قوعامدىق بەلسەندى بوتاگوز يساەۆا «Dalanews» سايتىنا ءوزىنىڭ نە سەبەپتى قازاقستاننان كەتۋگە ءماجبۇر بولعانىن جانە قازىرگى كۇنى قايدا، قانداي جاعدايدا تۇرىپ جاتقانىن ايتىپ بەردى.

– ءبىزدىڭ بىلۋىمىزشە، ءسىزدىڭ ەلدەن كەتۋىڭىزگە بۇدان بۇرىن قازاقستانعا جانە وسىنداعى جەرگىلىكتى ۇلتقا، ۇلتتىق تۇتاستىققا ءتىل تيگىزگەن جانە سول ءۇشىن ايىپتالعان ەرمەك تايچيبەكوۆتىڭ ارىزى سەبەپ بولعان. ول ارىزدا نە دەلىنگەن؟

– ءيا، ءبارى دە تايچيبەكوۆتەن باستالدى. ۇستىنەن ءىس قوزعالعاننان كەيىن ول ماعان قارسى ارىز جازعان. «يساەۆانىڭ پاراقشاسىندا ۇلتارازدىقتى قوزدىراتىن جازبالار ءورىپ ءجۇر» دەپ… قۇزىرلى ورگاندار مۇنداي ەشتەڭە تاپقان جوق. بۇل وتكەن جىلدىڭ 3-ءشى تامىزىنداعى جاعداي-تىن.

ءبىر جازبانى عانا وزىمدىكى رەتىندە مويىندادىم. «قورعانىس ءمينيسترى تاسماعامبەتوۆ سولتۇستىك شەكارانى بەكىتىپ جاتىر» دەگەن الدەبىر سايتتىڭ اقپارىن سىلتەمە جاساپ بولىسكەنمىن. «دۇرىس، سولتۇستىك شەپتى بەكىتۋ كەرەك. ويتكەنى، ول جاقتا ەرتەڭگى كۇنى نە ىستەيتىنىن اڭداپ بىلمەيتىن قاۋىپتى كورشى  – رەسەي بار» دەگەن پىكىر جازعانمىن.

قىزىق بولعاندا، ارادا ءبىر اپتا وتكەسىن، 10 تامىزدا ۇستىمنەن ءىس قوزعادى. ەرمەك تايچيبەكوۆتىڭ ارىزى بويىنشا الگى جازبادان ۇلتارازدىقتى قوزدىراتىن بەلگى تاۋىپتى. ءسويتىپ، تەرگەۋ باستالدى.

– بىراق سودان كەيىن بۇل ماسەلەگە نۇكتە قويىلعانداي بولاتىن. تەرگەۋشىلەردىڭ ءسىزدى قايتا نازارعا الۋىنا نە سەبەپ بولدى؟

–  قاتەلەسەسىز، بۇل ماسەلەگە نۇكتە قويىلعان جوق ەدى. تەك ءسال تىنىشتالعانداي بولعان. كەيىن تايچيبەكوۆكە قاتىستى سوت شەشىمى شىعاردىڭ الدىندا (10 جەلتوقسان كۇنى) ءۇش كۇن بۇرىن – 7 جەلتوقساندا تاڭەرتەڭ ۇيىمە ءبىر توپ پوليتسەي كىرىپ كەلدى.

تىنتۋگە جانە جاۋاپ الۋ ءۇشىن 72 ساعاتقا الىپ كەتۋگە كەلىپتى. «ازاتتىق» راديوسىنىڭ ءتىلشىسى كەلە قالماعاندا الگىلەر اۋزىمدى اشتىرماي الىپ كەتەر مە ەدى… ءجۋرناليستى كورگەننەن كەيىن تەرگەۋشىنىڭ مىسى باسىلىپ قالدى. تيگەن جوق. كەتەردىڭ الدىندا: «بۇگىن ساعات تورتتە جاۋاپ الۋعا كەشىكپەي كەلىڭىز!» – دەدى. باردىم (وبلىستىق ىشكى ىستەر بولىمشەسى قالالىق دەپارتامەنتتىڭ جانىندا ورنالاسقان).

تەرگەۋ تۇنگى ساعات 10-عا دەيىن سوزىلدى. تاعى سول جازبالار تۋرالى سۇرادى. ىلگەرىدە ايتقان شەكارا تۋرالى اقپاراتتى مويىندادىم، ال قالعاندارىنا قاتىسىم جوقتىعىن ايتتىم.

ء«سىزدى بىرەۋ قولداپ جۇرگەن بولار؟ ءسىزدى بۇعان كىم ارالاستىردى؟» – دەدى. «قارعام، قاراپايىم مۇعالىممىن. ەشكىم قولداعان جوق. ال «ارالاستىردى» دەگەنىڭ، ءتىپتى قيسىنسىز. بۇل – مەنىڭ ازاماتتىق پوزيتسيام. كەرىسىنشە، ۇلتارازدىقتى قوزدىرعان ءتۇرلى ارانداتۋشى ۇيىمدى جابۋعا سەبەپكەر بولدىق. مۇنى ەل بىلەدى»، – دەپ جاۋاپ قاتتىم. تۇسىنىكتەمەسىنە ءتۇرتىپ الدى.

كەتەردە: «ەرتەڭ كيىم-كەشەگىڭىزدى جيناپ وسىندا كەلىڭىز. پسيحياتريالىق اۋرۋحاناعا اپارامىز. جاتاسىز، ساراپتامادان وتەسىز»، – دەدى.

«بۇعان قانداي دا ءبىر سەبەپ بار ما؟ مەن مۇعالىممىن. جىل سايىن ءتيىستى تەكسەرۋدەن وتەمىز، بارمايمىن!» – دەدىم. «ەندەشە، ەرتەڭ ۇيىڭىزگە «نارياد» جىبەرەمىن»، – دەدى الگى تەرگەۋشى.

كەلەسى كۇنى حابارلاسىپ: «پسيحياتريادا ورىن جوق ەكەن. بىراق، دايىن وتىرىڭىز. كەز كەلگەن ۋاقىتتا حابارىن بەرەمىن»، – دەدى.   

شىنىمدى ايتسام، قورىقتىم. ءوزىم ءۇشىن دە، بالام ءۇشىن دە… جەلتوقساننىڭ 9-ى، تۇندە بۋىنىپ-ءتۇيىنىپ بالام ەكەۋمىز كيەۆكە ۇشىپ كەتتىك. جيناعان اقشامىز كيەۆكە عانا جەتتى.

– ءسىزدىڭ قۋعىنعا ۇشىراۋىڭىزعا مۇددەلى ازاماتتار نەمەسە توپتاردىڭ بولۋى مۇمكىن ەكەنىن راستاي الاسىز با؟

– ء بىرىنشى كەزەكتە، مەنى قۋدالاعان كرەمل. ولار تايچيبەكوۆتى سوتتاتىپ تىنعانىمدى كەشىرە الماي ءجۇر. مەنەن كەك العىسى كەلەدى. كرەملدىڭ وسىنداعى (قازاقستانداعى – اۆت.) قولشوقپارلارى دا ماعان ءوش.  وسىنداعى رەسەيشىلدەر، رەسەيشىل ۇيىمدار مەنىڭ سوتتالۋىما مۇددەلى بولدى. سوزىمە دالەل، «مير بەز ناتسيزما» دەپ اتالاتىن ۇيىمنىڭ جەتەكشىسى اندرەي ششەرباكوۆ بىلاي جازعان: «بوتاگوز يساەۆانى سوتتاساق، بارلىق ۇلتشىلداردىڭ اۋزىن جابامىز». دەمەك، مەنى قاماسا، بۇل بۇكىل ۇلتشىلداردىڭ اۋزىنا قاقپاق قويامىز دەگەنى… ءوز باسىم مۇنى سولاي تۇسىنەمىن. بىراق، مەنى وڭاي بەرىلەدى دەپ كىم ايتتى؟

– ال ۇلتشىل ازاماتتاردىڭ تاراپىنان ءسىزدى «قۇتقارىپ» قالۋدا قانداي دا ءبىر كومەك، قولداۋ بولدى ما؟

– بولدى. سولاردىڭ كومەگىمەن جىندىحاناعا جاتقىزباق بولعان تەرگەۋشىلەردىڭ قۇرىعىنان قۇتىلىپ، كيەۆكە ۇشىپ كەتتىك. سونىمەن بىرگە ۋكرايناداعى مۇددەلەس ازاماتتار دا قولداۋ كورسەتتى.

– قازىرگى كۇنى كيەۆتەسىز بە؟  

– جوق، ول جەردەن كەتىپ قالدىم. مۇندا رەسەيشىل جۋرناليستەر ءورىپ ءجۇر. ەركىن جۇرە المادىم.

– سوندا قايداسىز؟

– ايتا المايمىن. بىراق، ەۋروپانىڭ ءبىر ەلىندەمىن. كيەۆ ارقىلى كەتىپ قالدىم. كەلە سالا ساياسي باسپانا سۇراپ، ءوتىنىش جازدىم. قابىل الدى. ەندىگى جەردە «بوسقىن» دەگەن رەسمي ستاتۋسىم بار. قازىر وزىممەن مۇددەلەس قازاقستانداعى، ۋكرايناداعى دوستارىمنىڭ جىبەرگەن اقشاسىن ۇنەمدەپ، كۇن كورىپ ءجۇرمىز. باستىسى – بۇل ەلدىڭ كوزقاراسى ءتۇزۋ. ەۋروپا ءپۋتيندى جەك كورەدى. كرەملدىڭ ساياساتىنان قىسىم كورگەندەردى قولدايدى.

شىنىمدى ايتايىن، قازىر سيريالىق بوسقىنداردىڭ جانىندا ءجۇرمىن. سولارعا ارنالعان ارنايى اۋداندا تۇرامىن. سولارمەن بىرگە اپتاسىنا ءبىر رەت  ءتيىستى ورىنعا بارىپ بارماق تاڭباسىن قالدىرامىن. تاماقتان تارىعىپ قالعان كەيبىر كەزدەرى سولارمەن بىرگە اۋقاتتانامىن. بىراق، بۇعان قاپالانبايمىن. ءبارى دە وتپەلى…

ايتپاقشى، قورعاۋشىم حابارلاستى. تەرگەۋشىلەر سالەم ايتىپ جىبەرىپتى. «كەلسىن، قورىقپاسىن، جازاسىن شارتتى تۇردە وتەيدى. جاعدايدى ۋشىقتىرىپ قايتەدى»، – دەپتى. نە ءۇشىن وتەمەكپىن؟ وسى ساۋالعا جاۋاپ بەرە الار ما ەكەن؟

– ەستۋىمىزشە، تايچيبەكوۆتى قولدايتىندار ۆلاديمير جيرينوۆسكيمەن كەزدەسكەن. بۇل راس پا؟

– ءيا. «قازاقستاندا رەسەيشىل ازاماتتار قۋدالاۋعا ۇشىراۋدا»، – دەپ ايتقان. جالپى، ءبارى نەدەن باستالدى؟ سىزدەردىڭ سايتتارىڭىزدا ءازىربايجان ساياساتتانۋشىسى زاۋر راسۋلزادەنىڭ «قازاقتار، قايدا قاراپ وتىرسىزدار؟» دەگەن ماقالاسى جارىق كورگەننەن كەيىن ەرمەكتىڭ جايى جوعارىعا ء(تىپتى، وتە جوعارىعا) جەتەدى. ماقالا شىققاننان كەيىن مەن الگى ءازىربايجان ساياساتتانۋشىسىنا تىكەلەي حابارلاسىپ، ماسەلەنى ءارى قاراي ءىلىپ اكەتتىم. ەرمەكتىڭ جازبالارىن «سكرين-عا» ءتۇسىرىپ، الگى زاۋر راسۋلزادەگە جىبەردىم. ءبارى وسىلاي باستالعان.

مەن ەلدەن كەتكەلى كوپ نارسە وزگەردى. كىمنىڭ كىم ەكەنىن ءبىلدىم. الەۋمەتتىك جەلىدەگى سانسىز دوستارىمنىڭ كوپشىلىگى مەن ەلدەن كەتكەلى حات-حابار الماسۋعا جاراماي قالدى. كەرىسىنشە، ءدال قازىرگىدەي ۋاقىتتا بىزگە بىرلىك كەرەك ەدى…

سۇحباتتاسقان, ال فرەدو

Abai.kz