قازاقتىڭ بەلگىلى جازۋشىسى، دراماتۋرگ قالمۇقان يساباەۆ دۇنيەدەن وزدى. اbai.kz پورتالى مارقۇمنىڭ تۋىستارى مەن قالىڭ وقىرمانىنا كوڭىل ايتادى.

Abai.kz

ەسسە

ول كەزدە ءبىز «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ قولدى-اياققا تۇرماي، زىر جۇگىرىپ جۇرەتىن جاپ-جاس ءتىلشىسى ەدىك. كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە باس رەداكتورىمىز – بارشا جۇرتقا بەلگىلى حالىق جازۋشىسى، اسا قادىرلى  شەرحان مۇرتازانىڭ قابىلداۋ بولمەسىندەگى حاتشى اپايىمىز ۇزىن ءدالىزدىڭ بويىمەن اياعىن تىق-تىق باسىپ كەلدى دە: «باستىق ىزدەپ جاتىر،» دەپ شاقىرىپ كەتتى.

قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا جەتىپ باردىق. باس رەداكتوردىڭ الدىندا ارداگەر جازۋشى  قالمۇقان يساباەۆ وتىر ەكەن. ءبىز ىشكە كىرگەندە شەر-اعاڭ ەكەۋارا اڭگىمەسىن ءبىر ساتكە ءۇزىپ، كەلىڭدەر دەگەندەي قالەكەڭنىڭ قارسى الدىنداعى ورىندىقتى اقىرىن عانا يەگىمەن نۇسقادى.

وتىردىق.

- الگى... – دەدى شەر-اعاڭ وتتى كوزىن تۋرا قاداپ، - بالالار كولونياسى دەگەن بار ەمەس پە. سوندا نەبىر قۇلاعى قالقيعان، موينى قىلقيعان ءجاسوسپىرىم بالالار جۇرەدى. رەسمي تىلمەن ايتقاندا، ولار دا – قىلمىسكەر. بىرەۋى اقشا ۇرلاعان، بىرەۋى قوي ۇرلاعان، ەندى بىرەۋى... دۇكەننەن ءۇش ليترلىك بانكىگە جابىلعان قيار ۇرلاعان. دۇر-رە-ە-س!.. ارينە، جازالاۋ كەرەك. «ۇرلىق ءتۇبى - قورلىق» ەكەنىن جاس ۇرپاق ءبىلىپ ءوسۋى قاجەت. بىراق... ءۇش ليترلىك بانكىدەگى تۇزدالعان قيارعا بولا تۇرمەگە جابا سالۋ قيانات ەمەس پە؟!

- ءيا، - دەدى وسى ساتتە قالەكەڭ دە باسىن شۇلعىپ. – بارىپ تۇرعان قيانات!..

- وسى تاقىرىپتى زەرتتەپ، ءىشى-سىرتىنا ءۇڭىلىپ كورسەڭدەر قايتەدى؟ –  شەراعاڭ بىزدەن كوزىن الماعان كۇيى ءسوزىن جالعادى. – بالا تاعدىرى ويىنشىق ەمەس. رەتىن تاۋىپ، بارىڭدار، كورىڭدەر. اڭگىمەلەسىڭدەر. كولونيانىڭ تىرشىلىگىمەن تانىسىڭدار...

مانادان بەرى باس رەداكتوردىڭ ءاربىر سوزىنە زەيىن قويىپ، قوشتاپ، قۋاتتاپ، ەرنىن جىمقىرىپ ويلانىپ وتىرعان قالەكەڭ وسى تۇستا تاعى دا اڭگىمەگە ارالاسىپ، مىنا تاپسىرما بىزگە ەمەس، تاپ ءبىر وزىنە جۇكتەلىپ وتىرعانداي باسىن شايقاپ، قينالىپ:

- ءۇيباي-اۋ، ول كولونياعا كىرۋ دەگەنىڭىز قالاي بولار ەكەن، - دەپ قالدى. – وعان جوعارعى جاقتىڭ رۇقساتى كەرەك قوي.

شەر-اعاڭ ەندى بىزدەن كوزىن تايدىرىپ، قالەكەڭە شانشىلا قارادى دا:

- جولداس يساباەۆ، - دەدى داۋسى قىرانداي ساڭق ەتە ءتۇسىپ، - ءسىز ءبىزدىڭ ىشكى جۇمىسىمىزعا ارالاسپاڭىز!

ءبىز ءالى بارىپ كورمەگەن كولونياداعى جاپ-جاس بالالاردىڭ جاي-كۇيىن ويلاپ، كۇيزەلىپ وتىرعان قالەكەڭ كەنەت سەلك ەتىپ، ۇيقىدان شوشىپ ويانعانداي ورنىنان اتىپ تۇردى دا:

- قۇپ بولادى! – دەدى اسكەري ادامدارشا تەز جاۋاپ قاتىپ.

بولمە ىشىندە ءبىر ساتكە ۇنسىزدىك ورنادى. ساپقا تۇرعان سولداتتاي كوپە-كورىنەۋ قالشيا قالعان قالەكەڭنىڭ باسىنان اياعىنا دەيىن ءبىر ءسۇزىپ وتكەن شەر-اعاڭ ءجۇزىن لەزدە جىلىتىپ، مىرس ەتىپ كۇلىپ جىبەردى دە:

- وتىرىڭىز، - دەدى قىسقا عانا. ء–ا-ءاي... جوق جەردە، ءارتىس بولا قالاسىز عوي، قالەكە!..

ەكى الىپتىڭ اراسىنداعى ءازىل-شىنى ارالاس وسى ءبىر كۇلكىلى ەپيزودقا ەرىكسىز كۋا بولعان ءبىز سالدەن سوڭ باس رەداكتوردىڭ بولمەسىنەن جىمىڭداپ، كۇلىپ شىقتىق.

ححح

سونىمەن...

«سۇراي-سۇراي مەككەگە دە باراسىڭ» دەمەكشى، بىلەتىنى بار، بىلمەيتىنى بار، بىرەر كۇندە قالاداعى ءبىر قاۋىم ەلگە تەلەفون شالىپ، ءجون سۇراپ، كەڭەس الىپ ءجۇرىپ، نيكولسكي بازارىنىڭ ماڭىنداعى قۇقىق قورعاۋ مەكەمەلەرىنىڭ ءبىرىنىڭ ەسىگىن قاقتىق.

اتتەڭ...

جاس شاماسى ەلۋدى القىمداپ قالعان، جىلى ءجۇزدى اسكەري كىسىنىڭ ەسىمىن تارس ۇمىتىپپىن. كامەلەتكە تولماعان ءجاسوسپىرىم قىلمىسكەرلەرمەن جۇمىس ىستەيتىن ءبولىمنىڭ باستىعى ەدى. ماقالا جازعان كەزدە مەنىڭ اتىمدى اتاپ كورسەتۋگە بولمايدى دەپ ەسكەرتكەن دە ءوزى. ءيا-ءا... ول كەزدە زامان باسقا، زاڭ باسقا. ءتارتىپ باسقا. جۇيە باسقا ەدى عوي.

ءبىزدىڭ ءوتىنىشىمىزدى تىڭداپ بولعان سوڭ ول كىسى بىردەن سۇق ساۋساعىمەن بولمەنىڭ توبەسىن نۇسقاپ، قالەكەڭنىڭ ءسوزىن قايتالاعانداي: «ول ءۇشىن جوعارعى جاقتىڭ، ماسكەۋدىڭ رۇقساتى كەرەك قوي، قاراقتارىم-اۋ!» دەدى.

ءارى-بەرى قيپاقتاپ وتىرىپ، اقىرى بۇل ىسىمىزدەن تۇك شىقپايتىنىن بىلگەن سوڭ، ەندى شىعىپ كەتۋگە وقتالا بەرگەنىمىز سول ەكەن:

- توقتا، - دەدى الگى كىسى ەسىنە بىردەڭە تۇسكەندەي جالت ەتىپ قاراپ. ءسويتتى دە، ورنىنان تەز قوزعالىپ، شكافتى اشىپ، قولىنا ءبىر البوم سەكىلدى قالىڭ  قۇجاتتى الىپ، ءۇڭىلىپ قاراي باستادى. – ءىم-م-م!..

الدەن سوڭ ءوزى ىزدەگەن بەتتى تاپقانىن بىزگە ساۋساق قيمىلىمەن ءتۇسىندىرىپ، بەرى كەلىڭدەر دەپ ىمدادى.

- ءيا-ءا، - دەدى سونسوڭ جىميا قاراپ، - ءبىزدىڭ جوسپارىمىزدا كولونيادا تاربيەلەنۋشىلەردى سوعىس ارداگەرىمەن كەزدەستىرۋ دەگەن پۋنكت بار ەكەن. مىنە... مىنە. ال ەندى، سەندەر...  سوعىستا بولعان، ارداگەر جازۋشى اعالارىڭنىڭ ءبىرىن كولونياعا ەرتىپ كەلە الاسىڭدار ما؟

- ارينە!

- راس پا؟

- ءسوز جوق.

- ولاي بولسا، كەلىستىك!

ءسويتىپ، جاڭاعى سىمباتتى دا، سىرباز اعامىزبەن بىرگە كولونياداعى بالالاردىڭ سوعىس ارداگەرىمەن كەزدەسەتىن كۇنىن بەلگىلەپ، ناقتى ۋاقىتىن كەلىسىپ الدىق. ەندىگى شارۋا بىزگە بايلانىستى. كىمدى شاقىرامىز، كولونياداعى بالالارمەن قالاي سويلەسەمىز، قانداي ماقالا جازامىز – ەندى، سونى ويلاسۋىمىز كەرەك.

كوز الدىما بىردەن قالەكەڭ ەلەستەي قالدى. نەسى بار؟! سولدات دەسەڭ – سولدات، جازۋشى دەسەڭ – جازۋشى، ارداگەر دەسەڭ – ارداگەر. مىنە، ناعىز «ىزدەگەنگە – سۇراعان» وسى ەمەس پە؟! ونىڭ ۇستىنە، قالەكەڭ ءبىزدىڭ رەداكتسياداعى اڭگىمەمىزدىڭ دە كەزدەيسوق كۋاگەرى. تەك ايتەۋىر، اياق استىنان ءبىر قىرسىق شالىپ، كەلىسپەي قويماسا بولعانى.

ءيا، ءسويتىپ...

رەداكتسياعا كەلدىك تە، قالەكەڭنىڭ ۇيىنە قوڭىراۋ شالدىق.

- ءاي، سەندەر نەمەنە، كولونياعا كىرۋگە رۇقسات تا الىپ قويعانسىڭدار ما؟ – دەدى ول كىسى از-كەم تاڭىرقاپ قالىپ.

- ءسىزدىڭ كومەگىڭىز قاجەت بولىپ تۇر، اعا.

- س ۋدوۆولستۆيەم!..

- سوعىس ارداگەرى رەتىندە كولونياداعى بالالارمەن كەزدەسۋ وتكىزۋىڭىز كەرەك. مەن سىزبەن بىرگە كىرەم.

- دا-ا.. ەتو، ۋجە، دەلو – سەرەزنوە!..

ءتۇ-ۋ سوناۋ، قىرقىنشى جىلدارى باياناۋىلدان اتتانىپ، بەرلينگە جاياۋ جەتكەن مايدانگەردىڭ كەي-كەيدە وسىلاي، ءداپ ءبىر فرونتتاعىداي ورىسشا سويلەپ-سويلەپ جىبەرەتىنى بار.

ححح

ەرتە كوكتەمنىڭ قوڭىر سالقىن تاڭى. كۇن ەندى كوتەرىلىپ كەلە جاتقان شاق. فۋرمانوۆ كوشەسىنىڭ بويىندا ماۋجىراپ قالەكەڭدى كۇتىپ تۇرمىن.

كولونيا اكىمشىلىگى بىزگە كىشكەنتاي عانا اۆتوبۋس ءبولىپتى. ساعات ءتىلى تۇپ-تۋرا سەگىزدى كورسەتكەندە قالەكەڭنىڭ ءۇيىنىڭ الدىنا كەلىپ توقتادى. جۇرگىزۋشى كىسىنىڭ ۇقىپتىلىعى ما، الدە باسشىلىقتىڭ تاپسىرماسى ما، ايتەۋىر، اۆتوبۋستىڭ ءىشى-سىرتى تاپ-تازا بولىپ جۋىلىپ، سۇرتىلگەن.

قالەكەڭ دە اسكەردە ابدەن شىڭدالعان كىسى ەمەس پە، ءدال ۋاقىتىندا شىقتى.

قوزعالىپ كەتتىك. اۆتوبۋستا ەكى جولاۋشى عانامىز. قالانىڭ قاي تۇسىنا بارا جاتقانىمىز بەلگىسىز. شوفەر ءۇنسىز. ءبىراز  جۇرەتىن شىعارمىز دەپ ويلاپ، ورىندىقتىڭ ارقالىعىنا باسىمدى سۇيەگەن كۇيى قالعي باستادىم. قانشا جۋىپ-تازالادى دەگەنمەن، اۆتوبۋستىڭ ىشىنەن ءبىر قوڭىرسىق، جاعىمسىز ءيىس شىعادى...

جو-و-ق. كوپ جۇرگەن جوقپىز. اينالاسى جيىرما مينۋتتىڭ ىشىندە ءبىر سۇپ-سۇر قورعانعا جاقىنداپ تا قالدىق. بيىك دۋالدىڭ ۇستىڭگى جاعىنا تىكەنەك سىم تارتىلىپتى. مىنە، كولونيا دەپ جۇرگەنىمىز وسى سياقتى. الىس تا ەمەس، جاقىن دا ەمەس، ءوزىمىز تىرشىلىك كەشىپ جاتقان قالانىڭ ءبىر بۇرىشىندا ەكەن.

ەسىك الدىنداعى از-كەم كىدىرىستەن سوڭ ەكى وفيتسەر ءبىزدى ءبىر ۇلكەن سارايعا قاراي باستاي جونەلدى. مىنانىڭ ءىشى كەم دەگەندە بەس ءجۇز ادام ەمىن-ەركىن سياتىنداي كەڭ زال ەكەن. وڭشەڭ ءبىر تاقىرباس، قاراسۇر كۇپايكەلى بالالار قۇستىڭ بالاپاندارىنداي ءۇرپيىپ-ءۇرپيىپ، ەسىك جاققا قاراپ جالتاقتاپ وتىر.

- ۆستات! – دەگەن وفيتسەردىڭ قاتقىل بۇيرىعى ەستىلدى.

ءبارى ورنىنان ءدۇر ەتىپ تۇرەگەلدى. ءبىز زالدى جارىپ ءوتىپ، قاق توردەگى قىزىل ماتا جابىلعان ۇستەلگە كەلىپ وتىرعانشا ەشكىم ورنىنان قوزعالعان جوق. تىرس ەتكەن دىبىس تا ەستىلمەدى.

- ساديتەس!

ءدۇر ەتىپ بالالار ورىندارىنا قايتا جايعاستى. بايقايمىن، بۇلار مىناۋ كەزدەسۋگە كۇنى بۇرىن ءتاپ-ءتاۋىر دايىندالعان سياقتى. ۇستەل ۇستىندە سۋ قۇيىلعان قوس گرافين. تاپ-تازا ستاكاندار. زال تىپ-تىنىش. ءبارىنىڭ زەيىنى بىزدە. قادىرلى قوناق - قالەكەڭدى بالالارعا تانىستىرعان جاس وفيتسەر دە جازۋشىنىڭ ءبىراز كىتاپتارىن قاراپ، تىڭعىلىقتى ازىرلەنگەنى كورىنىپ تۇر.

ارداگەردىڭ ءومىر جولىنا قىسقاشا شولۋ جاساي كەلىپ، فاشيستىك گەرمانيا كۇيرەگەننەن كەيىن وندا بەيبىت ءومىر، تىنىش تىرشىلىك ورناتۋ ءۇشىن  سوعىس قيراتقان قالالاردىڭ بىرىندە كومەندانت بولىپ  ىستەگەنى جايىندا جاپ-جاقسى بايانداپ ءوتتى.

بالالار بولسا، كادىمگىدەي ەلەڭدەپ، ءوز جەرىمىزدە ەمەس، وزگە ەلدە، قيىن كەزدە قالا تىزگىنىن قولىنا العان جاۋىنگەرگە قىزىعا قاراپ قالىپتى.

سالدەن سوڭ ءسوز كەزەگى قالەكەڭە بەرىلدى. ول باسىنداعى كونەتوزداۋ قالپاعىن شەشىپ، ۇنەمى قىلتاناق قالدىرماي جىپ-جىلتىر قىپ ۇستارامەن قىرعىزىپ جۇرەتىن جالتىر باسىن بالالارعا كورسەتە سيپاپ-سيپاپ قويدى دا، مىنبەگە قاراي بەتتەدى.

زال ىشىندە ءبىر جۇپ-جۇمساق، ەركە سامال ەسىپ وتكەندەي بالالاردىڭ ءجۇزى  جىلىپ، جىميا باستادى.

«مىنا اعايدىڭ دا باسى بىزدىكى سياقتى تاپ-تاقىر ەكەن-اۋ!» دەيتىن سياقتى ءبىر-بىرىنە قاراپ.

قالەكەڭ اياعىن نىق باسىپ كەلدى دە، قوس شىنتاعىن مىنبەگە تىرەپ، زالدا وتىرعانداردى اسىقپاي ءبىر شولىپ ءوتتى.

سودان سوڭ، داۋسى ميكروفوننان ساڭق ەتىپ:

- يا ۆسەگدا ۋتۆەرجدال ي بۋدۋ ۋتۆەرجدات، چتو ۆ ميرە سامىە كراسيۆىە مۋجچينى، ەتو – بريتوگولوۆىە! («مەن ءاماندا ايتىپ كەلەمىن جانە ايتا دا بەرەمىن، الەمدەگى ەڭ سۇلۋ، ەڭ مىقتى ەركەكتەر – تاقىرباس ەركەكتەر!» - رەد.) - دەپ باستادى اڭگىمەسىن.

زال ىشىندە ءبىر ساتكە شىبىننىڭ ىزىڭى ەستىلەردەي جىم-جىرت تىنىشتىق ورناي قالدى دا، كەنەت بىرەۋ تارس ەتكىزىپ ساليۋت اتقانداي ءبارى ۇشىپ تۇرەگەلىپ، دۋىلداتا قول سوعىپ، ءماز-مەيرام بوپ، قۋانعانىنان سەكىرىپ-سەكىرىپ كەتتى. بەس مينۋتتان سوڭ بالالاردى تارتىپكە شاقىرعان وفيتسەر وڭ قولىن جوعارى كوتەرىپ، ءوزى دە جىميىپ:

- حۆاتيت! – دەپ ازەر توقتاتتى. –ساديتەس ي سلۋشايتە دالشە.

وسىدان كەيىن قالەكەڭ:

- يا ۆام سەگودنيا راسسكاجۋ ودنۋ وچەن ينتەرەسنۋيۋ يستوريۋ يز دنەۆنيكا كومەندانتا، - دەپ، اڭگىمەسىن جالعادى.

ححح

«لاق سويسا دا، قاساپشى سويسىن!» دەمەۋشى مە ەدى وسى جۇرت.

ەھ، سوعىس جايلى اڭگىمە ايتسا، قالەكەڭ ايتسىن دا!

فاشيستىك رەجيم، انتيفاشيستىك قوزعالىستار، گيتلەرگە ەرگەن نەمىستەر مەن ەرمەي قالعان نەمىستەر، بەتحوۆەن سيمفونياسىن سۇيەتىن كلاۋستار – ۇزىن ءسوزدىڭ قىسقاسى، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس دەگەنىڭىز، ول ايتقان كەزدە، قاتپار-قاتپار ساياسي ويىندار مەن الەۋمەتتىك قايشىلىقتاردىڭ، قوعامدىق توپتار مەن ساياسي قوزعالىستاردىڭ باس اينالدىرار ءلابيرينتى بولىپ شىعا كەلەدى.

كۇنبە-كۇن اجالمەن بەتتەسىپ، وق پەن وتتىڭ ورتاسىندا ارپالىسىپ جۇرسە دە، كوزى اشىق، كوكىرەگى وياۋ قالەكەڭ وسىنىڭ ءبارىن ءتۇسىنىپ، ءبىلىپ، كوكەيىنە ءتۇيىپ الىپ سوعىسقان با دەيسىڭ.

سوندىقتان دا، ونىڭ سوعىس جايلى اڭگىمەسى ادەتتەگى «ۋرا! ستالين ءۇشىن، پارتيا ءۇشىن!» دەگەن ۇرانداردان الدەقايدا بيىك ءارى ساياسي تۇرعىدان العاندا وتە ساۋاتتى بولىپ شىعادى.

جانە ونىڭ جازعان شىعارمالارىنىڭ اتى دا، زاتى دا سول كەزدەگى حالىقارالىق تەرميندەر مەن ەۋروپالىق اتاۋلارعا تۇنىپ تۇرادى. ايتالىق، «جولداس كومەندانت»، «بەنت – سلوۆەن جورىعى»، «وبلاكو بر... سوعىسى»، «اۆچە سوعىسى»، «زلاتيتسا» ت.ب. ال كەيىپكەرلەرىنىڭ اتى-ءجونى: كۋرد، ەمبا، ەريكا، لوتتو، انزولم ت.ب.

بىراق، قالەكەڭ بۇل جولى بالالارعا مۇلدە باسقا اڭگىمەسىن تارتۋ ەتتى. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ تاكتيكاسى مەن ستراتەگياسىن بەس ساۋساعىنداي جاتقا بىلەتىن بىلىكتى جاۋىنگەر ءوزى العاش كومەندانت بولىپ تاعايىندالعان كەزدەگى دوستارىنىڭ ءبىر اڭعال قىلىعىن ەسكە ءتۇسىرىپ، تىڭداۋشىلاردىڭ ىشەك-سىلەسىن قاتىردى.

بۇل وقيعانى ءبىز دە كەزىندە جازۋشىنىڭ «كۇمىس شىنار» اتتى اڭگىمەسىنەن وقىپ-ءبىلىپ، ءماز-مەيرام بولعانىمىز بار.

ول ءوزى،  بىلاي باستالاتىن-دى:

«ەرتەڭگىلىك تاعامنان كەيىن كومەندانت ەكى وفيتسەردى وڭاشا شاقىرىپ الدى.

- كەشە گەنەرال ماعان كەل دەگەن. مەن ءۇشىن مۇندا لەيتەنانت ساحاروۆ جولداس، ءسىز قالاسىز. بۇگىنشە ەكەۋىڭ مىنا ادامداردىڭ اتى-ءجونى مەن ادرەستەرىن سۇراپ، تىركەپ الا بەرىڭدەر.

- ءبىز «حەندە حوح!»، «كاپۋت گيتلەر!» دەگەننەن باسقا نەمىس ءسوزىن بىلمەيمىز. ولاردىڭ فاميلياسىن قالاي سۇرايمىز؟ – دەدى ساحاروۆ.

- «فاميليا» دەگەن ءسوزدىڭ ءتۇبىرى ەۆروپادان شىققان دەيدى. ولار تۇسىنۋگە ءتيىس. سۇراي بەرىڭدەر.

ارعىنباەۆ نەمىس تىلىندە ادرەستى قالاي سۇراۋعا بولاتىنىن ايتىپ ەدى، كاپيتان بۇل ءسوز جونىندە دە «فاميلياعا» بايلانىستى تۇسىندىرمەسىن قايتالاپ شىقتى.

وسىلاي مۇرات كەتتى كومەنداتۋرانىڭ جالعىز ماشيناسىن ءمىنىپ، وسىلاي ساحاروۆ پەن ارعىنباەۆ نەمىستەرمەن جاسامپاز قۇرىلىستى باستاۋعا بىلەكتەرىن سىبانىپ قالدى.

ساحاروۆ سىرتقى ەسىككە جاقىن ستول قويىپ، ونىڭ ۇستىنە ءالى باستالماعان داپتەر-جۋرنالدى جايىپ ارعىنباەۆقا بۇرىلدى.

- مەن قازىر ءبىر-بىرلەپ شاقىرىپ، فاميليالارى مەن ادرەستەرىن سۇرايمىن. سەن جازىپ وتىراسىڭ!

- قۇپ! – دەدى قولىنا قالامىن الىپ، وتىرا بەرگەن ارعىنباەۆ.

مىنە، ساحاروۆتىڭ ىمىمەن ءبىرىنشى نەمىس تابالدىرىقتى جاسقانا اتتاپ كىردى. ونىمەن ساحاروۆ قول الىسىپ، جىلىشىرايلى امانداستى دا، بەتىنە تەسىلە قاراپ تۇرىپ:

- فاميلياڭىز كىم بولادى؟ – دەدى.

- ۆاس... – دەدى اناۋ. (نەمىسشە: «تۇسىنبەدىم. نە ايتتىڭىز؟» دەگەن ءسوز – رەد.)

ونىڭ تۇرىندە دە، كوزىندە دە جۇمىسى بولماعان ساحاروۆ ارعىنباەۆقا بۇرىلدى:

- كىشى لەيتەنانت جولداس، جازىڭىز!  مىنانىڭ فاميلياسى ۆاس ەكەن.

ارينە، ارعىنباەۆ داپتەرىنىڭ قاق باسىنا «ۆاس» دەپ جازىپ قويدى.

ساحاروۆ ادرەسىن دە سۇراپ كورىپ ەدى، نەمىس بۇعان كوزى جىپىلىقتاپ قاراي قالدى. ساحاروۆتىڭ دا كوزى جىپىلىق قاقتى. سودان كەيىن ول نەمىسكە:

- ادرەستى ارتىنان ءبىلىسىپ الارمىز. ازىرگە بىلاي تۇرا تۇرىڭىز؟ – دەپ ىمدادى دا، كەلەسى نەمىستى شاقىردى.

- سالەمەتسىز بە؟ فاميلياڭىز كىم بولادى؟

- ۆاس؟ – دەدى بۇل نەمىس تە.

- كىشى لەيتەنانت، مىنانىڭ فاميلياسى دا «ۆاس» بولىپ شىقتى.

ارعىنباەۆ داپتەرگە ەكىنشى «ۆاستى» جازدى. مۇنىڭ ادرەسى جونىندە دە كوز جىپىلىقتاتۋدان ارتىققا بارا الماعان ساحاروۆ بۇعان دا العاشقىنىڭ جانىنا بارۋعا نۇسقادى. تابالدىرىقتى باسىپ تۇرعان كەلەسى جەرگىلىكتى تۇرعىنعا كىرە بەرۋىنە بەلگى كورسەتىپ، ونىمەن دە قول الىسىپ امانداستى...

«ۆاستاردىڭ» سانى بەسكە جەتتى. جۇمىسىنىڭ ءجۇرىپ جاتقانىنا ريزا ساحاروۆتىڭ جۇزىندە – نۇر، كوزىندە – مەيىر. ول ارعىنباەۆقا جاقىن كەلىپ، مۇرتىن قايىرا شيراتىپ، بوكسەسىمەن ونى سۇيكەپ ءوتىپ:

- مينسك قالاسىندا مەنىمەن گوسپيتالدا ءبىر مايور جاتىپ ەدى – دەدى. – ءوزى جوعارى ءبىلىمدى. سول بىزگە «نەمىس حالقى تابيعاتىندا اقىلدى، مادەنيەتتى جانە وتە ءتارتىپتى» دەگەن. سونىڭ ءسوزىنىڭ شىندىعىنا كوزىمنىڭ بۇگىن جەتىپ وتىرعانىن قاراشى. تۇندە عانا شاقىرۋ جاريالادىق. تاڭەرتەڭ قالا حالقى جينالا قالىپتى. ال تىركەلۋگە سەميالارىمەن كەلە باستاعاندارى مىناۋ. مىنا «ۆاستار» بىتكەننەن كەيىن، قاراپ تۇر، تاعى دا باسقا سەميا تۇتاسىمەن كەلەدى ءالى.

وسىدان كەيىن ول جۇمىسىنا قايتا كىرىستى. ساحاروۆتىڭ ءبىرىنشى سۇراعىنا كەلەسى نەمىس تە «ۆاس» دەپ جاۋاپ بەردى.

- كىشى لەيتەنانت، مىندا ۆاستاردىڭ التىنشى اعايىنى قالىپ قويىپتى، - دەدى ساحاروۆ...

ۆاستاردىڭ سانى ونعا جەتكەندە، ساحاروۆ ارعىنباەۆتىڭ جانىنا تاعى كەلدى. بۇل جولعى ءوڭى الگىندەگىدەي ەمەس، قاباعى تۇيىلگەن، مۇرتى سالبىراپ كەتكەن. ەرىندەرىن قاتتى جىمقىرىپ الىپتى. بۇل جولى ونى ارعىنباەۆ بوكسەسىنەن ءتۇيىپ جىبەردى.

- ەي، نە بولىپ بارا جاتىر-ەي، ءوزى! مىنا ۆاستار قاشان تاۋسىلادى-ەي؟ فاشيستەر اشقان پالەنباي جىلعى سوعىستان قالاي شەتىنەمەي شىققان سەميا؟ الدە كومەندانتتىڭ جوقتىعىن پايدالانىپ، ەكەۋىمىزدى مازاقتاپ ءجۇر مە ەكەن بۇلار، ا؟

- جۇمىستى توقتاتپايىق، جولداس لەيتەنانت. ەسىككە كەلىپ تۇرعان انا بادىراق كوز، تاقىرباستان مۇمكىن باسقا سەميا باستالار، - دەدى ارعىنباەۆ.

- ەگەر وسى بادىراق كوز «مەن دە ۆاسپىن» دەسە بار عوي، - دەدى ساحاروۆ جولداسىنا، - ايتپادى دەمە، مەنەن ول كورەسىنى كورەدى.

ساحاروۆ انانى ىممەن شاقىرىپ، قول الىسىپ، جىلىشىرايلى امانداستى دا، فاميلياسىن سۇرادى. اناۋ ارينە، «ۆاس؟» دەدى. سول-اق ەكەن لەيتەنانت جۇدىرىعىن تاس ءتۇيىپ الىپ، بادىراق كوزدى مۇرىن جوتاسىنان تورس ەتكىزسىن!

قوس قولمەن قورعالاڭداعان بادىراق كوز جىعىلىپ بارا جاتىپ:

- ۆارۋم؟ -  دەپ داۋىستاپ جىبەردى. (نەمىسشە: «نەگە ءبۇيتتىڭىز؟ جازىعىم نە؟» دەگەن ءسوز – رەد.)

- ءا، وڭباعان! – دەگەن ءسوزىن ساحاروۆ اناعان ارناعانىمەن جالعاسىن ارعىنباەۆقا بۇرىلىپ ايتتى. –جانى قىسىلعاننان كەيىن شىنىن ايتقانىن ەستىدىڭ بە؟ مۇنىڭ فاميلياسى «ۆارۋم» ەكەن. جاز!

ۆارۋم سول ساتىندە ءتورت تاعانداپ تايىپ تۇردى. ادرەستەرى انىقتالماعان «ۆاستار دا» سىتىلىپ، شىعىپ كەتتى. مۇنى كورگەن اۋلاداعى حالىق تا تاراي باستادى...

ارميا شتابىندا بىزگە ءتىلماش ءبولىپ قويعان ەكەن. كەشكە سونى الىپ قايتىپ كەلدىم، - دەدى نەمىس جولداستارىنىڭ كۇلكىسىنىڭ باسىلۋىن كۇتىپ قالعان مۇرات. – ساحاروۆ الدىمنان شىعىپ، مەن جوقتا كومەنداتۋرادا ورەسكەل ەشتەڭەنىڭ بولا قويماعانىن بايانداپ، تىندىرىلعان ءىس رەتىندە داپتەردى ۇسىندى، ونىڭ بەتىنە جازىلعان ون ۆاس، ءبىر ۆارۋمنىڭ سىرىن، ارينە، ءتىلماش اشتى. كۇلكىدەن ىشەگىمىز تۇيىلگەن ءبىز جان-جاققا قۇلادىق.»

ححح

زال تولا تاقىرباس بالالار. ءبارىنىڭ ۇستىندە بىركەلكى كوكسۇر كۇپايكە. ارقايسىسىنىڭ ومىراۋىنا تىگىلگەن ءبىر جاپىراق اق ماتاعا اتى-ءجونى جازىلىپتى.

مىنبەدە تۇرعان قالەكەڭە قاراپ، كوزدەرى باقىرايىپ، ىرجيىپ تىڭداپ وتىر. كەي ساتتەردە ولار وزدەرىنىڭ قايدا وتىرعاندارىن ۇمىتىپ، اياقتارىن توپىلداتىپ، ىشتەرىن باسىپ، ءبىرىنىڭ يىعىنا ءبىرى باسىن سۇيەپ، ەسى كەتىپ، كوزدەرىنەن جاس اققانشا شيقىلداپ كۇلەدى...

كەنەت الدىڭعى قاتاردا، مەنىڭ جانىمدا وتىرعان وفيتسەر قۇلاعىما سىبىرلاپ: ء«سىز بالالارمەن سويلەسپەك بولعان ەدىڭىز. قازىر انداعى ءبىر بولمەگە ولاردىڭ ءۇش-تورتەۋىن الىپ بارامىز. ءبىر ساعات ۋاقىت بولدىك، جەتە مە؟» دەدى.

مەن اقىرىن عانا ورنىمنان تۇرىپ، الگى وفيتسەردىڭ سوڭىنان ەرە جونەلدىم. ۇزىن ءدالىزدىڭ بويىمەن ءجۇرىپ ءوتىپ، قاز-قاتار تىزىلگەن ەسىكتەردىڭ ءبىرىن اشتىق. زالداعى بالالاردىڭ دۋ-دۋ كۇلكىسى كوپكە دەيىن ەستىلىپ تۇردى.

ححح

سول جولى كولونياداعى بالالار بىزگە ءوز قولدارىمەن جاساعان ءبىر-ءبىر جەلدەتكىشتى (ۆەنتيلياتور) سىيعا تارتتى. كىشكەنتاي عانا قوراپقا سالىنعان، قۇددى ءبىر زاۋىتتان جاڭا شىققان بۇيىم سياقتى. كەيىنىرەك بىلدىك، ولار راسىندا دا، كۇندىز زاۋىتتا جۇمىس ىستەپ، ماماندىق الىپ، ءار ءتۇرلى دارەجەدەگى سلەسار-مەحانيك، توكار بولىپ شىعادى ەكەن.

ححح

...ول كەزدە ءبىز قالانىڭ جوعارعى جاعىنداعى «الاتاۋ» كەڭشارىندا تۇرۋشى ەدىك. الگى بالالار سىيلاعان ءتورتبۇرىشتى كىشكەنتاي جەلدەتكىشتى ۇيگە اكەلىپ، تاۋ جاق بەتتەگى ۇلكەن تەرەزەنىڭ جەلكوزىنە ءىلىپ قويدىم.

ءوزى دە ءبىر، مىقتى، ساپالى زات ەكەن. كوپ جىلدار بويى كادەگە جارادى. وڭ جاق بەتىندەگى كىشكەنتاي تۇيمەسىن باسىپ قالساڭ بولدى، زىرىلداپ شىركوبەلەك اينالا جونەلەتىن دە، ءۇي ىشىنە الاتاۋدىڭ قوڭىر سالقىن اۋاسى لاپ قوياتىن.

نۇرعالي وراز

Abai.kz