بىردە وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسى «وتىرار» اۋدانىنداعى «ازات» قوزعالىسىنىڭ جەتەكشىسى سەيسەنباي احمەد «شىمكەنتتەگى «دوستىق» قوناق ۇيىنە بارايىق دوس كوشىم كەلىپتى» دەدى. سول جەردە دوستى ءبىرىنشى رەت كوردىم. كەلگەن ماقساتى،  دەموكراتيانى قازاق تىلىندە وقىتۋ ماسەلەسىمەن كەزدەسۋ وتكىزۋ ەكەن. ماقسات-مۇددەمىز ءبىر بولعاندىقتان سودان بەرى بىرگە كەلەمىز. ۋاقىت نە دەگەن جىلدام.

قازاقستانداعى ەڭ قارت العاشقى ساياساتكەردىڭ ءبىرى دوس كوشىم 60 جاسقا تولىپ وتىر. مەنىڭ بىلۋىمشە، ونىڭ جاسى ساياسي وڭىردە جۇرگەن كوپ ادامداردان كىشى دە بولار، بىراق ساياسي-قوعامدىق ومىرگە ارالاسۋى، ساياسي ۇيىمدار مەن باسقا دا قۇرىلىمداردى ۇيىمداستىرىپ، ومىرگە اكەلۋ جاعىنان  /العاشقى ۇيىمداستىرعان قوعامدىق بىرلەستىگى – «انا ءتىلى» قوعامى – 1988 جىلدىڭ 14 قاراشاسىندا ومىرگە كەلگەن/ العاشقىلاردىڭ ءبىرى دەپ بىلەمىن. مەنىڭ ونىمەن جاقىن ارالاسا باستاعانىما جيىرما جىلداي بولدى، سوندىقتان دوستىڭ ء وزىم بىلەتىن بىرنەشە ەرەكشەلىكتەرىن ايتىپ وتكىم كەلەدى.

دوستىڭ باسقا ساياساتكەرلەردەن بولەكتەۋ ءبىر ەرەكشەلىگى – «العاشقى» بولۋ، ۇنەمى بەلگىلى ءبىر ساياسي، قوعامدىق شارالاردىڭ باسىندا ءجۇرۋى. قازاقستانداعى ەڭ العاشقى ساياسي پارتيا – قازاقستان سوتسيال دەموكراتيالىق پارتيانى قۇرىپ /1990 جىلى  مامىر ايىندا/ جانە سول پارتيانىڭ تەڭ توراعاسى بولۋى – توتاليتارلىق كەزەڭدەگى كومپارتياعا، ونىڭ يدەولوگياسىنا اشىق قارسى شىعۋ جانە دەموكراتيا ينستيتۋتتارىنىڭ ءبىرى، كوپپارتيالىق جۇيەنى ومىرگە اكەلۋ بولىپ تابىلادى. ال 1991 جىلى ازاماتتىق «ازات» قوزعالىسى توراعالارىنىڭ ورىنباسارى بولىپ سايلانىپ، العاش رەت ۇلتشىلدىق پەن دەموكراتيانىڭ اراسىن بىرىكتىرۋگە كۇش سالدى دەۋگە بولادى. 1996 جىلى «دەموكراتيانى قازاق تىلىندە وقىتىپ ۇيرەتۋ جانە تاراتۋ» ورتالىعىن قۇرىپ، وبلىس، اۋدانداردا جۇزدەگەن سەمينار، كونفەرەنتسيا، كەزدەسۋلەر وتكىزىپ، ونداعان وقۋلىقتار مەن كومەكشى قۇرالدار جازىپ، دەموكراتيانىڭ قۇرىلىمدارى مەن ادام قۇقىعىن قازاق تىلىندە ۇيرەتۋگە دە العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولدى. 1999 جىلى قازاقستاندا العاشقى رەت «تاۋەلسىز باقىلاۋشىلاردىڭ رەسپۋبليكالىق جۇيەسىن» قۇرىپ، سول ۇيىمنىڭ باسشىسى رەتىندە قازاقستانداعى سايلاۋدى سايلاۋدى باقىلاۋ ينستيتۋتىنىڭ نەگىزىن قالادى. وبلىستاردا فيليالدارى قۇرىلىپ، ونى بەلگىلى ساساتكەرلەر س.ءجۇسىپ، قاراعاندىلىق مارينا سابيتوۆا، اقتاۋلىق تىلەپ بايماعانبەتوۆ، ورالدىق دارىبەك وتەگەنوۆتەر باسقارىپ  مىڭداعان باقىلاۋشىلارعا سەمينار-ترەنينگتەر وتكىزىلدى.

دوستىڭ باسشىلىعىمەن العاشقى رەت «رەسپۋبليكالىق تاۋەلسىز باقىلاۋشىلار جۇيەسى» ەۋروپالىق سايلاۋدى باقىلاۋ ۇيىمىنا مۇشە بولىپ، ۋكرايناعا، گرۋزياعا، حورۆاتياعا ت.ب مەملەكەتتەرگە جۇزدەگەن قازاقستاندىق باقىلاۋشىلار سايلاۋعا قاتىسىپ قايتتى.

دوستىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگى – قازاقستاننان سىرت جەردەگى ساياسي ومىردە الاتىن ورنى. 1991 جىلى حاركوۆ قالاسىنداعى كەڭەس وداعىنىڭ بارلىق دەموكراتيالىق كۇشتەرى جينالىپ، «دەموكراتيالىق كونگرەسس» قۇرىلعاندا، ونىڭ تەڭ توراعاسىنىڭ ءبىرى بولىپ سايلانۋىن كوپ ادامدار بىلە دە بەرمەۋى مۇمكىن. ال 1993 جىلى دوس كوشىم باسقاراتىن قسدپ سوتسياليستىك ينتەرناتسيونالعا مۇشە بولىپ، پارتيا باسشىسى شەتەلدەردەگى جيىندارعا قاتىسىپ، قازاقستانداعى ساياسي جاعداي تۋرالى باياندامالار جاساي باستادى. ول «حالىقارالىق باقىلاۋشى» رەتىندە ونداعان ەلدەردەگى سايلاۋدى باقىلاۋعا قاتىسىپ تاجريبە جيناقتادى.

شەت ەلدەردەگى سايلاۋدى باقىلاۋ بارىسىندا ەۆروپانىڭ قوعامدىق باقىلاۋشىلارىنىڭ ميسسياسىن دا باسقاردى.

دوستىڭ تاعى ءبىر ماڭىزدى ەرەكشىلىگىنىڭ ءبىرى – ساياسي اعارتۋشىلىق جۇمىسى. جوعارىدا ايتىپ كەتكەنىمدەي، ونىڭ قولىنان «90-جىلدىڭ قارا سوزدەرى»، «دەموكراتيا نەگىزدەرىنە كىرىسپە»، «قازاقستانداعى ساياسات پەن دەموكراتيا تۋرالى 100 سۇراققا 100 جاۋاپ»، «جەرگىلىكتى ءوزىن-ءوزى باسقارۋ – ازاماتتىق قوعامنىڭ العاشقى باسپالداعى»، «ازاماتتاردىڭ ءوز قۇقىعى ءۇشىن كۇرەسۋلەرىنىڭ جولدارى مەن تاسىلدەرى»، «قازاقتاردى قالاي كوتەرۋگە بولادى» دەگەن وقۋلىقتار مەن كىتاپشالار جازدى. رەسپۋبليكالىق باق-تارداعى سۇحباتتارى مەن ماقالالارى، ساراپتامالىق كوزقاراستارىن دا اعارتۋشىلىق ەڭبەگىنىڭ ءبىر بولىگى دەۋگە بولادى.

ونىڭ تاعى ءبىر ەرەكشەلىگىنە – ەشكىمدى رەنجىتپەيتىن جۇمساق مىنەزىن جاتقىزۋعا بولادى. جاۋىڭمەن ۇستاسىپ، دوسىڭمەن باسەكەلەسىپ جاتقان ساياسي ومىردە سابىرلى، سالماقتى قالىپتى ۇستاۋ – كەز كەلگەن ادامنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيتىن ۇستانىم. دوستىڭ ءوزى ايتا بەرەتىن «ساياسي مادەنيەتتىلىگى»، ورتاق مۇددە ءۇشىن ءوزىنىڭ  «مەندىگىن» باسا ءبىلۋى – ازاماتتارعا ۇلگى بولۋى كەرەك دەپ ويلايمىن. مەنىڭ بىلۋىمشە ساياسي تارتىستاردا دوستىڭ ەشكىمدى جامانداپ، اۋىر ءسوز ايتپاي، ءوزىن سىناعان ادامدارمەن بەت جىرتىسپاي، سالەمىن ءتۇزۋ ۇستاپ ءجۇرۋى، ساياسي مادەنيەتتىلىگى بولار. بۇل دوستىڭ جالپاقشەشەيلىگى، كەمشىلىگى ەمەس – باسقالاردىڭ كوزقاراسىن، پىكىرىن سىيلاۋى جانە قۇرمەتتەۋى.

بايقاعان بولساڭىزدار دوس قانشاما سىنعا ءىلىنىپ جاتسا دا، ءبىر ەرەكشەلىگى – «جۇرت نە دەيدى»  دەپ جالتاقتاماي ءوزىنىڭ باعىتىن، ماقساتىن جۇزەگە اسىرا بەرۋ. ونىڭ ىشىندە بيلىكپەن جۇمىس ىستەۋدەن قاشقاقتاماۋىن دا ايتۋعا بولادى. پارلامەنتتىڭ جانىنداعى قوعامدىق پالاتانىڭ مۇشەسى بولعاندا دا، اسسامبلەيانىڭ جانىنداعى عىلىمي ساراپتاما كەڭەسىنىڭ مۇشەسى بولۋعا كەلىسىم بەرگەندە دە  ۇلتتىق باعىتتاعى باق بەتتەرىندە  «دوس كوشىم قوامدىق پالاتادا نە ىستەپ ءجۇر» دەگەن ماقالالار جازىلدى. سول ۋاقىتتا دوستىڭ «ەگەر بيلىكپەن ءوزارا قارىم-قاتىناستا بولۋ – سەنىڭ ساياسي ماقساتىڭ ءۇشىن كەرەك بولسا، باسقالاردىڭ سىنىنا ۇشىراپ قالامىن دەپ قورقاقتاۋ – اقىماقتىڭ ءىسى» دەگەنى بار ەدى.

كەيدە دوستى ءتۇسىنۋ قيىن. ەستەرىڭىزدە بولسا، ءدىن تۋرالى زاڭعا قاتىستى ۇلتشىلداردىڭ كوزقاراسىنا قارسى شىققان ە.ءجوۆتيستىڭ سوتتا قورعاۋشىسى بولدى، ءوزى دەموكراتيانىڭ قۇرىلىمدارىن قولداي وتىرىپ، وپپوزيتسيانىڭ «اكىمدەردى سايلاۋ» تۋرالى تالابىنا قارسى شىقتى. زيالى قاۋىمدى قوعام مۇددەسىن قورعاۋدا جالتاق دەپ، قاتاڭ سىناي وتىرىپ، زيالى قاۋىمنىڭ وڭىرلەردە كلۋبىن قۇرىپ، قوعامدىق-ساياسي ومىرگە ارالاستىرۋعا ارەكەت جاساپ ءجۇر.

جولعا قويىلىپ، جاقسى جۇمىس جاساپ جاتقان، قارجىلىق جاعى دا بارشىلىق «تاۋەلسىز باقىلاۋشىلار جۇيەسىن» تاستاپ «ۇلت تاعدىرىن» قۇردى. بىراق «ۇلت تاعدىرى» وبلىستاردا ۇلتقا قاتىستى ءبىراز ءىس-شارالاردى ىسكە اسىرعانىن ايتا كەتۋ كەرەك. بىردە، سولتۇستىك وبلىستاردا ورىستاردىڭ شوۆينيستىك ۇيىمدارىمەن بىرلەسىپ، مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى پىكىر تالاس وتكىزەدى.

جاقىندا دوسقا تەلەفون شالىپ 60 جاسىڭدى قايدا وتكىزەسىڭ دەسەم، تۋعان كۇنىمدە /21-قازان/ كۋرچاتوۆ قالاسىندا ورىس ءتىلدى ازاماتتارمەن دوڭگەلەك ۇستەل وتكىزەتىنىن ايتتى.

ۇلتىنىڭ جاناشىرى، حالىقتىڭ دەموكراتيالىق، وركەنيەتتى ءادىل قوعامدا جاقسى ءومىر سۇرۋىنە ازاماتتىق ۇلەسىن قوسىپ جۇرگەن دوستىڭ 60 جاسقا تولۋىمەن قۇتىقتاپ، قاجىماي قوعامدا، جان ۇياسىندا ماقساتىنا جەتە بەرۋىنە تىلەك قوسامىز.

جارقىنبەك سەيتىنبەتۇلى، وقو دەموكراتيا ينستيتۋتتارىن دامىتۋ ورتالىعىنىڭ ديرەكتورى   

Abai.kz