مەملەكەت باسشىسى ن.نازارباەۆتىڭ قازاقستان حالقىنا جولداۋىن iسكە اسىرۋ شەڭبەرiندە گاز جانە گازبەن جابدىقتاۋ سالاسىنداعى ۇلتتىق وپەراتور سانالاتىن «قازترانسگاز» اق جەرگiلiكتi اتقارۋشى ورگاندارمەن بiرلەسiپ، وڭiرلەردi گازداندىرۋدى قولعا العان-تىن. سونىڭ بiر دالەلi, بىلتىر قازان ايىنىڭ 17-سiندە وڭتۇستiك قازاقستان وبلىسى اكiمدiگi مەن اتالمىش كومپانيا باسشىلىعى ءوزارا ىنتىماقتاستىق تۋرالى مەموراندۋمعا قول قويىپ، بايدiبەك اۋدانىنا «كوگiلدiر وتىن» جەتكiزۋ جونiنەن العاشقى قادام جاسالعان. وسى اپتانىڭ بەيسەنبiسiندە «بەينەۋ-بوزوي-شىمكەنت» ماگيسترالدiك گاز قۇبىرىنان تارتىلعان (1365-شi شاقىرىم) «شالدار» اۆتوماتتاندىرىلعان گاز تاراتۋ ستانتسياسى (اگتس) iسكە قوسىلدى. ءدۇيiم جۇرتتىڭ قۋانىشىمەن ءبولiسiپ، گاز الاۋىن جاعۋ سالتاناتتى راسiمiنە وبلىس اكiمi بەيبiت اتامقۇلوۆ پەن «قازترانسگاز» اق باس ديرەكتورى قايرات شارiپباەۆ ارنايى قاتىستى. جالپى ۇزىندىعى 32 شاقىرىمدى قۇرايتىن گاز بۇرۋ قۇبىرىن اتالمىش كاسiپورىن ءوز قاراجاتى ەسەبiنەن جۇرگiزiپ وتىر.

– «بەينەۋ-بوزوي-شىمكەنت» ماگيسترالدi گاز قۇبىرى – ەلباسىمىزدىڭ قولداۋىمەن جۇزەگە اسقان iرi ستراتەگيالىق جوبا. ول قازاقستاننىڭ وڭتۇستiك بولiگiن تابيعي گازبەن قامتاماسىز ەتۋگە باعىتتالعان. جوبانى تولىق iسكە اسىرساق، يمپورتتىق ەنەرگورەسۋرستان بiرجولاتا تاۋەلسiز بولامىز. «شالدار» اگتس ارقىلى ەكi جىل iشiندە اۋدانداعى 35 اۋىل گازبەن قامتىلماق. جوسپارعا سايكەس، اۋدان ورتالىعى شايان اۋىلىنىڭ بiر بولiگiنە بيىل قاراشا ايىندا گاز كەلسە، قالعان بولiگiنiڭ قۇرىلىسى كەلەر جىلى اياقتالادى. ال، شالدار، اقباستاۋ، بورالداي، ەكپiندi ەلدi مەكەندەرiنە جەتكiزۋشi جانە iشكi گاز جۇيەلەرiن جۇرگiزۋ جوبالارى ازiرلەنiپ بiتتi. تيiستi جۇمىستار 2016 جىلعا مەجەلەنگەن. سارقىراما، جامبىل، شىبىت جانە تاسقۇدىق اۋىلدارى بويىنشا جوبالىق-سمەتالىق قۇجاتتامالار دايىندالۋدا. سونىمەن قاتار بۇل ستانتسيا – سوزاق اۋدانىنىڭ حالقىنا دا «كوگiلدiر وتىن» جەتكiزۋشi نەگiزگi باعىت.

كەڭەس زامانىندا جول سالىنسا، ەگەمەندiك العان سوڭ ەلiمiزدiڭ تۇكپiر-تۇكپiرiنە گاز قۇبىرى تارتىلىپ وتىر. بۇل اۋىل حالقىنىڭ تiرشiلiك دەڭگەيi ساپاسىن ارتتىرۋعا مۇمكiندiك بەرەدi, ونەركاسiپ پەن اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ جاڭا نىساندارىن دامىتىپ، قازiرگiلەرiن جاڭعىرتۋعا، شاعىن جانە ورتا بيزنەستi وركەندەتۋگە سەپتiگiن تيگiزەدi. بiزدiڭ وسىنداي باقىتقا كەنەلەتiنiمiز اتا-بابالارىمىز – ۇلى دالانىڭ ۇرپاقتارىنىڭ ويىندا دا بولماسا كەرەك»، – دەگەن بەيبiت باكiرۇلى «قازترانسگازدىڭ» ەلدi مەكەندەرگە گاز جەتكiزiپ بەرۋدەگi زور ۇلەسiن اتاپ ءوتiپ، العىس بiلدiردi.

مۇنان سوڭ ماڭعىستاۋ، اقتوبە، قىزىلوردا جانە وڭتۇستiك قازاقستان وبلىستارى اۋماعىنان وتەتiن گاز قۇبىرىنىڭ تۇگەل سالىنىپ بiتiپ، ونىڭ بويىنداعى 500-دەن استام ەلدi مەكەننiڭ كەزەڭ-كەزەڭiمەن ينفراقۇرىلىم يگiلiگiن كورەتiنiن مالiمدەگەن ق.شارiپباەۆ قازاقستاندىق گازدىڭ كەلەشەكتە قىتايعا ەكسپورتتالاتىنىن دا جاسىرمادى. «قازiر «بەينەۋ-بوزوي-شىمكەنت» ارقىلى ەلiمiزدiڭ باتىسىنان وڭتۇستiگiنە قاراي 7 ميلليارد تەكشە مەترگە دەيiن «كوگiلدiر وتىن» تاسىمالداي الامىز. بۇل ۇدەرiس 7 قاراشادان باستالدى. ءسويتiپ، باتىس پەن وڭتۇستiك وڭiرلەردiڭ اراسىن قوستىق. وقو قانشاما جىل كورشi مەملەكەتتiڭ گازىنا تاۋەلدi بولىپ، قينالدى. ەندi سول تاۋەلدiلiكتەن تولىق ارىلدىق دەپ اۋىز تولتىرىپ ايتا الامىز. ونىڭ ۇستiنە گاز – وزiمiزدiكi, ياعني باعاسى بۇرىنعىداي شارىقتامايدى، حالىقتىڭ ءال-اۋقاتى ەسكەرiلەدi. «قاراشا، جەلتوقسان مەن سول بiر-ەكi اي» دەپ اباي اتامىز ايتپاقشى، اۋىلدا تۋىپ-وسكەندiكتەن، قىس مەزگiلiنiڭ ازابىن بiر كiسiدەي بiلەمiن. باياعىدا مالدىڭ قيىنا جىلىنۋشى ەدiك، كەيiن كومiرگە كوشتiك. شۇكiر، گازعا دا قولىمىز جەتتi. بۇل قالا مەن اۋىل تۇرعىندارىنىڭ الەۋمەتتiك جاعدايى تەڭەلگەنiن اڭعارتادى. «اۋىلعا گاز كەلدi – جاز كەلدi» دەگەن – وسى!» دەدi ول. باس ديرەكتوردىڭ سوزiنە سەنسەك، «شالدار» اگتس-نىڭ قۋاتتىلىعى بايدiبەك، سوزاق اۋداندارىنان بولەك جامبىل وبلىسىنىڭ جاڭاتاس پەن قاراتاۋ قالالارىن دا قامتۋعا قاۋقارلى. ول جاقتا گاز-حيميالىق كەشەن سالىنۋدا. بۇل رەتتە قايرات قاماتايۇلى ەلباسىنىڭ اۋىلدارعا گاز جەتكiزۋ جونiندەگi تاپسىرماسى بۇگiندە 10 وبلىستا ورىندالىپ جاتقانىن جانە قۇرىلىس پەن جاڭادان اشىلعان جۇمىس ورىندارىنا جەرگiلiكتi تۇرعىنداردىڭ تارتىلاتىنىنا توقتالدى.

«كوگiلدiر وتىننىڭ» كەلۋi بايدiبەك اۋدانىنىڭ دامۋىنا تىڭ سەرپiلiس بەرەتiنiن جانە بۇل تاريحي ءساتتiڭ ماڭىزدىلىعىن سەزiنگەن اۋداندىق ارداگەرلەر ۇيىمىنىڭ توراعاسى تiلەس ارىنبەكوۆ: ء«ۇيدi بۇرىنعىداي وتىنمەن دە، كومiرمەن دە جىلىتۋعا بولادى. الايدا، تابيعي گازدى پايدالانۋ دەگەنiمiز – جايلىلىق، تازالىق، ىڭعايلىلىق، جالپى العاندا، ءومiردiڭ باسقا بiر ساپاسى. كەشە عانا «گاز تۇتىنامىز» دەپ ويلاپ پا ەدiك؟! اۋدانىمىز وبلىس ورتالىعىنان شالعاي ورنالاسقان. تەمiرجول، ءوندiرiس ورىندارى جوق. بۇل ساۋاپتى iستi ۇلت كوشباسشىسى ن.نازارباەۆتىڭ ساليقالى ساياساتىنىڭ جەمiسi دەپ بiلەمiن» دەپ اعىنان جارىلدى.

وبلىس اكiمi مەن «قازترانسگاز» اق باس ديرەكتورى «شالدار» اگتس-نiڭ تۇساۋكەسەرiنەن كەيiن شايان اۋىلىنىڭ تابيعي وتىندى تۇتىنىپ وتىرعان العاشقى تۇرعىنداردىڭ بiرi بەيسەنبەك يگiسiنۇلىنىڭ شاڭىراعىنا ات باسىن بۇردى. ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ارداگەرi بەيسەنبەك قاريانى قۇرمەتتەگەن جاۋاپتىلار بۇل وتباسىعا گازدىڭ تەگiن كiرگiزiلۋiن قامتاماسىز ەتكەن. جاسى توقساننان اسسا دا، 2002 جىلدان بەرi اۋداندىق بيلەر القاسىنىڭ توبە بيi بولىپ ەڭبەك ەتەتiن ول: «كەلiندەر وتىن، كومiر جاعىپ، كۇل شىعارىپ، ءابiرجiپ جاتاتىن. پەشتiڭ مۇرجاسى بiتiپ قالىپ، تۇتiنگە تۇنشىققان كۇندەرiمiز دە بولدى. ەندi, مiنە، ءۇيمiز تاپ-تازا، جىپ-جىلى. بەينەتiمiز الدەقايدا جەڭiلدەدi عوي. قۋانىشىمدى تiلمەن ايتىپ جەتكiزۋ قيىن» دەپ، قالىڭ بۇقارانىڭ قامىن ويلاپ جۇرگەن ازاماتتارعا iزگi تiلەگiن جاۋدىرىپ، اق باتاسىن بەردi.

ايتا وتەيiك، گازدىڭ بiر تەكشە مەترiنiڭ تاريفi قوسىمشا قۇن سالىعىن قوسپاعاندا 25 تەڭگەنi قۇرايدى. ال، ابونەنتتەرگە 27-28 تەڭگەگە تۇسەدi. مامانداردىڭ ەسەپتەۋiنشە، 100 شارشى مەترلiك ءۇيدi جىلىتۋعا جۇمسالاتىن شىعىن ايىنا 4000 تەڭگەدەن اسپايتىن كورiنەدi. «كوگiلدiر وتىنعا» قول جەتكiزۋ قۇنى قانشا؟» دەيسiز بە؟ ءاربiر ەلدi مەكەننiڭ وزiنە ءتان ينۆەستيتسيالىق تاريفi بەكiتiلگەن. ول 95 مىڭ مەن 150 مىڭ تەڭگەنiڭ و جاق، بۇ جاعىندا بولۋى ىقتيمال. بۇل تۇستا حالىقتىڭ ورنالاسۋ تىعىزدىعى ءرول وينايدى. نەعۇرلىم كوپ بولسا، سوعۇرلىم باعا تومەندەيدi.

تۇتقاباي فازىلبەك

Abai.kz