«قاھارمان ۇرپاق» قوعامدىق قورىنىڭ پرەزيدەنتى، اۋعانستان سوعىسى ارداگەرلەرى قاۋىمداستىعى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى قايرات ەلۋباەۆ جەمقورلارعا قاتىستى ۇستانىمدار قاتاڭ بولۋى كەرەك دەپ ەسەپتەيدى.

«ادىلەتسىزدىككە، وتىرىككە، جالقاۋلىققا، سۇرەڭسىز قىلىقتار مەن ارەكەتتەرگە، ۇلتشىلدىققا جانە ناسىلشىلدىككە توزىمسىزدىك قاسيەتتەرىن جاس بۋىنعا ۇيرەتۋىمىز كەرەك. جەمقورلار مەن پاراقورلارعا قىرعي-قاباق تانىتۋعا شاقىرامىز. ەگەر مەملەكەتتىك شەنەۋنىك پارا الىپ جاتقان جەرىنەن ۇستالسا، جەمقورلىعى سوتپەن دالەلدەنسە، مەملەكەتتىڭ بەدەلىنە نۇقسان كەلتىرسە، وندا ونى - حالىق جاۋى اتاۋىمىز شارت. ءاربىر ادام وزىنە بەرگەن مىندەتكە جاۋاپكەرشىلىك تانىتۋى ءتيىس. جەمقور - اقىل پاراساتى كەم ءارى ءوز جانىن ساتقان ادام»، - دەدى ول بۇگىن ورتالىق كوممۋنيكاتسيالار قىزمەتىندە وتكىزگەن ءباسپاسوز ءماسليحاتىندا.

«جەكە مادەنيەتىڭدى جانە ءبىلىمىڭدى شىڭداۋ ارقىلى، ادالدىققا، شىندىققا، ەرلىك پەن باتىلدىققا تالپىنۋ، ءاردايىم ءبىلىم اعارتۋ - پاتريوتتىق سەزىمدەردىڭ پاكتىگى مەن كەڭدىگىن تۇيسىنۋگە بولادى، وتان ءۇشىن جاساپ جاتقان ىستەرىڭنىڭ ماڭىزدىلىعىن ۇعىناسىڭ»، - دەپ اتاپ وتكەن ول، ءپاتريوتيزمنىڭ نەگىزى - وتانعا دەگەن سۇيىسپەنشىلىك، كەز كەلگەن ۋاقىتتا وعان جانىن پيدا ەتۋگە دايار بولۋ، ىشكى رۋحاني جانە دەنەنىڭ ساۋلىعى دەپ ەسەپتەيدى.

ەستەرىڭىزگە سالاتىن بولساق، الەم ەلدەرىنىڭ جەمقورلىق جاعدايىن سارالاعان حالىقارالىق Transparency International ۇيىمى ەسەبى بويىنشا: 2012 جىلى جەمقورلىعى از ەلدەر  تىزىمدە 133-ورىندا يەلەنگەن قازاقستان، 2013 جىلى 140-ورىنعا تابان تىرەگەن. بۇل ۇيىمنىڭ ەلدەردەگى جەمقورلىق جاعدايىن انىقتاۋ ءتارتىبى بويىنشا، ۇيىم ساراپشىلارى مەملەكەتتىك ەسەپتەرگە جۇگىنەدى، مەملەكەتتىڭ جالپى ساياساتىنا قارايدى. ساراپشىلار الەمدىك ەكونوميكالىق  فورۋم، Freedom House, The Economist Intelligence Unit جانە تاعى دا باسقا ۇيىمداردىڭ دەرەكتەرىن قولدانادى. قازاقستاننىڭ مەملەكەتتىك سەكتورىنىڭ ەسەپ بەرۋ ماسەلەسىندە جابىقتىعى، مەملەكەتتىك ينستيتۋتتاردىڭ ءتيىمسىز جۇمىس ىستەۋى جەمقورلىققا قاتىستى يندەكسكە دە كەرى اسەر ەتەدى.  قازاقستان - ۇيىمنىڭ الەمدەگى 2014 جىلعى جەمقورلىق دەڭگەيى جايلى ەسەبىندە 2013 جىلعى 140-ورنىنان ىلگەرىلەپ، 180 ەلدىڭ اراسىندا 126-ورىندى يەلەنگەن.

قازاقستاندا كۇن سايىن بولىپ جاتاتىن جەمقورلىق فاكتىلەرىن ايتپاعاندا، ءىرى كولەمدە پارا الاتىن شەندىلەردىڭ وزىندە ەسەپ جوق. ايتار بولساق، 2008 جىلى ساۋىردە ەلدەن كەتكەن توتەنشە جاعدايلار ەكس-ءمينيسترى، الماتىنىڭ ەكس-اكىمى ۆ.حرا­پۋنوۆ  شۆەيتسارياداعى ەڭ باي ادامداردىڭ قاتارىنا كىردى. ونىڭ ەلدەن اكەتكەن اقشاسىنىڭ ناقتى سانى جوق. مالىمەت­تەرگە قاراعاندا، 2003-2007 جىلدار ارا­­لىعىندا حراپۋنوۆتار وتباسى شۆەي­­تسارياداعى جانە وففشورلىق اي­ماقتاعى شەتەلدىك شوتتارىنا 48 ميلليون دول­لار­دىڭ جانە 7,7 ميلليون ەۋرونىڭ قارجى­سىن اۋدارعان. شۆەيتساريانىڭ Bilanz جۋرنالى حراپۋنوۆتى 300-400(شامامەن $380 ملن) ميلليون شۆەيتسار فرانك اقشاسى بار دەپ جازعان. ال، حراپۋنوۆتىڭ ۇلى ىلياسقا قىزى ءمادينانى بەرگەن قۇداسى ءابىلازوۆ تەك قازاقستاننان عانا 7 جارىم ميلليارد دوللار جىمقىرىپ كەتتى دەپ ايىپتالادى. بۇلاردان تىس، قۇرىقتالىپ، نەمەسە سىرتتاي ايىپتالىپ جاتقان ەسىمدەر اراسىندا تومەندەگى كىسىلەر بار:

ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى سايات شاياحمەتوۆ ءبىلىم مەكەمەسىن سالۋعا بولىنگەن قارجىدان 1,5 ملرد. تەڭگەنى،  «باتىس» شەكارا بەكەتىنىڭ بۇرىنعى باستىعى، گەنەرال-مايور ابدىرازاق يلياسوۆ 100 ملن. تەڭگە پارا العانى ءۇشىن، قازاقستاننىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى ۆيتسە-ءمينيسترى ءمۇسلىم ومىراەۆ 100 مىڭ اقش دوللارى كولەمىندە، «قازاقستان عارىش ساپارى» ۇك باسشىسى ع.مىرزاقۇلوۆ 272   مىڭ اقش دوللارى مەن 75 ملن. تەڭگە، قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ قارۋ-جاراقپەن قامتاماسىز ەتۋ باسقارماسىنىڭ باستىعى، گەنەرال مايور الماس اسەنوۆ 200 مىڭ دوللار، قورعانىس مينيسترلىگى اۋە كۇشتەرى باس قولباسشىسىنىڭ ورىنباسارى، گەنەرال-مايور اسقار بولدەشوۆ 140 ملن.، قورعانىس ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى، گەنەرال-مايور باعدات مايكەەۆ 2 ملن. دوللار، «قازگيدرومەت» ورتالىعىنىڭ باس ديرەكتورى نۇركەن سۇلتانوۆ مەملەكەتكە 1,2 ملرد. تەڭگە شىعىن كەلتىرگەنى ءۇشىن قاماۋعا الىنىپتى. سونداي-اق، رىسقاليەۆتەردىڭ ءىسى، انار مەلشىنبەۆانىڭ ايىبى دا بار. سانامالاساڭ تاۋسىلمايتىن ءتىزىمىنىڭ سوڭىندا ەكس-پرەمەر احمەتوۆ تۇر. كىشى ەرمەگياەۆقا تاعىلعان 4 ميلليارد 200 ميلليوننىڭ ايىبى تاعى بار.

قازاقستان ءۇشىن كولەڭكەلى ەكونوميكا دا - ءىرى ماسەلە. حالىقارالىق ۇيىمداردىڭ دەرەگىنشە، سوڭعى 20 جىلدا قازاقستاننان 123 ميلليارد دوللاردان استام قارجى شەتەلگە كەتكەن. جەمقورلىقپەن كۇرەس تەك پارا الۋعا عانا قارسى ەمەس، سونىمەن بىرگە بيلىك­تەگىلەردىڭ قىزمەتكە تۋىستارىن، تانىس­تارىن تارتۋ، جەرلەستىك، اعايىندىق، تۋىسقاندىق توپتاردىڭ ىقپالىن جويۋ دا كۇرەسكە ۇلكەن كۇش-قۋات بەرەدى.

كەزىندە امەريكالىق فيلوسوف ە.ەببي: ء«اربىر شىنايى پاتريوت ەلىن شەنەۋنىكتەردەن قورعاۋى كەرەك»، دەگەن ەكەن. وسىنى ەسكەرسەك، قوعام مۇنداي ويدى كوتەرگەنى دۇرىس. اقش-تا 1939 جىلى قابىلدانىپ، كۇنى بۇگىنگە دەيىن كۇشىندە تۇرعان حەتچ زاڭى جۇمىس جاسايدى. ول زاڭ بويىنشا مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر سايلاۋعا ارالاسپايدى، ساياسي پارتيالارعا قىزمەت ەتپەيدى. لاۋازىمىن ساياسي ماقساتقا پايدالانبايدى. بۇل ءبىز كوپ ايتاتىن اكىمشىلىك رەسۋرستاردىڭ الدىن الادى. ءتىپتى، شوتلاندىق جازۋشى ن.دۋگلاس: «شەنەۋنىككە سەنىمسىزدىك ءبىلدىرۋ – ءار ادامنىڭ ازاماتتىق بورىشى»، دەيدى.  قاراپ وتىرساق، قايرات ەلۋباەۆتىڭ سوزىمەن ايتقاندا قازاقستاندا «حالىق جاۋلارى» كوپ ەكەن. ءالى قانشا ادامنىڭ حالىققا جاۋلىق جاساپ جۇرگەنىن كىم ءبىلسىن. جەمقورلاردىڭ جىمقىردى دەگەن اقشاسى حالىققا قايتىپتى دەگەندى از ەستيمىز. وسىلاي ءجۇرىپ، ءتۇبى تەسىك ساندىقتى سيپالاپ قالماساق بولعانى...

Abai.kz