وسى ماسەلەنى مارقۇم جانىبەك كارمەنوۆ ۇستازىم كوزىنىڭ تىرىسىندە ۇنەمى ايتىپ، كۇن تارتىبىنەن تۇسىرمەي جۇرەتىن. ودان بەرى دە قانشاما ۋاقىت ءوتتى، زامان وزگەردى، اعىمدار اۋىستى، قازاق ەسترادا ساحناسىنا مۇلدەم جاڭا توپ، بەيتانىس بۋىن كەلدى. ارينە، جاكەڭ بۇلاردىڭ ءبىرىن دە كورگەن جوق. كورەر جارىعى تاۋسىلماعاندا كوكەسىن كوزىنە كورسەتىپ تۇرىپ كىم-كىمنىڭ دە سىباعالى ءسوزىن سول كىسى ايتار ەدى. جاكەڭ كەتكەلى قازاق ونەرىنىڭ سىنى سيىر قۇيىمشاقتانىپ كەتكەن. بۇگىن كەلىپ قازاقتىڭ بيبىگۇل تولەگەنوۆاداي دارابوز ءانشىسىنىڭ ايتقان ءبىر اۋىز پىكىرىنە تۇس-تۇستان تاپ-تاپ بەرەمىز. شىنىن ايتۋ كەرەك وسى باۋىرىمىزدىڭ "ماما" دەگەن قۇلىن داۋىسىن ەستىگەندە قۇلاعىمىزدى باسا قالاتىنىمىز راس، ول "اۋىرمايدى جۇرەك..." دەپ شىرقاعاندا شىنىمەن دە اۋىرىپ قالامىز. الايدا، ول كىسى قايرات ءىنىمىزدىڭ جەكە باسىن كۇستانالاعان جوق. بار بولعانى ونەرى تۋرالى، اۋلەكى اۋەندەردەن جاستاردىڭ وي-ساناسىنىڭ بۇزىلۋى قاۋپى تۋرالى ايتتى. قۇدەكەڭ (قۇدايبەرگەن بەكىش) ايتقان سول باياعى «پروكلياتىي پوپۋليارنوست»-تىڭ كەسىرى عوي...

كەشەلى-بۇگىن كوپشىلىك تالقىسىنا ءتۇسىپ وتىرعان ماسەلە ايگىلى ءانشى اپامىزدىڭ استانالىق جۋرناليست ايجان بوتاباەۆاعا بەرگەن سۇحباتى ەكەن. ولاي بولسا ءوزىڭىز دە وقىپ كورىڭىزشى: "...يا دۋمايۋ، پروفەسسيونالى مەنيا پوددەرجات، دليا ناس تاكيح يسپولنيتەلەي نە سۋششەستۆۋەت. پەۆتسامي يح نە نازوۆەش، وني نە يمەيۋت مۋزىكالنوگو وبرازوۆانيا. رانشە بىل دوم نارودنوگو تۆورچەستۆا ي تام بىلو منوگو تاكيح، تاك سكازات، يسپولنيتەلەي. دليا توگو چتوبى بىت پەۆتسوم، نۋجنو يمەت شيروكي دياپازون. ا تاكيە پەسەنكي ي ۆى موجەتە پەت، دا ليۋبوي. مولودەج تاكيح ليۋبيت، ون مودنىي. ەتو كاك پرەدمەت گاردەروبا – سەگودنيا ۆى ەتو نوسيتە، زاۆترا ۋيدەت يز مودى، ي ۆسە زابۋدۋت، تو جە ساموە ي زدەس". وسى پىكىردە تۇرعان قانداي اعاتتىق بار؟! الەۋمەتتىك جەلى كوگەندەگى قوزى-لاقتاي دۇرلىگىپ، تىك كوتەرىلىپ اتتانداپ اتقا قوناتىنداي: "يا ەگو نە سلۋشايۋ ي نە پريزنايۋ. ەتو نە يسكۋسستۆو – رازۆرات! ون تولكو پورتيت مولودەج" دەگەن سوزدەن دە باس جارىلاتىنداي ەشتەڭە كورىپ تۇرعانىم جوق! ۇلكەن كىسى ايتتى، وعان قۇلاق اسۋ-اسپاۋ جاستاردىڭ شارۋاسى.

جارايدى، قامىس باسىن جەل قوزعاسا ىسىرىلىپ ءبىر جاققا شىققاندى جەك كورمەيتىن حالىقتىڭ قاتارىنانبىز. ولاي بولسا ءبىر نارسەنى ءبىلىپ جۇرگەنىمىز ارتىق بولمايدى. كەيىنگى جىلدارى ەسترادا انشىلەرى مەن كاسىبي كلاسسيكالىق ءان ورىنداۋشىلار اراسىندا دوداعا ءتۇسىپ كەلە جاتقان ءتۇيىن بار. ول – جاندى داۋىس ماسەلەسى. ءبىر كەزدە ەۋروپا، ورىس ەستارداسى دا تەك قانا جاندى داۋىستا ونەر كورسەتكەن. كەيىن ءبارى دە جاپپاي فونوگرامماعا اۋىستى. قازىر سول كەزدەگى بۇلاقتى باستاۋلارىنا ورالا ايماي قينالىپ جاتىر. جاسىراتىنى جوق، فونوگرامما ءانشىسىن جاندى داۋىسپەن ساحناعا شىعاتىن انشىلەرمەن قاتار قويۋ شىنىمەن دە وبال بولادى. ءبىزدىڭ حالىقتىڭ دا كوزبوياۋشىلىققا ابدەن سۇيەگىن سارعايتىپ العاندىعى سونشالىق، قىرۋار قارجى تولەپ، بيلەت الىپ بۇلك ەتپەستەن فونوگرامما تىڭداپ وتىرا بەرەتىندىكتەرىنە تاڭىم بار. "جامان ورىس" تا ءوزىن ءويتىپ قورلاتپاعان بولار ەدى!

ال، كلاسسيكالىق باعىتتاعى انشىلەر (ۆوكاليست) فونوگراممانىڭ ىعىندا تۇرىپ ءان سالمايتىندىعىمەن ماقتانادى. وسى تۇرعىدان كەلگەندە ولار ەسترادا ونەرپازدارىن ءانشى قاتارىنا قوسپايدى. ويتكەنى، قالىپ العان ءداستۇرلى ۇعىم بويىنشا "انشىدە داۋىس بولۋ كەرەك!" جاسىراتىنى جوق، بۇل كۇندە بارلىق حالىق انشىلەرى ەستراداعا اۋەس بولىپ الدى. ول جانر تالابىنا داۋىستارى، قوزعالىس ارەكەتتەرى كەلە مە، جوق پا، وندا شارۋالارى شامالى. "بازاردا ەت قىمباتتادى دەسە ارىق تايلاق بۇتىن كوتەرەدى" دەگەننىڭ كەرى-اۋ دەيمىن... ءارى-بەرىدەسىن بۇل بار بولعانى كوزقاراستاردىڭ عانا الشاقتىعى دەپ قاراي سالۋعا بولاتىن ماسەلە. ەسترادا دا ونەردىڭ ۇلكەن ءبىر سالاسى. ونىڭ دا ءوز تاريحى بار. ات جارىستىرىپ، اتان ءسۇرىستىرىپ قالعان قازاق وسى ەكى ۇلكەن باستاۋدى ءبىر-بىرىمەن سالىستىرىپ، باسەكەلەستىرۋمەن الەك. نەگىزىندە بۇلاي سالىستىرۋدىڭ ءوزى كوبىنە كوپ بۇل ەكى ارنانىڭ اعىسىن تۇسىنبەگەندىكتەن تۋىنداپ جاتادى. سودان سوڭ «ەسترادانى دامىتتى» دەگەن ءسوزدى ابايلاپ قولدانعان دۇرىس. جاقسى، كەلىسەيىك، دامىتقان ەكەن. ولاي بولسا اشىپ ايتايىق: ەسترادا دەگەن قانداي جانر؟ بىزگە قالاي جانە قانداي فورمادا كەلدى؟ وسى الەمدىك ونەر تۇرىنە قازاق ۇلتىنىڭ، ونىڭ ىشىندە اتى اتالعان، ءتۇسى تۇستەلگەن انشىلەردىڭ قوسقان ۇلەس-سالماعى قانداي؟ ول كەزدە ءسوزىمىز ناقتى مىسالدارمەن كۇرمەلسىن!

كاسىبي مۋزىكاتانۋدا «زۆۋكويدەال» دەگەن تەرمين بار. «يدەال» دەگەن ءسوز جەكە-دارا تۇرعاندا ماتەماتيكا عىلىمىندا الگەبرانىڭ نەگىزگى ۇعىمدارىنىڭ ءبىرى بولىپ سانالادى. مۇنىڭ كونە گرەك تىلىندەگى بەينە (يدەيا) دەگەن ماعىناسىن دا اينالىپ وتە المايمىز. وسى «يدەال» مەن «يدەيا» ءوز كەزەگىندە «يدەولوگيا» دەپ اتالاتىن جيىنتىق تۇسىنىكتى تۋدىرادى. بۇل تۇسىنىكتەردەن قاي قوعام دا قاشىپ قۇتىلا العان ەمەس. ۇلتتىق يدەولوگيانىڭ باستى قۇرالدارىنىڭ ءبىرى – مۋزىكا! ولاي بولسا، بۇعان اركىمنىڭ دە تالاسى بولۋى زاڭدى.

وسى «زۆۋكويدەال» ءسوزىن قازاقتىڭ جالپاق تىلىنە كوشىرگەندە «دىبىستى ءپىر تۇتۋ» دەگەن ۇعىمعا كەلىپ سايادى. ال، بۇل دەگەنىڭىز وتە نازىك ءتىن. دىبىستى ءپىر تۇتۋدى ايتاسىز، جالپى وسى ەلەكتروندى مۋزىكانىڭ ادام اعزاسىنا تيگىزەتىن زاۋالدى سالدارى تۋرالى بىلەمىز بە؟ بۇرىن ءبىزدىڭ قازاقتا «قوڭىر» دەگەن انىقتاما بولاتىن. ءبىزدىڭ الدىمىزداعى بۋىن وكىلدەرى وسى «قوڭىر اۋەن»، «قوڭىر ساز»، «قوڭىر ءان»، «قوڭىر كۇي» دەگەن تەڭەۋلەردى ەستىپ ءوستى. الايدا، قازاق ونەرى بۇگىندە سول قوڭىرىنان كوز جازىپ قالدى. ول – دۇرىس پا، دۇرىس ەمەس پا، ەندى ونى كەلەسى ءبىر بەل-بەلەستە ۋاقىت-مىرزانىڭ ءوزى كورسەتەدى. قوڭىرىنان ايرىلىپ قالعانىنا ءبىزدىڭ قازاق مۇمكىن الاقان شاپاتتاپ قۋانار، الدە وكىرىپ جىلار، ونى جا جالعىز جاراتۋشى عانا بىلەدى. مىنە، مۋزىكا الەمىندە وسى «قوڭىر» دەپ اتالاتىن تۇسىنىك، تۇتاستاي ونەر ۇردىسىندە قوڭىر داۋىستى انشىلەرگە ەلىكتەۋ، قوڭىرلاتىپ ساز تەربەيتىن كۇيشىلەردى ءپىر تۇتۋ ءداستۇرى توقتاعالى قاشان. ولاي بولسا بيبىگۇل سياقتى ۇستاز ءانشىنىڭ ونەر ءۇشىن، جاستاردىڭ بولاشاعى ءۇشىن شىر-پىر بولىپ قايرات ىنىمىزگە قاتىستى ايتىپ سالعان پىكىرىنىڭ ءبىر ۇشتىعى وسىندا جاتىر دەپ تۇسىنگەن ابزال!

ءبىز قالاساق تا، قالاماساق تا قازىر قازاق ەستراداسىنىڭ ساحناسىن "جىلاۋىق اندەر" مەن "جىلاۋىق انشىلەر" جاۋلاپ الدى. وسىدان جيىرما جىل بۇرىن قازاقتىڭ ۇلتتىق ونەرىنىڭ دە، ەستراداسىنىڭ دا دىبىستىق يدەالى قانداي بولعانىن، كىمگە ەلىكتەگەنىن بىلەمىز بە؟ كوبىڭىز بىلەتىن دە شىعارسىز، بىراق ۇمىتىپ قالعانىڭىز انىق. زىمىران ۋاقىت ءبىر دەمنىڭ اراسىندا ونەردىڭ دە، ونەرگە قاتىستى تانىم پەن پايىمنىڭ دا استان-كەستەڭىن شىعارىپ وتە شىقتى. ال، جاستار جاعى بىلمەيدى، ونى سەنىممەن ايتۋعا بولادى. ولاردىڭ جۇسىپبەگى دە، عاريفوللاسى دا، دانەشى دە، جانىبەگى دە – قايرات نۇرتاس! قاراپايىم تىڭداۋدى ايتاسىز، قايرات ءان شىرقاعاندا ورنىندا تۇرا الماي، شاشىن جايىپ تۇرىپ، ەڭىرەپ جىلايدى ولار. نەسىن جاسىرامىز، اتىن شىعارۋ جاعىنان ءبىزدىڭ قازاقستاندا بىردە ءبىر كلاسسيكالىق ۇلگىدەگى ءانشى ەسترادا انشىلەرىندەي تانىمالدىلىق دارەجەگە كوتەرىلە الماعان. مەن انشىلىك-ورىنداۋشىلىق دارەجەسىن ايتىپ وتىرعان جوقپىن. مەيلى، قازىر كوشەدە بەكبولات، الىبەك، نۇرعالي، بيبىگۇل سياقتى اكەسىندەي ءانشى كەتىپ بارا جاتسا دا جاستار قايرىلىپ كەلىپ سالەم بەرمەۋى مۇمكىن. ال، قايرات، «مۇزارت»، «جىگىتتەر»، ت.ب. سياقتى تانىمال توپتاردىڭ مۇشەلەرىن كورگەن الگىلەردىڭ دەلەبەسى قوزعاندا كادىمگىدەي قاۋىپتەنە باستايسىڭ. اتتەڭ، بىزدە وسىنداي تانىمالدىلىقتى يدەولوگيالىق قۇرال رەتىندە پايدالانۋ تاجىريبەسى كەمشىن عوي. ايتپەسە...

ءسوز جوق، بۇگىنگى «جىلاۋىق اندەر» ۇلتتىڭ مەنتالدىك ساناسىنا سىڭە كەلە ءتۇپتىڭ تۇبىندە ۇلت تانىمىنىڭ تالقانىن شىعارماي قويمايدى. بولاشاعىندا ءبىزدىڭ ۇلت بۇدان قاسىرەت شەگۋى دە عاجاپ ەمەس. ورىستا: «نە جەسەڭ سودان تۇراسىڭ» دەگەن جاقسى ءسوز بار. قانداي اۋەن تىڭداساڭ سونىڭ رۋحىندا قالىپتاساسىڭ! ءبىزدىڭ قازاقتا ءان - تاربيە قۇرالى، تانىمنىڭ باسپالداعى. بۇل – زاڭدىلىق، ول قامىتتان قاي حالىق تا اسىپ ءتۇسىپ، اينالىپ وتە العان ەمەس. سول «ناعىلەت قامىتى» بۇگىنگى تاڭدا ءبىزدىڭ ۇلتتىڭ قىلشا موينىندا. بىراق «بەكىرەنىڭ تۇمسىعى تاسقا تيمەي قايتپايدى» دەگەن حالىق ءبىر نارسەنى ءبىلىپ ايتسا كەرەك. جاقسىڭدى، اسىلىڭدى، وزىعىڭجى جوعالپاي، جوعالتىپ العان سوڭ ونى ىزدەپ، باسىڭدى تاۋعا دا، تاسقا دا ۇرىپ زارلاماي ونىڭ قادىر-قاسيەتىن ءبىلۋ قايدا؟ جىلاۋىق اندەر مەن جىلاۋىق انشىلەر كۇندىز-ءتۇنى قۇلاعىڭنىڭ تۇبىنەن 24 ساعات بويى سىڭسىعاندا ءبىر كۇنى ءوزىڭنىڭ دە ەڭىرەگەندە ەتەگىڭ تولىپ وتىرعانىن اڭعارماي قالۋىڭ بەك مۇمكىن! بۇل – مەديا قۇرالدارى ارقىلى ۇزدىكسىز، ۇدەمەلى تۇردە جۇرگىزىلىپ جاتقان ساياسات، باسقا ەشتەڭە دە ەمەس!

سوندىقتان دا تۋرا ماعىناسىندا بۇل اڭگىمە جالعىز قايرات حاقىندا ەمەس. وسى ءبىر قارا بالانىڭ قازىرگى تاڭدا قازاق ەستارداسىنداعى سۇيكىمى بولەك، ابىروي-بەدەلىنىڭ دە ولشەۋسىز بيىك تۇرعانى راس. ولاي بولسا قايراتتتى قولدايىق. بىراق ول ءۇشىن بيبىگۇلدەي بۇلبۇل ءانشىنى كۇستانالامايىق!

بەرىك ءجۇسىپوۆ، فولكلورتانۋشى

Abai.kz