كەشە جۋرناليست، اقىن مىرزان كەنجەبايدىڭ "الاشتىڭ جاۋى - "كازاشكالار" دەگەن (http://abai.kz/post/view?id=5246) اتاۋمەن بۇگىنگى قازاق قىزدارىنىڭ قوعامداعى كەسكىن-كەلبەتىن سىناعان ماقالاسىن جاريالاعان ەدىك. سول ماقالاعا قاتىستى جۋرناليست، جازۋشى گۇلجان ءىزتايدىڭ دا ايتارى بار ەكەن.

قازاقتىڭ قاسىرەتى – وزەگىن جوعالتقان ۇلتجاندىلىعىندا!

ەڭ الدىمەن ۇلتجاندىلىق دەگەنگە تەرەڭىنەن ءۇڭىلىپ قارايىقشى. ول ۇلتىن ءسۇيۋ دەگەنگە سايادى. ونىڭ ارتىندا ءوز ەلى مەن جەرىن، ءتىلىن، ءداستۇرىن، وتباسىن، سونىڭ ىشىندە اكە-شەشەسىن، ءىنى-قارىنداسىن، قۇداي قوسقان جارىن، بالا-شاعاسىن ءسۇيۋ دەگەنىمىز عوي.

وسى ۇلتىڭىزدان قانداي دا ءبىر كەمشىلىك كورسەڭىز، سول كەمشىلىكتى كەسىپ الۋعا اسىعۋدىڭ قاجەتى بار ما؟! قولىڭىزعا شىققان جارانى ەمدەپ اۋرە بولماي، كەسىپ تاستاۋ دۇرىس دەگەنمەن بىردەي عوي. كەسىلگەن قول قايتادان جالعانبايدى، «نەگە ءۇيتتىم» دەپ جىلاعانمەن قالپىنا كەلمەيدى. ءومىر ءسۇرۋ ءۇشىن سۇيۋدەن بولەك، الدى-ارتىڭدى ولشەپ ءجۇرۋ دە كەرەك. جاۋدان گورى دوس ىزدەۋ، كەدەرگىدەن گورى دۇرىس جول ىزدەگەن دۇرىسىراق. ءسىز ايتىپ وتىرعان «كازاشكا» قاي ساناتتاعى قازاق قىزدارى ەكەنىنە كوزىم جەتىپ وتىرعان جوق. قىزمەتتەگى حانىمدار ما، جوعارى وقۋ ورىندارىنداعى ءبىلىم ىزدەگەن قىزدار ما، وتباسىن قۇرىپ ۇلگەرىپ، بالا تاربيەلەپ وتىرعان ايەلدەر مە، الدە ومىردەن جولى بولماعان بويجەتكەندەر مە؟ تاقىرىپ تىم شاشىراڭقى جانە زەرتتەۋسىز دابىرا اڭگىمەنىڭ جەلىسىندە جازىلعان ماقالا عوي دەيمىن. دەگەنمەن، كوپكە توپىراق شاشپاي تۇرىپ، ايەلدەر تاقىرىبىنا ويلانىپ قالام سالعانىڭىز ءجون بولار ەدى. ءدال ءسىز ايتقانداي قوعامنىڭ بارلىق قيىن جۇگىن ايەلدىڭ موينىنا ارتىپ بەرە سالعانداي عىپ ەر ازاماتتىڭ موينىنا وسى اۋىرلىقتى تۇگەل اۋدارا سالۋ ادىلەتسىزدىك بولار. ايەل قاۋىمى قوعام الدىنداعى ءوز مىندەتىنەن قاشقاقتامايدى، قايتا كەرسىنشە، وسى ورتاق ماسەلەگە وي تاستاپ، كەڭەسۋگە، ءتۇيىنىن شەشۋگە ۇمتىلادى. 

شىنتۋايتىنا كەلگەندە ىشتەن كۇيدىرەتىن جايت تەك ايەلدەردىڭ جەڭىل جۇرىستىلىگى ەمەس ەر جىگىتتەردىڭ دە بۇزاقىلىققا، جۇرگەنسىزدىككە ۇرىنۋى تاعى بار. تارازىنىڭ ەكى باسىنا سالىپ، تەڭەستىرىپ جاتۋدىڭ قاجەتى جوق. بۇل تاقىرىپ تالاي ءجۋرناليستتىڭ جۇيكەسىن توزدىرعان، تالايدىڭ نامىسىنا تيگەن، ىشتەن كۇيىندىرگەن. وتباسىندا قىزدارىن قۇلىپتاپ وتىرسا دا، ءدال سول قىزى جەڭىل ءجۇرىستى بولىپ كەتكەن جاعدايلار كەزدەسەدى. ۇلدى قۇرىقتاپ قىسىپ، ميىن شۇقىپ كۇندە مىجىپ اقىل ايتسا داعى ءبىر ەسۋاستىقپەن قىلمىسقا بارعاندارى دا بولادى. نەگە ولاي دەرسىز؟ ادام بالاسى جاراتىلعاننان وزىنە عانا ءمالىم، وزىنە عانا قىزمەت قىلاتىن سانا-سەزىمى بولماي ما؟!. ەندەشە بار ماسەلە سانا-سەزىمدە، دۇنيەنى تانۋ تۇسىنىگىندە. وسىعان كەلگەندە اتا-انانىڭ بەرگەن تاربيەسى بولۋ كەرەك دەسەمىز. ءجونى ءتۇزى تاربيە بەرگەن بولعانىمەن تولىق جەتكىزە الماعاندار بار. ال، ەگەر تاربيە بەرەرلىك اتا-اناسى دا بولماسا شە؟ ونداي بالانى جارامسىز زاتتاي كورىپ قوقىسقا تاستاعىڭىز كەلە مە؟!.. ويتە الماسپىز. ادام – بۇيىم ەمەس. ادام – تۇلعا. ول يا قىزمەتكەر، يا قارا جۇمىسشى، يا قىلمىسكەر بولسا دا ايتەۋىر قوعامنىڭ ءبىر شەتىندە جۇرەتىن ادام. عاسىرلار بويى ىرگەمىز مىقتى، ەلدىگىمىز مىعىم بولسا دەپ ارمانداعاندار قىلمىسكەرلەرمەن بىردە قىلىشپەن، بىردە قالاممەن كۇرەسىپ كەلە جاتىر.

دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، اتا-اناسىنىڭ قامقورلىعىنسىز قالعان بالالار اراسىنان قىلمىسكەرلەر، ناشاقورلار مەن ءتانىن ساتۋشىلار (قىزدار دا، ۇلدار دا) ءجيى شىعادى. ال، قوعام بۇل ىندەتتىڭ الدىن الۋ ءۇشىن نە ىستەپ جاتىر؟ جەتىمدەر ءۇيىن جوق ەتىپ، وتباسىلىق تاربيەگە كوشۋگە نيەت بىلدىرۋدە. اتا-انالىق تاربيە بەرۋ ءۇشىن جەتىم بالالاردى وتباسىلار اسىراپ السىن دەپ ۇندەۋ ايتۋدا. سونىڭ بەل ورتاسىندا جۇرگەندەردىڭ بىرەگەيى – ارۋجان ساين. نامىسىمىزعا تيگەن ءبىر دەرتتەن ايىعۋدىڭ جولىن كورسەتىپ وتىرعان وسى «كازاشكا». سىرتىنا ەمەس، ىشىنە ۇڭىلسەڭىز اجەپتەۋىر تۋرا جول كورسەتىپ وتىرعانىن ءبىلۋ قيىن ەمەس. وسى باستامامەن مىڭداعان جەتىم بالالار وتباسىلى ۇيدە تاربيەلەنىپ جاتىر. جەتىم بالانى تاربيەگە الۋدىڭ ءوزى ۇلكەن ەرلىك. ال ەندى ءوز بالاسىنىڭ تاربيەسىن ۋىستاپ شىعارىپ العاندارعا نە ايتارسىز؟ قازىردە بالاسىن ءوزى عانا تاربيەلەپ وتىرعان جالعىزباستى ايەلدەر كوپ. ولاردىڭ كۇيەۋدەن ايرىلىپ-اجىراسىپ كەتكەنىن تالقىلاپ، اقىل ايتۋ ارتىق اڭگىمە. مەرزىمىنەن كەش سەرمەلگەن قولمەن تەڭ. ال ەندى ولاردىڭ بالالارىنىڭ تەگى، قىزعا، ۇلعا وزىنە لايىق تاربيە بەرۋ ماسەلەسى وزەكتى بولىپ تۇر. قانشاما ۇل بالالار تەك ايەل تاربيەسىمەن شەكتەلىپ، ەركەككە ءتان مىنەزدى قالىپتاستىرا الماي قالعان. بالعا ۇستاپ، شەگە قاعا المايتىن، «از ءسوز التىندى» بىلمەيتىن، ەڭ سوراقىسى تەگىن تانىمايتىندارى قانشاما. كۇيەۋىمەن اجىراسقان ايەل 5 جاسار بالاسىن ۇرىپ جاتىر: «اكەسىنە تارتقان قۋ نەمە! اكەسى جوق جەتىمسىڭ! قانىپەزەر اكەڭنەن قورلىق كورىپ ەم، ەندى سەن كورسەتەرسىڭ ماعان كۇيىكتى! كۇيدىرگى شە، كۇيدىرگى!». وسى ەپيزوت ەرىنە رەنجۋلى تالاي ايەلدىڭ باسىندا بار. بالاعا تەگىن جامانداۋ جانە ونىڭ دا جاقسى ادام بولاتىنىنا كۇمانمەن قاراۋ. ارينە بۇل تاربيە جاقسىلىققا اپارمايدى. بالانىڭ بولاشاعىنا ۇلكەن ءۇمىت بەرىپ، اتا-تەگىن ماقتاپ، كەۋدەسىنە ەركىندىك، شابىت، تۇلعا بولىپ قالىپتاسۋعا نىق سەنىمدىلىك ۇيالاتا وتىرىپ تاربيەلەۋ كەرەك-اق. سول سارا جولدى كورسەتۋگە كىم بار ەكەن؟! 

زيالى قاۋىم – قوعام دەرتىمەن قالاممەن كۇرەسەتىن توپ. وسىندا جازىلعان وزەكتى ماسەلەلەردى جوعارىدا ايتقان جەڭىل جۇرىستىلەر وقىپ، ءتۇيىن شىعارادى دەي المايمىن. بۇل ماقالانى وقيتىن ءوزىمىزدىڭ زيالى قاۋىم عانا. بىراق، زيالىلار الدىندا ۇلكەن مىندەت تۇر. قايتسەك قانا جەڭىل جۇرىستىلەردىڭ سانىن قىسقارتامىز؟ نە شارا جاساۋعا بولادى؟ ارينە، ول ءۇشىن الدىمەن، وزەگى كەمىرىلىپ بىتكەن ۇلتجاندىلىقتى جانداندىرۋ كەرەك. كوركەم ادەبيەت. كينو. مادەني شارالار. ۇندەۋلەر. قاراپ تۇرساق قۇرال جەتەرلىك. تەك نيەت كەرەك. بۇل ورايدا ەشكىمنىڭ نامىسىنا ءتيىپ كەتپەي، اربانى دا سىندىرماي، وگىزدى دە ولتىرمەي الىپ وتەتىن جان جاقتى ويلاستىرا الاتىن ءبىلىم كەرەك. قانە، ەندەشە، ۇلدى «ناعىز ەركەك»، قىزدى «ناعىز ايەل» ەتىپ تاربيەلەۋگە ات سالىسايىق!

گۇلجان ءىزتاي, جۋرناليست، جازۋشى

Abai.kz