وسىدان ون كۇن بۇرىن «قازاقستان رەسپۋبليكاسى قاشىقتىقتان باقىلاۋ اپپاراتىنا $1 ملن جۇمسادى» دەگەن اقپارات شىقتى. وكىنىشكە وراي بۇل اقپارات باق تاراپىنان ەش ەسكەرىلمەي، ارحيۆكە كومىلىپ كەتە بەردى.

وندا: «Privacy International ece6i بويىنشا، امەريكاندىق Vەrint Systems جانە يزرايلدىق NICE Systems ورتالىق ازيا مەملەكەتتەرىنە ءوز ازاماتتارىن، وپپوزيتسيانى جانە ديسسيدەنتتەردى الىستان باقىلاپ وتىرۋعا ارنالعان باعدارلاماسىن ساتادى.  بىزدە وسى مەكەمەلەر وزدەرىنىڭ ونىمدەرىن ورتا ازيا مەملەكەت ۇكىمەتتەرىنە قالاي بەرەتىندىگى جانە قالاي اقشا الاتىندىعى  تۋرالى دا مالىمەتتەر بار. وسى ايدىڭ باسىندا حاكەرلەر كومانداسى (Hacking تەات) باقىلايتىن باعدارلاماسىن قامتاماسىز ەتەتىن وندىرۋشىلەردىڭ ىشىندە جاسالعاندارعا جۇرگىزىلگەن اۋقىمدى بۇزۋ سالماعى  400 گيگابايت بولاتىن قىزىق مالىمەتتەر بەردى. ونىڭ ىشىندە،  Wired باسىلىمىنىڭ مالىمەتتەرىنشە، «اۋديوجازبا، e-mail جانە كود دەرەكتەرى بار پاپكالار بار»، - دەپ جازدى The Diplomat.

ولار سونداي-اق، Citizen Lab بەلسەندى ۇيىمىنىڭ تاراپىنان انىقتالعان ەڭ تانىمال دەرەك «كومپانيا وزدەرىنىڭ الىستان  باقىلاپ وتىراتىن جۇيەسىن وزبەكستان مەن قازاقستانعا ساتقانى» تۋرالى اقپارات ەكەنىن جازادى. تhە Diplomat مالىمەتتەرىنشە، قازاقستان وعان شامامەن $1 ملن جاراتىپ، حاكەرلەر كومانداسىنان باقىلاپ وتىرۋ جۇيەسىن ساتىپ العان.

$1 ملن قاراجات ءبىر مەملەكەت ءۇشىن، ءبىر شەتىنەن، كوپ تە ەمەس شىعار. ەگەر شىنىمەن مەملەكەتتىڭ قاۋىپسىزدىگى ءۇشىن جۇمسالسا، ءتىپتى، وتە ازدىق ەتۋى مۇمكىن. الايدا، مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ وسى اپپاراتتى دۇرىس پايدالانا الىپ وتىرعانىنا كۇمان كوپ. سەبەبى، قازاقستاندى ىشتەن ىدىراتقىسى كەلەتىن ءتۇرلى ءدىن اتىن جامىلعان ەكسترەميستەر; الەۋمەتتىك جەلىدە ارانداتۋشىلار; قويدان قوڭىر، قوزىدان جۋاس قازاقتى باسىنىپ، ۇلتارالىق ماسەلەگە يتەرمەلەيتىن وزگە ۇلت وكىلدەرى; وزگە ەلدىڭ تۋىن قوعامدىق ورىنداردا اشكەرە كوتەرىپ جۇرەتىن، قازاقتىڭ جەرىن جىرمىشتاعىسى كەلەتىندەر... قازاقستان كونستيتۋتسياسىندا ارنايى جازىلىپ، اسا جوعارى مەملەكەتتىك قۇندىلىقتار بولىپ تابىلاتىن قاسيەتتى باپتارعا مۇلدە قايشى ارەكەت ەتىپ جۇرگەن ەل «ازاماتتارى» قوعامدا كوپ. سولاردى بارىنەن بۇرىن قازاقستاننىڭ باياندى، مىزعىماس تاۋەلسىزدىگىن تىلەيتىن قازاقتار اشكەرەلەپ، باق بەتتەرىندە، الەۋمەتتىك جەلىلەردە جازىپ جاتىر. ءتىپتى، قۇزىرلى ورىندارعا جەكەلەي حات تاپسىرىپ جاتقان سەرگەك ازاماتتار دا جەتەرلىك.

بىرقاتار مىسالدار بەرەيىك:

بيىلعى مامىردا، اقتاۋ قالاسى، 7  ىقشاماۋدانى، كاسپي تەڭىزىنىڭ جاعاجايىنداعى كونتسەرتتە ەكى ايەل رەسەي تۋىن جەلبىرەتتى. ۆيدەودان كورىنگەندەي «قازاقستان — مەنىڭ جەرىم» دەپ ءان سالىپ تۇرعان ادامنىڭ جانىندا ەكى ايەل رەسەي تۋىن جەلبىرەتىپ تۇر.

تاعى دا بيىلدىڭ مامىرى. قوستاناي قالاسىنداعى «گەولوگ» ساياجايىندا رەسەيدىڭ تۋى جەلبىرەپ تۇردى. ەلشىلىكتەردە عانا ىلىنەتىن  تۋ ساياجايداعى ءۇيدىڭ اۋلاسىنا تىگىلگەن.

وقىرماننىڭ ەسىندە بولسا، بيىلعى جىلدىڭ مامىرىندا(II دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا سسسر-ءدىڭ فاشيستىك گەرمانيانى جەڭگەنىن تويلايتىن كۇندە) ۋرالسكدە (ورال قالاسى عوي) جەڭىس كۇنىنە ارنالعان اۆتو شەرۋ ءوتتى. قانداي اۆتو شەرۋ دەيسىز عوي؟ ول شەرۋ تارتقىشتاردىڭ "سپاسيبو دەدۋ زا پوبەدۋ", "نا بەرلين", "پومنيم ي گورديمسيا!", "زا ستالينا!", "سپاسيبو بابۋلە زا مەتكيە پۋلي" دەگەن جازۋلارمەن بەزەندىرىلگەن كولىگىن جۇرتتىڭ الدىندا ابدەن كولبەڭدەتكەنىن بۇعان دەيىن جازعانبىز.

ال، مىنا سۋرەت 2014 جىلعا ءتان. بۇل جىلى دا، ورالدا تاۋەلسىز قازاقستان تۇرعىندارى «ستالين ءۇشىن!» دەپ ۇرانداتتى. ورالداعى اۆتوشەرۋدىڭ جالعاسى ىسپەتتەس كورىنىس پەتروپاۆلدا دا اينا-قاتەسىز قايتالانعان.

«يا - رۋسسكي يمپەرياليست» دەپ قوعامعا اشىق جار سالىپ، رەسەي ءۇشىن «وتقا دا جانام، سۋعا دا باتام» دەپ قۇرباندىق شالىپ جۇرگەن ەرمەك تايچيبەكوۆتى قايدا قويامىز؟ ءىرىسى بار، ۇساعى بار ء(بىر ەلدىڭ تاۋەلسىزدىگىنە قول سۇعۋ قىلمىسىنىڭ ۇلكەن-كىشىسى بولمايدى دا) وسىنداي مىڭ مىسال تابىلادى. تاچيبەكوۆ ءالى تايراڭداپ ءجۇر. الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاسىندا يمپەرياليستىك ۇگىت-ناسيحاتىن ەمىن-ەركىن جالعاستىرىپ كەلەدى.

جوعارىداعى جايىتتەرگە مۇلدە كوز جۇما قاراعان قۇزىرلى ورگاندار (وسىلاردىڭ قۇزىرى نەگە جەتەتىنىن تۇسىنبەي-اق قويدىم) جاندوس قۇرمانباەۆتى قالاي كورە قالعان؟! تۋعان جەرىندە ءوزىنىڭ مەملەكەتىنىڭ تۋىن جەلبىرەتكەن ازاماتقا قر «اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىلىق تۋرالى» كودەكسىنىڭ 458-بابى بويىنشا مەملەكەتتىك تۋدى زاڭسىز پايدالاندى دەگەن ايىپ تاعىلدى. سوماسى 396 400 تەڭگە بولاتىن ايىپپۇل دا سالماق بولدى.

كوپ قاراجات جۇمسالعان قىراعى اپپارات، بىلۋىمزشە، وپپوزيتسيانى جانە ديسسيدەنتتەردى باقىلاۋعا الۋ ءۇشىن كەرەك ەكەن. بىزدە وپپوزيتسيا قالدى ما ءوزى؟ ديسسيدەنتتەردىڭ ءبارى تۇرمەدە جانە شەتەلدەردە ەمەس پە؟ سوندا بيلىك جوعارىداعىداي ەلدى بولشەكتەۋشى «يدەيالوگياسى ناۋقاس» ادامداردى كورمەسە، كىمدى اڭدىماق؟ كىمنەن قورقادى ول؟

نۇرعالي نۇرتاي

Abai.kz