كوپشىلىككە كەڭىنەن تانىمال «كەرىمسال»، «قىزىل جىڭعىل»، ء«تاتتى ءشول» سەكىلدى جىر جيناقتارى ارقىلى ادەبيەتسۇيەر قاۋىمنىڭ كوڭىلىنىڭ تورىنەن ورىن الىپ، وزىندىك ورنەگى بار ولەڭدەرى جوعارى باعالانعان اقىن قازىبەك يسا كوپتەگەن رەسپۋبليكالىق جىر ءمۇشايرالارىنىڭ دا جەڭىمپازى. شىنايلىلىق پەن تەرەڭ ويعا، بەدەرلى بەينەلەۋ مەن نازىك ليريزمگە تولى شايىر شىعارمالارى قازاق وقىرماندارىنىڭ جۇرەگىنە جول تاۋىپ، حالىقارالىق دەڭگەيدە دە تانىمال بولا باستادى. حالىقارالىق ادەبي-قوعامدىق سىيلىق - سەرگەي ەسەنين اتىنداعى «التىن كۇز» وردەنى يەگەرى اتانۋى سونىڭ ايعاعى دەر ەدىك. 

جاقىندا الماتى قالاسىنداعى قازاقستان ۇلتتىق كىتاپحاناسىندا حالىقارالىق «الاش» سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى، رەسپۋبليكالىق «قازاق ءۇنى» گازەتىنىڭ پرەزيدەنتى، «اق جول» دەموكراتيالىق پارتياسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى ، «قۇرمەت» وردەنىنىڭ يەگەرى، تالانتتى اقىن قازىبەك يساعا ماسكەۋدەگى حالىقارالىق جازۋشىلار وداقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ  سەرگەي ەسەنين اتىنداعى «التىن كۇز» وردەنىن تاپسىرۋ سالتاناتى بولىپ ءوتتى. شاراعا دۋلات يسابەكوۆ، تەمىرحان مەدەتبەك، باقىت ساربالاەۆ، امانحان ءالىم سياقتى ءبىر توپ بەلگىلى اقىن-جازۋشىلار، رەسپۋبليكالىق باق وكىلدەرى مەن ازات پەرۋاشەۆ باستاعان بىرقاتار ساياساتكەرلەر مەن قوعام قايراتكەرلەرى جانە وڭتۇستىك استانا تۇرعىندارى قاتىستى.

ماراپاتتاۋعا ماسكەۋدەن ارنايى كەلگەن حالىقارالىق جازۋشىلار وداقتارى قاۋىمداستىعى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى، جازۋشى ۆلاديمير سەرەدين قازاق اقىنىنا سىيلىقتى ءوز قولىمەن تابىس ەتتى. ۆلاديمير سەرەدين ءوز سوزىندە بۇرىنعى كەڭەستىڭ كەڭىستىكتە بولعان رەسپۋبليكالار اراسىندا مادەني، ادەبي بايلانىستار ءۇزىلىپ كورمەگەنىن الدىمەن اتاپ ءوتتى.ەكى كورشىلەس جاتقان ەلدەر اراسىنداعى ادەبي بايلانىستاردىڭ دا ودان ءارى دامي تۇسەتىنىنە ۇلكەن سەنىم ءبىلدىرىپ، وعان بۇگىنگى كۇننىڭ وزىندە انىق كوز جەتكىزۋگە بولاتىنىن ايتتى. ء«بىز ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان قوعامدىق جۇيە اۋىسقانىمەن، بۇرىنعى وداقتاس رەسپۋبليكالار ءوز الدارىنا دەربەس مەملەكەت بولعانىمەن تامىرى تەرەڭگە كەتكەن دوستىق قارىم-قاتىناستار ءالى دە جالعاسۋدا. ەكونوميكالىق جانە دە باسقا ارىپتەستىكتەردى ايتپاعان كۇننىڭ وزىندە، ءبىزدىڭ جازۋشى قاۋىم قاشاندا شىعارماشىلىق وداقتا بولىپ كەلەدى. قالامگەرلەردىڭ شىعارمالارى كوپشىلىكتىڭ نازارىندا بولۋىنا، ورتاق رۋحاني باي­لىقتارىمىزدىڭ بارىنشا دامۋىنا ۇيىمعا مۇشە ەلدەردىڭ ارقايسىسى مۇددەلى. سونىڭ ءبىر دالەلى رەتىندە «سوۆەتسكي پيساتەل» باسپاسىنان ورىس تىلىندە جاقىندا جارىق كورگەن «انتولوگيا كازاحسكوي پوەزي» اتتى كوركەم بەزەندىرىلگەن قوماقتى جىر جيناعىن ايتۋعا بولادى. قازاقتىڭ ايگىلى اقىندارىنىڭ تۋىندىلارى ورىس ءتىلى ارقىلى كوپتەگەن وقىرماندارىن تاۋىپ، بۇل باستاما بىردەن قولداۋعا يە بولدى. مۇنداي يگى ىستەر الداعى ۋاقىتتا دا تۇراقتى جالعاسىن تاپپاقشى. وسى جيناقتان بىزگە قازىبەك يسانىڭ جىرلارى ءوز ورنەگىمەن ەرەكشە ۇناپ، ءبىز ودان باسقا جىر توپتامالارىن سۇراتىپ الىپ، ەسەنين اتىنداعى وردەنگە لايىقتى دەپ تاپتىق. ءالى دە قازاقتىڭ تالانتتى تالاي اقىندارىنىڭ ولەڭدەرى ورىس وقىرماندارىنىڭ كوزايىمىنا اينالادى دەپ ويلايمىن. رەتى كەلگەندە ايتا كەتەيىن، قازىبەك يسانىڭ ولەڭدەر جيناعى الداعى ۋاقىتتا ورىس تىلىنە اۋدارىلىپ، ماسكەۋدە جارىق كورمەكشى. وعان قوسا، كوپتەگەن ۇلتتاردان تۇراتىن اقىن-جازۋشىلاردىڭ اراسىنان قازاق اقىنى قازىبەك يساعا ەسەنين اتىنداعى سىيلىقتىڭ بەرىلۋى قازاق ادەبيەتىنە، قازاق حالقىنا دەگەن ەرەكشە قۇرمەت دەپ تۇسىنىڭىزدەر. بيىل قازاقستان جازۋشىلار وداعىنىڭ قۇرىلعانىنا 80 جىل تولىپ وتىر. ءوز تاريحىندا تالاي ۇرپاقتى تاربيەلەگەن، قوعامعا قاشاندا رۋحاني بايلىقتار سىيلاعان شىعارماشىلىق وداقتىڭ حالقىنا سىڭىرگەن ەڭبەگى وراسان. مەن رەسەيدەگى اقىن-جازۋشىلار اتىنان قازاقستاندىق قالامداستارىمىز­دى ايتۋلى مەرەكەمەن قۇتتىقتاپ، ولارعا زور شىعارماشىلىق تابىستار تىلەيمىن، قازاق ادەبيەتىنىڭ بەدەلى مەن مەرەيى وسە بەرسىن دەگىم كەلەدى» – دەدى ورىس جازۋشىسى.

س.ەسەنين اتىنداعى حالىقا­رالىق «التىن كۇز» سىيلىعى يەگەرىنە ارنالعان رەسمي قۇتتىقتاۋدى اباي اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك وپەرا جانە بالەت تەاترىنىڭ باس ديرەكتورى اسقار بورىباەۆ قا­زاقستان رەسپۋبليكاسى مادەنيەت جانە سپورت ءمينيسترى ارىستانبەك مۇحامەديۇلىنىڭ ارنايى قۇتتىقتاۋ جەدەلحاتىن وقىپ بەردى. ءمينيستردىڭ قۇتتىقتاۋىندا اقىن شىعارماشىلىعى ءوزىنىڭ ماڭىزدىلىعىمەن، جىلى ليريزمى­مەن وقىرماندار جۇرەگىنە جول تاپقانى اتاپ وتىلگەن. اقىننىڭ ەسەنين اتىنداعى سىيلىقپەن ماراپاتتالۋى قازاق پوەزياسىنا، قازاق مادەنيەتىنە دەگەن قۇرمەت ەكەنىنە نازار اۋدارىلىپ، بۇل سىيلىق قازىبەك يسانىڭ الداعى شىعارماشىلىعىنا شابىت قوسا تۇسەتىنىنە سەنىم بىلدىرىلگەن.

الەمنىڭ 37 ەلىنىڭ جازۋشىلار وداقتارىنىڭ باسىن قوساتىن اتالمىش اۋقىمدى ۇيىمعا تمد مەن رەسەي فەدەراتسياسىنداعى رەسپۋبليكالار مەن الەمنىڭ ءتۇرلى ۇلت قالامگەرلەرى قۇرىلتايشىلىق ەتەدى. بۇل حالىقارالىق جازۋشىلار وداقتارى قاۋىمداستىعىنىڭ باستى ماقساتى – ۇيىمعا مۇشە ەلدەر اراسىنداعى مادەني، ادەبي بايلانىستاردى دامىتىپ، الەمنىڭ الىس-جاقىن وزگە دە ەلدەرىمەن شىعارماشىلىق قارىم-قاتىناستار ورناتۋ بولىپ تابىلادى. ۇيىمعا مۇشە وداقتاعى قالامگەرلەردىڭ شىعارمالارىن ورىس جانە باسقا دا تىلدەرگە اۋدارىپ، دۇنيەجۇزىلىك دەڭگەيدە تانىمال ەتۋدى وزىنە باعىت ەتىپ ۇستانعان.

– ساياساتتان ەشقايدا قاشىپ قۇتىلا الماسىمىز بەلگىلى. اقىن دا ساياساتتان سىرت قالا المايدى، ءوزىنىڭ ازاماتتىق ءۇنىن قوسۋعا مىندەتتى. ل.تولستويدىڭ «ا سپوكويستۆيە – دۋشەۆنايا پودلوست» دەگەنىندەي، ءۇنسىز قالۋ ىشتەگى ۇرەيدى بىلدىرەدى. قازىبەك يسا ەسەنين سىيلىعىنا لايىقتى اقىن. ونىڭ دا ەسەنين سياقتى وزگەگە ۇقسامايتىن ەرەكشە مىنەزدەرى بار. ال مىنەزسىز اقىن بولۋ مۇمكىن ەمەس. تاۋەلسىزدىكتى ءاربىر اقىن وزىنشە جىرلايدى. ماعان قازىبەكتىڭ ازاماتتىق پوزيتسياسى مەن ۇلتتىق ۇستانىمى ۇنايدى. ول بۇل باعىتتا وزىندىك شەشىمىمەن، وزىندىك ۇنىمەن ەرەكشەلەنەدى. ارينە، ەسەنين اتىنداعى سىيلىققا لايىقتى اقىندار بىزدە بارشىلىق، وزگە ەلدەردە دە جەتەرلىك. ال، قازىبەك ءىنىمىزدىڭ ورىس حالقىنىڭ ۇلى اقىنى ەسەنين اتىنداعى سىيلىققا يە بولۋى بۇكىل قازاق ءۇشىن ۇلكەن قۋانىش، ماقتانىش، – دەدى بەلگىلى جازۋشى، دراماتۋرگ دۋلات يسابەكوۆ. وردالى وتىرىستاعى نەگىزگى وسى ءبىر ورتاق ويدى قازاقتىڭ بەلگىلى اقىنى، قر مەملەكەتتىك سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى تەمىرحان مەدەتبەك ودان ءارى دامىتتى. «راس، ساياسات جاعىنان كەلگەندە ءبىزدىڭ رەسەيگە ايتار وكپەمىز از ەمەس. بىراق، مادەنيەت پەن ادەبيەت ساياساتتان جوعارى تۇر. ءبىز رەسەيدى پۋشكيننىڭ، تولستويدىڭ، دوستوەۆسكيدىڭ ەلى دەپ بىلەمىز، الدىمەن وسى جاعىن ەسكە الۋىمىز كەرەك. ولار دا قازاق ەلىن ابايدىڭ، جامبىلدىڭ، مۇحتاردىڭ ەلى دەپ ءبىلۋى كەرەك. ءبىز قازىر كىممەن بولسا دا تەڭ دارەجەدەگى تاۋەلسىز مەملەكەتپىز. جالپى ادەبيەت پەن مادەنيەتتە شەكارا مەن قاشىقتىق دەگەن ولشەم جوق، بولماۋى دا كەرەك. ءبىز ارامىزدا مىڭداعان شاقىرىم قاشىقتىق جاتسا دا دۇنيەجۇزىلىك دەڭگەيدەگى كلاسسيك اقىن-جازۋشىلاردى وقىپ-تانيمىز. ءتىلى، ءدىنى باسقا بولسا دا ۇتىمدى ۇستانىمدارى مەن قۇندى كوزقاراستارىن ۇيرەنەمىز، كوكجيەگىمىزدى كەڭەيتەمىز. سول سياقتى الەمدەگى ادەبيەتسۇيەر ميلليونداعان وقىرماندار ءبىزدىڭ قازاق ادەبيەتى كلاسسيكتەرىنەن وزىنە قاجەت قۇندىلىقتاردى تالعامىنا قاراي تاڭداپ الادى. ءوزىمىز ولەڭدەرىن وقىپ، جاتتاپ وسكەن دارىندى اقىن ەسەنين اتىنداعى سىيلىقتىڭ قازاقتىڭ تالانتتى اقىنى قازىبەك يساعا بەرىلۋى ءبىزدىڭ قازاق ادەبيەتىنىڭ مەرەيىن، بەدەلىن كوتەرە تۇسەدى دەپ ەسەپتەيمىن» – دەدى تەمىرحان مەدەتبەك. بۇدان كەيىن قازاقستان جازۋشىلار وداعى باسقارماسى حاتشىسى، جازۋشى، سىنشى باقىت ساربالاەۆ پەن رەسپۋبليكالىق «اقيقات» جۋرنالىنىڭ باس رەداكتورى، بەلگىلى اقىن امانحان ءالىم قازىبەك يسانى حالىقارالىق سىيلىق الۋىمەن قۇتتىقتاپ، اعالىق تىلەكتەرىن ءبىلدىردى.

قازىبەك يسا اقىن عانا ەمەس، قوعام قايراتكەرى رەتىندە دە بەلسەندى جۇمىستار اتقارىپ جۇرگەن ازاماتتاردىڭ ءبىرى. ول قر «اق جول» حالىقتىق دەموكراتيالىق پارتياسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى. ەلىمىزدەگى الەۋمەتتىك، ساياسي جاعدايلارعا بايلانىستى ءوز ءۇنىن قوسىپ، ۇلتتىق ماسەلەلەر توڭىرەگىندە تۇجىرىمدى ويلارىن ورتاعا سالىپ جۇرگەن جۋرناليست رەتىندە دە تانىمال. اقىننىڭ اتالمىش حالىقارالىق سىيلىق الۋ سالتاناتىنا پارتيالاس ارىپتەستەرى دە كەلىپ قۇتتىقتاپ، ءوز وي-پىكىرلەرىن، ءوز تىلەكتەرىن ءبىلدىردى. «اق جول» قدپ توراعاسى، قر ءماجىلىسىنىڭ دەپۋتاتى ازات پەرۋاشەۆ ارىپتەسىن قۇتتىقتاپ، ونىڭ قوعامدىق ەڭبەگى مەن اقىندىق شىعارماشىلىعىنا جوعارى باعا بەردى. ء«ار زاماندا­عىداي، قازىرگى زاماندا دا، ساياسات ارقاشان كەرەك ەكەنى بەلگىلى. ول بۇگىنگى نەمەسە ەرتەڭگى ءومىر اعىمىنا قاراي وزگەرىپ، باعىتىن بۇرىپ وتىرادى. ال، ادەبيەت بولسا ول ماڭگىلىك قۇندىلىق، ماڭگىلىك رۋحاني بايلىق. ءوزىم ساياساتكەر بولعانىممەن بۇل مەنىڭ ومىرلىك تاجىريبەمنەن تۇيگەن بەرىك وي-پىكىرىم. وعان قازىبەك يسامەن قىزمەتتەس بولعان كەزدەردە كوزىم انىق جەتە ءتۇستى. پارتيا جۇمىسى بارىسىندا كەڭ-بايتاق ەلىمىزدىڭ كوپتەگەن ايماقتارىن ارالاپ، ءبىز حالىقپەن ءجيى كەزدەسىپ، جيىندار وتكىزىپ تۇرامىز. وسىنداي جيىنداردا جۇرتشىلىق وزدەرىنىڭ باسىنا تۇسكەن اۋىرتپالىقتار جايىندا، جالپى كوپتەگەن الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى كوتەرەدى. ول زاڭدى دا. وسىنداي كەزدەسۋلەردە قازىبەك يسا ەل مۇددەسىن قورعاعان نەمەسە ماڭگىلىك تاقىرىپ ماحاببات جايلى ءبىر ولەڭ وقىپ بەرسە، جينالعاندار ءبىر جاساپ قالاتىنىن تالاي كوردىم. باسىنداعى الەۋمەتتىك ماسەلەلەردى ۇمىتىپ، «تاعى دا ولەڭ وقىڭىزشى» دەپ قولقا سالاتىنى بار. وسىدان-اق ادەبيەتتىڭ، پوەزيانىڭ قۇدىرەتى مەن كۇشىن، ونەردىڭ ومىرشەڭدىگىن بايقاۋعا بولادى عوي…» – دەدى ازات پەرۋاشەۆ.

بيلىك باسىنداعى شەنەۋنىكتەر وكىنىشىمىزگە وراي، قازاق ءتىلىن، ءوزىنىڭ انا ءتىلىن يگەرە الماي جۇرگەنى بەلگىلى. قازاقشا ەكىاۋىز ءسوزدىڭ باسىن بىرىكتىرە المايتىنداردىڭ قاسىندا ورىسشا وقىپ، رەسەيدە جوعارى ءبىلىم العان ساياساتكەر پەرۋاشەۆتىڭ قازاق ءتىلىن ەركىن مەڭگەرە باستاعانى بىردەن بايقالادى. ءتىپتى قازىبەك يسانىڭ ءبىر ولەڭىن ورىسشاعا اۋدارىپ جينالعان جىرسۇيەر قاۋىمعا ۇسىنىپ، مانەرلەپ وقىپ بەرگەنى ۇتىمدى شىقتى.

كەش يەسى اقىن قازىبەك يسا اتالمىش سالتاناتتى شاراعا جينالعان قاۋىم مەن رەسەيدەن ارنايى ات ارىتىپ كەلگەن قۇرمەتتى قوناقتارعا ءوز العىسىن ايتىپ، ەسەنين جىرلارى مەن ءوز ولەڭدەرىن وقىپ بەردى.

اقىن قازىبەك يساعا ەسەنين اتىنداعى «التىن كۇز» وردەنىن تاپسىرۋعا ارنالعان سالتاناتتى شارانى بەلگىلى جازۋشى، قازاقستان ۇلتتىق كىتاپحانا ديرەكتورى الىبەك اسقار جۇرگىزىپ وتىردى.

 زەينوللا اباجان.

اباي.kz