«تاريحىن بىلمەگەن ۇلتتىڭ بولاشاعى بۇلىڭعىر». پلاتوننىڭ ءوز زامانداستارىنا ايتقان بۇل سوزدەرىن كەيىنگى وسكەلەڭ ۇرپاق ەستە ۇستاپ، ۇمىتقان ەمەس.

كەلەر جىلى بۇكىل قازاق جۇرتى قازاق حاندىعىنىڭ قۇرىلۋىنا 550 جىل تولۋىن اتاپ وتپەك. كەرەي مەن جانىبەك حاننىڭ ءابىلحايىر قۇرعان «كوشپەلى وزبەكتەر» مەملەكەتى ۇستەمدىگىنە قارسى كۇرەسى جاڭا مەملەكەت  - قازاق حاندىعىن تاريح ساحناسىنا الىپ شىقتى. سول كەزدە-اق، قازاق حالقىنىڭ  قازىرگى اتاۋى قالىپتاستى، XV عاسىر اياعىندا «قازاق» تەرمينى پايدا بولدى. بىلاي قاراساڭ، بۇل دەرەكتەر ەلىمىزدىڭ تاريحىنان بەلگىلى، بىراق تا عالىمدار مەن تاريحشىلار اراسىندا بالامالى پىكىرلەر بار.

تاريحي نەگىزى جوق مەملەكەت تە، ۇلت تا بولۋ مۇمكىن ەمەس، سوندىقتان دا «مەملەكەتتىك ساياساتتى دامىتۋ قورى» قوعامدىق قورى  2014 جىلى 8 قاراشادا استانادا «قازاق حالقىنىڭ قالىپتاسۋ تاريحىن مەڭگەرۋ ماقساتىندا قوعاممەن جۇمىس جۇرگىزۋدى ۇيىمداستىرۋ جانە سوعان سايكەس مونوگرافيا دايىنداۋ» جوباسى اياسىندا ءبىرىنشى جوسپارلانعان كەزدەسۋ وتكىزدى. كەزدەسۋدىڭ باستى ماقساتى - قازاق حالقىنىڭ كەشەندى ەتنومادەني، ەتنوگرافيالىق جانە ەتنو-الەۋمەتتىك زەرتتەۋ ناتيجەلەرىن جاريالاۋ، ونى زەرتتەۋدەگى داۋلى ماسەلەلەردى انىقتاۋ ماقساتىندا «قازاق حالقى جانە قازاق(ستان)-دىق بىرەگەيلىك: قالىپتاسۋ تاريحى جانە قازىرگى زامانعى ۇردىستەر» تاقىرىبىندا مونوگرافيا قۇراستىرۋ بويىنشا ۇسىنىستار ازىرلەۋ.

كەزدەسۋدىڭ باسىندا جوبا جەتەكشىسى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى تيمۋر اناتولەۆيچ كوزىرەۆ ءسوز سويلەدى. ول ءوز سوزىندە اركىم ءوز ەلىنىڭ تاريحىن ءبىلۋدىڭ، ونىڭ سوزىنشە «كەلەشەكتى قولعا الۋ» كەرەكتىگىنىڭ قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەنىن اتاپ ءوتتى. سودان كەيىن جوبا جەتەكشىسى جينالعاندار الدىندا ءوز بايانداماسىن وقىپ بەردى. ول كىسىدەن كەيىن
ب.ع. اياعان (مەملەكەت تاريحى ينستيتۋتى), ر.م. ابدراحيەۆا (الەۋمەتتانۋ ماگيسترى), م. ا. سىدىقنازاروۆ (ل. گۋميلەۆ اتىنداعى ەۇۋ جانىنداعى زاماناۋي زەرتتەۋلەر ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى), د. قوسنازار (نازارباەۆ-ورتالىعى) ءسوز الىپ، ءوز پىكىرلەرىن ءبىلدىردى.

بايانداما تاقىرىبى قازاق حالقى تاريحىنىڭ  پايدا بولۋى، «قازاق» اتاۋىنىڭ تۋىنداۋى، ەلىمىزدىڭ اۋماعىندا مۇسىلمان ءدىنىنىڭ تارالۋى، قازاق حالقىنىڭ بىرلىگى مەن ونىڭ جۇزگە جانە تايپاعا بولىنبەۋى تۋرالى ماسەلەلەردى قامتىدى. ءسوز سويلەۋشىلەر ۇلتتىق تاريحتى ءۇزىندى تۇردە وقىتۋ قاجەتتىلىگىنەن ارىلۋ جانە قوعامعا ءبىرتۇتاس كورىنىس جاساۋعا تىرىسۋ كەرەكتىگىن اتاپ ءوتتى.

ساراپشىلىق كوميسسيا قۇرامىنا عىلىمي الەمدە پىكىرلەرى ورىندى سانالاتىن بەس ادام، ياعني عالىمدار مەن زەرتتەۋشىلەر كىردى. ولاردىڭ ىشىندە ت.ا. كوزىرەۆ، عىلىمي كەڭەسشى – گ.ا. اقساقالوۆا، مەملەكەت تاريحى ينستيتۋتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى – د.ر. تەمىرعاليەۆ، ساياساتتانۋ عىلىمدارىنىڭ دوكتورى – گ.ك. قۇلجانوۆا، حالىقارالىق تۇركى اكادەمياسىنىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق زەرتتەۋلەر ورتالىعىنىڭ مەنەدجەرى، الەۋمەتتانۋ عىلىمدارىنىڭ كانديداتى – ك.ە. جامانعۇلوۆ. ەندىگى كەزەكتە ساراپشىلار الدىندا قازاق حالقىنىڭ قالىپتاسۋ تاريحىنا ارنالعان اڭىزداردى، تاريحي كۋالىكتەردى، فولكلور جانە باسقا دا دەرەك كوزدەرىن، سونداي-اق مونوگرافيا دايىنداۋ جانە تاريحي قۇجاتتاردى جيناقتاۋ سياقتى مىندەتتەر تۇر.

كەلەسى كەزدەسۋ 15 جانە 22 قاراشاعا بەلگىلەندى. وندا   اتالعان ماسەلە بويىنشا تالقىلاۋ تاعى دا جالعاساتىن بولادى. ءۇش كەزدەسۋدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا جوبا تاقىرىبىنا ارنالعان مونوگرافيا قۇراستىرىلادى. وسى جۇمىستىڭ ناتيجەلەرى جاريالانعان مالىمەتتەر ءاربىر قازاقستاندىققا قىزىقتى بولارى ءسوزسىز.

جاننا بەكبەرگەنوۆا،

استانا قالاسى.

Abai.kz