ءبىر تۋدىڭ استىندا ءومىر ءسۇرىپ جاتساق تا سوڭعى جىلدارى ءدىن اتىن جامىلىپ، ءتۇرلى قۇيتىرقى ارەكەتتەرىن جۇزەگە اسىراتىندار كوبەيدى. تەرروريزم مەن ەكسترەميزم، كەرى اعىمداردىڭ اسەرىنەن جۇرتشىلىق نەنىڭ دۇرىس، نەنىڭ بۇرىس ەكەنىنەن جاڭىلىسا باستادى. وسىنداي كەزدە ەلىمىزدەگى يمامدار يسلام ءدىنىن جان-جاقتى ناسيحاتتاپ، ەلدىڭ اۋىزبىرشىلىگى مەن بەيبىتشىلىگىنە ۇلەس قوسىپ وتىرماسا بولمايدى. وسى ماقساتتا شىمكەنت قالاسىنداعى "قوجدان اتا" مەشىتىنىڭ يمامى داستان قاجى جەلەۋوۆپەن كەرى اعىمداردان قالاي ساقتانۋ كەرەكتىگى جونىندە سۇحباتتاسقان ەدىك. 

- قازىرگى كەزدە قوعامدىق ورتادا كەرەعار ءدىني اعىمدار مەن ولاردى جاقتاۋشىلاردىڭ قاراسى كوبەيىپ كەتتى. ونىڭ ۇستىنە كەيبىر ازاماتتاردىڭ «ەگەر يسلام ءدىنى تۋرا جول بولسا نەگە ونىڭ ءوزى ءتۇرلى توپتارعا ءبولىنىپ كەتكەن؟» دەگەن كۇماندى سۇراعى تۋىنداۋدا. وسىنى ءتۇسىندىرىپ بەرىڭىزشى؟

- ونىڭىز راس، وندايلار وزدەرىنىڭ اداسقاندارىمەن قويماي وزگەلەردى دە اداستىرىپ جۇرگەندەرىن كوپ جاعدايدا سەزىنبەيتىندىكتەرى قىنجىلتادى. تۋرا جولدى تابا الماعان جانداردىڭ اداسۋشىلىقتارى تۋرالى اللا تاعالا قۇراني كارىمدە: «شىنىندا دا مىنا جول تۋرا جول، باسقا جولدارعا ەرمەڭدەر، ويتكەنى ول جولدار سەندەردى تۋرا جولدان تايىرادى، اللادان قورقادى دەپ سەندەرگە وسى وسيەتتى ايتىپ وتىر» دەگەن («انعام» سۇرەسى، 153 ايات). بۇل جەردە تۋرا جول دەپ يسلام ءدىنى جايلى ايتىلىپ تۇرعانى انىق. اسىرەسە، سوڭعى كەزدەرى مۇسىلماندار اراسىندا «بىزدەر توزاق وتىنان قۇتىلاتىن توپپىز» دەيتىندەردىن سانى كۇننەن-كۇنگە ارتا تۇسۋدە. وزدەرىن «كۇنادان پاك» سانايتىن توپتاردىڭ كىم-كىمنىڭ بولسا دا ويىن ويرانداپ، ءدۇبارا پىكىر تۋىنداتارى بەلگىلى.

سەبەبى، وسىنداي «توزاق وتىنان قۇتىلعان توپتار» وزدەرىن جانناتتىق ەتىپ كورسەتىپ، باسقالاردى ۇرەيلەندىرە ءجۇرىپ، اداسقانداردى ءوز قاتارلارىنا قوسىپ الۋدا. اناس بين ماليك انساريدەن جەتكەن حاديستە پايعامبارىمىز (س.ا.س) بىلاي دەگەن ەكەن: «سابىر ەتىڭدەر، رابىلارىڭمەن كەزدەسپەيىنشە، زامان وتكەن سايىن، جاڭا زامان جامان بولا بەرەدى». وسى حاديستە جىلدار وتكەن سايىن ءدىندى ءتۇسىنۋدىڭ كۇردەلى بولا بەرەتىندىگى ناقتى ايتىلىپ وتىر. بىراق ءبىز سوڭعى ۋاقىتتا قاراپايىم عانا «بولىنبەۋ كەرەك» دەگەن ۇعىمنىڭ ءوزىن تۇسىنۋدەن قالىپ بارا جاتقاندايمىز.

- سوندا وزدەرىن «قۇتىلعان توپپىز» دەپ ۇرانداتىپ جۇرگەندەردىڭ دالەل-دايەككە كەلتىرىپ جۇرگەن حاديستەرى قانداي؟

- ول مىناداي حاديس: پايعامبارىمىز (س.ا.س) «يسرايل ۇلدارى 72 بولىككە بولىنگەن ەدى. حريستياندار دا سولاي بولىنەدى. مەنىڭ ۇمبەتىم 73-كە بولىنەدى، بارلىعى توزاققا تۇسەدى، تەك بىرەۋى عانا جۇماققا كىرەدى. ول كىم دەپ سۇراعاندا مەن جانە جاماعاتىم»، - دەيدى. ولاردىڭ تاعى ءبىر دالەلى مىناداي، پايعامبارىمىز (س.ا.س) «كىمدە كىم اللادان باسقا ءتاڭىر جوق دەسە جۇماققا كىرەدى»، - دەگەن ءحاديسى. ءبىر قاراعاندا مىنا حاديستەر ءوزارا قاراما-قايشى ماعىنا بەرىپ تۇرعان سەكىلدى. قالايشا 73-تەن بىرەۋى عانا جۇماققا كىرەدى دەيدى دە، كەيىنگى ءبىر حاديستە بارلىق ادام ەگەر: «ليا يلياھا يللياللاھ» دەسە بولدى جۇماققا كىرەدى» دەيدى. دەگەنمەن، استارىندا ۇلكەن ماعىنا جاتقانى انىق. ارينە، پايعامبارىمىزدىڭ س.ا.س سوزدەرىنىڭ ءبىر-بىرىنە تەرىس كەلۋى مۇمكىن ەمەس. «عۇلامالار حاديس وقىسا ماعىنا كورەدى. جاي ادام سول ءحاديستى وقىسا ءارىپ كورەدى» دەگەن وسى ەكەن. سونداي-اق، حاديس سوڭىندا «مەن جانە جاماعاتىم» دەگەن ارنايى سوزدەر قولدانعانىن تاعى بايقايمىز.

ويتكەنى، مۇنىڭ سىرىن عۇلامالار بىلاي دەپ تۇسىندىرەدى: «مۇحاممەد پايعامباردىڭ س.ا.س. ۇمبەتى دەگەنىمىز ول ارنايى ءبىر توپ ەمەس، ول ادامزات بولعاندىقتان ونىڭ ىشىنە ياحۋدي دە، حريستيانىڭ دا، بۋدديستەرىڭ دە، ت.ب. ءدىن وكىلدەرى دە كىرە بەرەدى. سول سەبەپتى عۇلامالار ادامزات بالاسىن ەكى ۇمبەتكە بولەدى. ءبىرىنشى ۇمبەت - يسلامدى قابىلداعان، ەكىنشى ۇمبەت - يسلامدى قابىلداماعان، ءالى دە ۋاعىز ناسيحاتقا مۇحتاج بولعان ۇمبەت. وسىلايشا «ۇمبەت» دەگەن ءسوز ەكى توپتى قۇرايدى. سول سەبەپتى قۇران كارىمدە «بىردە «يمان ەتكەندەر» دەسە، ەندى كەيدە «مۇسىلماندار»، تاعى باسقا جەرلەردە «ادامدار» دەيتىنى وسىدان.

- ولاي بولسا تۇسىنىكتى، دەمەك بۇل حاديستەگى ماعىنا باسقاشا دەيسىز عوي...

- ءيا، وندا «ياحۋديلەر، حريستياندار 71, 72-گە بولىنسە مەنەن كەيىن كەلگەن ادامدار 73-كە بولىنەدى، سونىڭ ىشىندە «كاليما» ايتىپ، مەنىڭ سۇننەتىمدى ۇستانعاندار توزاقتان قۇتىلادى دەلىنىپ تۇر». قاراپ تۇرساڭىز، ماعىنا قالاي تۇسىنىكتى بولعانىن ايقىن اڭعارۋعا بولادى. جالپى مۇسىلماندار بولىنەدى دەگەن ماعىنا ەمەس. حاديستەر ءوزارا قاراما-قايشى ەمەس، كەرىسىنشە ءبىرىن-ءبىرى تولىقتىرۋشى بولىپ تۇر. كەيبىر توپتاردىڭ بىلمەستىكتەن ۇلكەن قاتەگە جول بەرىپ تۇرعانى وسىدان كەلىپ شىعادى. ول انىق بايقالادى. ولاردىڭ «بىزدەر توزاق وتىنان قۇتىلعان توپپىز» دەپ ۇرانداتۋلارىنان وزدەرىن وزگەلەردەن ارتىق سانايتىندىعىن كورەمىز. وسىلايشا بىلمەستىكپەن سويلەگەننىڭ زاردابىنان كەرى اعىمدار پايدا بولادى.

- يسلامنىڭ وزگە دىندەردەن ايىرماشىلىعى نەدە؟ ەڭ الدىمەن، پايعامبارىمىز مۇحاممەد س.ا.س. كىمدەرگە جىبەرىلگەن پايعامبار ەكەنىنە توقتالا كەتىڭىزشى؟

- قۇران كارىمنىڭ «انبيا» سۇرەسىندەگى 107 اياتتا اللا تاعالا: ء«بىز سەنى الەمگە مەيىرىم ەتىپ جىبەردىك»، - دەيدى. دەمەك، پايعامبارىمىز س.ا.س. ول ءبىر ۇلتقا نەمەسە ارنايى ەلگە جىبەرىلگەن پايعامبار ەمەس، ول بۇكىل الەمگە تۇسكەن، ادامزات بالاسىنا جىبەرىلگەن ادامزاتتىڭ ارداقتىسى بولعان مەيىرىم پايعامبارى. ياعني، العاشقى حاديستە «ياحۋديلەر»، «حريستياندار» دەگەننەن كەيىن پايعامبارىمىز س.ا.س. مەنىڭ ۇمبەتىم دەگەن تەرميندى پايدالاندى. نەگە «مۇسىلماندار»، «يمان ەتكەندەر» دەگەن سوزدەردى پايدالانبادى؟ يسلام نەگىزىن ۇستانعان عۇلامالار ادامداردىڭ كۇناسى ءۇشىن مۇسىلمانداردىڭ ارا-جىگىن اجىراتىپ بولمەيدى. ولار مۇسىلمان ادام انىق اللاعا قارسى شىعىپ، مەن كاپىرمىن دەمەيىنشە ونى مۇسىلماندار قاتارىنان بولۋگە قاقىمىز جوق دەپ ايتادى. سوندىقتان ومىردەن وتكەن مۇسىلماننىڭ جانازا نامازىن كۇناسىنە قاراپ ءبولىپ، جارمايمىز. كاليما ايتقان ادام - ول مۇسىلمان دەگەن ەرەجە بار. بىلىمسىزدىك وزگە اعىمداردىڭ پايدا بولۋىنا سەبەپ بولسا، ەكىنشى سەبەپ تاعى بار. بۇل ارادا جەكە نە وزگە ادامداردىڭ پايداسى كوزدەلىپ تۇر دەۋگە نەگىز بار.

- بۇگىنگى تاڭدا يسلام ءدىنى قارقىندى تۇردە دامىپ، ۇستانعانداردىڭ قاتارى جىلدان جىلعا ءوسىپ كەلەدى. ونىڭ ىشىندە وزگە ۇلتتار دا، وزگە ءدىن وكىلدەرى دە يسلامدى قابىلداپ، مۇسىلمانداردىڭ سانى ارتا تۇسۋدە. ارينە، يسلامدى قابىلداعاندار سانىنىڭ وسكەنى جاقسى. دەگەنمەن، ونىڭ بەلگىلى ءبىر دەڭگەيدە رەزونانس تۋدىراتىندىعى انىق ەمەس پە؟

- وزگە ءدىن وكىلدەرى ادەتتەگى قويىپ جۇرگەن ساۋالدارىن يسلامدى قابىلداعاننان كەيىن دە قويا باستادى. بۇل ساۋالدار توسىننان بولعاننان كەيىن جاۋابىن قاراپايىم ادامدار ايتا المادى. سولاردىڭ ناتيجەسىندە ءتۇرلى پىكىرتالاستار تۋىنداپ، ادامدار بولىنۋگە كىرىستى. عۇلامالار بولسا مۇنىڭ دا شەشىمىن تاۋىپ، ءتۇرلى ۋنيۆەرسيتەتتەر مەن اكادەميالار قۇرىلدى. ساۋالداردى قاراستىرىپ، ارنايى ءپاتۋالار شىعاراتىن، كەڭەس قۇراتىن ورىندار دايارلاندى. كىتاپتار اۋدارىلىپ، ءىلىم ىزدەنۋگە زەيىن قويىلدى. جاڭا پاندەر اشىلىپ، شىعارىلدى. كەيبىر دىندەردىڭ وكىلدەرى ادەيى جالعان اقپاراتتار دايارلاپ، قولدان وتىرىك حاديستەر قۇراستىرىلىپ، ادامداردى شاتاستىردى. كەيبىرى بىلمەستىكتەن كەسىرىن تيگىزسە، ەندى بىرەۋلەرى ادەيى قاستاندىق جاساپ، دۇشپاندىقتارىن ىسكە اسىردى.

يسلام عۇلامالارى حاديستەردى ساراپتاپ، باسپاعا شىعارۋدى باستادى. اكادەميالاردىڭ ەڭ اۋەلگى كىرپىشىن قالاعان يمام اعزام ابۋ حانيفا بولاتىن. وسى ءبىر جولدى ۇلگى ەتىپ جانە قوسىمشا اكادەميالار بوي كوتەردى. مۇسىلماندار ونى مازحاب دەپ اتايدى. ولار ءوزارا ساراپتاۋ ەرەجەلەرىمەن كەلىسپەۋى مۇمكىن، بىراق دىتتەگەن ماعىنالارى ءبىر. نەگىزگى ماقسات - اللانى دارىپتەپ، شاريعات زاڭدارىن رەتتەپ، كوركەم مىنەزدى ساقتاۋ بولىپ تابىلادى.

- كەرى اعىمدا جۇرگەندەر كوبىنە اگرەسسيۆتى بولىپ كەلەدى. وندايلاردىڭ قوعامعا قاۋىپتى ەكەنى ايتپاساق تا بەلگىلى. ولار نەگە مۇسىلمانبىز دەي تۇرا ادامدارعا وشپەندىلىكپەن قارايدى؟

- ويتكەنى، كەرى اعىمداردىڭ ماقساتى – عاسىرلار بويى جاسالعان وسى ەڭبەكتەردى مويىنداماۋ، تامىرىنا بالتا شابۋ، ءوزارا مۇسىلمانداردى شاعىستىرۋ، شىرىك امالدارعا دەگەن جەككورىنىش ارقىلى يسلامدى تانىتۋ. «پالەنشە شىرىك امال جاسادى، كاپىر بولدى، بيدعاتشى، جاحيل» سىڭدى سوزدەردى اۋزىنا سالىپ، بارلىعى ءبىراۋىزدان وسى سوزدەردى قايتالاپ ايتۋلارى ارتا ءتۇستى. يسلامدى جاڭا قابىلداعان ادامنىڭ بويىنا ىزا مەن اشۋ جينالىپ، قوعامدا وزىنە ورىن تابا المايدى. كەز كەلگەن ءداستۇرلى امالداردى ءتىپتى ءدىني ىستەردى تەرىس قابىلداپ، قارسى شىعىپ، الگىندەي تەرميندەردى پايدالانىپ، دولدانىپ، وزدەرىن قويارعا جەر تابا الماي، قىزىلكەڭىردەك بولىپ اشۋلانادى. وسىلايشا اتا-اناسىنا قارسى شىعىپ، تۋىستارىنان اجىرايدى. ءوزىنىڭ ويىن تۇسىنەتىن پىكىرلەستەرىمەن قوسىلىپ، ارام پيعىلىن سىبايلاسىپ، ىسكە اسىرمايىنشا جانى تىنىش تاپپايدى.

ايىرماشىلىقتى بايقار بولساق، يسلام - مەيىرىم ارقىلى بولسا، كەرى اعىمدار – ءدىندى جەككورۋ ارقىلى تۇسىندىرەدى. يسلام ءدىنىنىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى، ادامداردىڭ ارتىقشىلىقتارىن ەسكەرىپ، سۇيىسپەنشىلىك ارقىلى ءدىندى تانىتادى. يسلام تانىتۋ ادىستەمەلەرىنىڭ ەرەكشەلىكتەرى دە وسىندا. سول سەبەپتى كەرى اعىمداعىلار ءتىلىن تاپپاعان ادامداردى قارسىلاسقا قويىپ، دۇشپاندىققا كوشەدى. اللا تاعالا بارشامىزدى تەرىس اعىمداردىڭ جەتەگىندە كەتىپ، بارماق تىستەپ قالۋدان ساقتاسىن.

اڭگىمەلەسكەن جانسايا سىدىقباي

Abai.kz