-شارتتى تالاپ ەتۋ جۇمىس بەرۋشىلەردىڭ قۇقىنا قول سۇعۋشىلىق دەيتىندەر دە، كەرىسىنشە بيزنەستىڭ الەۋمەتتىك جاۋاپكەرشىلىگىن وسىلاي ايقىنداۋ كەرەك دەۋشىلەر دە شىققان. بۇل تۇرعىدا پىكىر ەكىگە ايىرىلىپ وتىرعانى باسى اشىق اڭگىمە.  

مۇنداي زاڭمەن بارلىق پروبلەمانىڭ شەشىلىپ كەتپەسى دە بەلگىلى. دەگەنمەن، بەلگىلى دەڭگەيدە وڭ ىقپال ەتە الاتىندىعىنا سەنۋگە بولادى. بىراق، جوعارى ءبىلىمدى، كەرەك دەسەڭ «قىزىل» ديپلومى بار داياشى قىزدار شاي تاسىپ، باكالاۆرلىق ءبىلىمى بار جىگىتتەر اۋلا كۇزەتىپ نەمەسە مۇلدە  جۇمىسسىز جۇرگەن جاستاردىڭ ماسەلەسىن شەشۋگە ۇكىمەت قانشالىقتى قاۋقارلى ەكەندىگىنە ۋاقىت تورەشى.

قۋاندىق شاماحايۇلى،

حالىقارالىق جۋرناليست.

اباي.kz