بايگە دەسە، ونىڭ ىشىندە الامان دەسە دەلەبەسى قوزبايتىن قازاق بالاسى جوق شىعار. ول تۋرالى اقيىق اقىن ءىلياس جانسۇگىروۆ:

«جانىنا ەلىمىزدىڭ جىلقى جاققان،

جىلقىعا جەتپەگەن كوز جاۋتەڭ قاققان.

مىنسەڭ – ات، ىشسەڭ – قىمىز، جەسەڭ – قازى،

قاشاننان قازاق حالقى جىلقى باققان.

حالىقپىز ارتىق كورگەن اتتى تاقتان.

قىزىق-اۋ ءبىزدىڭ بايگە قىردا شاپقان،

شىدار ما قازاق قانى ۇشىپ كەتپەي

اتتارعا شاڭ شىعارىپ كەلە جاتقان؟!»، – دەگەن.

ۇستىمىزدەگى جىلعى 4 قازاندا ەرەكشە الامان بايگەنىڭ كۋاسى بولىپ، جۇرەگىمىز لۇپىلگە، كوڭىلىمىز قۋانىشقا تولدى. جينالعان بارشا جۇرتتىڭ دەلەبەسىن قوزدىرىپ، پاتشا كوڭىلىن تاسىتقان جىلوي اۋدانىنا قاراستى «قالجان» شارۋا قوجالىعىنىڭ «نۋريا» اتتى 4 جاسار جۇيرىگى ەدى. اتتىڭ يەسى – قايرات قابدەشوۆ، شاباندوزى – 10 جاسار ازامات سامازباەۆ. ازامات الامانعا 28-ءشى ءنومىردى تاعىپ شىقتى. جانكۇيەرلەر تۇلپارعا بىردەن تۇسىنە قاراي كوكجۇيرىك دەپ ات قويىپ، ايدار تاقتى. جاراتۋشى يەمىزدىڭ قولداۋىمەن، تاعدىردىڭ جازۋىمەن ەلىمىزدە وتەتىن ۇلكەندى-كىشىلى ات بايگەلەرىنىڭ باسى-قاسىندا جۇرسەم دە، قالىڭ جانكۇيەرلەرمەن بىرگە كوكجۇيرىكتىڭ ادەمى شابىسىنا تاڭ-تاماشا قالىپ، قايران بولدىم. بولعان قىزىقتى وقيعانى ءسال شەگىنىس جاساپ، ەل گازەتى «ەگەمەن قازاقستاننىڭ» مىڭداعان وقىرماندارىنا ءبىرىنشى بولىپ جەتكىزۋگە نيەت ەتتىم.

سونىمەن، ءدال سول كۇنى ات دەسە، بايگە دەسە ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن ەسىمى ەلىمىزگە كەڭى­نەن تانىمال اتىراۋلىق كاسىپكەر توكەن جۇماعۇلوۆ باستاعان ازاماتتار ادايدان تارايتىن ءسۇلتانالى، بەگىمبەت بابالارىنا ارناپ اس بەرىپ، ۇلتتىق سپورت تۇرلەرىنەن جارىستاردى جوعارى دەڭگەيدە وتكىزىپ، قالىڭ قاۋىمنىڭ العىسىنا بولەندى.. مادەني ءىس-شارا اتىراۋ وبلىسى، جىلوي اۋدانىنداعى تانا باتىر اۋى­لىندا ۇيىمداستىرىلدى. وعان كەڭ بايتاق قازاقستاننىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن قۇرمەتتى قوناقتار ارنايى كەلىپ بەلسەنە قاتىستى. ولاردىڭ اراسىندا بەلگىلى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرلەرى مىرزاتاي جولداسبەكوۆ، ومىرزاق وزعانباەۆ، ماركەن ءشايجۇنىسوۆ، «ەگەمەن قازاقستان» رەسپۋبليكالىق گازەتى» اكتسيونەرلىك قوعامىنىڭ پرەزيدەنتى ساۋىتبەك ابدراحمانوۆ، جازۋشىلار بەكسۇلتان نۇرجەكەەۆ، راحىمجان وتارباەۆ، تانىمال كينورەجيسسەر سەرگەي ءازىموۆ، ورتالىق سايلاۋ كوميسسياسىنىڭ مۇشەسى ءلاززات سۇلەيمەنوۆا، جىلوي اۋدانىنىڭ اكىمى ماقسىم ءىزباسوۆ، تۇركىستاندىق كاسىپكەر ابدىعاپپار شايمەردەنوۆ باستاعان ازاماتتار بولدى. ءبىر سوزبەن تۇيىندەگەندە جەر قايىسقان ەل بولدى دەسەم، ارتىق ايتپاعان بولار ەدىم. ولار بويلارىنداعى جانىن بەرسە دە، ۇلتاراقتاي جەرلەرىن جاۋعا بەرمەگەن باتىر بابالارىنىڭ رۋحىنا ارنالعان قۇران قاتىمعا قاتىستى، دۇعا وقىپ، تىلەك تىلەدى. وسى مادەني-ءىس شارادا رەسپۋبليكالىق ارداگەرلەر ۇيىمى ورتالىق كەڭەسىنىڭ توراعاسى ومىرزاق وزعانباەۆ اعامىز مازمۇندى بايانداما جاسادى.

سودان كەيىن قالىڭ قاۋىم بايگە بولاتىن جەرگە قاراي اعىلدى. بۇل كۇندە ات جارىستى وتكىزەتىن الاڭدى تابۋ دا وڭاي شارۋا ەمەس. بايگە جولىنىڭ توپىراعى جۇمساق بولىپ، اتتىڭ تۇياعىنا زاقىم كەلتىرەتىن تاستار، ۇڭعىل-شۇڭقىرلار بولماۋى شارت. اتاپ ايتارىمىز، جارىستىڭ باستى ۇيىمداستىرۋشىلارى توكەن تاناۇلى، ونەربەك جانبالا، ەرقۇل داۋلەتباەۆتار قىسقا مەرزىمدە قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇلتتىق ات سپورتى فەدەراتسياسى بەكىتكەن تالاپتارعا تولىق سايكەس كەلەتىن ادەمى يپپودروم سالۋعا قول جەتكىزگەن. ات شاباتىن اينالىمنىڭ ۇزىندىعى 3 شاقىرىمدى قۇرايدى، ەنى – 20 مەتر، بۇرىلىستارى كەڭ، جۇگىرۋ جولىنىڭ توپىراعى مايدا ەكەن. جانكۇيەرلەرگە دە ىڭعايلى، بۇكىل جارىس الاڭى الاقانداي انىق كورىنىپ تۇر. بايگە توبەدەن ستارتتان سورەگە دەيىن ءاربىر اتتىڭ شابىسىن كورىپ وتىراسىڭ. بۇل يپپودرومنىڭ جان-جاقتان اتتارىن باپتاپ اكەلگەن بىلىكتى اتبەگىلەردىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ، ولارعا ۇناپ تۇرعانىن پىكىرلەرىنەن بايقاپ، تاۋبە دەدىم.

سونىمەن تۋرا كۇندىزگى ساعات 2-دە قالىڭ ەل كوپتەن اسىعا كۇتكەن ءدۇبىرلى بايگە دە باستالىپ كەتتى. جارىس باستالاردا اسپان شايداي اشىلىپ، تاڭەرتەڭنەن بەرى ءبىر مەزەت تىنباي سوققان جەل شۇعىل توقتادى. اللا تاعالا اتتارعا دا ادامدارعا دا جاقسى اۋا رايىن سىيلادى. باعدارلاماعا سايكەس بەس بايگە ءوتتى. ولار: 3 شاقىرىمدىق تاي جارىسى، 7 شاقىرىمعا قۇنان، 21 شاقىرىمعا توق بايگە جانە 30 شاقىرىمدىق الامان بايگە. الدىمەن ۇشقىر اتتار جۇگىرۋ جولىنا شىقتى. وعان تازا قاندى 12 سايگۇلىك قاتىستى. مارەگە ءبىرىنشى بولىپ ماڭعىستاۋلىق اتبەگى ابدىعالي تاڭاتاروۆتىڭ اتى كەلدى. ەكىنشى ورىندى بەلگىلى اتبەگى ونەربەك جانبالانىڭ، ءۇشىنشى ورىندى بەكبوس بايجارقانوۆتىڭ جۇيرىگى يەلەندى.

ۇشقىر اتتار دەپ قىسقا قاشىقتىققا شاباتىن يپپودرومدىق اتتاردى ايتامىز. ول جۇيرىكتەر نەگىزىنەن شەت ەلدەردەن اكەلىنەدى. ولار وسىنداي جىلدام وتەتىن جارىستارعا عانا داعدىلانىپ، دايىندالعاندار، ءبىزدىڭ قازاناتتارداي بولا المايدى، الىستى كوتەرە الامايدى. سوندىقتان دا ول اتتار 800, 1000, 1200, 1800, 2200, 3000 مەترلىك جارىستارعا قاتىسادى. ۇشقىر دەگەننىڭ سىرى وسىندا. مۇنداي جارىستار ەۋروپا، امەريكادا كەڭ دامىعان. بىزگە جاڭا عانا تارالىپ كەلەدى. قازاق اتبەگىلەرى ونى ۇناتا قويمايدى، مەنتاليتەت قابىلدامايدى. كەيبىر وتاندىق باي-باعىلاندار تازا قاندىلاردى سانگە ۇستايدى. باسقا بىرەۋلەرى، لاۋازىمدى مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەرگە سىيلايدى، تەندەر الادى، بيزنەستەرىنە جاعداي جاسايدى. ءبىز ودان ادا بولۋىمىز قاجەت دەپ ويلايمىن.

جىلقىمەن بىتە قايناسقان قازاعىمنان ءسوز قالعان با؟! «تايىڭ ءوسىپ – تۇلپار بولسىن، قۇنانىڭ ءوسىپ ءدۇلدۇل بولسىن، ۇلىڭ ءوسىپ باتىر بولسىن!» دەپ جاتادى. اتالارىمىز تاي، قۇنان جارىستارىنا زور كوڭىل بولگەن عوي. تاي، قۇنانسىز بايگەلەر وتپەگەن. جالپى قازاق بايگەسىندە تاي، قۇنان جارىستاردىڭ الاتىن ورنى ەرەكشە. ول بايگە دايىنداۋدىڭ ءتاسىلى بولىپ سانالادى. سەبەبى، اتبەگى اتالارىمىز ناعىز جۇيرىكتەردى سولاردىڭ اراسىنان ىرىكتەپ، سۇرىپتاپ وتىرعان. تاي جارىسىنا قاتىستى بىزدە ءبىراز داۋ-داماي، تۇسىنبەۋشىلىكتەر بولعانى راس. ءتىپتى تاي جارىسىنا اشىق قارسى شىققاندار تابىلدى. سونىڭ سالدارىنان 2000-2005 جىلداردى كەيبىر ايماقتاردا جارىستار مۇلدەم وتكىزىلمەدى. «داۋدىڭ باسى – دايرابايدىڭ كوك سيىرىنان باستالدى» دەگەندەي، مۇنىڭ سەبەبى شەتەلدەردەن مىڭداعان دوللارعا ساتىپ اكەلىنگەن جىلقىلاردا بولىپ شىقتى. ولاردان الىنعان قۇلىنداردىڭ سۇيەكتەرى ءىرى، كەسەك، بويشاڭ بولعانىمەن ءالسىز بولادى ەكەن. ولاردى تاي كەزىندە جارىسقا قوسساڭ سىنىپ قالادى، ءجۇرىستى كوتەرە المايدى. ال، قازاناتتىڭ تايلارى ءتوزىمدى، شىمىر، شىدامدى كەلەدى. ولار جارىس­تى ىزدەپ تۇرادى. بۇل – ءبىزدىڭ ەۋروپالىق اتتاردان ارتىقشىلىعىمىز جانە ەرەكشەلىگىمىز. قۇداي ءبىزدى دە، قازاناتتارىمىزدى دا ءتوزىمدى ەتىپ جاراتقان. ەلدىڭ تالاپ-تىلەگىمەن، ءبىزدىڭ پارمەنىمىزبەن «تاي جارىس» سپورت ءتۇرى بولىپ بەكىدى، ەرەجەسى جاسالدى، ارنايى «تاي جارىس» فەدەراتسياسى قۇرىلدى.

3 شاقىرىمدىق جارىس جولىنا 9 تاي شىقتى. بىردەي قىزىل جەيدە كيىپ، ءوز نومىرلەرىمەن تايلارىن ويناتىپ شىققان شاباندوز بالالاردى جانكۇيەرلەر دۋ قول سوعىپ، قوشامەتپەن قارسى الدى. تاي جارىس – تايلاردى دا، بالالاردى دا شىڭدايتىن، تاربيەلەيتىن تاپتىرماس مەكتەپ. سونى ءتۇسىنۋىمىز قاجەت. بۇل باسەكەدە مارەگە ءبىرىنشى بولىپ ءنومىرى 45-ءشى ماڭعىستاۋلىق نۇرجان جانداەۆ كەلدى، ەكىنشى جانە ءۇشىنشى بولىپ بورانقۇلدان كەلگەن جەلدىباي ىبىراەۆتىڭ تايلارى كەلدى.

كەلەسى كەزەكتە باعدارلاماعا سايكەس 7 شاقى­رىمدىق قۇنان جارىس وتكىزىلدى. وعان 32 قۇنان قاتىستى. قۇنان جارىس تارتىستى ءارى قىزىقتى بولىپ ءوتتى. ءبىرىنشى ورىندى اقتاۋلىق ازامات الماز ابدۋلدانوۆ جەڭىپ الدى. ەكىنشى ورىندى اقتاۋلىق ەرمەك تورەبەنوۆ، ءۇشىنشى ورىندى كەڭقياقتان كەلگەن شاباندوز سانجار انەتوۆ يەلەندى.

21 شاقىرىمدىق توق بايگەگە 21 سايگۇلىك قاتىسىپ، باق سىنادى. بۇل بايگە تۋرالى قىسقاشا تۇسىنىكتەمە. ءبىز «توپ» پەن «توقتى» شاتاستىرىپ ءجۇرمىز. سول كۇنگى باعدارلامادا «توپ» دەپ اتالىپتى. بۇل دۇرىس ەمەس. دۇرىسى «توق» بايگە دەپ اتالادى. ونى اتالارىمىز قالدىرعان. ول بايگە اتتارىن دۇرىس تاڭداۋ، سۇرىپتاۋ، جارىسقا ىرىكتەۋ زاڭدىلىقتارىنان تۋىنداعان. مىسالى: ءبىزدىڭ بىلىكتى اتبەگى اتالارىمىز الامانعا تەك جاراتقان جۇيرىكتەردى قاتىستىرعان. بايگە اتتارىن جاراتۋدىڭ مەرزىمى ءۇش ايدان كەم بولماۋعا ءتيىستى. سول مەرزىم ساقتالعاندا عانا بايگە اتى تولىق جاراتىلادى، بابىنا كەلەدى. سوندىقتان اتالارىمىز «ات شابا ما، باپ شابا ما، باق شابا ما» دەگەن. بابى كەلمەگەن بايگە اتى دۇرىس شاپپايدى. مىنە، وسىنى جەتە بىلگەن ەجەلگى اتبەگىلەر الاماننىڭ الدىندا مىندەتتى تۇردە توق بايگەنى وتكىزىپ، تۇلپارلارىن سىناعان. قازىرگى تىلمەن ايتساق «گەنەرالنايا رەپەتيتسيا» جاساپ وتىرعان. توق بايگەگە قۇنان دا، دونەن دە، بولاشاق ءبىر توعى بار الامانشى اتتار دا قاتىسىپ سىننان وتكەن. قىراعى كوزدى بىلىكتى باپكەر اتالارىمىز توق بايگەدەن الامانشى بولاتىن جۇيرىك بايگە اتتارىنىڭ ارتىق-كەمىن جازباي تانىپ، بايقاپ، ءتيىستى قورىتىندى جاساپ وتىرعان. سونىڭ ناتيجەسىندە الامان بايگەنىڭ ساپاسى جوعارى، اتتاردىڭ شابىستارى كەرەمەت بولعان. اكەم تۇگەل مارقۇم ايتىپ وتىرۋشى ەدى: «توق بايگەگە شىداعان تۇلپار الاماندا دا قالمايدى»، – دەپ.

سونىمەن 21 شاقىرىمدىق توق بايگەدە بەلگىلى اتبەگى توكەن تاناۇلىنىڭ 7-ءشى ءنومىرلى «قاسقالداق» اتتى جۇيرىگى بارىنەن وزىپ، مارەگە جەكە دارا كەلىپ جەتتى. ونى جارىسقا باپتاعاندار بەلگىلى ات سپورتىنىڭ ماماندارى ارمان تولەۋوۆ پەن ارمان داباروۆ. شاباندوزى – مۇقتارحان سەرعازيەۆ. ولارعا توق بايگەنىڭ باس جۇلدەسى شەتەلدىك جەڭىل اۆتوماشينانىڭ كىلتى تابىس ەتىلدى. ەكىنشى بولىپ ورال قالاسىنىڭ شاباندوزى نۇرلىبەك ءجانتۋريننىڭ، ءۇشىنشى بولىپ اقتاۋ قالاسىنىڭ شاباندوزى ازامات وتەمۇراتتىڭ اتى كەلدى.

سونىمەن كەزەك الامانعا كەلدى. الامان دەسە دەلەبەسى قوزىپ، قانى قىزبايتىن قازاق جوق. ويتكەنى، الامان جارىس قازاقتىڭ بولمىسىنان تۋىنداعان قۇبىلىس. ءبىزدى جىلقى مىنەزدى دەيدى. وتە دۇرىس ايتىلعان قاعيدا. وسىناۋ التايدان-اتىراۋعا، ۇلىتاۋدان-الاتاۋعا دەيىن سوزىلىپ جاتقان ۇلان-بايتاق ۇلى دالانى، ۇشى قيىرسىز كەڭىستىكتى يگەرۋ ءۇشىن، ساقتاۋ ءۇشىن، ونى بولاشاق ۇرپاققا امانات رەتىندە قالدىرۋ ءۇشىن ءبىزدىڭ بابالارىمىزعا بەلى مىقتى، جۇرىسكە شىدامدى، الىسقا شاباتىن اتتار قاجەت بولعانى انىق. ولاردىڭ ءبارى ءبىزدىڭ قازاقتىڭ قازاناتتارىنىڭ بويىنان تابىلادى. «جىگىتتە دە جىگىت بار، ازاماتى ءبىر بولەك، جىلقىدا دا جىلقى بار – قازاناتى ءبىر بولەك»، دەپ بەكەر ايتىلماعان.

1895 جىلى رەسەيلىك عالىم ۆ.فيرسوۆ «تۇركىستان جانە تۇركىستاندىق جىلقى تۇقىمدارى» اتتى ەڭبەگىندە قازاقى جىلقى قازانات جايىندا بىلاي دەدى: «…قازانات قازاقى بيەلەردى جۇردەك تە تازا قاندى ايعىرلارمەن بۋدانداستىرۋدان شىعادى. ايعىردىڭ تۇقىمىنا بۇل جەردە ونشا كوپ ءمان بەرىلمەگەن. قازاقتار قازاناتتى بارلىعىنان جوعارى قويادى. قازاناتتىڭ جاقسى قاسيەتتەرىن باعالايتىنى سونشالىق ايعىرىن سۇرامايدى دا. سەبەبى، قازاق بيەسىنىڭ تۇقىمىندا تۇراقتىلىق بار. ولار باسقالارمەن قوسىلعاندا، تەك سولاردىڭ جاقسى قاسيەتتەرىن الادى. وزىنىكىن دە جوعالتپايدى. سوندىقتان دا جەرگىلىكتى حالىق قازاناتتارعا جوعارى سەنىممەن قارايدى».

سول كۇنگى الامان جارىسقا 31 بايگە اتى قاتىسىپ، باق سىناستى. نەبىر شاشاسىنا شاڭ جۇقتىرمايتىن سايگۇلىكتەر جارىس جولىنا شىقتى. ولاردىڭ ىشىندە استانا، الماتى، قاراعاندى، كوكشەتاۋ، قىزىلوردا، اقتوبە، ورال، اقتاۋ، اتىراۋ وڭىرلەرىنەن جۇيرىكتەر بولدى. الامان جارىسى جىلدام شاپشاڭدىقپەن باستالدى. 30 شاقىرىم 10 اينالىمنان تۇرادى. ارينە ون اينالىمدى جىلدامدىقپەن شاۋىپ ءوتۋ وڭاي دۇنيە ەمەس. وعان اتتىڭ دايىندىعى، شاباندوزدىڭ شەبەرلىگى اسا قاجەت. قاراپ تۇرمىز، الامانشىلار ەكى شاقىرىمداي شاپقان تۇستا، باعاناعى ستارت بەرىلگەن جەردەن ەكى كۇرەڭ مەن ءبىر كوك ات شىعا كەلدى دە، بايگە جولىنا ءتۇستى. شاباندوزداردىڭ ۇستەرىندە نومىرلەرى بار. ولاردىڭ ماندات كوميسسيا­سىنان تىركەۋدەن وتكەنى كورىنىپ تۇر. كوك اتتىڭ ءنومىرى – 28. تورەشىلەر القاسى بىزگە: «بۇلار «قالجان» شارۋا قوجالىعىنىڭ اتتارى. تاپسىرىستارى بار، تىركەۋدەن، تەكسەرۋدەن وتكەن»، دەپ ءتۇسىندىرىپ ايتىپ جاتىر. ولاردىڭ جارىس جولىنا شىققانىنا ءبىر مينۋتكە تاياعاندا كوممەنتاتور-تورەشىنىڭ: «كوك اتتاعى بالا قۇلاپ قالدى، «جەدەل جاردەم» ماشيناسىن سوندا جىبەرىڭدەر»، دەگەن ءسوزىن ەستىدىك. كوزىمىزدى سولاي بۇرساق، كوك ات شىنىندا ەكى كۇرەڭنىڭ ورتاسىندا ۇستىندەگى شاباندوزسىز قۇيىنداتىپ بارادى. سول مەزەتتە الدىڭعى توپ ءبىرىنشى اينالىمدى ءبىتىرىپ، ەكىنشى اينالىمعا وتكەن ەدى. الدا 31-ءشى ءنومىرلى جيرەن مەن 17-ءشى ءنومىرلى قۇلا قاسقا كەتىپ بارادى. تۋرا ءۇش مينۋتتان سوڭ حالىقتىڭ الدىنان ستارتقا كەشىگىپ شىققان 3 ات بىردەي ءوتتى. ەلدىڭ كوزىنە بىردەن تۇسكەن كوك ات شاباندوزسىز ءوزى شالقىپ شاۋىپ بارادى. شابىسى شيراق، ەكى كۇرەڭنىڭ ورتاسىندا باسىن بيىك ۇستاپ ويناقتايدى. ناعىز ءبىر باتىرلاردىڭ اقبوز اتىنداي كورىندى ماعان. تەك مەن عانا ەمەس، سول بايگەنى تاماشالاعان بارلىق جۇرتتىڭ ىستىق ىقىلاسىنا بولەندى بۇل جانۋار. ءسويتىپ كوكجۇيرىك شابىسىنان ءبىر تىنباي، جارىس جولىنان شىعىپ كەتپەي، ءبىر قالىپتا 9 اينالىمدى – 27 شاقىرىمدى شاباندوزسىز ءبىر ءوزى ادەمى شاۋ­ىپ شىقتى. اتسۇيەر قاۋىم وعان تۇرەگەپ تۇرىپ قول سوقتى. كوك تۇلپار ادامداردىڭ شەكسىز قۇمەتىنە بولەندى. «نۋريا» مۇنداي قوشەمەتكە قالاي يە بولدى؟ تالداپ كورەلىك.

بىرىنشىدەن، جوعارىدا ايتىلعانداي كوكجۇيرىك جارىس جولىنان شىعىپ كەتپەي، اياعىنا دەيىن شاۋىپ وتىردى. ەكىنشىدەن، ناعىز تۇلپارلارعا عانا ءتان مىنەز، قايسارلىق تانىتتى. قوس كۇرەڭدەگى بالالار بۇل اتتى جولدان قۋىپ شىعارامىز دەپ، قامشى ءۇيىرىپ اۋرەلەنگەندەرىمەن العان بەتىنەن قايتپادى. قايتا شابىسىن ارتتىرىپ، ولاردى شاڭ قاپتىرىپ، العا شىقتى. ۇشىنشىدەن، يەلەرىنىڭ كەشىگىپ جارىسقا شىعارعاندارىنا، جايباراقاتتىقتارىنا اشۋلانىپ، مىنەز تانىتىپ ۇستىندەگى بالانى ءتۇسىرىپ كەتتى. تورتىنشىدەن، جارىس اياقتالعاندا سايگۇلىككە ءتان جۇرىسپەن بۇكىل كورەرمەندەردىڭ الدىنان، باسىن كوتەرىپ كەربەزدەنىپ كەلىستى كورىنىسپەن ءوتتى.

كوكجۇيرىك سول كۇنى ماڭعىستاۋ، اتىراۋ اتسۇيەر قاۋىمىنىڭ اۋىزىنان تۇسپەي، نەبىر اڭگىمەلەردىڭ، باسقوسۋلاردىڭ باس­تى تاقىرىبىنا اينالدى. تالاي بايگەنى كورگەن ابىز اقساقالىمىز مىرزاتاي جولداسبەكوۆ تە: «بۇل نە دەگەن قۇدىرەت؟! كوك تۇلپار ەسىمنەن كەتپەي وتىر. ءاي، ءبىر شابىسىنا دا، جۇرىسىنە دە رازى بولىپ راحاتتانىپ وتىرمىن. تويدىڭ كوركى وسىلار عوي دەپ»، ريزاشىلىعىن ءبىلدىردى.

قازىرگى كەزدە اداي جىلقىلارى ورلەپ تۇر. ولار جۋىقتا فرانتسيادا وتكەن بۇكىلدۇنيەجۇزىلىك ات جارىسىنا قاتىستى. تمد-داعى مارافوندا ولارعا شاق كەلەتىن اتتار بولعان جوق. 2011 جىلدان بەرى الىس قاشىقتىقتارعا ارنالعان 80,120 شاقىرىمدىق ات مارافوندارىندا الدارىنا قارا سالماي، جەڭىمپاز اتانىپ كەلەدى. العاشقى جارىستاردىڭ جەڭىمپازى جاڭاوزەندىك «اققانات» اتتى اداي تۇقىمدى تۇلپار اڭىزعا اينالدى. بۇگىندە «اداي جىلقىلارى» تۇقىمى ۇلتتىق برەندىمىزگە اينالا باستادى. اداي جىلقىلارىنا دەگەن قىزعۋشىلىق الەم اتبەگىلەرىنىڭ اراسىنان كوپتەپ تابىلۋدا. سول اداي جىلقىلارىندا زامانىندا اتاقتى كوكمويناقتىڭ ءۇيىرى مەن كوك ايعىردىڭ تۇقىمى اتتى شاشاسىنا شاڭ جۇقتىرمايتىن، الامان بايگەلەردىڭ باسىن بەرمەگەن جۇيرىكتەر بولعان. مەن ءۇشىن، ءبىز تاڭداي قاعىپ، كەرەمەت شابىسىنا كۋا بولعان كوكجۇيرىكتىڭ اتاقتى اداي تۇقىمىنا قاتىسى بارى انىق.

سونىمەن بۇل الامان جارىستا دا توكەن تاناۇلىنىڭ جولى بولىپ، مەرەيى ۇستەم بولدى. مارە سىزىعىنان «الامان» اتتى اعىلشىن-بۋدەننىي تۇقىمدى ءتورت جاسار قارابايتال ءبىرىنشى بولىپ ءوتتى. الامان بايگەنىڭ باس جۇلدەسى «دجيپ» اۆتوكولىگىنىڭ كىلتى ات باپكەرلەرى يگىلىك جانە ساكەن قارامانوۆتارعا، شاباندوز دەنيس باتتقا تابىس ەتىلدى.

ەكىنشى ورىندى 31 نومىردەگى جىلى­ويلىق – مۇرات ماشانوۆ، ءۇشىنشى ورىندى 33 نومىردەگى ماڭعىستاۋلىق سارسەن­عالي مۇرسالوۆ يەلەندى. ۇيىمداستىرۋ القاسىنىڭ شەشىمىمەن سول كۇنگى جارىستىڭ باستى قاھارمانى بولعان كوكجۇيرىككە ارناۋلى سىيلىق بەرىلدى. ونى ەلدىڭ الدىندا بۇكىل حالىقتىڭ اتىنان توكەن اعا تاپسىردى.

ات بايگەسىمەن قاتار اقىندار ءمۇشايراسى جانە «تۇيە بالۋان» جارىس­تارى دا ۇيىمداستىرىلدى. ءسۇلتانالى، بەگىمبەت اتالار قۇرمەتىنە وتكىزىلگەن اقىندار ءمۇشايراسىنا بارلىعى 12 اقىن قاتىستى. باس جۇلدەنى ماڭعىستاۋلىق ايتۋار وتەگەنوۆ، ءبىرىنشى ورىندى جىلويلىق ەربول قوشاقانوۆ يەلەنسە، ەكىنشى ورىن ابدىحالىق سيسەنبەرگەنوۆ پەن سالتانات جاقىپوۆاعا بەرىلدى.

كۇرەستە اۋىر سالماقتا ءبىرىنشى ورىندى كەنجەبەك كۇزەنباەۆ، ەكىنشى ورىندى سەرجان وڭقالوۆ، ءۇشىنشى ورىندى ءبىرجان مولداشەۆ جەڭىپ الدى. جەڭىل سالماقتا كىلەم ۇستىندە كۇرەسكەن نۇربولات ىستىباەۆ ءبىرىنشى، بەرەكە قوڭقاباەۆ ەكىنشى، ساياسات ۇسەنۇلى ءۇشىنشى ورىندى الدى. مادەني ءىس-شارا جوعارى دەڭگەيدە وتكىزىلدى. ءسۇلتانالى مەن بەگىمبەت اتالار قۇرمەتىنە ارنالىپ وتكەن استان ۇلكەن اسەر الىپ ۇيگە ورالدىق.

سادىبەك تۇگەل،

«ۇلتتىق ات سپورتى» فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى

"ەگەمەن قازاقستان"