سەرحان ماليك مىرزا ابايدىڭ قارا ءسوزىن ولەڭمەن جازىپ شىعىپتى. رەداكتسياعا جولداعا حاتىندا ول بىلاي دەيدى:

قۇرمەتتى وقىرمان!

وزىمشە ىزدەنىپ، بالالار مەن جاستاردىڭ قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرىپ جانە وسى تىرەك ولەڭدى جاتتاتۋ ارقىلى ابايدى وقىتۋدا “جەڭىلدەن اۋىرعا، قاراپايىمنان كۇردەلىگە” دەيتىن قاعيدانى ۇستانامىن.

ءسىز نە دەيسىز؟..

سەرحان ماليك، قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى،

تاريحشى-تالىمگەر. قارقارالى قالاسى. 

 

v  ءبىرىنشى ءسوزى:

كەلدىم، مىنە مەن ەندى ورتا جاسقا،

ويلانامىن، وتىرىپ ءبىر باسقاشا.

ەل، مال، عىلىم باعار جاستان كەتىپ،

ويلاعان سوزدەرىمدى جازدىم حاتقا.

            جازىپ الار، وقىسىن قاجەت ەتكەن،

            اق قاعاز، قارا سيا شىعىن ەتكەم.

            بولسا ەگەر قاجەت ەمەس، وسى ءسوزىم،

            ءوز ءسوزىم، وزىمدىكى زايا كەتكەن؟!

v ەكىنشى ءسوزى:

بالا كەزدەن ەستىپ مەن ويلاۋشى ەدىم،

قازاق جاقسى، وزگە جامان باسقا ەلدىڭ.

ەڭبەك، ونەر، عىلىم-ءبىلىم دىنمەن ەمەس،

قۇر ماقتانمەن قازاعىم كوگەرمەپسىڭ!

ء“بارى انتۇرعان دەيتۇعىن ورىس، نوعاي،

ءبىز عانا ءتاۋىر حالىق، بەرگەن قۇداي…”

…جوق! ەڭبەكقور، ونەرلى، ءدىندار دا ەمەس،

قازاق ءجۇرسىڭ، بوس ماقتان سورلى ماڭداي!

v ءۇشىنشى ءسوزى:

قازاقتا بار، وتىرىكشى، جالقاۋ، قاسقوي،

ويتكەنى مالدان باسقا ويلاماس وي.

ەگىن، ساۋدا، ونەر-عىلىم مەڭگەرسە،

ەل بۇلدىرگىش ارامتاماق بولماس قوي!

            ۇقپاعان وزگە كاسىپ، عىلىم ونەر،

            قۋعانى ەت پەن ساۋىق دۇنيەلەر.

            بايعا مالشى، مالشىعا جالشى كەرەك،

            جەر داۋى، جەسىر داۋمەن جۇرگەن بەكەر!

جاقسىنىڭ ۇستىنەن ايتار ارىز،

وتىرىك كۋا بولار، بىلمەس پارىز.

ء “بيدى ەكەۋ، داۋلارىن ءتورت جاسايدى”

رۋحىنا بابالاردىڭ بولىپ قارىز.

            تورەشى توبە بيلەر سايلانسىن تەڭ،

            قازاعىم، مەنىڭ ايتقان سوزىمە سەن.

            تاققۇمار، سىبايلاس، بۇزاقىنىڭ،

            قايىرىپ ارتقا قولىن بايلاعان ءجون!

v ءتورتىنشى ءسوزى:

ءاربىرىڭ بايقاساڭ، كۇلكى ماستىق،

ماس كىسىدەن شىعادى كوپ لاستىق.

نە شارۋاسى، اقىلى، ۇياتى جوق،

ۋايىم-قايعىسىز، بۇل – توپاستىق.

            تەك ۋايىم-قايعى ەمەس، ارەكەت قىل،

            ول قايعىدان قۇتقارار، سونى ءدوپ ءبىل.

ورىنسىز كۇلكىمەنەن قايعى ازايماس،

            كۇلسەڭدە ىزاڭمەن قايعىرىپ كۇل.

ادام جىلاپ تۋادى، كەيىپ ولەر،

سەبەبىن ءبىلسىن مۇنىڭ كەيىنگىلەر،

بوسقا وتكىزگەن ومىرىنە وكىنەدى،

قۇدايسىز، قايراتسىز، ەڭبەكسىزدەر.

v بەسىنشى ءسوزى:

ىزدە ادىلەت، عىلىم، ءبىلىم، تىنىشتىق،

جامان ادەت جاساماۋعا وسىنى – ۇق.

حايۋان ەمەس، ادام دەگەن اتىڭ بار،

ماقسات ەتپە، يت تىرلىكتى ەت مانسۇق!…

v التىنشى ءسوزى:

قازاق ويلار، بولسا ەگەر ءبارى ورتاق ماڭگىگە،

“ونەر الدى – بىرلىك” دەپ بوسقا ايتار اڭگىمە.

قانداي ەلدە، قايتسە تاتۋ بولاتىنىن بىلمەگەن،

مالعا بىرلىك، ول اقىلدىڭ ءىس ەمەس-ءتى ءار كۇندە.

            “ىرىس الدى – تىرلىك” دەيدى، تىرىلىكتى بىلمەيدى،

            يتشىلەگەن تىرلىك بارىن كوبى كوزگە ىلمەيدى.

            ءوزى ءتىرى، كوكىرەك پەن كوڭىلى ولگەن اعايىن،

            قورقاق، جالقاۋ، ەز اتانىپ ىرىس تاپپاي جۇرگەنى.

كەۋدەدە جانى بولىپ تىرلىك ەتسە،

ونداي تىرلىك كەزدەسەدى، ءاربىر يتتە.

ءوزىڭ ءتىرى، كوكىرەگىڭ ءولى بولسا،

جەم بولاسىڭ اعايىن قۇرت پەن بيتكە!

v جەتىنشى ءسوزى:

ءىشىپ-جەپ، ۇيىقتاعانىڭ – ءتان قۇمارىڭ،

ءبىلۋ، كورۋ، ۇيرەنبەك – جان قۇمارىڭ.

دۇنيەنىڭ سىرىن اش، حايۋان بولما،

كورىنەر-اۋ، سوندا ادام بوپ تۋعانىڭ!

            بىلمەسە سىردى اشىپ ادام جانى،

            ارامتاماق نە كەرەك تاپقان نانى؟

            كوكىرەگى ساۋلەسىز، سەنىمى جوق،

            بىلگىشسىنەر ادامنىڭ ەڭ – نادانى.

v سەگىزىنشى ءسوزى:

بىرەۋلەر مانساپ-بيلىك، بايلىققا ماس،

ادالدىق پەن ارامدىقتى اجىراتپاس.

اقىل مەن ناسيحاتتى تىڭدار جان جوق،

ۇرى-قارى، سۇم-سۇرقيا، كەدەي ماۋباس!

            ەش نارسە مالدان قىمبات سانامايدى،

            مالمەنەن پارالاماق ءبىر قۇدايدى.

            ءتىلى-ءدىنى، ار-ۇياتى، ەل-جۇرتى –  مال،

            مال بولعاسىن، ادام ءسوزىن تىڭدامايدى!

v توعىزىنشى ءسوزى:

مەن ءبىر قازاق سىرتىم ساۋ، ءىشىم ولگەن،

جوندەرمىن دەپ قازاقتى ۇمىتتەنگەم.

بىراق، قايرات، جاستىعىم ارتتا قالىپ،

قىزىق بولماي بارادى، بۇل ومىردەن!…

            ءيا، قازاقپىن! قازاقتى جاقسى كورگەم،

            تۇڭىلگەنشە سولاردى سوڭىما ەرتكەم.

            وكىنبەيمىن، ءتۇڭىلدىم قىزىقتاردان،

            قايعى ويلاماي ارتىما مەن جونەلەم!…

v ونىنشى ءسوزى:

“بىرەۋلەر قۇدايدان بالا تىلەيدى” 

*  *  *

قارتايعاندا اسىرار، ولسەم – تۇياق،

ارتىمنان قۇران وقىر، يمان سۇراپ.

دەپ قازاقتار قۇدايدان بالا تىلەر،

جالىنىپ، جالبارىنىپ تۇرىپ-قۇلاپ.

            “بالا ءۇشىن” دەپ مال جيناپ بولار ازاپ،

            قۋلىق-سۇمدىق، كورگەنى ءتىرى – توزاق.

            مەن كورمەدىم، يتشىلەپ جيعان مالىن،

            ادامدىقپەن جۇمساعان ادال قازاق!…

ويتكەنى مال سارپ ەتىپ، عىلىم تاپپاس،

عىلىمسىز دۇنيەدەگى حالىق وڭباس.

بەينەت، كۇيىك، ىزاسى – دەگەن قالىپ،

تاپقان مالى ومىرلىك بولماس جولداس.

v ون ءبىرىنشى ءسوزى:

انت، ادالدىق، ۇياتتىڭ سىيقى كەتتى،

ۇرلىق پەن بۇزاقىلىق  دەرت ىندەتتى.

جۇرت ءبولىنىپ ەكى تاراپ بولعاندا،

جويۋعا ازعىندىقتى كىم مىندەتتى؟!

            سوزگە ەرگىش ازعىندىقتان اۋلاق بولعىن،

            ەل بۇلدىرەر وسەكشى، جەمقور مالعۇن.

            “كورسە اقشا جولدان تايار پەرىشتە”- دەپ،

            ايتاتىندار بولسا ولار، ءوزى ساتقىن!…

v ون ەكىنشى ءسوزى:

جاقسىلىق نيەت ەتسەڭ جوق جامانى،

يماننىڭ دا بولادى، ەكى امالى.

نانىم مەن بەرىك سەنىم سەرىك ەتىپ،

سالعىرتتىقتان ارىلار شىن يماندى.

            سىرت ءپىشىنى يماندى، باسىنا سالدە وراسا،

            قۇران وقىپ، بەت سيپاپ كوپشىلىكتى توناسا.

            ەسكەرۋسىز، كۇزەتسىز يمانى ونىڭ بولمايدى،

            ادالدىقپەن دىنىنە جانى اشىپ تۇرماسا!…

v ون ءۇشىنشى ءسوزى:

يمان دەگەن – اللاعا شەكسىز سەنىم،

سول سەنىمدى اقىلمەن دالەلدەگىن.

كىتاپ وقى، مەيلى موللا ايتسىن،

عىلىممەن يماندى بەرىكتەگىن.

“قۇداي ءبارىن كەشەر” دەپ ەركىنسىمە،

            اباي بول، ەسەپ جاسا ءار ىسىڭە.

جالعان اقىل، كەڭەسشىدەن اۋلاق بول،

            اقىل ايتقىش بارىپ كەلگەن كىسى مە؟!

v ون ءتورتىنشى ءسوزى:

قازاقتا بار جامان ادەت “ايدا باتىر!”

ەلىرتىپ قىزدىرادى-اۋ، قۇداي اتقىر.

جىگەر، قايرات، ارى از، ارتتى ويلاماس،

كوپىرىپ ماقتان سوزگە ەرىپ جاتىر…

            قازاقتا ادام بالاسى، اقىلسىزدان ازبايدى،

            جىگەر، قايرات، بايلامى ونىڭ بەرىك بولمايدى.

            قايراتى مەن ارى از جاماندىققا ىلىكسە،

            قايتا ءمىنىپ قايراتقا بويىن جيىپ المايدى.

v ون بەسىنشى ءسوزى:

دۇنيەدەن قىزىق ىزدەۋ ەكى ءتۇرلى،

ەستى ادام قۇمارلانىپ كەزگەن ءتۇزدى.

ەسەر كىسى بايانسىزعا  قۇشتار بولعان،

يتقورلىقپەن وتكەننەن كۇدەر ءۇزدى.

            ءار ىسكە قىزىقپاقتان قۇمار تۋار،

            قۇمارلىقتىڭ وزىندىك دەرتى بولار.

            اتادىم سول دەرتتى، مەن ماستىق – دەپ،

            كەسىرىن ەسەر ەمەس، تەك ەستى ۇعار.

بولام – دەسەڭ ەستىلەر قاتارىندا،

ەسەپ جاسا ءار كۇنىڭە جاتارىڭدا.

وكىنىشسىز وتسە ەگەر ءاربىر ءساتىڭ،

ۇمىتپەن قارا تاڭنىڭ اتارىنا!..

v ون التىنشى ءسوزى:

قۇلشىلىعى لايىق پا، قۇدايىنا،

قازاق مۇنى وزىنەن سۇرايدى ما؟

ەلمەن بىرگە جىعىلىپ تۇرسا بولدى،

ساۋدالاسار اللامەن سۇمپايى دا!…

            الەك  بولماس ىزدەنىپ ۇيرەنۋگە،

            ادەتتەن جامانشىلىق جيرەنۋگە.

            “بىلگەنىم، وسى”- دەپ بۇلدانادى،

            قۇلقى از، ءتىل مەن ءدىندى مەڭگەرۋگە.

v ون جەتىنشى ءسوزى:

اقىل، قايرات، جۇرەكتەر تالاسىپتى،

ونەرلەرىن كورسەتۋگە ساناسىپتى.

ءاربىرى قۇمالاعىن تورتتەن قويىپ،

مەن مۇنداي، سەن سوندايلاپ بال اشىپتى.

            تىڭداپتى سوزدەرىن عالىم زەرەك،

            “ادامعا سەن ۇشەۋىڭ تەگىس كەرەك.

            بويىنان ءبىر ادامنىڭ تابىلعانى،

            لايىقتى بولار” – دەپ بەرگەن دەرەك.

v ون سەگىزىنشى ءسوزى:

ادامداردا كەزدەسەر كەربەز قىلىق،

جاساندى، ءىشى-سىرتى تۇنعان بىلىق.

اقىل، عىلىم، ار مىنەز ولاردا جوق،

مۇنىسى ماسقارا مەن اقىماقتىق!…

            ادامنان ادام وزسا داۋلەتىمەن،

            جاساندى سىرت ءپىشىنى ساۋلەتىمەن.

            ادام بولۋ وعان قايتا ءبىر قيىن ءىس،

            كەر، كەردەڭ، كەربەز كەتسىن ءوز بەتىمەن!

v ون توعىزىنشى ءسوزى:

ادام تۋماس اتا-انادان ەستى دەگەن،

“جۇرە – كوسەم، بولادى سويلەپ  شەشەن”.

ءار ەستىلىك جەكە ىسكە جارامايدى،

“جاقسىنى ۇق، جاماننان جيرەن!” دەر ەم.

            ۇرپاعىم، بولماعىن – اقپا قۇلاق،

            ءسوزىن تىڭدا، ەستىنىڭ قايتا سۇراپ.

            ەستىگەندى تۇشىنىپ ۇيرەنبەسەڭ،

            تابىلماس بۇل ومىردەن ساعان، تۇراق.

v جيىرماسىنشى ءسوزى:

ويلانشى تاماق، ويىن، كۇلكى، ماقتان،

كەربەزدىك، توي-تومالاق، قاپتاپ جاتقان.

ءبارىنىڭ تۇرلاۋسىزىن تۇسىنبەي مە،

كوڭىل قۇلاپ، كوز كورىپ، ءدامىن تاتقان؟!

            جالىعۋ ويلى ادامنىڭ قاسيەتى،

            جالعاندىق بۇل ءومىردىڭ قاسىرەتى.

            قىزىقتار بايانسىز ارتى شولاق،

            بۇل وزگەرمەس تاعدىردىڭ قۇدىرەتى.

v جيىرما ءبىرىنشى ءسوزى:

ماقتاننان امان بولماق – ءبىر قيىن ءىس،

ماقتانار بولادى ەكەن – ەكى ءتۇرلى ءىس.

اتادىم: ۇلكەندىك پەن ماقتانشاقتىق،

اجىراتىپ ۇعام – دەسەڭ ىزىمە ءتۇس.

            ۇلكەندىك ءار كەسەلدەن اۋلاق تۇرار،

            وزىنەن، ءوز ىشىنەن ەسەپ سۇرار.

            دەگىزبەيمىن، دەمەسىن – مەنى جامان.

            دەگەن اقىل، ارىمەن ارتىق – ولار.

ماقتانشاق – مەنى عانا “دەسىن” دەيدى،

ۇمىتىپ “دەمەسىنگە” قام جەمەيدى.

ماقتانشاقتىڭ بۇل ايتقان ءۇش ءتۇرى بار،

ايتۋعا سونى كومەي بۇلكىلدەيدى.

            بىرەۋى جات ماقتارلىق ماقتان ىزدەر،

            ونى – ادام، بىراق نادان دەدىك بىزدەر.

            ەكىنشىسى ماقتانارلىق ءوز ەلىندە،

            تولىق نادان، ادامدىق از بىلسەڭىزدەر.

ولار ويلار ەل، جۇرتىما ماقتالسام دەپ،

باي، باتىر، قۋ نەمەسە ول پىسىق – دەپ.

قوستامايتىن وزگەلەردەن ماقتان قۋعان،

ادام ەمەس، ناداننىڭ دا نادانى  كوپ!…

v جيىرما ەكىنشى ءسوزى:

قازاقتىڭ كىمىن كوردىك، قادىرلەيتىن،

بايلارى ما، قادىر تۇتىپ باس يزەيتىن؟

ءوز مالىنىڭ ەركى ونىڭ وزىندە جوق،

مال ەمەس تاپقاندارى جەمتىك دەيمىن.

            بولىس پەن ءبيى بار ما، قۇرمەتتى،

            قۇدايدىڭ ءوزى بەرگەن قۇدىرەتتى.

            ساتىپ العان بولىستىقتى باسىن ۇرىپ،

            جوعالتقان بيلىكتەردەن قاسيەتتى!…

سىيلارمىن، وندا تاۋىپ مىقتىلاردى،

قاپ! ولار دا جامانشىلىق ۇقتى تاعى.

ادىلەتتى، ۇياتتى، ەستى ىزدەپ تاپپادىم،

باسىم تۇر قۋلىق، سۇمدىق ارام جاعى.

            قۇرمەت ەتسەم، عارىپ-قاسار، بيشاراعا،

            مومىن ەمەس، مىنبەسە دە تۇيە-نارعا.

            مىنەرلىك ەگەر وندا جايى بولسا،

            بىردەمەنى ەپتەپ ىلمەك ولدا قولعا.

ەندى قالدى-اۋ، اقىرى سۇم مەنەن قۋ،

كوڭىل قالدى ومىردەن سەپكەندەي سۋ.

ءوزى قۇرتتاپ، شاشىلسا بولىس-بيلەر،

مەنىمەن ماڭگى كەتسىن، مەن ىشكەن – ۋ!…

v  جيىرما ءۇشىنشى ءسوزى:

قازاقتى وڭدىرمايدى قۋانىش پەن جۇبانىش،

كورسە بولدى وزگەلەردەن وزىندە جوق جامان ءىس.

و، قۇدايىم، بۇل سۇمدىقتان ساقتاسىن! – دەپ،

ادال كوڭىل، شىن نيەتپەن تارتپايدى-اۋ، ءىش!…

            قۋانادى وزگەدەگى جاماندىققا يلانىپ،

            وزىنىكى ودان ازداي، جاتپاس وعان قينالىپ.

            ناداندىعى اسسا ءبىتتى، وزگەنىكى – وزىنەن،

            “ارتىق ساناپ”، ال، كوپىرەر جينالىپ.

جۇبانىشى وزدەرىنە “كوپپەن كورگەن ۇلى توي

ساسىپ وتىر كوپشىلىك، سەن دە ساسىت جۋما، قوي!”

كوپ اداسسا، ىققان قويداي ورتاسىندا سەن كەتپە،

اداسپاۋعا، دارالاردان ۇقساشى ءبىر اقىل-وي!

v  جيىرما ءتورتىنشى ءسوزى:

ءبىزدىڭ قازاق ۇقسامايدى وزگە جۇرتقا،

ءىرىتىپ ىشتەي جەگەن جەگى قۇرت تا؟!

جەر جاھاننىڭ قورى بولىپ قالما، ەلىم،

جىگەرىڭدى بۇكپە ىشىڭە، شىعار سىرتقا!…

            ءناسىپ پەن جاۋدى ىزدەمە، ورتامىزدان،

            ءار ادام وي ويلاسىن اسىپ قىردان.

            جاقىن كەتىپ، جات سەنى جارىلقاماس،

            كەساپات ارقاشاندا سىرتىمىزدان!؟

v  جيىرما بەسىنشى ءسوزى:

مال اياما، بالاڭدى وقىت، مىرزا،

“يت قازاق”بوپ قالماسىن ورتامىزدا.

ءار تاراپتىڭ ونەرى مەن ءتىلىن ءبىلىپ،

ارسىزدانىپ جالىنباي ءجۇرسىن، ول دا!

            ءتىلىن ءبىلسىن، ورىس، ءشۇرشىت باسقا ما،

            بەتتەن قاعىپ “ ونى قوي ” دەپ جاسقاما؟!

            قورىق قۇدايدان، پەندەلەردەن ۇيالعىن،

            ونسىز دا سەن، مال شاشقىشسىڭ باسقاعا!

v  جيىرما التىنشى ءسوزى:

ناداندار قۋانباسقا قۋانادى،

رەنجىپ، ۇيالماستان ۇيالادى.

اقىماقتىق اسەرى دەندەپ كىرىپ،

ادەت قىلعان، كىم ونى قيا الادى؟!

جۇيرىك ات، قىران تازى كىمدە بولماس،

            ويلاماڭىز، ارتىندا كىمنىڭ قالماس؟!

            تىرلىكتە پەندەلەرگە ءبارى قاجەت،

            بىراق ول، اقيرەتتىك جولداس بولماس!…

v  جيىرما جەتىنشى ءسوزى:

        (سوكرات حاكيمنىڭ ءسوزى)

اللانىڭ  بەرگەن بىزگە اقىلى بار،

ادامنان ارتىق ەمەس، جانى بارلار.

بولاشاق، وتكەنى مەن بۇگىنگىسىن،

ويلاسا، ادام بولىپ ول تابىلار.

            وي مەن سانا بەرمەگەن ماقۇلىققا،

            ۇلىقتايىق، اللانى بەك ۇلىقتا.

            ادام ەتكەن اللاعا قارىزدارمىز،

            اللا ەمەس، ءبىز ءزارۋمىز قۇلشىلىققا!

v  جيىرما سەگىزىنشى ءسوزى:

ءوز كىناسىن پەندە ارتار اللاسىنا،

كۇنالى بولىپ، الدا ول قالماسىنا!

جاقسىلىق، جاماندىقتى ولشەيتۇعىن،

سەنبەيدى-اۋ، تارازىعا بارماعىنا؟!

            اللانىڭ جاراتقانى، بۇيرىعى – دەپ،

            قول قۋسىرىپ، اداسقان يمانسىز كوپ.

            جاراتۋلار بولعانىمەن قۇداي ءىسى،

            پەندەلىكتەر وزىمىزدەن بولادى، تەك!

v  جيىرما توعىزىنشى ءسوزى:

ماقال بار ىسكە تاتىر، تاتىمايتىن،

قازاق تۇگىل، قازاقتان جات ۇقپايتىن.

بىلمەستىكتەن ايتىلعان سوزدەن ساق بول،

ارزان ءسوز ويتارازى تارتا المايتىن!

“بەرمەس ساراڭ بولمايدى، سۇراۋ جەتپەس”

            دەيتىندەي ماقالى بار، ەستەن كەتپەس.

            سۇرانىپ، قالاپ العان داۋلەت قۇرسىن،

            وندايلار ەڭبەك ەتىپ تەرىن توكپەس!…

v وتىزىنشى ءسوزى:

ار مەن ەس، نامىسى جوق، كەڭ تولعاۋسىز،

بالۋان دا باتىر ەمەس، ۇلكەن ويسىز.

ادامدىق، اقىل-وي جوق، ساسىق كەۋدە،

“قۇر ماقتان” بۇرقىلدايدى ناعىز – ارسىز!

“بارىنە دە مەن دايىنداپ” ول تۇرادى،

            جالعان باتىر، كەۋدەسىن سان ۇرادى.

سەرتكە تۇرعىش، مالىنا مىرزا ەمەس،

            قۇداي دا، كوپشىلىك تە سونى ۇرادى!…

v وتىز ءبىرىنشى ءسوزى:

ەستىگەندى ۇمىتپاسقا ءتورت امال بار:

اۋەلى، كوكىرەكتە بەكىتىپ بايلاۋ بولار.

ەكىنشى، ەستى، كور، ۇلگى الىپ، ىنتالان،

ءۇشىنشى، قايتا ويلانىپ قويساڭ جارار.

            ءتورتىنشى، وي كەسەلدەن ساقتانىڭىز،

            كەز بولسا سالىنىپ قالما جالعىز.

            اقىل مەن عىلىمدى توزدىراتىن،

            كۇلكىشىل، سالعىرتتىق، بۇل – ۋايىمسىز.

v   وتىز ەكىنشى ءسوزى:

تالاپ ەتسەڭ بىلمەككە شارتتارى بار،

سەزىلمەسىن “شارت قويۋ” كوڭىلگە تار.

ىزدەنۋ –  ءبىلىمنىڭ العى شارتى،

اۋەلى، وسىنى ءبىر ۇيرەنىپ ال.

ەكىنشى:

نە نارسە، نەگە ۇيرەنسەڭ ماقسات ەتكىن،

تايدىرمايتىن جولىڭنان بولسىن ەشكىم.

ءۇشىنشى:

ءوز جولىڭدى ۇستارسىڭ بۇل ومىرلىك،

قورعاپ وتسەڭ بولادى، سونىڭ ەرلىك.

ءتورتىنشى:

پىكىرلەسسەڭ ويىڭدى ساتپا ەشكىمگە،

وزىندىك پىكىرى جوق، قورعان كىمگە؟!

بەسىنشى:

ۋايىمسىز، بەي ومىرمەن سالعىرتتىق،

ار، اقىلدىڭ دۇشپانى – دەپ وسىنى ۇق!

التىنشى:

عىلىم مەن اقىلدى مىنەز ساقتار

بەرىك بولسا ساۋىتىڭ ول تۇراقتار.

كورسەقىزار ەمەس، ول – جەڭىلتەكتىك،

قايرات عانا اقىل مەن اردى باپتار.

v وتىز ءۇشىنشى ءسوزى:

اۋليەسى – قازاقتىڭ، قولونەرمەن مال تابار،

ونەرى ونىڭ جۇتاماس، مالى جۇتار كۇن بولار

اللا بەرسە از ونەر، قازاقتىڭ كوپ كەسەلى،

از تولعانىپ وتەيىن، سودان بەرىپ ءبىر – حابار.

ال، ءبىرىنشى:

وزگەدەن ونەر قۋىپ ىزدەنبەيدى،

سۇرانساڭ ۇسىناتىن تەك ءبىز – دەيدى.

ەكىنشى:

ەرىنبەي ەڭبەك ەتپەي تويار قالىپ،

ءبىر-ەكى  ءىرى-قارا مالىن الىپ!…

ءۇشىنشى:

الدانادى، قۋ تىلگە جەتكەندەي-اق،

قازاقى ماقتانشاقتىق مىنەزگە ساپ.

ءتورتىنشى:

جارىلقاپ كەتسە بولدى، تانىس-تامىر،

قارىزبەن وتىرادى بولىپ تاقىر.

قازاقتىڭ بالاسىنىڭ ءوزى الداعىش،

الدانسا، تۇسىنبەيدى-اۋ ونى – پاقىر!

v وتىز ءتورتىنشى ءسوزى:

ادامنىڭ بالاسىنا ادامدار – دوس،

ءسوز ەتپە قىلىعىن پەندەنىڭ بوس.

ەكى ءسوزدىڭ باسىن قوسار ءبىلىمى جوق،

حايۋاندار قاتارىنا ولاردى قوس!

            ءبىر اقىلعا سىيمايدى، قاتار ەكى وي،

            نە تىرلىك، نە اقيرەت ويلانىپ قوي!

            بالاسى ادامداردىڭ ءبارى بىردەي،

            جان دەنەگە، سەن ومىرگە قوناقسىڭ عوي.

ادامعا سەنگەن پەندە مۇرتتاي ۇشار،

قۇدايعا سەنگەن قۇلى قۇستاي ۇشار.

كورسەقىزار، كۇندەستىك پەن بىلمەستىك،

كاپىرلىككە بولدىرادى، ناق دۋشار…

v وتىز بەسىنشى ءسوزى:

قاجى بولعان نەشە دۇركىن ەكى بەيباق،

بارىپتى-مىس، ءبىر اللاعا تەڭ ارۋاق.

بۇيىرىپتى بىرىنشىگە توزاق ورىن،

ۇسىنىپتى ەكىنشىگە كەڭ – ۇجىماق.

            تارتىنىپتى ءبىرىنشىسى تام توزاقتان،

            شىقپاي قويماس دەمەڭىز ول – قازاقتان.

            قاجى بولىپ سونىمەن مەندە بارعام،

            دەپتى “العىز انىقتاما” ءتىرى جاقتان؟!

ابايدىڭ سوزىنە ءبىر مىسال ەتتىم،

كەشىرە گور، ءبىر اللا ارتىق كەتتىم.

راس پەن جالعاندىقتى  ايىراتىن،

ۇكىمىڭە ءادىل بەرەر، تاعزىم ەتتىم!

v وتىز التىنشى ءسوزى:

ۇياتسىزدا بولمايدى ەشبىر يمان،

ۇياتسىزعا ۇيالىپ مەن قينالام.

“ۇياتسىزعا ۇياتتى” مەنى سوككەن،

كەزدەسەدى-اۋ، ومىردە كوپ “يت-ادام”!

            ۇيالماسقا ۇيالۋ اقىماقتىق، جاماندىق،

            ۇيات ىسكە – ۇيالماۋ، بارىپ تۇرعان ناداندىق.

            شاريعات، اقىل جانە ابيۇرعا جات،

            “شىن ۇياتتىق، مىنە، وسى” – دەپ اتادىق…

v وتىز جەتىنشى ءسوزى:

ءار ءسوزى قالدىرمايدى ەش بەيتاراپ،

مەنداعى كوزبەن شولىپ شىقتىم قاراپ.

تۇسىنىكسىز، تۇيسىكسىز قالماس ءۇشىن

ءوزىڭ دە قايتا وقىشى، كوزى قاراق!…

            “…بولمايدى، شىراعىم كوپتە اقىل،

            سالماقتاپ ءسوزىمدى، كورشى ماقۇل.

            ەبىن تاپ تا، جونگە سال – دەپ ايتامىن،

            ادامدىققا قارىزدار مەن وتكەن – ۇل.

v وتىز سەگىزىنشى ءسوزى:

عاشىق بولۋ، قۇلاي ءسۇيۋ،

ۇيرەنۋدىڭ ءتىلى بىرەۋ – ماحاببات.

ماحابباتسىز – اقىل، قايرات،

وي، تىلەكتىڭ ءبارى جات.

اتا-اناسى، قۇربى-قۇرداس، ۇستازى،

قويسا يگى بالالارعا – بار تاراپتان، ءبىر تالاپ!

ءيا، ۇعىن ادامزاتقا ءۇش قاس بار:

ناداندىق – ءبىلىم، عىلىم ۇقپاعاننىڭ كەسەلى،

ەرىنشىكتىك – تالاپسىز، ەز، ۇياتسىزدىق اسەرى.

دەپ تۇسىنگىن ادامزات وسى، مىنە، ءۇش دۇشپان،

زالىمدىق تا ادام ەمەس حايۋان بولۋ دەگەن-ءدى…

v وتىز توعىزىنشى ءسوزى:

ار، نامىس، تاباندىلىق ازدى بىلەم،

الداۋ مەن دۇشپاندىلىق نيەت كىلەڭ.

شىن پەيىل مەن راس كەيىس بىزدە جوق،

زامان ەمەس، ادام ازعان دۇربەلەڭ…

            سالتىمىزدىڭ جيرەنەر توزىعى بار،

            ويلان، بىراق توزبايتىن وزىعى بار.

            “ەكى اققۋعا ءبىر باسشى بولا بىلگەن”

            نامىسقور جىگەرلىلەر قازاقتا بار!…

v قىرقىنشى ءسوزى:

قازاق ولسە “جاقسى ادامعىپ”  شىعارار،

تىرىسىندە ءىلىپ الار جاقسىسى جوق، ءپىرادار.

كورسەقىزار، كۇندەسشىل، وتىرىكشى،

ول ون ەمەس، ءتىپتى جۇزدەپ، مىڭداپ بار!

v قىرىق ءبىرىنشى ءسوزى:

قازاققا اقىل بەرەم، تۇزەيمىن – دەپ،

ويلانىپ، قارسى تۇرار ورتادا كوپ.

يا، قورىقپاي، نە پارا الماي تۇزەلەر مە،

بولماسا باي-قۋاتتى، زور وكىمەت!…

v قىرىق ەكىنشى ءسوزى:

قازاقتا جاماندىققا بولسا ءۇيىر كوپ،

بىلەرسىز، ول جۇمىسى جوقتىعى – دەپ.

“جۇمىسى – جوق، قارنى – توقتار ازادى”

وسيەت ەتتىم، قازاعىم، قامىڭدى جەپ!

v قىرىق ءۇشىنشى ءسوزى:

اقىلدى ادامدا بار – ويتارازى،

ولشەممەنەن بولادى، كوپ پەن ازى.

ولشەۋىن ءبىلىپ قويشى، ءبىر كەرەك ءىس،

ولشەۋسىزدەن كوبىندە بوق شىعادى!

v قىرىق ءتورتىنشى ءسوزى:

ەڭ جامان ادام  بولار – ول تالاپسىز،

قۇر تالاپپەن جۇرسەڭىز، ءسىز داراقسىز.

اۋەلى كوكىرەكتى تازارتقان ءجون،

اقىل مەن قايرات قوسىپ بۇلتالاقسىز!

v قىرىق بەسىنشى ءسوزى:

ادامشىلىق باستاۋى، ول – ماحاببات،

جان دۇنيە تابادى، سودان ءلاززات.

ماحابباتسىز بولادى، دۇنيە – تۇل،

دۇنيەنىڭ بار اسىلى تەك – ماحاببات.

سەرحان ماليك

Abai.kz