جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە كەلەر جىلى – وتىز جىل. وتىز جىل بۇرىن قىپ-قىزىل وردانى بۇزساق، سول جىلى تۋعاندار دا وردا بۇزار جاسقا كەلىپ قالدى. قازىر جەلتوقساننىڭ ءۇنىن كوتەرىپ، ۇلىقتاۋدىڭ ورنىنا، اۋزىن جاۋىپ قۇلىپتاۋدى ادەتكە اينالدىردىق. جەلتوقساننىڭ ءالى كۇنگە دەيىن ءوز قۇقىن داۋلايتىن زاڭى دا، ستاتۋسى دا، الەمدىك تاريحي مارتەبەسى دە جوق.

مەنىڭشە، جەلتوقساننىڭ وگەي كۇي كەشۋى – ساياسي ەليتامىزدىڭ تايازدىعىنىڭ كورىنىسى. ال رۋحانياتىمىز – سونداي ساياساتتىڭ قۇلى. بىلىكتىلىگى سىن كوتەرمەيتىن تاريحشىلارىمىزدىڭ بۇل «وقيعا ما، كوتەرىلىس پە؟» دەگەننىڭ توڭىرەگىنەن اسا الماي جۇرگەندىگى دە سوندىقتان. ولار بولعان وقيعانىڭ ءوزى كوتەرىلىس، كوتەرىلىستىڭ ءوزى تاريحي وقيعا ەكەندىگىن تۇسىنە الماي-اق قويدى. جەلتوقسان ماسەلەسى – قورقاتىن ءىس ەمەس، ابىرويلى ءىس. قورقۋدىڭ ءوزى ادام بويىنا دەموكراتيالىق سانا قالىپتاستىرۋعا دارمەنسىز بىلىمسىزدىكتەن تۋادى. قورىقپاس ءۇشىن نە ىستەۋىمىز كەرەك؟ جانە كىمنەن قورقامىز؟

بۇل ماسەلەنى «قايسار جۇرەك» قوعامدىق بىرلەستىگى ۇيىمداستىرعان ءبىر جيىندا تاريحشى ءبىر باۋىرىمىز قازىر جەلتوقساندى ۇلىقتاماۋدىڭ سەبەبىن ۇلتارالىق قاقتىعىستىڭ تۇتانىپ كەتۋ قاۋپىمەن بايلانىستىردى. ودان ءارى ۋاقىتى جەتكەندە بۇل ماسەلە شەشىلەدى دەگەنگە سايادى. ۇلتجاندىلاردىڭ ءوزى شيرەك عاسىر بۇرىن وسىلاي دەۋشى ەدى، ءالى دە ويانا قويماپپىز.

توقسانىنشى جىلدارى «تەمىردى قىزعان كەزىندە» سوعا المادىق. ءالى دە ەشتەن كەشتىڭ جاقسى بولارىن ەسكەرسەك، دەرەۋ قيمىلعا كوشۋ كەرەك. جەلتوقسان ماسەلەسىن اسپانداتساق، وتارشىلداردىڭ ۇرپاقتارى تارپا باس سالاتىن جابايى ادامدار ەمەس شىعار. ولار ماسەلەنىڭ بايىبىنا بىردەن جەتە الاتىن جاعدايدا بولماسا، ولارعا ارنالعان جوبامىزدى الەمدىك ازاتتىق تاريحىن قايتا وقىتۋدان باستايىق. ءسويتىپ، فورمۋلانىڭ العاشقى ساتىسى شەشىلسە، جەلتوقسان تاعلىمىن عىلىمي تۇرعىدا تۇسىندىرۋگە كوشەمىز. وكتەم ۇلت ادىلدىك پەن جاۋىزدىقتىڭ، شىندىق پەن سۇمدىقتىڭ، بەيبىتشىلىك پەن قاسىرەتتىڭ ارا جىگىن اجىراتا بىلگەندە عانا جۇرەگىنە تۇك ءبىتىپ، ءبىزدى جارىلقاپ تاستاماسا دا، بارعا ءتاۋبا دەپ، سابىرعا كەلەر ەدى. وسىنىڭ ءوزى قوعام تانۋشىلار مەن بيلىك وكىلدەرىنىڭ ساناسىنا جەتپەي جاتقان كونتسەپتسيا.

جەلتوقسانعا مەملەكەتتىك، حالىقارالىق مارتەبەنىڭ بەرىلمەۋىنىڭ ءوزى – مورالدىق قورلىق. سوندىقتان جەلتوقسانشىلار ەلدەگى «مورالدىق تۇرمەدەن» ءالى كۇنگە دەيىن راقىمشىلىق الا المادى. سولاقاي ساياسات حالقىمىز ءۇشىن قادىر-قاسيەتى بولماعان وكتەم ۇلتتىڭ قاس-قاباعىنا قارايمىن دەپ، ءوز قىراندارىن سول «قىلمىسكەر» اتانعان كۇيىندە پانيدەن ۇزاتا باستادى. كەزىندە قازان توڭكەرىسى ءسوتسياليزمنىڭ باسىن بەرى بۇرسا، جەلتوقسان ونى قايتادان ءارى بۇرعان ەدى.

جەلتوقسان ۇيىمدارى جىل ساناپ كوبەيىپ كەلەدى. مۇنى كەيبىر ساراپشىلار باستارى بىرىكپەيتىن شاشىراندىلىققا جوريدى. مۇنىڭ ءوزى جەلتوقسانشىلاردى كىنالاۋى ازداي، ساراپشىنىڭ ءوزىنىڭ دە «قالتىراعان» ىشكى ساياسات پەن جالپى قوعامدىق عىلىمداردان جانە فيلوسوفيادان حابارى شامالى ەكەندىگىن كورسەتەدى. ۇيىمدى كوبەيۋگە ماجبۇرلەيتىن دە بيلىك. جەلتوقساندى جەلتوقسانشىلار بولشەكتەمەيدى، ىقپالدى توپقا تاۋەلدى ەتكەن ساياسي مۇقتاجدىقتار بولشەكتەيدى. بيلىك تاراپىنان كوڭىل جىقپاستىقپەن جەلتوقسان داتاسىندا عانا كورسەتىلەتىن ىقىلاستىڭ «شاپاعاتى» بارلىق ارداگەرگە جەتپەگەندىكتەن، ءبىر ۇيىمنىڭ عانا قالقاسىندا قالماس ءۇشىن، ءبىرازى ءبولىنىپ، باسقا ۇيىم قۇرىپ كەلەدى. جەلتوقساندى ۇلىقتاۋدا مۇددە بىرىككەنمەن، مۇددەنى شەشۋ جولىنداعى پىكىر مەن يدەيا بىرىكپەسە، ۇيىم تاعى دا ءبولىنىپ، اركىم ءوز باعىتىمەن جۇمىس ىستەيدى.

ساياسي ۇيىمداردى كۇشتەپ بىرىكتىرۋگە ارەكەتتەنۋدىڭ ءوزى – ساياسي ساۋاتسىزدىق. دەموكراتيالى قوعامدا ۇيىم كوبەيگەن سايىن، ءوزارا باسەكە كۇشەيەدى دە، حالىقشىل يدەياسى مەن ىسكەرلىگى جاعىنان مىقتىلارى جەڭىپ شىعادى. السىزدەرى نە جويىلادى، نە وزىنەن كۇشتىگە سوندا عانا توپتاسادى. ەكىنشىدەن، ۇيىم كوبەيسە، جەلتوقسان كوبىرەك ناسيحاتتالىپ، ەل ىشىندە بەدەلى ارتادى.

ءار دەڭگەيدەگى اكىمنىڭ ورىنباسارلارى جىلما-جىل جەلتوقسانشىلاردىڭ ەتى تىرىلەرىن تىزىمدەپ جيناپ، دوڭگەلەك ستول كەزدەسۋلەرىن وتكىزەدى. ارداگەرلەردىڭ باسىم بولىگى شاقىرىلماي، ارماندا قالسا، تاريح ءۇشىن جانتالاسىپ جۇرەتىن ءبىزدىڭ ءوزىمىز ايقاي-شۋمەن سول كەزدەسۋلەرگە كەيدە كىرەمىز، كەيدە كىرە المايمىز. كىرسەك، بايانداماعا دايىندالىپ كەلگەن ءبىز سونشالىقتى ساۋاتسىزبىز با؟ الدە اتاعى بار عالىمدى سويلەتۋ بەدەل مە؟ جىلدا ءبىر تاريحشىنى شاقىرىپ، جاۋىر اڭگىمەنى قايتالاۋمەن ۋاقىتىمىزدىڭ كوبىن زايا كەتىرەدى. الگىلەردە جەلتوقساننىڭ حالىقارالىق تاريحي ماڭىزىن ايعاقتايتىن تىڭ ۇسىنىس تا جوق.

«قايسار جۇرەك» قوعامدىق بىرلەستىگى وتكىزگەن دوڭگەلەك ستولدا ءبىر تاريحشى باۋىرىمىز: «جەلتوقسان تۋرالى كىتاپ جازىپ قاجەتى جوق»، – دەيدى. ونىڭ ويىنشا، مۇراعاتى جوق كىتاپتىڭ ءبارى دالەلسىز.

مۇراعات قاۋىپسىزدىك كوميتەتىنىڭ قولىندا بولسا، وعان قاراماي ازايىپ بارا جاتقان ارداگەرلەردىڭ ەستەلىكتەرىن كىتاپ ەتىپ قۇراستىرۋعا وسىنداي تاريحشىلار دا، بيلىك تە قارسى بولسا، جەلتوقسان تاريحى تىرىدەي قۇردىمعا كەتپەي مە؟ جەلتوقساندى كەزىندە ماسكەۋ «قازاق ۇلتشىلدىعىنىڭ كورىنىسى» دەپ، تومەندەتكىسى كەلسە، الگى جيىندا ساياساتكەر دوس كوشىم دە ەكىنشى قىرىنا ءمان بەرىپ، مۇنىڭ بۇگىنگى كوزقاراستا وڭ باعا ەكەندىگىن راستادى. بۇل دۇرىس.

ال جەلتوقسانشىلاردىڭ كوبى جەلتوقساننىڭ باعاسىن توقسانىنشى جىلدارداعى الاساپىراندا «اناۋ بەرگەن، مىناۋ بەرگەن» دەۋدەن اسپاي كەلەدى. ولاردىڭ نۇسقاپ وتىرعاندارى الاڭدا بولماعان، كوميسسياعا نەمەسە كونستيتۋتسيالىق سوتقا قاتىسىپ، بولماسا باسقا دا جولدارمەن سىرتتاي توپشىلاپ جۇرگەن زيالى قاۋىم وكىلدەرى. جەلتوقساننىڭ باعاسىن ولاردان بۇرىن ءبىز، جەلتوقسانشىلار بەرگەنبىز. جەلتوقساننىڭ باعاسىن بىلمەسەك، الاڭدا ۇرانداماس ەدىك. ال مەنىڭ وتىز جىل بۇرىن بەرگەن باعام تومەندەگىدەي:

...بۇل جاي وقيعا مەن كوتەرىلىستەن دە اسىپ تۇسەتىن، ون بەس وداقتاس رەسپۋبليكا جانە ون التى سوتسياليستىك مەملەكەتتەن قۇرالىپ، ماركسيزم تىلىندە بەس قوعامدىق-ەكونوميكالىق فورماتسيانىڭ ءبىرى اتانعان سوتسياليستىك جۇيەگە قارسى جاسالعان تۇڭعىش ساياسي توڭكەرىس نەمەسە بەتبۇرىس بولعاندىقتان، ونىڭ ايتىلماي جۇرگەن عالامدىق تاريحي ماڭىزى دا وسىندا. باسقا سوتسياليستىك ەلدەردەگى كوتەرىلىستەر ەكونوميكالىق تالاپتارمەن عانا شەكتەلدى. مۇنداي بەتبۇرىستىڭ گەوساياسي جاعىنان تەك قازاقستاندا بولۋىن تۇسىندىرەيىك. جەرى دە، حالقى دا كوپ، تاريحتا الەمدى باعىندىرعان وركەنيەتتىڭ وشاعى – ەۋرازيا دەسەك، ەۋروپا، ازيا كونتينەنتتەرىنىڭ اراسىن دانەكەرلەپ، ماتەريكتىڭ قاق ورتاسىندا جاتقان ەڭ ۇلكەن ۇلتتىق قۇرىلىم – وسى قازاقستان رەسپۋبليكاسى. سوندىقتان كوپ ۇلتتىڭ، ەتنوستاردىڭ، تىلدەردىڭ، قىرىق قۇراۋ دىندەردىڭ، ەۋروپەيد، ازيات سىندى ناسىلدىك بەلگىلەردىڭ فورماتسيا زاڭىمەن قيسىنسىز سايكەستىرىلىپ، بەرمۋدتىڭ ۇشتاعانىنا اينالدىرىلعان تۇسى دا – وسى كەڭەستەر وداعىنىڭ «كوريدورىنا» اينالعان ءبىزدىڭ جەر ەدى. سايكەسپەيتىن حيميالىق ەلەمەنتتەردىڭ رەاكتسياعا ءتۇسۋى جارىلىستى جاقىنداتسا، ماسكەۋ پلەنۋمىنىڭ شەشىمى سونى جىلدامداتاتىن كاتوليزاتورعا اينالدى. جەلتوقسان كوتەرىلىسى سوتسياليستىك جۇيە ەزگىسىنە جۇتىلىپ بارا جاتقان بارلىق ەتنوستار ءۇشىن تاۋەلسىزدىككە باعىتتالعان دەموكراتيالىق ىقپالدى وياتتى.

ارينە، تاپتىق ەزگى كۇشەيسە، سوتسياليزمگە ۇقساس ءبىر فورماتسيانىڭ قايتىپ ورالۋى دا مۇمكىن. ورالعان جاعدايدا ونىڭ دا مازمۇنى جاعىنان ۇلتتىق بولۋىن قالايمىز. ياعني، يدەاليستەردى ماتەرياليستەردىڭ تەرىستەۋى دە سيتۋاتسيادان تۋعان قوعامدىق قۇبىلىس. سوندىقتان «پالساپالىق سپيرالدى» الەمدىك تارتىلىس زاڭىنىڭ تابيعي سيپاتتاماسى ارقىلى وزىمىزدە جالعاستىرىپ، الەم ءۇشىن جاڭاشىل زايىرلى قوعامنىڭ كوشىن باستاۋعا دا مۇمكىندىگىمىز بار. قوعامدىق تەڭسىزدىك ادامدار اراسىنداعى تەڭسىزدىكتەن، ادام اراسىنداعى تەڭسىزدىك تابيعي تەڭسىزدىكتەن باستاۋ الادى. سوندىقتان ءپانيدىڭ ءوزى – تەڭسىزدىكتەردىڭ وتانى بولعاندىقتان، ونىڭ دامۋ زاڭدىلىعىنا ەشبىر فورماتسيا ۇستەمدىك ەتە المايدى.

ايتسە دە، تابيعي ەرەكشەلىكتىڭ ايقىن سيپاتتاماسى تۇيسىگىمىزگە ۇلتتىق بەلگىلەر ارقىلى بايقالسا، ۇلتتىق-دەموكراتيالىق باعىتتاعى حالىقارالىق ىمىرانى قالىپتاستىراتىن جاڭا جوبامەن اينالىسۋعا مەن دە كىرىستىم. ەگەر ساياساتىمىز – ورىسقا، ەكونوميكامىز – قىتايعا، رۋحانياتىمىز – ارابقا تاۋەلدى بولسا، سانامىزدى شەكتەگەن رۋحاني دارمەنسىزدىك ۇلكەن قاۋىپ-قاتەرلەرگە عانا سوقتىراتىنىن سەزىنەتىن ۋاقىت جەتتى. جەلتوقسان ارداگەرى شىن ارداگەر بولسا، ەل مەن جەردى بارلىق ىقپالدان قورعاۋى ءتيىس. بۇل ۇزاق اڭگىمە.

قازىردىڭ وزىندە ساياسي باعا، قۇقىقتىق مارتەبە بەرەتىن جەلتوقسانعا قاتىستى زاڭدى ايتپاعاندا، مەملەكەتتىك ءتىل، ءدىن، كەدەن، كوشى-قون تۋراسىنداعى جانە باسقا دا ۇلتارالىق قاتىناستاردى رەتتەپ، ءوزارا تۇتاستىقتى ساقتايتىن، الەۋمەتتىك-ەكونوميكلىق شەكارامىزدى انىقتايتىن زاڭداردىڭ تولىققاندى دەڭگەيدە بولماۋى ەل تاۋەلسىزدىگىن قورعاۋعا كەرى اسەرىن تيگىزەدى. ال جەلتوقسان ستاتۋسىنا قاتىستى زاڭدى نەدەن باستايتىنىمىزدى بىلمەسەك، عالامتور ارقىلى وتكەن عاسىردا تاۋەلسىزدىك العان بارلىق مەملەكەتتەردىڭ ءىس-تاجىريبەسىنەن كەرەگىمىزدى الىپ، ءوز ەلىمىزدىڭ گەوساياسي ەرەكشەلىكتەرىنە ساي ورتاق تۇجىرىم جاسايىق.

كوش جۇرە تۇزەلەدى. بۇل ماسەلەنى تۇبەگەيلى شەشىپ، ونىڭ تاريحي ءمانىن انىقتاۋ ءۇشىن جانە ىقپالدى ستاتۋس بەلگىلەتۋ ءۇشىن بۇرىنعىداي قوعامدىق كوميسسيادان گورى، مەملەكەتتىك كوميسسيا جاساقتالعانى الدەقايدا ءتيىمدى. ونىڭ جەتەكشى توبى – قوعامدىق ۇيىمدار، ال اتقارۋشى توبى – مەملەكەتتىك قۇزىرلى ورىندار بولسا، جۇمىس تا جۇرە باستايدى. ويتكەنى بۇل شارانى مەملەكەت قارجىلاندىرسا، ءتيىستى ورىنداردى ءوز ىسىنە ەسەپ بەرۋگە ماجبۇرلەيدى.

جەلتوقساندى بۇل دەڭگەيدە باعالاي المايتىن ىقپالدى توپتار ءۇشىن باعالاۋدىڭ ەڭ وڭاي جولى – جەلتوقسانشىلاردىڭ وزدەرىن باعالاپ، ولاردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىنا كومەكتەسىپ، ماتەريالدىق مۇقتاجدىقتارىن شەشۋگە اتسالىسۋ. مۇندا باسپانا، جەر، تەگىن ەمدەۋ جانە قارجىلاي كومەك ماسەلەلەرىن شەشۋ باستى ورىندا تۇرادى. مەن قۇرىلىس جۇمىستارىندا ءجۇرىپ، العاشقى ءۇي كەزەگىنە 1982 جىلى تۇرىپ، الماتىنىڭ وتىزدان ارتىق عيماراتىن سالۋعا قاتىسىپ، وتىز جىل دەگەندە 2012 جىلى ءۇي الدىم. ول ازداي، ماعان بىرنەشە دالەلدى قۇجاتتار كومەكتەستى. ونىڭ ءبىرى – ۇساق بالا-شاعانى باعىپ وتىرعان جولداسىمنىڭ «التىن القاسى».

جەلتوقسانشىلاردى ەلگە تانىتۋ ارقىلى داۋىرلىك قانتوگىستەردى باستان وتكىزىپ، سونىڭ تۇپكىلىكتى ناتيجەسى رەتىندە كەلگەن تاۋەلسىزدىكتىڭ قادىر-قاسيەتىن ۇرپاققا جەتكىزىپ، پاتريوتتىق رۋحتى وياتۋ ءۇشىن، تەگىن مەملەكەتتىك اقپارات قۇرالدارى، ونىڭ ىشىندە جەكە ارنا بولماسا دا، رەسپۋبليكالىق تەلەراديو ارنالارىنان بەرىلەتىن تۇراقتى باعدارلاما جانە تەگىن گازەت اشىلۋى قاجەت. مەن جالاقى الۋدىڭ ورنىنا، جولىم بار، باسقا بار، ايىنا ءبىر ادامنىڭ جالاقىسىن قالتامنان شىعارىپ جانە وزگە جەلتوقسانشىلاردىڭ دا اقشاسىن قوسىپ، «جەلتوقسان اقيقاتى» گازەتىن شىعارىپ، ونى 14 وبلىستىڭ زيالىلارى مەن رەسپۋبليكا باسشىلىعىنا تەگىن ۇلەستىرگەن ەدىم. باسقا گازەتتەردىڭ ءبىر بەتىن بىرنەشە ادام دايىنداسا، مەن گازەتتىڭ بۇكىل 12 بەتىن جالعىز ءوزىم جازىپ، تەحنيكالىق جۇمىستارىن دا اتقاردىم. ويتپەسەك، مارقۇم بولعان جەلتوقسانشىلارىمىزبەن بىرگە جەلتوقسان تاريحى دا ءوشىپ بارادى. ۇلتتىق تەلەۆيزيا ارناسىن باسقارۋعا باسقا توپ كەلىپ، ولارمەن پىكىرلەس بولا الماعانىم ءۇشىن جۇمىستان قىسقارىپ، ۇيدە ەكەۋمىز بىردەي جۇمىسسىز وتىرعانىمىزعا دا ون بەس جىلدان اسىپ بارادى. جۇمىسسىزدار قاتارىنا ايقاۋ-شۋمەن تىركەلسەك، سوڭىڭنان شىراق الىپ ءجۇرىپ، شىعارىپ تىنادى. جەتى بالانىڭ جاردەماقىسىنىڭ جالپى قۇنى ون ەكى مىڭ تەڭگە. جۇمىس ىستەمەسەڭ، قوسالقى جاردەم اقى بەرمەيدى. سوندىقتان اسكەري كوميسسارياتتا «پوۆەستكا» تاراتۋشى بولىپ ەكى اي جۇمىس ىستەپ ەدىم، ودان دا شىعارىپ جىبەردى. ايلىق جالاقىسى وتىز بەس مىڭ تەڭگە بولاتىن.

اقپارات قۇرالدارىنا قايتا ورالايىن دەسەڭ، كەيبىرى جولاتۋدان قورىقسا، كەيبىرىنىڭ ىشتارلىعى، كەيبىرىنىڭ قولداعى جوبانى ۇرلاپ، وزىڭمەن قوش ايتىساتىن جيەندىگى كولدەنەڭدەپ تۇرادى. ەندى ءبىرى ءوز ۇستانىمىنا كۇشتەپ باعىندىرعىسى كەلەدى. قىسقاسى، جەلتوقسانشىلاردىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىنا مىسال ءبىر مەنىڭ باسىمنان-اق تابىلادى. قازىر مەنىڭ دەنساۋلىعىم جۇمىسقا جارامسىز. بۇگىندە قالقامان اۋرۋحاناسىندا ەم الۋدامىن...

ماسەلەگە كوشسەك، جەلتوقسان كەشەنى مەن تاريحي مۇراجايىن ورنالاستىرۋعا الماتى قالاسىنان جەر بەرۋدى سۇرايمىز. قازاقستان تاريحىنىڭ كوپ تومدىعىنا ەنگىزۋ ءۇشىن جەلتوقسان ماسەلەسىن قايتا سارالاپ جيناقتايتىن بولسا، ونىڭ رەدكوللەگيا قۇرامىنا بۇل ماسەلەمەن اينالىسىپ جۇرگەن ءبىز سياقتى جەلتوقسانشىلاردىڭ ءبىرى كىرۋى كەرەك. جانە ونىڭ عالامدىق ماڭىزىن قۇجاتتاندىرۋ ءۇشىن، قازاقستان بىرقاتار حالىقارالىق ۇيىمداردى دا پايدالانعانى ابزال.

ءوتىپ جاتقان جىلداردىڭ ءبىرىن «جەلتوقسان جىلى» اتاندىرىپ، قالالارىنىڭ كورنەكتى جەرلەرىنە «جەلتوقسان كوتەرىلىسىنە – 30 جىل» دەگەن جازۋ ىلىنcە يگى. جانە بۇرىنعى «وكتيابردىڭ» ناسيحاتتالۋى سياقتى ول جازۋ بارلىق گازەتتىڭ ماڭدايشاسىندا بولۋى كەرەك. ون التىنشى جىلعى ۇلت ازاتتىق كوتەرىلىستى شەكتەۋسىز ناسيحاتتاعان «وكتيابر» عۇرلى دا ءورىسىمىز قالمادى. قازىر ەكى كوتەرىلىستىڭ جاعدايى دا سىن كوتەرمەيدى. ەندى جەلتوقسان تاريحىنان سىر شەرتەتىن سۋرەتتى البومدار مەن كىتاپتار، اۋديو، بەينە تاسپالار شىعارىپ، ورتالىق مۇراجايعا سول كەزدەگى جەلتوقسانشىلار مەن ولارعا ءزابىر كورسەتكەندەردىڭ قۇرال-جابدىقتارىن جيناستىرىپ وتكىزە باستاعان ءجون.

وتكەن جىلى اقىن، سازگەر جانە جازۋشىلار وداعىنىڭ مۇشەسى رەتىندە ەلۋ جاس مەرەيتويىما ارنالعان شىعارماشىلىق كەشىمدى جاستار تەاترىنا كەڭ كولەمدە قارىزدانىپ، حالىققا تەگىن وتكىزدىم. قالالىق مادەنيەت باسقارماسىنا كومەك سۇراپ جازعان ەكى ارىزىمنىڭ بىرىنە عانا تەلەفون ارقىلى «كومەكتەسە المايمىز» دەگەن جاۋاپ الدىم. افيشا شىعارۋعا دا شاماسى جەتپەگەن بۇل ماسەلەنى اكىمنىڭ ورىنباسارىمەن كەزدەسۋدە دە ايتىپ ەدىم، اكىمشىلىك تانىمال ادامدارعا عانا كومەكتەسەتىندىگىن ايتتى.

جەلتوقسان كوتەرىپ جاتقان حالىقتىق ماسەلەدەن الشاق جۇرەتىن «تانىمالداردىڭ» شوشاڭداۋىنا كىم مۇمكىندىك بەردى؟ تاعى دا تاۋەلسىزدىك. كەيبىر ونەر تۇلعالارى كەشەگى جەلتوقساندا «نام گوركو!» دەپ، گازەت ارقىلى حات جازىپ، ءبىزدى قورلادى. بىراق ولاردىڭ جولىندا ارقاشان دا جاسىل شام جانىپ تۇرادى.

رەسپۋبليكا دەڭگەيىندەگى اس-جيىندارعا بيلىك تاراپىنان شاقىرىلعان شىعارماشىلىق بىرلەستىك وكىلدەرىنە ارنايى كولىك ءبولىنىپ، قۇرمەتتى قوناق رەتىندە كەلسە، ولارمەن قۇقى بىردەي جەلتوقسان بىرلەستىكتەرى تاعى دا جەتىم بالانىڭ كۇيىن كەشەدى. رايىمبەك اۋدانىنداعى مۇقاعالي تويىنا بارۋعا بيلىك تاراپىنان كومەك بولماعان سوڭ، وزدەرى بالا-شاعانىڭ اۋزىنان جىرىپ اقشا جيناپ، كيىز ءۇي، داستارحان ۇيىمداستىرىپ، مال سويىپ، توي قوناقتارىن كۇتىستى. مۇنداي شارادا ەسەپ جوق.

رەسەيدىڭ بۇرىنعى استاناسى پەتروگراد «رەۆوليۋتسيا بەسىگى» اتانعاندا، قازاقتىڭ بۇرىنعى استاناسى الماتىنى «ازاتتىق پەن دەموكراتيانىڭ وشاعى» دەپ نەگە اتامايمىز؟ الماتى تۋرالى قايتا-قايتا شىعىپ جاتقان ءداۋ سۋرەتتى كىتاپتاردىڭ ءبىر بەتىن جەلتوقسانعا قيۋعا نەگە قورقامىز؟ سول كىتاپتاردى اكىمشىلىكتەگىلەر ۇيالماي، جەلتوقسانشىلارعا سىيلىق ورنىنا بەرىپ قۇتىلادى. تاريحتى جاسىرعان كىتاپ ءۇشىن دالاعا اقشا شاشىپ نە قاجەتى بار؟ قالاعا ونسىز دا شاشىلىپ جاتقان اقشا قايدان شىعىپ جاتىر؟

كوپ ەلدىڭ پاتشالارى تاۋەلسىزدىك كۇرەسكەرلەرىن قابىلداپ، قوشەمەت كورسەتەدى ەكەن. ال بىزدەگى سپورت پەن ونەر جۇلدىزدارىنىڭ ماڭدايىنا عانا جازىلعان مۇنداي مۇمكىندىك ازاتتىق اكەلگەن قاھارماندار ءۇشىن – قۇر قيال. تاۋەلسىزدىك بولماسا، سول سپورت پەن ونەر جۇلدىزدارىنىڭ ەركىن كوسىلۋىنە كىم مۇمكىندىك بەرەدى؟ مىڭداعان دوللار سۇراپ، حالىقتى مەنسىنبەيتىن كەيبىر ونەر جۇلدىزدارىنا «حالىق ارتىسىنەن» گورى، «بايلاردىڭ ءارتىسى» دەگەن اتاق لايىقتى.

ەكىنشى دۇنيە سوعىسىنداعى 98 قازاقستاندىق كەڭەس وداعى باتىرىنىڭ قازىر 20-سى دا ەستە قالماسا، جەلتوقساندا سوتتالعان 99 باتىردىڭ ءبىرازى جىلى ءسوز دە ەستىمەي، باقيلىق بولىپ كەتتى. انشىگە دە، دارىگەرگە دە، ءتىپتى گەنارالعا دا، عارىشكەرگە دە بۇيىرىپ جاتقان «حالىق قاھارمانى» اتاعى تاۋەلسىزدىك جولىندا جاستىعىنىڭ جارقىراعان تۇسىن تەمىر توردىڭ ار جاعىندا وتكىزگەن جۇزگە جۋىق قاھارماندارىمىزعا دا كوپتىك ەتپەس ەدى.

ونى قيماساق، «جەلتوقسان قاھارمانى» دەگەن اتاق شىعارايىق. جەلتوقساندى ماراپاتتايتىن ەشكىم قالماعان سوڭ، «جەلتوقسان اقيقاتى» بىرلەستىگىنە ءوز ۇسىنىسىمدى وتكىزىپ، «جەلتوقسان ارداگەرى» مەدالىنىڭ شىعۋىنا تۇرتكى بولدىم. ونىڭ العاشقى داناسىن سول بىرلەستىك ەل باسىنا جولدادى.

ەندى وسىنىڭ دا وتەۋى بار شىعار. وتىز جىلدىق مەرەكەدە جەلتوقسان جينالىسىنا قاتىسپايتىن قالا اكىمدەرىنەن گورى، جەلتوقسانشىلار ومىرىندە ءبىر كورىپ قالۋعا ىنتىق بولعان پاتشانىڭ كەلۋىن كۇتەمىز. ەلدىك شاراعا ەل باسىنىڭ قاتىسۋى – جەلتوقساندى باعالاۋدىڭ العاشقى ساتىسى بولماق. ەرلىگىمىزدى عالامعا باعالاتۋ ءۇشىن – اۋەلى ءوزىمىز باعالاۋىمىز شارت. كوتەرىلىستى ءبىرىنشى باستاپ، تاۋەلسىزدىكتى سوڭىنان جاريالاپ جاتقانىمىز سياقتى، كەش تە بولسا، ايتىلعان ماسەلەنى اياقسىز قالدىرمايىق.

امانعازى كارىپجاناۋلەتى،

جەلتوقسانشى، اقىن، قازاقستان جاستار وداعى

سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى

«وبششەستۆەننايا پوزيتسيا»

پروەكت «DAT» №44 (315) وت 17 دەكابريا 2015 گ.