باقىتبەك ءبامىشۇلى. سارى دومبىرا
ء«بىر اڭگىمە ايتىپ بەر،– دەپ،– سۇبەلى»،
جان القىمعا الدى ۇلىم، ءتۇن ەدى.
تۇتقيىلدا اۋىزىما ءسوز تۇسپەي،
نەبىر ويلار تۇڭىلىگىن تۇرەدى.
ءبىر سىرى بار ىشتە قالعان بۇگۋلى،
بۇگىنگىگە ەسكىلەردەن بۇ ۇلگى.
تۇسە قالدى سۋرەت بولىپ كوزىمە
توردە تۇرعان سارى دومبىرا ءىلۋلى.
كەلگەن ادام، كىرگەن ادام، توسىن دا،
قوناعىم دا، جارانىم دا، دوسىم دا
دومبىرامنىڭ قاعىپ تۇرىپ شاناعىن:
«قالاي كەلدى»،– دەپ سۇرايتىن،– وسىندا؟
ول جايىندا تالاي مەنەن سۇراعان،
قىرىق جىلداي تورىمىزدە تۇر امان.
ءتۇستى ەسىمە دومبىرانى قۇشاقتاپ،
ءسۇيىپ كۇنىم، ەگىلىپ كەپ جىلاعان.
سىر اشپاعام بۇل جايىندا ەشكىمگە،
كىم ماڭگىلىك، مىنا تىرلىك، بەس كۇنگە.
«اقتارىلىپ، ايتىپ ساعان بەرەيىن،
مەدەۋ كەرەك، جالعاسىمىز، وسكىنگە».
دومبىرادا جاساۋراعان جانارىم،
«مەسەلدەسىن قايتارمايىن بالانىڭ».
– سار دومبىرا جايلى اڭگىمە قوزعايىن،
ول كەزدە دە، مەن دە سەندەي بالامىن...
مىڭ توعىز ءجۇز جەتپىس ءبىردىڭ كوكتەمى،
ارمان جەرگە تۇسكەندەي كۇن كوكتەگى.
«ۇلكەن ۇيگە» كىرىپ باردىم كەشكىسىن،
جان ەدىم عوي، ۇيدە وتىرماس، كوشپەلى.
جوق ەسىمدە، دالىرەگى نەشىنشى،
ءتورت پە، الدە، كلاستامىن بەسىنشى.
«ۇلكەن ءۇي»، ول – ءبىزدىڭ قارا شاڭىراق،
«تورىمە اۋناپ،– دەپ تۇراتىن،– كوسىلشى».
وكان وتىر سول ءبىر ءتوردىڭ باسىندا،
ونىمەنەن شامالاس ەد جاسىم دا.
ءبىر-اق كلاسس مەنەن وزىق وقيتىن،
جالعىز ءوزى ءبىر دە جان جوق قاسىندا.
سول اياعىن وڭ تىزەگە تاستاعان،
كۇي مە، ءان بە، ءبىر اۋەندى باستاعان.
تاناۋ كوكتە، مەنىمەنەن ءىسى جوق،
سارى دومبىرا ۇستاعانى، ءما، ساعان!
سار دومبىرا كوزىمە وتتاي باسىلدى،
ۇشتى ساعىم قىزىل الا، جاسىل-دى.
قۇمار ەدىم دومبىراعا جاسىمنان،
«مىناۋ قايدان تاۋىپ العان اسىلدى؟».
بابامىزدان قالسا داعى مول مۇرا،
سيرەك ەدى ول زاماندا دومبىرا.
سول ارماندى مىنە، وكان، ماردىمسىپ،
قۇشىپ وتىر تىزەسىنە قوندىرا.
وكان اكەم ءىنىسىنىڭ بالاسى،
دومبىرانى قولىنداعى، قاراشى؟!
جەتىپ باردىم، تەبىندەتىپ قاسىنا:
– قايدان الدىڭ، قانشا ەكەن باعاسى؟!
«قايتەدى، ەي،– دەگەندەيىن،– مىناۋىڭ»،
– اكەپ بەردى،– دەدى سولعىن،– ءلاۋىم.
– ءلاۋ قايدان العان ەكەن؟
– بىلمەيمىن.
كۇيلەپ جاتىر تارىلتقان بوپ بۇراۋىن.
وعان قانداي ويلار كەلدى ايتا المان.
مۇزداي سۋىق تەر تەپشىدى ارقامنان.
دومبىرانىڭ قۇلاعىنا تۇكىرىپ،
بالسىگەندە كۇيشىدەي-اق مايتالمان.
– كىمنەن اپتى؟– دەدىم تاعى.
– بىلمەيمىن.
دەگەندەيىن كوزىمە دە ىلمەيمىن.
– كورەيىنشى، قانە بەرشى، مەن شەرتىپ؟
بادىرايىپ ىشىمدەگى بىلدەي ءمىن.
– سەن دومبىرا شەرتە المايسىڭ عوي،– دەدى.
«جۇلىپ ال!» دەپ جەتىپ كەلدى وي لەگى.
جانە ءبىر وي قۇلاعىما سىبىرلاپ:
«اكەڭە ايت، توبەلەسپە، قوي!» دەدى.
لاپ-لاپ ىسىپ، ميىعىمنان ءبىر كۇلىپ،
جەتەگىمەن ءبىر جۇبانىش، ءبىر ءۇمىت.
ۇيگە كەلسەم اكەم، كۇمام ءشاي ءىشىپ،
وتىر ەكەن تىزەلەرى بىرىگىپ.
شاعىنارعا ارتىق كىم بار اكەڭنەن،
ارىلا الماي الگىندەگى اسەردەن.
– سۋداي جاڭا سارى دومبىرا، جاپ-جاڭا،
اكە،– دەدىم،– وكانعا ءلاۋ اپەرگەن.
– قايدان اپتى؟
– بىلمەيدى ەكەن... (بالدىرعان).
– كىمنەن اپتى؟
– بىلمەيدى ونى دومىرا ەسىن تاندىرعان.
– ءا،– دەدى اكەم،– كلۋبقا ەكى دومىرا
دانيالدان دەپ ەستىگەم الدىرعان.
دەگەنىندە داستارحاننىڭ شەتىنە،
قوس تىزەرلەپ وتىرا قاپ، بەكىنە:
– ونداي بولسا ءبىر دومىرا اپ بەرشى،
دانيالدان،– دەگەنىمدە وتىنە.
– ءويبۇۋ، قارعام، داكەڭ قايدا، ءبىز قايدا،
ول ايماقتا تۇرادى عوي شالعايدا.
ۇلكەن اقىن، جىرشى-جىراۋ ءھام شەبەر،
قولعا تۇسپەس سارى التىن ول مۇندايدا،–
دەپ دانيال دىكەيۇلى جايىندا
ۇزاق تولعاپ، «ەندى ءوزىڭ پايىمدا»،–
دەگەندەيىن ماعان قاراپ باتقانداي
ويلى كوزى تۇڭعيىققا، ۋايىمعا.
«ايماق»،– دەدى، ايماقتى مەن بىلەمىن،
شىمىرلادى قارا قۇسىم، بىلەگىم.
«ايماق» اتاي بەرەتىندى ولگەيدى،
تاپسا دەيمىن سول ايماققا ءبىر ەبىن.
ول زاماندا مەكتەپتەمىن، وندامىن.
دەيتىن كەز بە، قاناتىمدى قومدادىم.
ايماقتاعى وليمپىگە باراردا
جولدا قاتتى، ەستەن كەتپەس توڭعانىم.
بۇلعىن الىس، ورتالىقتان شەتتەمىز،
الاي-دۇلەي سوققان بوران اۋدارىلعان – كوك تەڭىز.
ماشينامىز جول ورتادا بۇزىلىپ،
ءۇسىپ-ءولىپ ولگەيگە ارەڭ جەتكەمىز.
سول جادىمدا، ايماق راس، ۇزاق جەر.
قايتالاعان قاراتپا ءسوز قۇلاق جەر.
قاقساي بەردىم «دومبىرا» دەپ جاق سەمبەي،
سوندا اكەم، ماعان باياۋ بىلاي دەر:
– لاۋىڭدە بولۋ كەرەك تاعى ءبىر،
سار دومبىرا، الا-الساڭ باعىڭ ءبىل.
ەرتەڭ بارىپ كەڭسەسىنە، سۇراپ ال.
– اپ بەرىڭىز، مەنى ويلايد ناعىپ ءجۇر.
– «قاتتى ادام ەمەس ەدى تىم اسا»،
بىراق، بەرمەس ۇلكەن كىسى سۇراسا.
ءوزىڭ بارساڭ ءجون بولادى دۇرىسى،
كىم جىبىمەس، بالا بالعىن ۇناسا.
«ياعني، ۇناۋ كەرەك، ال قالاي؟»،
تۇمان ويعا باتىپ كەتتىم ارى قاراي.
تۇنىمەنەن دوڭبەكشىدىم، كوز ىلسەم،
سارى دومبىرا كەلە جاتام ارقالاي.
ساباققا دا ەرتەڭىندە زاۋقىم جوق،
بىردە جايناپ، بىردە ءۇمىتىم مارقۇم بوپ.
كەيدە كۇي كەپ كۇرتى سىندى كۇركىرەپ،
كەيدە كەتەد جىگەر، قايرات – تاۋ قۇم بوپ.
مينۋتى ايداي، ساعات جىلداي ۇزارعان،
ءبىتتى-اۋ ساباق، جاقىندادى ءبىر ارمان.
شيرىقتىم كەپ، شىر كوبەلەك اينالىپ،
قالاي ۇناۋ كەرەكتىگىن بىلە الماي.
«بەس اسىل ءىس» ءتوس بەلگىمدى قاداندىم،
اينا الدىنا قىرىق بارىپ قاراندىم.
«وسى ما ءوزى سىناعىڭا ساي بالا؟».
ءىشىم الاي، سىرتىم تۇزەپ تاراندىم.
تارتىم سونسوڭ زىر جۇگىرىپ كلۋبقا،
ء«اي، باقىتبەك، ۇناۋدى تەك ۇمىتپا!».
تانىس ولكە، تانىس مەكەن، تانىس جەر،
ءلاۋىمنىڭ كونتوراسى بۇرىشتا.
كىرىپ باردىم، ەسىك قاعۋ مۇتىلعان،
«قاپ،– دەپ قويام،– وسى، مىنە، ۇتىلعان».
ءىشى تولعان سۋرەت سۇلۋ، باي كەڭسە،
استى كىلەم، ساپ-سارى ۇستەل جۇتىنعان.
قاپ-قارا قاس، بۇپ-بۇيرا شاش، قىپ-قىزىل،
ءتور باسىندا ءلاۋ وتىر جۇپ-جۇمىر.
– ءۇي، باقىت-اۋ، قايدان ءجۇرسىڭ، سەن مۇندا؟!
«Cالەم قايدا؟ تاعى ۇتىلدىم، ءبىتتى جىر».
– ءلاۋ،– دەدىم، ماعان دا ءبىر دومبىرا
بەرىڭىزشى؟!
– دومبىرا دەيد؟!
– دومبىرا... تاپ وكاننىڭ دومبىراسى قۇساعان.
ءىش جاڭعىرىق: «دومبىرا، ءلاۋ، دومبىرا!».
باس يزەدىم. ءتىپ-تىك تۇرمىن، قازديىپ،
تومسىرايىپ تاۋ باسىمدى حانعا ءيىپ.
«ۇناۋ كەرەك، ۇناۋ كەرەك، جاس ۇلان.
لاعىنداي سارى ارقانىڭ جەزكيىك».
ءلاۋ سانىن شاپالاقپەن سالىپ قاپ،
احا-حا-حالاپ كۇلىپ الىپ انىقتاپ.
سودان كەيىن تۇرەگەلىپ ورنىنان
كەلدى جاقىن، جاس بالاداي شالىقتاپ.
يىعىما جايلاپ قانا قولىن ساپ،
ال مەن تۇرمىن جۋاس تايداي مويىنساپ،
اۋىزدىققا ەسە بەرمەي ەزۋلەپ،
قۇنجىڭدايتىن، قۇتىراتىن تويىنسا-اق.
ءلاۋ سونسوڭ اڭگىمەسىن باستادى،
– سۇرا،– دەدى،– دومبىرادان باسقانى.
بۇل دومبىرا ۇكىمەتتىڭ داۋلەتى،
ال ۇكىمەت ءتىلىپ الاد تاسپانى،
جاۋىرنىمنان قوعام مۇلكىن تاراتسام.
پارتيانىڭ زاڭىن قاتتى جاراتقان.
قوعام ورتاق، سوتسياليس ۇكىمەت،
پارتياسىز كۇنىمىز جوق تاڭ اتقان،–
دەپ بايەكتەپ، ءتۇسىندىردى، ۇقتىردى،
ورىنىنا قايتا بارىپ، ءۇش وتىرىپ، ءۇش تۇردى.
ءبىر ءسوزى دە كىرىپ-شىقپاي ميىما،
تەك كوزىمدە مولدىرەگەن شىق تۇردى.
كوك اسپانى كوڭىلىمنىڭ كوك كۇزگى،
ءلاۋ مايدا تىلمەن جۇمساق ەپتى ىزگى:
ەنشىلەرى بولىنبەگەن ەكى ۇيگە
ءبىر دومبىرا جەتەتىنىن جەتكىزدى.
سودان كەيىن سىلاپ توقىر باسىمنان،
ماڭدايىمنان يىسكەپ تۇرىپ، قاسىمنان،
قۇيرىعىما قاعىپ-قاعىپ شىعاردى،
البىرت جۇرەك جۋاسىدى تاسىنعان...
ء «اي، وزىمنەن، اعات باستىم، ۇتىلدىم،
ۇنامادىم، ۇيات قانداي»، قىسىلدىم؟
ەكى شەكەم، شىمىر-شىمىر قىزارىپ،
تاماعىما جاس تىعىلىپ، جۇتىندىم...
ءوتتى كۇندەر، ءوتتى جىلدار ۇتىمدى،
سارى دومبىرا ساناداعى مۇتىلدى.
«كوشەمىز،– دەپ ءتۇپ ايماققا» ءبىزدىڭ ءۇي،
وكىمەتكە مالىمەتىن ۇسىندى.
مەن سەگىزدى بىتىرگەن جىل، تامىزدى،
تۋعان جەردىڭ جازى سالقىن، ماڭىزدى.
جۇك تيەلىپ تىركەمەلى «زيل»-دەرگە،
ال اعايىن كوزدىڭ جاسىن اعىزدى.
قوشتاسادى، ءبىرىن-ءبىرى قيمايدى،
«قيمايدى ەكەن نەسىن جانىن قينايدى.
نە سەبەپتەن كوشىپ جاتىر ءبولىنىپ،
نەگە بۇلار تۋعان جەرگە سيمادى؟».
سۇراق كوپ-اۋ، جاۋابى جوق مەن ءۇشىن،
قالىپ باراد بەرەتىندەر جەڭ ۇشىن.
باۋىر باسقان قۇت مەكەنى، داۋلەتىن
جانە ساتىپ جيعان-تەرگەن جەمىسىن.
جۇك ماشينا ءبىر جۇرەدى، ءبىر توقتاپ،
جۇك ۇستىنە شىعىپ الدىق ءبىز توپتاپ.
ءبىر زاماتتا تومەن جاقتان قۇيعىتىپ،
جالعىز قارا بىرەۋ كەلد بوزداقتاپ.
جۇرتتىڭ كوزى اناۋ اتتى ادامدا،
بۇ كىم بولدى، كوڭىل كوكسىز الاڭدا؟
ءبىر بۇرق ەتىپ بوز تۇتىندەي قويۋ شاڭ،
الا اتتى شىعا كەلدى الاڭعا.
وي-وي، مىناۋ، ءلاۋىم عوي، ءلاۋىم،
شىڭىلدادى مەنىڭ-داعى قۇلاعىم.
وڭ قولىمەن اسپانداتا كوتەرگەن،
اسپابى بار ۇشىپ كەلەد ءبىر اعىن.
استىنداعى ارعىماق تا الىمدى-اق
ەكپىندەتىپ، كەلدى جەتىپ ارىنداپ.
ماشينانىڭ ءتۇسىپ كەتە جازدادى-اۋ،
ول استىنا، نە ىستەمەكشى، نە قىلماق؟
ءبىر وزگەرىس اكەلەردەي ومىرگە.
نەلەر كەلىپ، نە كەتپەدى كوڭىلگە.
ەكى كوزدەن جاس لاقىلداپ، القىمنان،
اققان تەرى قۇيىلىپ تۇر وڭىرگە.
ات تا اق تەر، ءوزى دە اق تەر، مالمانداي،
ەكەۋىندە سۋعا مالىپ العانداي.
ىركىلمەستەن:
– ءاي، باقىت!– دەپ، سەرمەدى
ۇكىلەگەن دومبىراسىن قارمانباي.
سارى دومبىرا، سول دومبىرا باياعى،
مىنە، ناق ءبىر – پەرىشتە قۇس تايادى.
ۇزىن موينىن اسپان-كوككە ۇمتىلتا،
ماعان قاراي، ماعان قاراي قوس قاناتىن جايادى.
اتىپ تۇرىپ، الدىم ءىلىپ، اسپاپتى،
جانارىمنان جاسىل-جاسىل جاس تا اقتى.
دومبىرانى باۋىرىما باسقان بويى بۇك ءتۇسىپ
جاتا كەتىم...
جانارىمنان جاسىل-جاسىل جاس تا اقتى...
8-9 قاراشا 2014 جىل،
الماتى
Abai.kz
