حالىقتىڭ ءوزى ءوسىرىپ، ءوزى وشىرگەنى قاي جۇلدىز؟ بۇل قازاقتان شىققان ايگىلى ءبيشى، بالەرينا، قازاق سسر-ءنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى نۇرسۇلۋ تاپالوۆا بولاتىن.

سىر تۇنعان سيقىرلى ساۋساق
وتىزىنشى جىلداردىڭ باسىندا قازاق مۋزىكا عىلىمىنىڭ اتاسى احمەت جۇبانوۆ باستاعان كوميسسيا ويىل اۋدانىنا ساپارلادى. قوناقتار قۇرمەتىنە جايىلعان داستارقان مەن توگىلگەن ءان مەن كۇي مەيمانداردىڭ مەرەيىن وسىرە ءتۇستى. اسىرەسە، سول كەشتە دوڭگەلەنە بي بيلەگەن ءبۇلدىرشىن قىز ەلدىڭ نازارىن اۋدارعان-دى. بي بىتكەنشە قىلت ەتكەندى قالت جىبەرمەيتىن احاڭنىڭ قىراعى كوزى سيقىرلى سۇيرىك ساۋساقتارعا قادالدى دا قالدى. اۋىلدان اتتاناردا استاناعا شاقىرىلعان ونەرلى جاستاردىڭ ىشىندە 11 جاستاعى نۇرسۇلۋ دا بار ەدى. ايتسە دە ارتىستىك ونەردى جىن-شايتانداي كورەتىن سول تۇستاعى اۋىل پسيحولوگياسى تالاي تالانتتىڭ تانىلۋىنا توسقاۋىل بولعانى انىق. الايدا سولاردىڭ اراسىنان تۇلىمى جەلبىرەگەن نۇرسۇلۋدىڭ عانا كەيىن الماتىعا اتتانۋىنا اكەسى ەلۋبايدىڭ ىقپالى زور بولعانعا ۇقسايدى. ويىلدان شىققان وتاربانىڭ ءۇشىنشى قاباتىندا تەڭسەلىپ، الماتىعا جەتكەن نۇرسۇلۋدىڭ قيالىنا قانات ءبىتىپ، سول ءسات قاتتى قۋانعانى دا ەسىندە. دەگەنمەن پويىزعا سالىپ تۇرىپ: «قىزىم، الماتىعا بارعاندا عانا جەرگە ءتۇس. اللاعا اماناتتادىم ءوزىڭدى»، – دەپ جانارى جاساۋراعان اكەسىنىڭ بەينەسى ۇنەمى كوز الدىندا تۇردى. الماتىعا كەلگەن 13 جاستاعى بالاۋسا قىز مەملەكەتتىك وپەرا جانە بالەت تەاترىنان ءبىر-اق شىعادى. ايگىلى بالەتمەيستەر ا.الەكساندروۆتىڭ ايالى الاقانىنا تۇسەدى. بيگە تالابىن بايقاعان ۇستازى وعان ماسكەۋ، لەنينگراد قالالارىنداعى حورەوگرافيالىق ۋچيليششەلەردىڭ ۇلتتىق بي بولىمىنە وقۋعا تۇسۋگە كەڭەس بەرەدى.
الايدا نۇرسۇلۋ ءوزىنىڭ العاشقى ونەر مەكتەبى ءارى ۇلكەن ساحناسى قازاقتىڭ وپەرا تەاترىندا قالعىسى كەلدى. جاس ءبيشىنىڭ ەسىمى ەلگە كۇننەن-كۇنگە تانىلا ءتۇستى. ول الەكساندروۆ جەتەكشىلىگىندەگى تەاتر ستۋدياسىندا وقىپ جۇرسە دە، ساحنادان سىرت قالعان جوق. كەيىن بي پاديشاسى شارانىڭ رولدەرىن نۇرسۇلۋعا عانا سەنىپ تاپسىراتىنداي دەڭگەيگە جەتتى. بيدەگى شەبەرلىگى سونشا، نۇرسۇلۋدىڭ «قىز جىبەك»، «قالقامان-مامىر» قويىلىمدارىندا شارانى الماستىرعانىن كورەرمەن ءتىپتى اڭعارماي دا قالاتىن. 1938 جىلعا دەيىن كاردوبالەت ءارتىسى، كەيىن بالەت ءبيشىسى بولعان نۇرسۇلۋ قايتالانباس وبرازدار جاساپ شىعاردى. اسىرەسە، پريما بالەرينا بولا ءجۇرىپ ۇلتتىق وپەرالاردا جەكە بيلەر شىعارعان ونىڭ تۇنىپ تۇرعان تالانت ەكەنىن ەلدىڭ ءبارى مويىنداعان تۇس تا وسى ەدى. ەل اراسىندا نۇرسۇلۋ تاپالوۆا دەسە، «ووو، زارەما!!!!» دەپ باس بارماعىن كوتەرەتىن دەڭگەيگە جەتكەن جاس ءبيشىنىڭ اتاعى كۇن ساناپ جايىلىپ كەلە جاتتى. بۇل تۋرالى ارىپتەسى، حالىق ءارتىسى بولات ايۋحانوۆ «مەنىڭ بالەتىم» دەگەن كىتابىندا: «نۇرسۇلۋ – ءبيسىز ءومىرىن ەلەستەتە المايتىن نازىك جان. ول اتاقتى گالينا ۋلانوۆنامەن «باقشاساراي بۇرقاعىندا» زارەمانىڭ ءرولىن وينادى. نۇرسۇلۋ زارەمانى كلاسسيكالىق دايىندىقسىز بيلەدى. الايدا ونىڭ زارەماسى ناعىز شىعىستىڭ ارۋى بولىپ شىقتى! ونىڭ ءبيىن كورىپ وتىرىپ بيگە ەلىتىپ كەتپەۋ، عاجايىپ سۇلۋ بيىنە قاراي وتىرىپ، ونىڭ تارتىمدى اسەرىنە ەرەكشە بوي الدىرماۋ مۇمكىن ەمەس-ءتىن. نۇرسۇلۋ تاپالوۆا ءداستۇرلى كلاسسيكالىق بي ونەرىنىڭ تولىپ جاتقان قىم-قۋىت قيىندىعىن وراسان زور ەرەكشە كۇشىمەن جەڭە ءبىلدى. ول قيىندىعى مول ەرەكشە تاسىلدەردى بەينەلەر ارقىلى سومداپ، ولاردىڭ نازىك سەزىمدەرىن كورەرمەنگە ايرىقشا جەتكىزە ءبىلدى. بۇل ءبيشى ناعىز ۇلتىنىڭ باعىنا جارالعان»، – دەپ جازدى. وعان قوسا نۇرسۇلۋ اپامىزبەن «اققۋ كولىندەگى» يسپان ءبيىن بيلەگەنىن ەسىنە العان بولات ايۋحانوۆ: «مەن ونىڭ قاسىندا ءجۇرىپ ەرتەگىدەگىدەي ادەمىلىكتى سەزىندىم. ول بيلەگەن «ەر تارعىن» وپەراسىنىڭ سوڭعى اكتىسىندەگى ءبيى ەرەكشە ەدى. نۇرسۇلۋ بيلەگەن سيقىرلى ساحناعا قاراي بەرگىڭ كەلەتىن»، – دەپ ەسكە الىپتى («اقتوبە» گازەتى، 2008, 28 اقپان). ءيا، ساحنا مەن كورەرمەندى تاڭىرىندەي كورەتىن نۇرسۇلۋ تاپالوۆا بيلەر الدىندا قاتتى تولقىپ، ارتىستەردىڭ ءبىرى كەشىگىپ جاتسا مازاسىزدانىپ، ءتىپتى، كەيدە نايزاعايداي شىتىناپ كەتەدى ەكەن. الايدا ساحنادا قانات بىتكەن كوبەلەككە ۇقسايتىن ونىڭ جۇزىندە الگىندەگى اشۋدىڭ ءىزى دە قالماي، ونىڭ ورنىنا ويماقتاي قانا ادەمى شۇڭقىر پايدا بولىپ سالا بەرەتىن-ءدى…
نۇرسۇلۋ توككەن نۇرعا شومىلا ءجۇرىپ، ونىڭ ومىرىنە كولەڭكە تۇسىرگەندەر دە بولدى. تاسادان تاس اتقان تەاتر ينتريگاسى بالەرينانى بيىگىنەن قۇلاتقىسى كەلدى… اقىرى، 1953 جىلى وتىزعا ەندى عانا شىققان نۇرسۇلۋ تەاتردان كەتىپ تىندى. ونىڭ تالانتىنا تاعزىم ەتەتىن بولات ايۋحانوۆ ءبيشىنىڭ ۇلكەن ساحنادان ەرتە كەتكەنىن تالاي مارتە ايتىپ تا، جازىپ تا ءجۇردى. بىراق ەستىر قۇلاق پەن كورەر كوز بولمادى. تەاتردان كەتىپ، ءان-بي مينياتيۋراسى جانرىنداعى ەسترادالىق سالاعا اۋىسقان ءبيشى جامبىل اتىنداعى فيلورمونياعا قىزمەتكە كەلدى. بۇل جەردە وداق پەن دەموكراتيالىق رەسپۋبليكالاردىڭ ءان-بي ءانسامبلىنىڭ جەكە ءبيشىسى بولىپ قىزمەت ەتتى. ونىڭ رەپەرتۋارىندا قازاق، قىرعىز، وزبەك، ارميان، يسپان، ورىس، تاعى باسقا ۇلتتاردىڭ بيلەرى بولدى. ءوز رولدەرىن كاسىبي دەڭگەيدە ساحناعا الىپ شىققان نۇرسۇلۋدى الىس-جاقىن شەتەل تانىدى. اسىرەسە، ماسكەۋدە وتكەن قازاق ادەبيەتى مەن ونەرىنىڭ ونكۇندىگىندە ونەر كورسەتكەن نۇرسۇلۋدىڭ ءبيى تۋرالى سول كەزدەگى وداق رەسپۋبليكالارىنىڭ ءباسپاسوزى جارىسا جازىپ جاتتى. ول بيلەگەن ءازىربايجاننىڭ ء«دجۋدجالارىم» ءبيى تالاي جاندى تاڭعالدىردى. ول ادام بويىنداعى مەيىرىمدىلىكتى، پەرزەنتكە دەگەن ماحابباتتى بي ونەرىمەن ۇعىندىرا بىلەتىن حاس تالانتتىڭ ناعىز ءوزى بولاتىن.

«قۇرقىلتايدىڭ ۇياسى» ءھام باقىتتى ءومىر
ونەردەگى عانا ەمەس، ومىردەگى باقتالاستارى نۇرسۇلۋدىڭ باسىنان باعىن تايدىرۋعا تىرىستى. نە ءۇشىن؟ وعان سەبەپ تە بار. قىز-قىرقىننىڭ كوز قۇرتىنا اينالعان جىگىت اعاسى نۇرسۇلۋعا ۇيلەندى. ءبيشىنىڭ قۇداي قوسقان قوساعى – شوقىر بولتەكۇلى. كادىمگى قازاق بوكسىنىڭ اتاسى اتانعان تۇڭعىش بوكسشى، باپكەر. كەزىندە باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ ءوزى: «ەكى-اق ناعىز قازاق بار، ءبىرى – مەن، ءبىرى – شوقىر»، – دەگەن ەكەن. دەيتىندەي-اق. قىلىش جۇزىنەن قان تامعان قىرقىنشى جىلدارى ءوز تەگىن «ۇلى» دەپ جازدىرعان تۇڭعىش قازاق وسى – شوقىر اتامىز. ولار وپەرا جانە بالەت تەاترىنىڭ قابىرعاسىندا العاش كەزدەستى. بۇل وتىز التىنشى جىلدارى بولتەكۇلىنىڭ قازاق ەلىنە بوكستىڭ بىلعارى قولعابىن ارقالاي كەلىپ، «بارەكەلدى!» دەگىزگەن تۇسى-تىن. شارشى الاڭنىڭ شاڭىن قاققان شوقىر اتامىز شاكىرت تاربيەلەپ، بوكسقا باۋلۋ ءۇشىن الاقانداي الاڭ ىزدەپ، شارق ۇرىپ ءجۇرىپ وپەرا جانە بالەت تەاترىنىڭ ءبىر بولمەسىن زورعا سۇراپ الادى. كۇي تاڭدايتىن كۇن ەمەس، قاراكوز باۋىرلارىن جانىنا جيعان شوق اتامىز جاتتىعۋدى باستاپ كەتەدى. الپامساداي الىپ ءارى شىمىر دەنەسى شيىرشىق اتقان جاس جىگىت كەز كەلگەن سۇلۋدى قاعىپ تۇسىرەردەي كەلبەتتى-تۇعىن. ءدال وسى تەاتردا مىڭ جىگىتتىڭ مەسەلىن قايتارعان مويىلداي مولدىرەگەن نۇرسۇلۋ شوقىردىڭ جۇرەگىنە شوق ءتۇسىرىپتى دەسەدى. ارينە، تەاتر ارتىستەرى شەتىنەن كورىكتى كەلەتىنى ءسوزسىز. سول جەردەگى سان سۇلۋدىڭ ىشىنەن سۋىرىلىپ شىققان نۇرسۇلۋداي جارىنا اعامىزدىڭ ەركەلەتىپ «لۋچشە ۆسەح» دەپ ات قويۋى دا سودان شىعار.
ولار باقىتتى ەدى. ايتسە دە ءومىر بويى جامبىل مەن ماسانشى كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىنداعى «ارتىستەر ءۇيىنىڭ» قۇرقىلتايدىڭ ۇياسىنداي عانا ءبىر بولمەسىندە عۇمىر كەشكەن ولاردىڭ تۇرمىسى تىم اۋىر بولعان كورىنەدى. ەسىمدەرى ەل اۋزىنان تۇسپەي تۇرعاننىڭ وزىندە بەدەلىن بۇلداپ الاقان جايىپ كورمەگەن جاندار ەكەن. بەلگىلى جۋرناليست مەيرامبەك تولەپبەرگەن اعامىز كەزىندە دە، قازىر دە شوقىر اتامىز جايىندا جازۋدان جالىققان ەمەس. ونىڭ ايتۋىنشا، شوق اتامىز بەن بي ونەرىنىڭ بيىگىنە كوتەرىلگەن نۇرسۇلۋ اپامىزدىڭ ەل الدىنداعى ەڭبەگى ەلەۋسىز قالعان. «نۇرسۇلۋ اپايدى ەڭ العاش 1994 جىلى شوقىر اعامىزدان سۇحبات الۋعا بارعانىمدا كوردىم. قىزى ۇشەۋى تۇراتىن ءبىر بولمەلى ءۇيدىڭ جۇدەۋلىگى سونشا، كوز توقتاتىپ قارارلىق تۇك تە جوق. ول كەزدە بولتەكۇلىنىڭ اتاعىنان ات ۇركەتىن. سولاي بولا تۇرا دۇنيەگە قىزىقپاعان قاراپايىمدىلىقتى وسى كىسىلەردەن كوردىم. ءتىپتى، ۇكىمەت بەرگەن پاتەردەن اعامىزدىڭ ءوزى باس تارتىپتى. ونىڭ: ء«بىز «لۋچشە ۆسەح» (نۇرسۇلۋ اپايدى اتاعانى) ەكەۋمىز وسى جالعىز بولمەدە تۇرامىز. بۇل – تۇڭعىش پەرزەنتىم دۇنيەگە كەلگەن، شاكەن ايمانوۆ، بەيىمبەت مايلين سەكىلدى دوستارىم ءدام تاتقان شاڭىراق. سوندىقتان بۇل ءۇي ماعان تىم ىستىق»، – دەگەنى بار ءبىر اڭگىمەسىندە. كەيىن كەلە قۇدايى كورشىسى بەلگىلى مۋزىكا زەرتتەۋشىسى پەتر ءاراۆيندى قيماي قالا بەردى. اقتىق ساپارعا دا، جيرەنشە ايتپاقشى، وسىناۋ «كەڭ سارايداي بوز ۇيىنەن» اتتاندى. بۇل – مەنىڭ دوس پەن سالتقا ادالدىقتى العاش كورۋىم! ال اپاي تۋرالى وعان دەيىن ەستىگەندەرىم اڭىزعا بەرگىسىز ەدى. سول زاماننىڭ سۋرەتشىلەرى قازاق قىزىنىڭ سۇلۋلىعىن پاش ەتكىسى كەلسە، نۇرسۇلۋدى سالادى ەكەن-ءمىس. جاداۋ تۇرمىستارىنا قاراماستان سول كەزدەگى اپايدىڭ كەلبەتىنە قاراپ، «ساپتى اياقتىڭ سىرى كەتسە دە، سىنى كەتپەيتىنىنە» كوزىم جەتتى. اپايدىڭ ءبىر قاسيەتى سول، شوق اتام سەكىلدى ول دا ءوزى تۋرالى ايتقاندى ۇناتپايتىن. ءتىپتى، قانشا سوزگە تارتقانىمىزبەن شەشىلىپ سويلەگەنىن كورمەپپىن. «كەزىندە بيلەدىك قوي» دەيتىن دە قوياتىن. اتاققۇمارلىقتان ادا ادالدىق پەن ابىرويدىڭ اق تۋىن جىقپايتىن جانداردىڭ ءبىر-ءبىرىن تاۋىپ قوسىلعاندارىنا تاڭعالعانىم ءالى ەسىمنەن كەتپەيدى»، – دەپ ەسكە الادى.
ال بەلگىلى ادامداردىڭ بەلگىسىز قىرلارى تۋرالى بىلدىك پە؟ ماسەلەن، شوقىر اتامىز بوكسشى عانا ەمەس، كانىگى قىلقالامشى. كەزىندە باكۋدىڭ كوركەمسۋرەت ۋچيليششەسىن بىتىرگەن ونىڭ سۋرەتشىلىك قىرىن جوعارى باعالاعان جان ب.مايلين بولاتىن. تاتاردىڭ ۇلى جازۋشىسى عابدول توقايدىڭ سۋرەتىن سالۋعا تاپسىرىس بەرگەن دە سول. ءتىپتى، ونىڭ «قازاقفيلمدە» سۋرەتشى بولعانىن بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەيدى. ال نۇرسۇلۋ اپاي مىڭ بۇرالعان ءبيشى عانا ەمەس، «جامبىل»، «بەلىە روزى»، «كينوكونتسەرت» فيلمدەرىنە ءتۇسىپ، اكتريسا اتاندى.
ءيا، ولار قازاق ءۇشىن ءومىر ءسۇردى. ءبىرى سپورتقا، ءبىرى ونەرگە ولەردەي عاشىق ەدى. ولاردىڭ قاراپايىمدىلىعى سونشا، ءوز ەسىمدەرىنەن گورى قازاق اتىنىڭ كوبىرەك اتالعانىن قالادى. ءتىپتى، ءالى كۇنگە ەشبىر جانعا يا شوقىر بولتەكۇلىنىڭ، يا نۇرسۇلۋ تاپالوۆانىڭ قاي جاقتىڭ تۋماسى ەكەنى دە بەلگىسىز. ولار ات توبەلىندەي قازاقتى الالاپ بولە جارعىسى كەلمەگەن ەدى. بولمەدى دە.

جوعالعان جۇلدىز ىزىمەن

قازاقتىڭ قوس ۇلى پەرزەنتىنىڭ كوزىن كورگەن كىسىلەردەن ولاردىڭ اقتوتى، اقسۇلۋ ەسىمدى قىزدارى بولعان دەگەندى ەستىگەنبىز. جامبىل مەن ماسانشى كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىنداعى ءۇش قاباتتى سارى ءۇيدى ىزدەپ تاپتىق. باعىتىمىز – «ارتىستەر ءۇيى». اۋلادا كەزدەسكەن جاننان ءجون سۇرايمىز. ءبىر كەزدە جوقشى ەكەنىمىزدى بايقادى ما، كۇن شۋاقتاپ وتىرعان ورىس اجەي بىزگە تاياپ كەلدى. وسى ءساتتى پايدالانعان ءبىز دە باعىتىمىزدى ءتۇسىندىرىپ الەكپىز. ءوزىنىڭ ەلۋ سەگىزىنشى جىلدان وسى ۇيدە تۇراتىنىن ايتقان اجەي ىزدەگەن جاندارىمىزدىڭ وسىندا تۇرعانىن ايتىپ، ءجون سىلتەدى. ءۇشىنشى قاباتقا كوتەرىلدىك. ەسىكتى قاقتىق. ەشكىم اشپادى. سول قاباتتاعى ەكى-ءۇش ەسىكتى قاعۋعا تۋرا كەلگەنمەن، جان بالاسى ەشنارسە بىلمەيتىن بولىپ شىقتى…
ء«بىر بىلسە، سول كىسى بىلەر-اۋ» دەگەن سوقىر ۇمىتپەن شوقىر اتامىزدىڭ شاكىرتى، حالىقارالىق دارەجەدەگى تورەشى، باپكەر س.ابدىناليەۆ اعامىزدى ىزدەدىك. تاپتىق. ول كىسىنىڭ ايتۋىنشا، «ارتىستەر ۇيىندەگى» ءبىر بولمەلى ءۇيدى قىزدارى ساتىپ، باسقا جاققا كوشىپ كەتكەنىنە ءبىراز بولعان. مەكەن-جايلارىن ءجيى اۋىستىراتىنى سونشالىق، قازىر يا مالوۆودنوە اۋىلىندا، نە قارعالى اۋىلىندا تۇرادى دەپ ەستۋى بار.
اباي اتىنداعى مەملەكەتتىك وپەرا جانە بالەت تەاترىنا ءتيىپ سول جاققا تەلەفون شالدىق. ماقساتىمىز – كەيىپكەرىمىز تۋرالى تيتتەي دە بولسا دەرەك تابۋ. الايدا ونداعىلار: «تەاتردى جوندەۋدەن وتكىزەردە بارلىق قۇجاتتاردى ورتالىق مۇراجايعا تاپسىرعانبىز»، – دەپ اۋزىن قۋ شوپپەن ءسۇرتتى. ەندىگى باعىتىمىز  سەلەزنەۆ اتىنداعى حورەوگرافيالىق ۋچيليششە بولدى. دەرەك تاپپاي داعدارعان ءبىزدىڭ جولىمىزدى وڭعارىپ، ءبيشى، بالەرينا ءارى وسى وقۋ ورنىنىڭ مۇراجاي مەڭگەرۋشى انۆارا ارىپقىزى كەزدەسە كەتتى. وسىنداعى مۇراجايدىڭ قاق تورىنەن ورىن بەرگەن ۇلى بيشىلەر اراسىنان نۇرسۇلۋ تاپالوۆانىڭ دا بەينەسى جارق ەتتى. بىزگە كەرەگى وسى ەدى. اتالعان وقۋ ورنىنىڭ قىزمەتكەرلەرى جاردەمىن ايامادى. قۇرتتاي عانا ءبىلىم ورداسىنىڭ قازاقتىڭ ەسىمى ەلەۋسىز قالعان جۇلدىزى نۇرسۇلۋ تاپالوۆا تۋرالى ازدى-كوپتى دەرەكتەرىن سارى مايداي ساقتاپ قانا قويماي، مۇراجاي تورىنەن ورىن بەرگەنى دە كەنەزەسى كەپكەن كوڭىل قۇرعىردى ءبىر كوتەرىپ تاستادى.
بۇدان شىعىپ ورتالىق مەملەكەتتىك كينوفوتوقۇجاتتار جانە دىبىس جازبالارى مۇراعاتىنا قاراي باعىت تۇزەدىك. مۇراعاتتا نۇرسۇلۋ تاپالوۆانىڭ ەلۋىنشى جىلدارى تۇسىرىلگەن بيلەرى بار تاسپالار ساقتالىپتى. قالىڭ قاۋىمنىڭ ورتاسىندا كىلەم ۇستىندە مىڭ بۇرالا بيلەگەن ونىڭ جانارىنىڭ جارقىلى مەن بەتىندەگى قوس ويىق، كوز ىلەستىرمەيتىن جىلدامدىقتا قوزعالاتىن بۋىنسىز بىلەك پەن ءسۇيىر ساۋساقتارعا قادالعان كوزدى تايدىرىپ اكەتۋ مۇمكىن ەمەستەي. ءسىرا، تارتىلىس كۇشى دەگەننىڭ قۇدىرەتى وسى شىعار… سۇلۋ سيقىردىڭ ىشىندە وتىرعاندا كەنەت كوز الدىمىزدا كولبەڭدەگەن باسقا كەيىپكەر ەلەس بەردى…
«بىلەسىز بە، مەن ول كىسىنى كەزدەيسوق كوشەدەن كەزىكتىردىم. كىم بىلەدى، مۇمكىن، تانىماس پا ەدىم. بىراق، بىلەسىز عوي، پەندەشىلىك پايىممەن بىرەۋ ەلدەن ەرەك قىمبات نە وتە جاداۋ كيىنسە، سوعان نازار اۋداراتىن ادەت ەمەس پە؟ اپايدىڭ ۇستىنە ىلگەن كيىمىنىڭ جۇپىنىلىعى سونشا، اياپ قارادىم. وزىنە قادالعان جاناردى سەزدى مە، ول ءبىر ءسات ماعان جالت ەتىپ قارادى. جۇرەگىم ءدىر ەتتى. نۇرسۇلۋ تاپالوۆا. كادىمگى اتى جەر جاھانعا جايىلعان نۇرسۇلۋ اپاي عوي مىناۋ… وزگەرگەن. تەك ءبىر كەزدەگى سۇلۋ ءجۇزدىڭ سارقىتىنان سىر شەرتكەن قارا كوزدەگى جارقىل عانا. تاماعىما تاس تۇرعانداي ءۇنىم شىقپاي، قاتتىم دا قالدىم. ول كەتىپ بارا جاتتى. ەگدە تارقان سايىن ەڭكەيە تۇسەتىن قاراپايىم قارا كەمپىرگە كەلىڭكىرەمەيدى. سۇڭعاق تا كانىگى بالەرينالارعا ءتان قوس تابانىن كولبەۋ تاستاي تاكاپپار دا اسقاق ءجۇرىس…». بۇل – شارا جيەنقۇلوۆانىڭ شاكىرتى، ءبيشى عاينيكامال نىعمەتجانقىزىنىڭ ەستەلىگى.
«جوق! بۇل نۇرسۇلۋ تاپالوۆا ەمەس» دەيدى بىزگە جانۇشىرا جان داۋسى شىققان ىشتەگى ءۇن. ءيا، ەل بىلەتىن نۇرسۇلۋ ساحنادا اق كوبەلەككە ۇقساپ ۇشىپ جۇرەتىن… ونىڭ بەتىندە كۇلگەندە پايدا بولاتىن ادەمى قوس شۇڭقىر بار ەدى… ءومىر-اي دەسەڭىزشى.

ءبيشىنى ەشكىم جوقتامادى
حوش دەلىك، شەڭبەرگە سىيماعان شوقىر اتامىز دا ءوتتى شولاق جالعاننان. ءىزىن باسقان شاكىرتتەرى سەرىك قوناقباەۆ، سەرىك ابدىناليەۆ، بولات نۇرسەيىتوۆ، بولات مانكەنوۆ باستاعان ءبىر توپ بوكسشى جىگىتتەر ارۋلاپ شىعارىپ سالدى. وسى كەزدى كوز الدىنا اكەلگەن سەرىك ابدەناليەۆ اعامىز: ء«ۇيدىڭ جاعدايى كىسى قابىلدايتىنداي ەمەس ەدى. دەرەۋ سەرىك (قوناقباەۆ) كىسى شاقىرتىپ ءۇيدى اكتەتتى. مال سويعىزدى..»، – دەپ ەسكە الادى. كەڭسايدان ورىن تاپپاعان سوڭ ورلەۋ جەردى تەگىستەتكىسى كەلگەن بوكسشى جىگىتتەر بۋلدوزەرگە اقشا تاپپاي شارق ۇرادى. ابىروي بولعاندا كەڭسايدىڭ سول كەزدەگى باستىعى شوقىر اتامىزدىڭ شاكىرتى بولىپ شىعىپ، باتىر باۋكەڭنىڭ قاسىنداعى كىشكەنتاي بوس ورىنعا جەرلەگەن ەكەن. ءسويتىپ، ءبىر كەزدەرى «وۆ-قا» وجىرايا قاراپ، ۇلتىنىڭ «ۇلى» ەكەنىن مويىنداتقان قوس بىردەي ۇلى جۇرەك ءبىر جەردە توعىستى.
اراعا ءتورت جىل سالىپ نۇرسۇلۋ اپامىز ومىردەن ءوتتى. قىزدارى توتى سەرىك ابدىناليەۆكە حابارلاسىپ، اناسىنىڭ ومىردەن وزعانىن ايتادى. تاعى دا سەرىك قوناقباەۆ باستاعان 3-4 بوكسشى جىگىتتەر باس قوسىپ، مال سويىپ، اقىرعى ساپارعا اتتاندىرادى. وكىنىشتىسى سول، جانازاعا بوكسشى جىگىتتەردەن باسقا ءتىرى جان كەلىپ كوڭىل ايتپاعان. ءتىرى جان! ونەرىن ومىرىنە بالاعان، 13 جاسىنان باستاپ كۇللى عۇمىرىن ارناعان وپەرا جانە بالەت تەاترىنان دا، ءبىر كەزدەرى قىزمەت ەتكەن «قازاقكونتسەرت»، جامبىل اتىنداعى فيلورمونيادان دا جان بالاسى باس سۇقپاعان. ءتىپتى، بوكسشى جىگىتتەر جالداپ اپارعان جالعىز كولىك ورگە قاراي جۇرە الماعان سوڭ، س.ابدىناليەۆ اعامىز باستاعان الپامساداي جىگىتتەر اپامىزدى بەيىت باسىنا دەيىن ارقالارىنا سالىپ اپارىپتى…
وسىعان دەيىن ءبىزدىڭ جانىمىزدا نۇرسۇلۋ اپامىز تۋرالى دەرەك جيناۋعا قول ۇشىن سوزىپ، قولىنان كەلگەنىن اياماي جۇرگەن ءبىر جان بولدى. ول – جاردەم اقبيسەنوۆ دەگەن اعامىز. ويىل ءوڭىرىنىڭ تۋماسى دەگەن اتى بولماسا، نۇرسۇلۋ اپامىزعا ەشقانداي جاقىندىعى دا جوق. وسىناۋ اتپالداي ازاماتتىڭ «قازاقتىڭ نۇرسۇلۋداي نار قىزىنىڭ ەسىمى ەسكەرۋسىز، قابىرى قارۋسىز قالدى» دەپ قاقپاعان ەسىگى قالماعان كورىنەدى. الايدا «وي، باۋىرىمداپ» اتقا قونعان ادام بولماپتى.

قاراۋسىز قالعان قابىر
جۇما كۇنى جاردەم اعانىڭ كولىگىمەن كەڭساي جاقتى بەتكە الدىق. قورىم باسىنا جەتكەنىمىزدە كۇن توبەدەن اۋىپ كەتكەن ەدى. كولىكتەن تۇسكەن ءبىز جولباستاۋشىمىزدىڭ سوڭىنان ەرىپ كەلەمىز. باتىر بابا باۋىرجاننىڭ باسىنا ءتاۋ ەتىپ، ءارى جىلجىدىق. كەنەت كىلت توقتاعان جاردەم اعاعا ءبىر، تومپەشىكتەن گورى ءشوپ شومەلەسىنىڭ ورنىنا كوبىرەك ۇقساس جەرگە ءبىر قاراعان ءبىز اڭ-تاڭبىز. زيرات دەيتىندەي يا قورشاۋ، يا قۇلپىتاس جوق. سۇراۋلى جۇزىمىزگە قاراعان اعامىز: «قازاق بوكسىنىڭ اتاسى شوقىر اتالارىڭ مەن قازاق بالەتىنىڭ جۇلدىزى نۇرسۇلۋ تاپالوۆا اپالارىڭ وسى جەردە جاتىر»، – دەدى. داۋسىندا ءدىرىل بار. ارۋاقتارعا باعىشتالعان قۇرانعا تىزە بۇگىپ قول جايعان ءبىزدىڭ ىشكى دۇنيەمىز الاي-دۇلەي. اي مەن كۇننىڭ امانىندا ارۋاق الدىنداعى پارىزىن ۇمىتپاعان اتام قازاق ءتىرىنىڭ بايىعانىن ەمەس، ءولىنىڭ ريزا بولعانىن قالاماپ پا ەدى… كوز الدىمىزدا ءشوپ باسقان توبە. قۇددى وسى ءشوپ ۇلىلارىن ۇلىقتاي الماي جۇرگەن ءبىزدىڭ كوزىمىزگە تۇسكەندەي جەرگە قارايمىز. قايران، جۇمباعى كوپ قوس جۇدىرىق پەن سىرعا تولى سيقىرلى ساۋساقتىڭ يەلەرى! بۇل جالعانداعى تارشىلىقتان كورگەن قۇقايلارىڭ ازداي، ماڭگىلىك مەكەندەرىڭدە دە تىنىستارىڭ تارىلىپ جاتىر-اۋ!..
ءبىز ورنىمىزدان تۇرا بەردىك. الدەقايدان قارقىلداعان قارعانىڭ داۋسى ەستىلەدى. ولەكسەگە ۇيمەلەي قالاتىن قارعا-قۇزعىندى «جامان نەمەلەر ءجۇز جاسايدى» دەپ جاقتىرماۋشى ەدى بۇرىنعىلار. ماعىناسىز ۇزاق جاساعاننىڭ ءمانى قانشا دەگەندى اڭعارتقاندارى شىعار. ودان گورى بيىگىن باعىندىرعان سوڭ ءوزىن قيادان تاستاپ جىبەرەتىن قىران ەرلىگىن ماقتان تۇتادى. وسىناۋ «وت بول، وت بولماساڭ، جوق بول!» دەگەن ۇلى ءومىر زاڭىنا عانا مويىنسۇنعان تاعدىر يەلەرى نۇرسۇلۋ مەن شوقىر الدىندا كىنالى جاندارداي ءىلبىپ باسىپ بارا جاتتىق.

ءتۇيىن
بۇگىندە يا نۇرسۇلۋ اپامىزدىڭ، يا شوقىر اتامىزدىڭ اتىندا نە ءبىر كوشە، نە ءبىر مەكتەپ جوق. ءتىپتى، ءومىر بويى تۇرعان ۇيلەرىنە ەسكەرتكىش-تاقتا دا ىلىنبەگەن. ماڭعىستاۋ وبلىسىنىڭ اكىمى قىرىمبەك كوشەرباەۆ پەن اقتوبە وبلىسىنىڭ اكىمى ەلەۋسىن ساعىندىقوۆ تا كەزىندە تالايلارمەن قولعاپ تۇيىستىرگەن «ەجەلگى» بوكسشىلار ەكەنىن ەل بىلەدى. ول ازداي، ەلىمىزدەگى بوكس فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى تيمۋر قۇلىباەۆ – شوق اتامىزدىڭ ءتول شاكىرتى بەلگىلى بوكسشى اسقار قۇلىباەۆتىڭ ۇلى. ەندەشە، تىزگىن ۇستاعان بىلعارى قولعاپشىلار شوقىر اتامىزدىڭ باسىن قارايتسا، قۇرىلعانىنا 75 جىل تولعان وپەرا جانە بالەت تەاترىنا نۇرسۇلۋداي ءوز تالانتىن تاريح تۇڭعيىعىنان ارشىپ الۋ عانا قالادى. سوندا عانا رەسپۋبليكالىق دەڭگەيدە نۇرسۇلۋ تاپالوۆا اتىنداعى بيشىلەر بايقاۋى مەن شوقىر بولتەكۇلى اتىنداعى سپورت مەكتەبى اشىلسا عوي دەگەن ەل ءۇمىتى اقتالىپ، ارۋاق الدىنداعى پارىزىمىز وتەلەر ەدى-اۋ!

دينارا ىزتىلەۋ،
انار دۇيسەنباي.

«انا ءتىلى» گازەتى، 16 ءساۋىر 2009 جىل.