تاۋفيح شەعيروۆ. كەلەشەك تۋرالى رومان – فەنتەزي(جالعاسى)
شەتەلدىك مارتەبەلى مەيمان كەلەتىنىن الدىنا الا ءبىلىپ وتىرسا كەرەك، بۇلار كەلىپ قونعان القاپتا، ارالارىنا جارتى شاقىرىمداي جەر تاستاپ ءۇش جوتانىڭ باسىندا ونشاقتى ۇيدەن شوعىرلانىپ ءۇش اۋىل وتىر. مەشىتتىڭ كۇمبەزىندەي كوك شالعىننىڭ ۇستىندە دوڭگەلەنگەن اپپاق كيىز ۇيلەر. بىرىنەن ءبىرى اۋمايدى. ساندارى دا بىردەي. مۇندا الدەنەندەي سيمۆولدىق ءمان بار-اۋ دەپ ويلاعان سەر روبەرت:
– ۇيلەر نەگە ءۇش توبەنىڭ باسىنا بولەك-بولەك تىگىلگەن؟ – دەدى جولداسىنا قاراپ.
– مامبەتتەر ءۇش جۇزگە بولىنەدى. شىڭعىسحان زامانىنان بەرى قالىپتاسقان ءۇردىس. ءار ءجۇز ءوز ىشىنەن تايپا، رۋ، اتاعا جىكتەلەدى. ءار اتا بولەك اۋىل بوپ وتىرادى. ءسىز سياقتى زور مارتەبەلى مەيمان كەلە جاتقان سوڭ، ءار ءجۇز ءوز ۇيلەرىن تىگىپ قارسى الايىن دەگەن عوي.
وشاق باسىنان شيراتىلا ۇشقان كوكشىل ءتۇتىن شاڭقاي ءتۇستىڭ شاڭىتقان اسپانىن شۇرق-شۇرق تەسكىلەپ جارىسا بۋداقتايدى. فلايەر قونۋعا بەت الىپ قۇلديلاي باستاعاننان-اق ءار اۋىلدان ءبىر-ءبىر توپ ادام شىعىپ بەرى قاراي ويىسقان. كوگى باسىلماعان تەپسەڭگە جايلاپ قونىپ، تىسقا شىعام دەگەنشە ولار دا جەتكەن ءۇش جاقتان ەنتەلەي توگىلىپ. الدارىندا ءبىر-ءبىر شال ساقالى ساپسيعان. قالعاندارى ىركىلىپ ەكى قادامداي جەردە ءۇيىرىلىپ تۇردى. ءۇش شال قولدارىن كەۋدەسىنە قويىپ، باستارىن ءيىپ كەزەك-كەزەك ماڭعازدانا سالەمدەسكەننەن كەيىن وشارىلعان توپ جاعالاي قول الىسىپ شىقتى. تەگى ازيات دەگەنمەن، قىتاي، موڭعول سياقتى ەمەس، بەت-الپەتى كەلىستى، كوركەم. بيىك قاباق، كوز اياسى كەڭ، كەسەك مۇرىن. شەت جەرلىك مارتەبەلى قوناقتى قارسى الاتىن بولعان سوڭ ادەيى تاڭداپ العان با، شەتىنەن ءتوسى قايقايعان ءىرى، ەڭسەلى. ءبارى ءبىر ادام سياقتى، سىرت كوز بىردەن ايىرۋى قيىن. ءۇش ءجۇز دەگەنگە، ءۇش ءتۇرلى ءناسىل دەپ ويلاعان. ءتۇرى، ءجۇرىس-تۇرىسى، كيىم كيىسى، سويلەۋ مانەرى – ءبارى ۇقساس. الدە تىلدەرى بولەك پە ەكەن؟ ايتپەسە قايسىسى قاي ءجۇزدىڭ ادامى ەكەنىن قالاي ايىرادى؟
– بۇلار ءارتۇرلى تىلدە سويلەي مە؟ – دەپ سۇرادى سەر روبەرت تىلماشتىق جاساپ تۇرعان جولداسىنان ءسوز اراسىندا.
– جوق، تىلدەرى دە، سالت-ءداستۇرى دە ءبىر.
– سوندا بۇلاردى ءبىر-بىرىنەن قالاي اجىراتاسىڭ؟
– ساقالى ارقىلى. ۇلى ءجۇزدىڭ ساقالى ۇزىن، ورتا جۇزدىكى – ورتاشا، كىشى جۇزدىكى قىسقا بولادى. تاريحي قالىپتاسقان ءداستۇر سولاي. ون جەتىنشى عاسىردا جاساپ، جيىرما ءبىرىنشى عاسىردا ەسكەرتكىشتەرى قاشالعان ءۇش ءجۇزدىڭ كلاسسيكالىق ءۇش ءبيىنىڭ ساقالدارى دا وسى رەتپەن بەينەلەنگەن. سودان بەرگى زاماندا ءار ءجۇزدىڭ ادامدارى وسى سىرتقى ەرەكشەلىكتى قاتاڭ ساقتاپ كەلەدى.
– ال قىلتاناق وسپەيتىن كوسە بولسا شە؟
– جىلقىنىڭ قىلى نە شاشتان جاسالعان جاساندى ساقال جاپسىرىپ الادى... وي، بۇلاردىڭ ساقال ساۋداسى دەيتىن قىزىقتارى بىتپەيتىن جىر. اكىم، ۋازىرلەردىڭ رۋ، جۇزىنە قاراي كەيبىر پىسىقتاردىڭ ساقالى دا وزگەرىپ تۇرادى.
– بۇكىل بولمىس-ءبىتىمى ءبىر بولا تۇرىپ بۇلاي بولىنگەنى قىزىق ەكەن. تەگى بوتەن ءتۇرلى ناسىلدەردىڭ ءوزى باياعىدا-اق ءبىر ەل، ءبىر حالىق بوپ تۇتاسىپ كەتكەن جوق پا؟
– بۇل – مامبەتتەردىڭ تاريحي تراگەدياسى. ەرمىنەز اڭعالدىعى وزىنە سور بولىپ جابىستى. نايزا ۇستاعانمەن تىزگىن ۇستامادى. وت پەن سۋعا ايداپ سالىپ سان عاسىر شىڭعىس قاھان ۇرپاعى – تورەلەر بيلەپ-توستەدى. ءجاي بيلەگەن جوق، جۇمىلعان جۇدىرىقتان گورى جايىلعان ساۋساقتاردى ءبىر-بىرلەپ بۇراپ تاستاۋ وڭاي ەكەنىن ءبىلىپ، تۇتاس ەلدى ۇشكە ءبولدى. ارقايسىسى جەكە حاندىق قۇردى. اۋەلدە تەرريتوريالىق ىڭعايدا بولىنگەن شەكتى كەلە-كەلە حان يدەولوگتارى ەتنيكالىق مانگە اينالدىرىپ جالعان شەجىرەلەر ءتۇزدى. «حازىرەتى قابىلدىڭ ءبىر ۇرپاعى بولىپ تابىلاتىن بوزاقتان اقارىس، جانارىس، بەكارىس تۋىپتى-ءدۇر. ۇشەۋىندە دە جاسى جۇزدەن اسىپ كەتكەنشە ۇرپاق بولماپتى. اينالاسىنداعىلار جاسى ۇلكەن اقارىستى ۇلى ءجۇز اتام، بەكارىستى ورتا ءجۇز اتام، جانارىستى كىشى ءجۇز اتام دەيدى ەكەن. ومىردەن قۋباس وتكەنىمىز بە دەپ مويىندارىنا بۇرشاق ساپ جىلاپ-ەڭىرەپ جۇرگەندە ءبىر كۇنى اۋىلدارىنا سۇلتان سيىق، سادىق سيىق، قۇربان سيىق دەگەن ءۇش قوجا كەلىپ قونادى. جاراتقاننىڭ شاپاعاتى ءتۇسىپ، سودان توعىز اي، توعىز كۇن وتكەندە اعايىندى ءۇش قاريانىڭ بايبىشەلەرى ايى-كۇنى جەتىپ بوسانادى. ءسويتىپ ءبىزدىڭ باتىر، باعلان، وعلان... پالەنشە، تۇگەنشە دەگەن بابالارىمىز دۇنيەگە كەلىپتى-ءمىس...» دەپ باستالاتىن ەرتەگى سول كەزدەردە شىققان. تاق ءۇشىن قىرقىسىپ ءبىر-بىرىمەن باقتالاس بولعان حاندار وزدەرىنىڭ ينتريگاسىنا قاراۋىنداعى حالىقتى دا ارالاستىردى. ءسويتىپ اعايىن اراسىنا جىك ءتۇستى، سالقىندىق كىردى. جالعان شەجىرەگە ميى ۋلانىپ، ارقايسىسى ءوزىن ء«بىز كەرەمەتپىز» دەپ ءبىر-بىرىمەن باسەكەگە تۇسەتىن باقاستىق دەرتىنە ۇشىرادى. كەيىن ءۇش ءجۇز جىلداي بوداندىقتا ۇستاعان اق پاتشا مەن قىزىل پاتشا دا الاۋىزدىقتىڭ وتىن ودان سايىن ۇرلەپ قوزدىرۋعا كۇش سالدى. وكىنىشكە وراي، ءوز تىزگىنىن ءوز قولىنا السا دا مامبەتتەردىڭ ءالى كۇنگە دەيىن وسىناۋ مەشەل سانادان ارىلۋعا ورەسى جەتپەي كەلەدى. قازىر اۋىل-اۋدان نە ۇلكەن ءبىر مەكەمەگە ءبىر ءجۇزدىڭ وكىلى باستىق بولسا، باسقا ءجۇزدىڭ كەيبىر پىسىقايلارى جايلى ورىنعا جايعاسىپ، جاقسى قىزمەتكە ءوسۋ ءۇشىن ساقالىن ۇزارتىپ نە قىسقارتىپ، ءبىر ساتتە-اق سول ءجۇزدىڭ ادامى بولا قالادى.
از ءسوزدى كەبەگىن ۇرلەپ كوپىرتىپ اۋدارا ما، نەعىپ كوپ سويلەپ كەتتى مىنا پاتشاعار دەگەندەي، ۇشەۋدىڭ ىشىندەگى ۇزىن ساقالدىسى ءتىلماش جىگىتتىڭ بەتىنە كۇدىكتەنە ءبىر قاراپ الىپ تاماق كەنەگەن:
– ال، قادىرلى مەيماندار، كەلگەن قادامدارىڭىز قۇت بولسىن، ۇيگە جۇرىڭىزدەر. اۋەلگى جول بىزدىكى. بۇگىن ءبىزدىڭ اۋىلعا قوناق بولاسىزدار!
– ءيا، ءجونى سولاي!
– اتىكەم دۇرىس ايتادى!
ورتاشا ساقالدى مەن شولاق ساقالدى جارىسا باس يزەگەندە قوقىرايعان كيىز قالپاقتارى جەرگە توپ ەتىپ ۇشىپ تۇسە جازدادى.
ءسويتىپ ءۇش كۇن ءۇش اۋىلعا كەزەك قوناق بولعان. وسىناۋ دوڭگەلەنگەن شاپ-شاعىن كيىز ۇيلەردىڭ ىشىندە بەيمالىم دۇنيەنىڭ تىلسىم سىرى بۇعىپ جاتقانداي، اتتاعان سايىن تامسانىپ، كورگەن سايىن ىنتىعىپ، كول-كوسىر اسەردەن سەر روبەرتتىڭ باسى اينالدى. ۇستىندەگى كيىمى، استىنداعى كولىگى ەۋروپالىق ستاندارت بولعانمەن تۇرمىس سالتتارى مۇلدەم بولەك. كىسىگە دەگەن ىزەت-ءىلتيفاتى رەسمي، جاساندى ەمەس، رياسىز تابيعي، قايتسەك كوڭىلىن تاۋىپ ريزا ەتەمىز دەگەن جىك-جاپپار ادال نيەت. قاراپايىم ءومىردى پوەزياعا اينالدىرا بىلگەن نەتكەن عاجاپ حالىق. اسىپ-تاسىعان بايلىعى بولماسا دا كوڭىلى كول. مىڭ كۇندىك يتشىلەگەن تىرلىكتەن ءبىر ساتتىك جان ءلاززاتىن ارتىق كورەدى. دۇنيە جيىپ، التىن ساراي سوقپايدى. تويى مەن دۋمانى كوپ دۋىلداعان. قىزىقپەن وتكەن ءبىر كۇننىڭ بۋىنا قىرىق كۇن سەمىرىپ، ودان ارتىق باقىت پەن بايلىقتى ويلاماعان. بايلىق ىزدەمەي قۋانىش ىزدەيدى ەكەن. ءتىپتى جاعى تۇسكەن قاريا و دۇنيەگە وزسا دا «وسى كىسىنىڭ جاسىن بەرسىن» دەپ، ات شاپتىرىپ ارتىن توي عىپ جىبەرەتىن كورىنەدى. ولار ءۇشىن ەلەۋسىز، ءمانسىز ەشتەڭە جوق، كەز كەلگەن ۇساق-تۇيەك نارسە ءبىرتۇتاس ۇلى پولوتنانىڭ قايتالانباس ناقىش-بوياۋى ءتارىزدى. ەڭ اياعى شاي ءىشۋدىڭ ءوزى ءبىر باپ. قايماق قاتقان قانكۇرەڭ شايدىڭ ءدامى قانداي، بەلى ءۇزىلىپ، جۇپ-جۇمىر اق بىلەگى ءبىر جالت ەتىپ كەسە ۇسىنعان بويجەتكەننىڭ ءسانى قانداي دەسەڭشى. باسىندا دوڭگەلەنگەن ۇكىلى تاقيا، بۇرمە ەتەك، بۇرمە جەڭ اق ءشايى كويلەكتىڭ ۇستىنە قىناما بەل قىزىل قامزول كيگەن، بىلەكتەي-بىلەكتەي قوس بۇرىمىنىڭ ۇشىنداعى كۇمىس شولپى ءار قيمىلىن باعىپ سىڭعىر-سىڭعىر ەتەدى. تورعىنداي ۇلبىرەگەن اقشا ءجۇز، نۇر شاشىپ جايناڭ قاققان ايالى وتتى جانار، كەرمە قاس. تومپيعان توق ەرىنىندە ۇيىعان ءتاتتى كۇلكىنى قوسا جۇتقانداي كۇرەڭ شايدى سوراپتاعان سايىن شولىركەي تۇسەسىڭ.
«مىنانىڭ كونى كەۋىپ قالىپتى عوي!» «شايشىلىن قاراي گور ءوزىنىڭ؟..» دەپ ءبىرى مىسقىلداپ، ءبىرى تاڭىرقاپ، سەر روبەرتتىڭ سىرتىنان كۇبىرلەسكەندەر دە بارشىلىق. ادەتتە سەر روبەرت العاش اياق باسقان بوتەن جەردە تاماقتان تارتىنىپ ساقتىق جاساۋشى ەدى، بۇل جولى ول عادەتىنەن جاڭىلىپ وتىر. قۇرت، ىرىمشىك، جەنت سياقتى جەڭسىك تاعامداردى جاۋداي تۇسىرمەسە دە تالعاپ تاتىپ ءبىراز ەڭسەرىپ تاستاعان. اسىرەسە سىرتقا شىعىپ بوي جازىپ، ساۋىق-سايراندى تاماشالاعاننان سوڭ الدارىنا شارا تولى قىمىز كەلگەندە تابەتى تىپتەن اشىلىپ كەتتى. تىزەرلەي قونىپ ءبىر قاعىلەز جىگىت قوڭىراۋلى كۇمىس وجاۋمەن سوزا ساپىرعاندا بۇرىن-سوڭدى تاتىپ كورمەگەن ءدامى بولسا دا قىمىزدىڭ ءيىسى تاناۋ جارىپ ىنتىقتىرىپ بارادى. شىپىلدەگەن سىرلى توستاعاندى اراسىن سۋىتپاي ەدەل-جەدەل ەكى رەت تارتىپ جىبەرگەن. ەكى كوزى مەيماندى باققان اينالاداعى جۇرت تاڭىرقاسىپ ءبىر-بىرىنە قارادى. قىزىق قۋىپ ساياحاتتاپ كەلگەن تالاي قاڭعىما ەۋروپالىقتى كورگەن، قىمىزدى بۇلاي ىشپەك تۇگىلى ءجاي ءدامىن تاتقاننان تىرجيىپ بەتتەرى بىت-شىت بوپ كەتەتىن.
– مىنانىڭ سىلتەسى بولەك قوي. جەر جۇزىندە شاشىلىپ جۇرگەن مامبەت از با، سونىڭ ءبىرىنىڭ تۇقىمى بوپ جۇرمەسىن؟
– كىم ءبىلسىن، فاميلياسى باكپايوف ەكەن عوي.
– باسە، ءوزىمىزدىڭ بوقباي دەسەڭشى. اتام زاماننان كەلە جاتقان ات قوي...- دەگەن سىبىر-كۇبىر ءار تۇستان ەستىلىپ قالدى. ماقتاۋلى مەشكەيلەرمەن جارىسا قول سوزىپ ۇيمە استاۋ ەتتىڭ ءبىر شەتىن جاۋداي جاپىرعاندا مامبەتتەر:
– ءاپ، ءبارا-كالدا، ەرىم-اق ەكەن! – دەپ ءسۇيسىنىستى. ەتتەن كەيىن سورپا ءىشىلدى، ودان سوڭ قىمىز بەن شۇبات كەتتى. سەر روبەرت قىڭق دەگەن جوق، قالجاسى جاققانداي بوي-بويى شىعىپ وتىر. ىرگەگە قاراي اياعىن سوزىپ، قۇس جاستىققا شىنتاقتاي جامباستاعان جىلانكوز، شۇبار شال قوناققا بارلاي قاراپ مىرس ەتتى:
– مىنانىڭ كۇيسەۋى جاقسى، شىنىندا دا اداسىپ شەتتە جۇرگەن ءوزىمىزدىڭ بالا بوپ جۇرمەسىن!
– ونى ەرتەڭ كورەمىز! – دەدى شۇبات قۇيىپ وتىرعان جالپاق سارى جىگىت سىرلىاياقتى مەيمانعا قوس قولداي ۇسىنىپ جاتىپ. – تۇنىمەن اۋىلدى جەل جاعىنان مۇڭكىتپەسە بولعانى!
كوپپەن بىرگە قوسىلا كۇلگەن قوسشى جىگىتكە سەر روبەرت سۇراۋلى جۇزبەن قاراعان.
--مامبەتتەر تاماقتى جاقسى ىشكەن ادامدى باتىر دەپ ەسەپتەيدى. ءسىزدى باتىر ەكەن دەيدى...
سەر روبەرت وسى عۇمىرىندا تالاي قيىردى شارلاپ، تالاي جەردىڭ توپىراعىن باستى. بىراق سولاردىڭ ەشقايسىندا ءدال مۇنداي اسەرگە بولەنگەن ەمەس. ادامدارى شەتىنەن ونەرپاز: ءانشى، پالۋان، اكروبات. قاراجاياۋ ەشقايسىسى جوق. «مىناۋ نەتكەن كەرەمەت!» دەپ تامسانا بەرسەڭ، ەكىنشىسى ودان اسىپ تۇسەدى. قايسىنا تاڭقالارىڭدى بىلمەيسىڭ. قىمىزعا تويىپ الادى ەكەن دە، ءبىر-بىرىمەن كۇش سىناسىپ پالۋانعا ءتۇسىپ، نە قاشاندا جاراۋ، جەر تارپىپ ەلىرگەن اتتارىنا مىنە سالىپ كوكپار تارتادى ەكەن. قىزىق ىزدەپ ەرىگىپ وتىرعاندا جاقسى سىلتاۋ تابىلىپ، مارتەبەلى مەيماننىڭ الدىندا ونەر كورسەتۋگە ءبارى قۇلشىنا كىرىسىپ كەتتى. قىز قۋ، تەڭگە ءىلۋ، جامبى اتۋ... تۇندە جاعالاي مازداعان وتتىڭ ورتاسىندا تەربەلگەن التىباقان، اۋەلەگەن ءان مەن كۇي. سول ونەر سايىسىنىڭ قاي-قايسىندا دا ءۇش اۋىلدىڭ بىرىنەن ءبىرىنىڭ اسىپ تۇسسەم دەگەن تاي-تالاس ەگەسى توبە كورسەتىپ تۇردى. ەكىنشى كۇنى ءتۇس قايتا كەزەك پالۋاندارعا كەلدى. ءۇش اۋىلدان ءۇش پالۋان. «تۇيە پالۋان»، «بۇقا پالۋان» اتانعان الىپ باھادۇرلەر. ءۇش اۋىلدىڭ ورتاسىنداعى كوك مايسا كەڭ جازىق شارشى الاڭعا ءۇش جاقتان الىپ شىقتى. ونەبويىن ءجۇن باسقان، بۇلشىق ەتتەرى بىلەم-بىلەم توڭكەرىلگەن قۇج كەۋدە قارا ديۋ. ارقايسىسىن موينىنا شىنجىر تاعىپ جەتەلەپ العان. اۋىزدارىنان كوبىك اعا كۇركىرەپ، ارا-اراسىندا ەڭكەيە بەرە ەكى قولىمەن جەردى كوسىپ-كوسىپ توپىراق شاشىپ شابىنا ۇمتىلعاندا، جۋىقتاپ كەتكەن جاندى سول بويدا ەزىپ تاستارداي زارە-يمانىڭدى ۇشىرادى. سەر روبەرت قازىر مىنالار كۇرەسسە ءبىرىن ءبىرى ولتىرەتىن شىعار دەپ ويلاعان. ەرەجەسىز جەكپە-جەكتىڭ تورتكۇل دۇنيەگە اتى ءماشھۇر نەبىر سۇراپىل سويقاندارىن بىلەتىن، بىراق ويشا سالىستىرىپ سولاردىڭ قاي-قايسىسىن، مىنالاردىڭ جانىندا ولقى ساناپ تۇر. ابروي بولعاندا، ۇشەۋى بەلدەسكەن جوق. ارقايسىسى وزىنشە ونەر كورسەتتى، ۇيمەلەپ وتىز-شاقتى كىسى وتىرىپ العان جايماقانات اربانى ءبىر ەسىك پەن توردەي كۇرەڭ ات قانشا قامشىلاسا دا قۇيرىعى ايرىلارداي تارق-تارق ەتىپ تىرتاڭداپ ورنىنان قوزعاي الماپ ەدى، پالۋانداردىڭ ءبىرى تىسىمەن سۇيرەپ شارشى الاڭدى ءۇش رەت اينالىپ شىقتى. سول دا ءسوز بولىپ پا دەگەندەي الاڭعا قاراي اياڭداعان كەلەسى ءدوي قارا بەتىن تىرجىڭ ەتكىزدى. بالپاڭ-بالپاڭ تەڭسەلە باسىپ كەلىپ ءدال ورتاعا جەتكەندە دەمىن ىشقىنا ىشكە تارتقان. سالبىراعان قارىنى سىمداي تارتىلىپ، بۇكىل دەنەسى قاشالعان قارا تاسقا اينالدى. بىلەگىنە ارقان بايلاپ، ەكى تۇيە ەكى جاعىنان تارتقاندا، شىنتاعىن جازا المادى. ءۇشىنشىسى بيىك قورشاۋ ىشىندە الاسۇرعان شۋ اساۋ قارا ايعىرمەن كۇش سىناستى. الدىنا كەلسە تىستەپ، ارتىنا كەلسە قوس اياقتاپ تەۋىپ شىراينالا الاسۇرعان تارپاڭدى ءبىر وڭتايلى ساتتە قۇيرىعىنان شاپ بەرىپ تابانىمەن جەر تىرەي شالقالاعاندا ايعىر تىرپ ەتە الماي شوڭقايىپ وتىرىپ قالدى، جىگىتتىڭ ەكى اياعى تىزەسىنە دەيىن توپىراققا كىرىپ كەتتى.
وسىناۋ تاسقىنداعان بۇلا كۇشتىڭ الەمنىڭ قاعا بەرىس ءبىر قيىرىندا وسىلاي ەلەۋسىز قالا بەرەتىنى وكىنىشتى-اق. تاربيەلەپ سايىسقا سالساڭ قانداي دودانى بولسىن قانجىعاسىنا بوكتەرەر ەدى-اۋ.
قىزىقتىڭ ۇلكەنىن سوڭىنا قالدىرىپتى. بۇعان دەيىن تاڭداي قاعىپ تامسانعانى مۇنىڭ جانىندا ويىنشىق ەكەن. سىرتتاعى ويىن-ساۋىق پەن سايىس بىتكەن سوڭ ۇيلەردى ارالاۋعا كىرىسكەن. جولباسشى جىگىتتىڭ ايتۋىنشا، ساپاردىڭ رەسمي باعدارلاماسى سولاي. سىرتى جۇپىنى، بىرىڭعاي كورىنگەنمەن ءار كيىز ءۇي ونەر مەن وركەنيەتتىڭ وزىنشە مۋزەيى تاقىلەتتەس. ءار ءۇي بەلگىلى ءبىر كەزەڭنىڭ سالت-ءداستۇرىن بەينەلەۋگە ارنالىپ، سوعان ساي جابدىقتارمەن جاسانعان. تىلسىمنان سىر تارتىپ كوز ارباعان سانالۋان بۇيىم. تابالدىرىقتان تورگە جەتكەنشە عاسىرلاردى ارالاپ وتكەندەي بولاسىڭ. ەڭ العاش بوساعاسىنا باس سۇققان ون ەكى قانات اقورداداعى جايناعان مۇكامال، بىرىنەن ءبىرى وزا شاپقان وڭشەڭ ءدۇلدۇل، اسەم ءجۇزدى، اسەم كيىمدى ونەرپازدىڭ ىشىنەن شاشاقتى قارا تاقياسىن قيسايتا كيىپ كەرەگەگە ارقا سۇيەي شەتتەۋ مالداسقۇرعان قاتپا قارا جىگىت كوزىنە وقشاۋ شالىنعان. سالىڭقى ءجۇز، اقيعان الا كوز. ولپى-سولپى قالپىندا وزگەشە مىنەزدىڭ ءبىتىمى بار. بۇلار كىرگەندە جانارى سۇلەلەنىپ ءبىر جالت ەتكەن دە قويعان. قايتىپ نازار سالعان جوق. اينالاداعى دىر-دۋعا سەلت ەتەر ەمەس، قاباعى ءتۇسىپ، ۇرتى سالبىراپ، قالعىپ كەتكەندەي بەي-جاي قيمىلسىز. تاباق تارتىلىپ، قىمىز ءىشىلدى، نەبىر اۋەلەگەن ءان قۇلاق قۇرىشىن قاندىردى. بارىنە ريزاشىلىقپەن باس يزەپ وتىرعان ۇزىن ساقالدى قاريا اينالاسىنا شولا ءبىر قاراپ الدى دا قاتپا جىگىتكە قاراي ەڭسەرىلدى.
– ال، جاناتجان، ەندىگى ءسوزدىڭ ءدۇرياسى وزىڭدە. قاپتىڭ اۋزىن اعىتشى ءبىر! جۇرت تىم-تىرىس. قاتپا قارا ۇشار قۇستاي ءدۇر قومدانا بويىن تىكتەپ، ەكى كوزىن تارس جۇمعان كۇيى كوكىرەك تەرەڭىنەن سۋىرا الدەبىر قوڭىر اۋەندى ىڭىلداي وڭدى-سولدى تەڭسەلىپ ءبىراز وتىردى دا تاماعىن كەنەپ سويلەپ كەتتى. كومەيىنەن بۇلك-بۇلك تولقىپ شىققان داۋىسى جاعىمدى مايداقوڭىر. جەلدەي ەسىپ اڭقىلداپ اعىتىلا جونەلدى. بىرەسە سىبىرلاي باسەڭ قالقىپ، ىلە ەكپىندەي ۇيتقىپ-ۇيتقىپ كەتەدى. سەر روبەرت ءسوزىن تۇسىنبەسە دە مىڭ قۇبىلعان اۋەزدى ۇنگە سيقىرداي اربالىپ وتىر. ارەدىكتە ءتىلماش جىگىت اۋزىن قۇلاعىن تاقاپ سىبىرلاپ قويادى.
– بۇل جانات احمادي دەگەن مامبەتتەردىڭ اتاقتى ەرتەگىشىلەرىنىڭ ءبىرى. ءار اۋىلدىڭ ءوز ەرتەگىشىسى بار. مامبەتتەر راديو تىڭداپ، تەلەۆيزور كورگەننەن گورى كوبىنە وزدەرىنىڭ جىر-حيسسا، ەرتەگى-اڭگىمەلەرىن تىڭداعاندى بەك قۇپ كورەدى. «قوبىلاندى»، «قىرىمنىڭ قىرىق باتىرى»، «قاراساي-قازي»، «باقتياردىڭ توقسان بۇتاعى» دەيتىن حيسسا-داستانداردى تاڭدى-تاڭعا ۇرىپ نەشە كۇن، نەشە ءتۇن جىرلايدى. جانات ەرتەگىشى قازىر «اباي جولى» دەگەن اتاقتى روماندى ايتىپ وتىر. ارقايسىسى كىرپىشتەي ءتورت كىتاپ. سونى جەتى كۇن بويى جاڭىلماي جاتقا ايتادى.
سەر روبەرتتىڭ ەكى كوزى شەكەسىنە شىعىپ كەتتى. «ۇيقاسى بار ولەڭ بولسا ءبىر ءسارى، قارا ءسوزدى قارا بالداي سوزىپ جەتى كۇن بويى جاتقا سوعۋ دەگەن سۇمدىق قوي. باس ەمەس سۋپەر نوۋتبۋك دەسەڭشى!»
ەرتەگىشى تىزەرلەگەن كۇيى قوس بۇيىرىنە كەزەك تەڭسەلىپ، ءوز ۇنىنە ءوزى ەلىككەندەي ءسوزدى تۇيدەك-تۇيدەك تاستاپ ەسىلدى-اي دەيسىڭ. قىزا-قىزا قىسقا جەڭ، وڭىرىنە زەر توككەن شىمقاي كوك قىجىم جەلگەبەيىن يىعىنان اسىرا سەرپىپ تاستادى. باسىن شابىتتانا شايقاپ-شايقاپ جىبەرگەندە شاشاقتى تاقياسى اناداي جەرگە دومالاپ ءتۇستى دوڭگەلەنىپ. اق جىبەك كويلەگىنىڭ ارقاسى قارا سۇمەك، استاۋ اۋزىنداي دوڭگەلەنىپ بۋ شەگىپ تۇر. قۇس تۇمسىعىنىڭ ۇشىنان قارا تەر ءمولت-ءمولت شۇمەكتەگىنى سول ەكەن، داۋىسى تىپتەن اجارلانىپ ەكپىنى ودان سايىن ورشەلەنە ءتۇستى. ارا-اراسىندا: «بەۋ، دۇنيە، ەر تۋسا سەندەي تۋسىن. جاسا، جاناتىم!» «ياپىراي، ءتىلدى مەن ۇندىدە سەنەن اسقان جان بار ما ەكەن!..» دەپ تىم-تىرس، كوزدەرى جايناپ ەنتەلەگەن جۇرت تۇس-تۇستان كەۋ-كەۋلەپ كوتەرمەلەپ اكەتەدى. بۇلكەكتەپ كۇمبىرلەگەن قوڭىر اۋەز جورعاسىنان جاڭىلار ەمەس. تىلسىمداي كوكىرەكتى ۇڭگىپ ۇگىتىپ بارادى. ارقاسى قوزىپ ارۋاقتانىپ العان ەرتەگىشىڭ قازىرگى ساتتە ءبىر ءوزى ءبىر تەاترداي. ونداعان كەيىپكەردىڭ كەيپىن دە، داۋىسىن دا اينىتپاي سالىپ، ءسات اراسىندا قىرىق قۇبىلعاندا دەمدەرىن ىشىنە تارتىپ ۇيىعان ءۇي تولى قاۋىم قوسىلا تولقىپ، قوسىلا تەبىرەنەدى. بىردە جادىراي كۇلىپ جاعالارى جايلاۋعا كەتسە، كەلەر ءبىر ساتتە كوزدەرىنە جاس تۇنىپ تومسىرايىپ وتىرىپ قالادى.
سەر روبەرت كوزى كورگەنگە كوڭىلى سەنەر ەمەس، ءدال ءبىر ەرتەگىلەر ەلىنە ەنىپ كەتكەندەي تاڭ-تاماشا. «وسى كورگەنىم ءتۇس ەمەس پە ءوزى؟» دەپ كۇماندانىپ تا قويادى اراكىدىك. تىسقا شىققاننان كەيىن دە كوپكە دەيىن سول اسەردەن ايىعا المادى. شىلبىر-تىزگىنىن تۇگەلدەي قوسشى جىگىتكە ۇستاتىپ قويعان، قايدا باستاسا سوندا جۇرەدى. ءار ءۇيدى جاعالاي اداقتاساڭ، قىزىعىن بيىل تۇگەسىپ بولماسسىڭ. امالسىز كەيبىرىن اتتاپ كەتۋگە ءماجبۇر. شەتتەۋ تىگىلگەن ەڭسەلى اقوردانىڭ شي ەسىگى الدارىنان سەرپىلە اشىلعاندا پەيىشتىڭ قوڭىر سالقىن لەبىندەي شالقىپ ءبىر عاجايىپ اۋەن قۇشاقتاي الدى. توردەگى ءتورت قاباتتاپ توسەلگەن قۇراق كورپەنىڭ ۇستىندە مالداس قۇرعان ءبىر موسقال كىسى ەكى كوزىن تارس جۇمىپ، قوبىزدى اڭىراتىپ وتىر. كارى قوبىز، قىرىلداپ ۇزدىككەن ءۇنى ودان دا كارى. قاي ءجۇزدىڭ ادامى ەكەنى بەلگىسىز – بەت-اۋزىندا قىلتاناق جوق، كەمپىر بەت، تاقىر كوسە. سالبىراعان قاباعىن سەرپە كوتەرگەندە كوزى اقيىپ توبەگە قادالدى. ەكى كوزىن شەل باسقان زاعيپ ەكەن. قوس ىشەكتىڭ ءونبويىنان ءۇن ساۋىپ وڭدى-سولدى جۇيتكىگەن ىسقى كەنەت جۇرىسىنەن جاڭىلىپ قىل ساعاقتىڭ تۇسىنا دىرىلدەي قادالىپ تۇرىپ العان. بەبەۋ قاققان قوبىز باياۋ وكسىپ توقتادى. سيقىرلى ءۇن قاناتىن سىتىرلاتا قاعىپ اركىمنىڭ قۇلاعىنا سىبىرلاپ جۇرگەندەي، بىرازعا دەيىن جۇرت تىم-تىرس ءۇنسىز مۇلگىپ قالعان. سىلتىدەي تىنعان تىنىشتىقتى قوبىزشىنىڭ وڭ تىزەسىن باسا جايعاسقان جيرەن ساقالدى بۇزدى ورنىنان قوزعالاقتاپ:
– ماكەسى، اۋلىمىزعا قوناق كەپ وتىر الىستان ادەيى ات باسىن بۇرىپ. ونەرىڭدى ءبىر كورسەتەتىن جەرىڭ وسى. قويلىەكەمنىڭ ارۋاعىنا سيىنىپ، مىنا قىزىق قۋىپ جەر تۇبىنەن كەلگەن ساندالبايدىڭ اۋزىن اڭقايتىپ ايدى اسپانعا شىعارشى ءبىر!..
قوبىزشى اسىققان جوق. قوس ىشەكتى ءبىر بوساتىپ، ءبىر تارتىپ، ساۋساعىنىڭ ماي كوبەسىمەن سيپاي قاعىپ قۇلاق كۇيىپ ۇزاق باپتادى. وسى ارالىقتى پايدالانىپ ءتىلماش ءبىراز مالىمەتتى جايىمەن قۇلاعىنا سىبىرلاپ ۇلگىرگەن. مىنا زاعيپ قوبىزشىنىڭ ەسىمى مايلىباي ەكەن. وسىدان ءتورت عاسىر بۇرىن ءومىر سۇرگەن قويلىباي باقسىنىڭ ون التىنشى ۇرپاعى. ساحارانىڭ داڭقتى ونەرپازى قويلىەكەڭ ءوز زامانىندا اتى اڭىزعا اينالعان، قوبىزىن بايگەگە قوسقان، جۇزقارالى اتتى كۇندىك جەردەن جىبەرگەندە، بايلاپ قويعان قوبىزى توبىلعىنى تۇبىمەن جۇلىپ، قارا داۋىل ۇيتقىتىپ الدىڭعى اتتان شاي قايناتىم بۇرىن كومبەگە توپ ەتە ءتۇسىپتى. ونەرى ۇرپاعىنىڭ ەشقايسىنا دارىماي، عاسىر ارالاتىپ بارىپ وسى مايلىبايعا قونسا كەرەك. نارەستە زاعيپ بوپ دۇنيەگە كەلىپتى. شىر ەتىپ جەرگە تۇسكەندە، ىڭگالاعان داۋىسىنان كەرەگەدە ءىلۋلى تۇرعان باباسىنىڭ قارا قوبىزى بوزداپ قويا بەرىپتى دەسەدى. مايلىباي – قازىر مامبەتياداعى ارقا قونعان جالعىز قوبىزشى. قىزىل ىڭىردە قىزارا جانعان وشاقتىڭ قاسىندا قىل قوبىزىن بەبەۋلەتكەندە، التى قىردىڭ استىندا جورتىپ جۇرگەن كوكجال ءبىر توبەنىڭ باسىندا تۇمسىعىن ايعا سوزىپ قوسىلا ۇليدى ەكەن. شالىق ءتيىپ كوتەرىلىپ اۋىرعانداردى، بالا كوتەرمەگەن ايەلدەردى باسىنا قوبىز ويناپ ءۇش كۇنگە جەتكىزبەي جازىپ شىعاراتىن كورىنەدى-ءدۇر.
«مىنالاردى نەمەن تاڭقالدىرسام ەكەن؟» دەگەندەي قوبىزشى تومەن قاراپ تۇقىرايعان كۇيى ىسقىنىڭ ۇشىمەن ءتۇرتىپ-قاشىپ قوس ىشەكتەن اۋەن اۋلاپ وتىر.
– ياپىراي، مىنا كۇننىڭ تىمىرسىعىن-اي، اسپان اينالىپ جەرگە تۇسەتىن شىعار تۇگە! – دەدى ءبىر شىڭكىلدەك داۋىس دەگبىرسىزدەنىپ. قوبىزشى سەلك ەتكەندەي، قولىنداعى ەمىنىپ ەڭكەيە بەرگەن ىسقىسى ىشەككە جەتپەي قاڭتارىلىپ سىلەيگەن كۇيى از-كەم وتىرىپ قالدى. سالدەن كەيىن اقشيعان اقشەل كوزى ىلە قان باسقانداي لاپ قىزارىپ بەت-اۋزى جىبىرلاپ، ەكى يىعى ويناقشىپ، شامىرقانعان ىزالى كەيىپپەن قولىنداعى ىسقىنى قۇلاشتاي قوس ىشەكتى شالىپ-شالىپ جىبەرگەندە، بەلى بۇكىرەيگەن كارى قوبىز ءىشىن تارتىپ اڭىراپ قويا بەردى، وزەك سۋىرا سىڭسىپ، سۇڭقىلداپ، بارا-بارا دابىلداتا ىشقىنىپ-ىشقىنىپ جىبەرگەندە اسپان استى قوسىلا سۋسىلداي جونەلگەن. ازىناپ، ارقىراي بوزداپ تۇرىپ الدى. كەنەر بۇزعان قارا تولقىن قوتارىلا لىقسىپ لاپ بەرگەندەي ۇشىنا ۇيتقىعان دىبىستان جۇرەك قالتىرايدى. كەنەت اينالا قاپ-قاراڭعى بوپ تۇنەرە تۇتەپ داۋىل ۇيتقىدى. جاڭا عانا جايناپ تۇرعان اسپان شاتىر-شۇتىر شاتىناپ، جاي وينادى. جاڭبىر سابالاپ جەر-دۇنيە استان-كەستەن بولدى دا كەتتى لەزدە. كيىز ءۇيدىڭ سۇيەگى سىقىرلاپ، ىشقىنعان جەل تىزە بويى ۇيىرە كوتەرىپ، قايتا ورنىنا تاستاپ جىبەرگەندە، سەر روبەرت التىن كرەسىن ماڭدايىنا باسىپ، قالاي يسۋسقا جالبارىنا جونەلگەنىن بىلگەن جوق. الگىندەگى شىڭكىلدەك داۋىس «اللا، اللا!..» دەپ باقىرىپ، الدەكىمنىڭ ىعىنا قۇلاي كەتكەن. سەلت ەتپەگەن قوبىزشى عانا. شاڭىراقتان ساۋلاعان اپپاق نۇرداي اق تاسقىنعا جارقىراعان جازىق ماڭدايىن توسىپ قارا قوبىزدى قۇلاشتاي قۇيقىلجىتادى.
قىزىق-دۋماننان قولى قالت ەتكەن قاعا بەرىس ءبىر ساتتە قوسشى جىگىت:
- سەر، ءسال بوي جازىپ، سەرۋەندەپ قايتايىق!- دەپ جەر تارپىعان ەكى ارعىماقتىڭ ءبىرىن الدىنا كولدەنەڭ تارتقان.
-قايدا بارامىز؟
- مۋزەيگە.
سەر روبەرت تۇكسيگەن سارعىش قاستارىن سەرپي كوتەرىپ، سەرىگىنىڭ جۇزىنە سۇراۋلى كەيىپپەن قاراعان.
-سەر، ءبۇل جەردىڭ ءوزى بۇتكىلدەي اسپان استىنداعى مۋزەي عوي. ايتسە دە ەرەكشە ءبىر ورىن بار. وندا ءسىز باسقاشا كۇيگە تۇسەسىز!..- دەپ قوسشى جىگىت ءسوزىنىڭ اياعىن جۇمباقتاپ قويدى.
تەڭىزدىڭ وكىرگەن وركەش-وركەش تولقىنىنان سنوۋبوركپەن سەكىرگەندە جۇرەگى سەلت ەتىپ كورمەپ ەدى، بۇرىن-سوڭدى جىلقى بالاسىنا تاقىم ارتپاعاندىكى بولار، تۇلا بويى قاراداي تەرلەپ، اۋىزدىعىن كۇتىر-كۇتىر شايناپ، قوس ەزۋىنەن ۋىس-ۋىس كوبىك شاشىپ الاسۇرعان شاعىر كوز كۇرەڭ ارعىماققا قورقاسوقتاپ مىنگەن. الاقاشارداي كورىنگەنمەن باسى جۇمساق، تىزگىن قاققان جاعىڭا لىپىپ تۇر. اۋادا ءدىرىلسىز قالقىپ كەلە جاتقانداي، جۇرىسىنەن سۋ شايقالماس توكپە جورعانىڭ ءوزى ەكەن، قوسشى جىگىتتىڭ استىنداعى ويناقتاعان اقباقاي، سۇلىك قارا ارعىماق اياعىن توپ-توپ تاستاپ سوزىلا شاپقاندا، باسىن شۇلعىپ قويىپ جورعاسىنان جاڭىلماي قۇرىق بويى الدا كەلەدى.
ساعىم كوتەرگەن سارى دالا مىڭ قۇبىلىپ قيالىڭدى تەربەيدى. جەل شايقاعان سەلەۋ مەن قالىڭ بەتەگە تەڭىزدەي تولقىپ ات باۋىرىندا شالقىپ –قايتىپ جاتىر. بۇل نە سيقىر؟ اينالاسى كۇمبىرگە تولدى دا كەتتى. جەلدىڭ گۋىلى، تۇياق ءدۇبىرى، ىرعالعان دالا مىڭ-سان تىلمەن سىڭعىرلاي جونەلدى. كەشەلى-بەرى دومبىرا مەن قوبىزدىڭ شاناعىنان توگىلگەن سىرلى ساز قۇلاق تۇبىنەن قايتا ويانعانداي، قانىڭدى دۋىلداتىپ ءبىر ەرەۋىل كۇي كوكىرەگىن كەۋلەپ، كەمىرىپ بارادى. كەڭ دالانى جاڭعىرتىپ ءان سالعىسى كەلە مە-اۋ، جاس بالاداي قيقۋلاپ ايعايلاعىسى كەلە مە-اۋ، اياعى ۇزەڭگىدە، كوكىرەگى كوكتە سامعاعان ءبىر حال. سەر روبەرتتىڭ كوڭىلكۇيىن سەزىپ كەلە جاتقان قوسشى جىگىت اتىن ءۇستى-ۇستىنە تەبىنىپ، جەبەدەي سوزىلعان كۇرەڭ جورعامەن ۇزەڭگى تۇيىستىرە بەرىپ، ەنتىگە ايعايلادى:
-سەر، كەڭ دالادا اتپەن قۇيعىتقان قانداي ەكەن؟
- سوزبەن ايتىپ جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس!
- «اتتىڭ ءۇستى- اۋليە» دەپ تەگىن ايتپاعان عوي!
- ءيا، سايۇلىكتىڭ ستيحياسى بولەك ەكەنىنە ەندى كوزىم جەتتى. مەن وسى ومىرىمدە كوكتە دە سامعادىم، كوك مۇحيتتا دا ءجۇزدىم، جەردەگى جۇيتكىگەن جۇيرىكتەردىڭ ءبارىنىڭ قىزىعىن كوردىم. بىراق سولاردىڭ بىردە- ءبىرى ءدال اتقا ءمىنىپ شاپقانداي اسەرگە بولەگەن ەمەس.
- مامبەتتىڭ نە سەبەپتى ءبارى شەتىنەن ءانشى، كۇيشى بولاتىنىنا كوزىڭىز ەندى جەتكەن شىعار؟
- ءيا. مىنانداي بوزدالادا بوز كودەنى كەۋدەلەي جارىپ قۇيعىتقان سايگۇلىكتىڭ ۇستىندەگى پەندەنىڭ كوكىرەگى شالقىپ اندەتپەۋى مۇمكىن ەمەس-اۋ!
ەتى قىزىپ العان قوس سايگۇلىك ءبىر-بىرىمەن جارىسا تىزگىن ءسۇزىپ بىرقىدىرۋ ۋاقىت وتسە دە شابىستارىنان جاڭىلعان جوق. ارشىنداي قۇيعىتىپ، كولدەنەڭ سۇلاعان قۇبا دوڭگە كوتەرىلگەندە باس-اياعى كوز اياسىنا سيعانداي شاعىن شاھار قوجىر-قوجىر شاشراپ، ساعىم اراسىنان سۋىرىلىپ شىعا بەردى. شاھاردان گورى كەنت دەگەن دۇرىستاۋ. جەلەكسىز تىرجالاڭاش. قىلتاناق شىقپايتىن توپىراعى قۇنارسىز با، الدە ەڭكەيىپ شىبىق ەگۋ عادەتتەرىندە جوق پا- قىلتيىپ وسكەن تال-تەرەكتىڭ تۇقىمىن كورمەيسىڭ. ءزاۋلىم عيماراتتار جوقتىڭ قاسى، دەنى ءۇش-ءتورت قاباتتى ۇيلەر. شەت جاقتاعى اۋلاسى القام-سالقام، سىرتى سارى بالشىقپەن سىلانعان، جايداق توبە تامداردىڭ كوبىنىڭ اينالسىندا ءتىپتى تىرشىلىك بەلگىسى جوق. ەسىك- تەرەزەلەرىنە اشامايلاپ تاقتاي قاعىپ تاستاپتى. سەر روبەرتتىڭ تاڭدانىسىن تۋسىرتىنان تۇسىنە قويعان قوسشى جىگىت اتىن تەبىنىپ جاناسا بەردى:
- مۇنداعى مامبەتتەردىڭ ءبىرازى قىستا عانا قالادا تۇرادى. كوكتەم شىعا جايلاۋعا كوشىپ كەتەدى دە قارا كۇزدە ءبىر-اق ورالادى.
- ونىسى دا اقىل ەكەن. سارى دالانىڭ توسىندەگى ەركىن ومىرگە نە جەتسىن!
ءاسفالتسىز جول تابانى بورپىلداعان توپىراق، توپ-توپ باسقان تۇياق استىنان ۇشقان شاڭ سارالا جىلانداي جارىسا يرەلەڭدەيدى. كەنتتىڭ ىشىنە سۇعىنا ەنگەن سايىن كوشە قيىلىستارىندا جارق-جۇرق ەتىپ جارناما تاقتالارى، بيلبوردتار كورىنە باستادى. بانك دەپوزيتتەرىن، ماركەت تاۋارلارىن جارنامالاعان وڭكەي ءبىر سيىقسىز قىز- كەلىنشەكتەر. كوزدەرى سىعىرايعان، مۇرىندارى جاپىرايعان قىتاي، كورەي ، جاپون وڭدەس بىرەۋلەر. سەر روبەرت تىرجيىپ قاباعىن ءتۇيدى:
- مىنالار مامبەتتىڭ قىزدارى ما؟
- ءيا.
- سۇلۋ قىزدارى تولىپ جۇرگەندە بۇلارى نەسى؟
- مامبەتتەر كينو، تەلەۆيدەنيە، جارنامالارعا سۇلۋ قىزدارىن تۇسىرتكىزبەيدى.
- نەگە؟
- كوز ءتيىپ كەتەدى دەپ ىرىم قىلادى. ەكىنشى جاعىنان، جارناما بيزنەسىن ۇستاپ وتىرعاندار قىتاي مەن كورەيلەر. ولار سۇلۋلىققا ءوز كوزدەرىمەن قارايدى. الدە ىشتەي جىمىسقى قىزعانىشپەن ، قۇبىجىق قىپ كورسەتۋ ءۇشىن ادەيى وسىلاي ىستەيتىن دە شىعار.
سەر روبەرت تۇنجىراپ الىس كوكجيەككە قارادى.ەكى كۇننەن بەرى داستارحان باسىندا شاي قۇيىپ، كەسە ۇسىنعان، التىباقاندا تەربەلىپ ءان سالعان نە ءبىر ءجاۋدىر كوز، اق تاماق ۇلبىرەگەن ارۋلار جان-جاقتان جامىراي تالاسىپ كوز الدىندا كولبەڭدەگەندەي. ىلە ءجۇزى لىپ جادىراپ تامسانعانداي جۇتىنىپ قويدى:
- مەن مامبەت قىزدارىنىڭ سۇلۋلىعىنا تاڭعالامىن. بوياۋ- دالاپ جاقپاسا دا بەت- جۇزدەرى اق تورعىنداي ۇلبىرەپ تۇر. ءتىپتى ساركىدىر تارتقان ايەلدەردىڭ اجارى ءاجىمسىز جاپ-جاس بوپ كورىنۋىنىڭ سيقىرى نەدە؟
- ولار ايرىقشا پارفيۋمەريامەن كۇتىنەدى.- قوسشى جىگىت ءازىل- شىنى ەكەنى بەلگىسىز جۇمباقتاي جىميدى.
- قانداي؟
- قاناتتى مەن تۇياقتىدا جىلقىداي تازا جان يەسى جوق. اعىندى سۋدى كەشىپ بارىپ تۇنىعىنان عانا ىشەدى. ءشوپتىڭ ەڭ ءنارلىسىن تالعاپ جەيدى. ونىڭ ەتى مەن ءسۇتىنىڭ قۇرامىندا ەشقانداي عىلىمي ادىسپەن ءوندىرۋ مۇمكىن ەمەس مىڭداعان شيپالى كومپونەنت بار. مامبەتتىڭ سۇلۋلارى بوز بيەنىڭ جاڭا ساۋىلعان جىپ- جىلى ساۋمالىنا شومىلادى. سودان سوڭ ەتتەرى ۇلبىرەپ اقتورعىنداي بولماعاندا قايتەدى؟
سەر روبەرت تاڭ- تاماشا بوپ باسىن ءۇستى- ۇستىنە شايقادى.
شاڭداق كوشەلەردى شيىرلاپ قالانىڭ ورتا تۇسىنا جەتكەندە ، تۇتاس ءبىر ورامدى الىپ جاتقان ۇلكەن كەشەن كورىندى. قابىرعاسى قىزعىلت ۇلۋتاسپەن ورىلگەن ءۇش قاباتتى عيمىرات. باعانادان بەرگى كورىپ كەلە جاتقان ۇيلەردىڭ كوز تارتار ەڭ سالتاناتتىسى. اينالاسى ىعى- جىعى جۇرت. قايدان شىعىپ جاتقانى بەلگىسىز، ءتورت قاتار بوپ ءيىن تىرەسكەن ۇزىنشۇباق كەزەكتىڭ ۇشى- قيىرى جوق. لەكتىڭ الدى كەڭ اشىلعان ەسىكتىڭ اۋزىن بۇرعىلاپ توقتاۋسىز كىرىپ جاتسا دا قۇيرىعى كوز ۇشىندا بۇلدىراعان كوشەنىڭ بۇرىلىسىنان سۋىرىلىپ شىعا الماي جاتىر. اتتارىن بەكەتتەگىلەرگە تابىستاپ، عيماراتقا جاقىنداپ كەلگەن.
- مەن ايتقان جاندى مۋزەي وسى.- قوسشى جىگىت ءۇيدىڭ توبەسىندەگى ورىندىقتاي- ورىندىقتاي اربيعان ارىپتەرگە يەگىن كوتەردى.- انوماليالىق اناتوميا مۋزەيى.
الۋان تىلدە سويلەگەن، الۋان ءتۇرلى كيىنگەن الاباجاق قۇجىناعان حالىققا قاراپ سەر روبەرت ءۇنسىز كۇرسىنگەن.
- بەرى ءجۇرىڭىز،- دەدى سەرىگى.- كەزەك كۇتسەك، ەكى- ءۇش كۇن تۇنەيمىز بۇل ارادا!
ەكەۋى عيماراتتى اينالىپ تەرىسكەي قاپتالداعى ۇلكەن قوڭىر ەسىككە بەتتەدى. ءمولت قارا ءمارمار باسپالداقتى تاق- تاق باسىپ كوتەرىلە بەرگەندەرى سول، شىلدەنىڭ ىستىعىندا قولىنا اق بيالاي، ۇستىنە كوك ماۋىتتان فورما كيىپ ىزديعان كۇزەتشى جىگىت بيازى ءيىلىپ الدارىن كەس- كەستەگەن. سەر روبەرتتىڭ كۋالىگىن كورگەن بويدا «حوش كەلدىڭىز» دەگەن يشارامەن باسىن ءۇستى- ۇستىنە يزەپ، قىزىل كىلەم توسەلگەن VIP زالعا قاراي ءوزى جول باستادى. عيمارات ءىشى قوڭىرسالقىن، مىڭداعان ادامنىڭ اياق دىبىسى، وقىس شىققان تاڭدانىستى ۇندەرىنەن كۇڭگىر- كۇڭگىر جاڭعىرىعادى. ءبىرىنشى قاباتتاعى ءتورت قاناتتىڭ ورتاسى ءدالىز سياقتى ەكى جاعىنان شىنىمەن قورشالىپ، شاعىن جايما بولمەلەرگە جەكە- جەكە جاندى ەكسپوناتتار قويىلىپتى. ەنتەلەگەن جۇرت ەسىكتەن كىرگەن بويدا قاق ايرىلىپ، جايمانى ەكى جاعىنان تاماشالاعان كۇيى توقتاۋسىز سىرعىپ بارادى. بۇلار دا سىنالاپ ەنىپ لەككە ىلەسكەن. سەر روبەرتتىڭ جايماعا كوزى تۇسكەندە شوشىعاننان جۇرەگى اۋزىنا تىعىلىپ، دەمى جەتپەي ءبىر ءسات قىلعىنىپ قالدى. قوسشى جىگىت قورقىنىشتى ەكەنىن ايتىپ الدىن الا ەسكەرتسە دە ءدال مۇنداي سۇمدىقتى كورەم دەگەن وي تۇسىنە دە كىرمەگەن. بولمە سايىن بىرىنەن ءبىرى وتكەن قۇبىجىق. تىرشىلىك يەسىنىڭ دە بۇلاي ازىپ تۋاتىنى بولادى ەكەن- اۋ! ءاپ دەگەندە اۋزى تاس توبەسىنە بىتكەن، تۇقىم- تەگى بەلگىسىز ءبىر ماقۇلقات ءتىسىن اقسيتا ىرجيىپ، جىپ- جىلتىر قىزىلشاقا باسىن شايقاعاندا شالقاسىنان تۇسە جازداعان. باسقا تۇرپات- بەينەسىنە قاراپ، ادام ناسىلىنەن جاراتىلعانىن شامالايسىڭ. كەلەسى جايماداعىنىڭ ءۇش اياعى بار ەكەن، ماڭدايىنداعى جالعىز كوزى ويناپ، شىركوبەلەك اينالعاندا يمانىڭ ۇيىرىلەدى. قاپتالداعى اينەكتە «تۋعانىنا قىرىق كۇن تولدى» دەپ جازىلعان قۇنداقتاۋلى ءسابيدىڭ قاسى مەن شاشى اپپاق، ساقالى بەلىنە تۇسكەن. ەسىنەپ اۋزىن كەرگەندە وتىز ءتىسى اقسيادى. يت باستى، سيىر اياقتى بىرەۋ كادىمگى بەس ساۋساعى بار قولدارىن جايىپ، كوككە قاراپ ۇلىپ وتىر... قانشا قۇبىجىق بولعانمەن كەيبىرى ادامدىق تۇيسىكتەن ادا ەمەس. وسى كۇيلەرىنە قاپالانعان، اشىنعان قالىپتا ءارتۇرلى قىلىق كورسەتەدى. توبەسىندە قوس ءمۇيىز تىكىرەيگەن شوشقا تۇمسىق بىرەۋ قورسىلداي شىراينالا جۇگىرىپ، «نەگە ماعان قارايسىڭدار؟ ءما، ەندەشە!» دەگەن نوسپەن بۇتىنداعى لىپاسىن شەشىپ تاستادى دا «سۋمىلتىعىن» كەزەنىپ اينەككە شاپتىرىپ- شاپتىرىپ جىبەردى. ورتا تۇستاعى ونەبويىن ايۋ سياقتى سابالاق ءجۇن باسقان ءبىر بەيباق قادالعان جۇرتتىڭ نازارىنان يمەنىپ قولىمەن بەتىن كولەگەيلەي تومەن تۇقىرادى...
سەر روبەرتتىڭ ارى قاراي كوز ساتىپ «تاماشالاۋعا» ءداتى شىدامادى. زاپىرانى كوتەرىلىپ، وزەگى قالتىراپ قارا تەرگە تۇسكەن. ءبىرىن قاعىپ، ءبىرىن اينالىپ ءوتىپ، قاراقۇرىم شۇبىرىندىنى بۇزىپ- جارىپ كەلەدى. كوزكورىمدەگى اعاراڭداعان ەسىكتىڭ اۋزى جەتكىزسە كانە. ءولدىم- تالدىم دەپ كەڭ دۇنيەگە تابانى ىلىككەندە جۇگىرە جونەلگەن، ءۇيدىڭ قالتارىسىن اينالا بەرىپ، اسقازانى قوتارىلا لوقسىدى. ەس جيىپ بويى جەڭىلدەگەندە اناندايداعى جايداق ورىندىققا كەپ جايعاستى. قوسشى جىگىتكە قىلجاق كەرەك، ەزۋى ىرجيىپ تۇر:
- ياپىراي، ءسىزدى مىقتى ما دەسەم، ناشار ەكەنسىز عوي!
- مۇندايعا مىقتىلىق جۇرمەيدى. بەكەر كورىپپىن.
- جوق، دۇرىس بولدى. ايتپەسە، مامبەتتەر تۋرالى ءبىر جاقتى پىكىرمەن كەتەر ەدىڭىز. وسىنشاما پاراساتتى، دارىندى، اقجۇرەك حالىقتىڭ قاسىرەتىن دە ءوز كوزىڭىزبەن كوردىڭىز.
- ول بەيشارالار بۇل زاۋالعا قالاي تاپ بوپ ءجۇر؟
- ە، قالاي دەرىڭىز بار ما؟ ادامنىڭ زۇلىمدىعىندا شەك جوق قوي. ءبىر كەزدە الىپ يمپەريا جاۋجۇرەك بوزاق جۇرتىنان قۇتىلۋ ءۇشىن نە ىستەمەدى؟ ىندەت تاراتتى، اشتان قىناداي قىردى، ءبىرىن بىرىنە ايداپ سالىپ قىرىق پىشاق قىرلىستىردى. ونى دا ازىرقانىپ، جەرىنە اجداھانىڭ اۋزىنان اجال بۇرىكتى. توپىراعىن كىسى جەگەندەي قۇيقالى سوناۋ سەمەي دەگەن وڭىردە قىرىق جىل بويى توپەلەپ اتىپ اتوم، سۋتەگى بومبالارىن جاردى. قوينى سابات سارى بەل ازعىردا حيميالىق سىناق جۇرگىزدى. بارساكەلمەس ارالىندا بيولوگيالىق قارۋلارعا تاجىريبە جاسالدى. اۋا مەن سۋ، توپىراققا سىڭگەن ۋدىڭ زاردابى قايدا كەتۋشى ەدى. ءۇش ءجۇز جىل وتسە دە وسى كۇنگە دەيىن مامبەتتەردىڭ ەكى بالاسىنىڭ ءبىرى الگىندە ءوزىڭىز كورگەندەي بوپ تۋىپ جاتىر. اڭ- قۇس، مالدىڭ دا كيگەن كەبى سونداي.
- ءبۇلاردى ءبۇيتىپ قورلاپ جالپاق ەلدىڭ مازاعىنا ۇستاعانشا، نەگە بىردەن ءولتىرىپ تاستامايدى؟
- و نە دەگەنىڭىز!- قوسشى جىگىت بۇل ءبىر ناقۇرىستىڭ ءسوزىن ايتقانداي تاڭىرقاي قارادى.- بۇل دەگەن قىپ- قىزىل تابىستىڭ كوزى عوي. انا قۇرتشا قۇجىناعان حالىقتى كوردىڭىز ەمەس پە. بۇگىن دە، ەرتەڭ دە، قىستا دا، جازدا دا جىل- ونەكى اي ەل اياعى ءبىر تولاستامايدى. ەرىككەن بايلار، قىزىق قۋعان ساياحاتشى، زەرتتەۋشى- عالىم، جۋرناليست ... دەيسىڭ بە، دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىشىنان اعىلىپ كەپ جاتقانى. كەزەك كۇتىپ وسى جەردە شاتىر قۇرىپ تۇنەيدى كەيدە. باعانا ءسىزدى ۇلكەن ەلدىڭ ۇلۇع مارتەبەلى ادامى بولعان سوڭ تەگىن كىرگىزدى. ايتپەسە مۋزەيگە كىرەتىن بيلەتتىڭ باعاسى ءبىر جىلقىنىڭ قۇنىمەن بىردەي. كينو، سۋرەتكە تۇسىرتكىزبەيدى. ايرىقشا جاعدايدا، قىمبات تولەسەڭ عانا رۇحسات ەتەدى. كەيبىر اسا سيرەك ەكسپوناتتار اۋكتسيوندا ميلليونداعان دولللارعا باعالانادى. قىسقاسى، بۇل ابدەن جولعا قويىلعان ۇلكەن بيزنەس. ولاردىڭ جارناماسى الەمنىڭ بارلىق تۇكپىرىندە بار...
- قۇرىسىن، ايتپاشى!- دەدى ەكى قولىن قاتار سەرمەگەن سەر روبەرت ورنىنان سوزالاڭداي تۇرىپ.
- نە بولسا دا ءبىر قىزىقتى كوردىڭىز...جارايدى، ەرتە-جارىقتا اۋىلعا جەتىپ الايىق...- اناندايداعى ماما-اعاشقا قاراي بەتتەگەن قوسشى جىگىتتىڭ سوڭىنان باسى سالبىراپ سەر روبەرت دەل- سال ءىلبىدى.
(جالعاسى بار)
Abai.kz
