ءتۇس كورىپپىن! تۇسىمدە «باسپالار ۇيىندەگى» ءوزىم جۇمىس ىستەگەن «ەل-شەجىرە» باسپاسىندا وتىر ەكەنمىن. ديداعام مەن وتىرعان بولمەگە كىرىپ كەلدى.

جانارىم وڭ جاق كوزىنە قادالدى. كوپ-كوڭبەك. بىرەۋ ۇرعانداي كۇپ بولىپ ءىسىپ كەتىپتى. ءتۇرى شارشاڭقى. شاشى ۇيپا-تۇيپا!

«اعام بۇلاي جۇرمەۋشى ەدى عوي. مەن قىزىعاتىن سىمباتى مەن سەرىلىگى قايدا كەتكەن؟. وي، ديداعا قايتىس بولدى دەمەپ پە ەدى؟ ءتىرى ەكەن عوي. باسە، سەزىپ ەدىم. ءتىرى ەكەن. ءتىرى ەكەن»...

اعانىڭ جۇدەۋ جۇزىنە جۇرەگىم اۋىرسا دا، «تىرىلىگىن» جانىما مەدەت تۇتىپ، كوڭىلىم الىپ-ۇشتى. وسى ءبىر قۋانىشتى حاباردى وزگەلەرگە ايتپاق بولىپ، الگى بولمەدەن اتىپ شىعىپ، دالىزدە جۇگىرىپ كەلە جاتىرمىن. قاس قىلعاندا الدىمنان بىرەۋ شىقساشى... ەشكىم جوق.

ويانسام، ءتۇس ەكەن...

سوڭعى ءبىر جىلدا وسى تەكتەس تۇستەردى ءجيى كورەمىن. ارينە، ونىڭ ءبارىن قاعازعا ءتۇسىرىپ، وقىرمانعا جورىتۋ ويىمدا جوق. ءتىپتى، سول ءبىر شىم-شىتىرىق تۇستەر جايلى ەشكىمگە ءتىس جارمايمىن دا.

مەنىڭ ىشكى الەمىمدەگى كۇيزەلىستى سىرتقا شىعارعاننان نە تاپپاقپىن؟!

«مەنى دە مۇسىركەڭىزدەر، مەن دە زار يلەپ، زاپىران قۇستىم» دەپ ايعايلاعانداي بولمايمىن با؟

بۇل قايعى مەنىڭ عانا ەمەس، «ادەبيەتتى اردىڭ ىسىنە» بالايتىن ءار قازاقتىڭ قابىرعاسىنا باتقانىن بىلەمىن!

سوندىقتان دا، التاي مەن اتىراۋدىڭ اراسى بوزداپ جاتقاندا، وزىممەن-ءوزىم ساياق كەتۋدى ءجون سانادىم. ويتكەنى ەل قازاقتىڭ قابىرعالى جازۋشىسىنان ايىرىلدى. بۇ پاقىرىڭىز قابىرعالى جازۋشىدان – ءبىر، جاناشىر اعادان – ەكى ايىرىلدى.

بۇكىل ءباسپاسوز ۇلتىم دەپ تۋعان تۇلعانى جوقتاپ، ەستەلىكتەر جازىپ جاتتى.

مەن دە سول تۇلعادان كوپپەن بىرگە كوز جازىپ قالدىم.

بىراق، مويىنداعىم كەلگەن جوق.

«باسپالار ۇيىنە» بارسام، اعام قۇشاعىن ايقارا اشىپ، كۇتىپ الاتىنداي سەزىمدە بولدىم.

مىنە، «باسپالار ءۇيىنىڭ» التىنشى قاباتىنداعى تەمىر ەسىكتىڭ تۇتقاسىن جۇرەكسىنە ۇستادىم. اعامنىڭ «كۇرەك ۇستاعان» قولى سان مارتە ايالاعان تۇتقانىڭ ءوزى سۇپ-سۋىق بولىپ، الدەبىر جاماناتتى سەزدىرگىسى كەلگەندەي تۇكسيە قالىپتى. ونى دا مەنىڭ «جۇيرىك كوڭىلىم» ەلەگىسى كەلمەدى. مۇنىڭ ار جاعىندا اعام وتىر. ءسوزسىز، قازىر مەن كەلدى دەپ قۋانىپ قالادى. ەسىكتى بار كۇشىممەن تارتىپ قالدىم... جابىق تۇر. «ە، اعام جۇمىسقا كەلمەگەن ەكەن» دەپ ويلادىم.

ديداعا ۇيىندە شىعار. ۇيىنە بارايىن دەپ، رايىمبەككە تارتتىم. قاسىمدا بەيبىت سارىباي، جادىرا نارماحانوۆا جانە جۇلدىز ءابدىلدالار بار. ديداعا ءبىزدى ەسىك الدىنان كۇتىپ الاتىنداي اسىعىپ-اق جەتكەنىممەن، مۇندا دا جوق ەكەن. اعامنىڭ ءۇيى يەسىن كۇتكەندەي تۇنجىراپ تۇردى. جۇمىس بولمەسىندەگى جازۋ ۇستەلىنىڭ ءوزى جازۋشىنى ساعىنعانداي جەتىمسىرەپ قالىپتى. ۇيدەگى ءار جيھاز اعام جايلى ەستەلىك ايتقىسى كەلگەندەي جابىرقاۋ كوڭىلمەن ۇنسىزدىكتىڭ پەرنەسىن باسىپ-باسىپ قويادى. بايقۇستاردا ءتىل جوق، ايتپەسە، ءازىر-اق اھ ۇرار ەدى.

ديداعامنىڭ جارى ليزا تاتە ماعان «اعاڭنىڭ كوزىندەي كورىپ ءجۇر دەپ كەۋدەشە مەن كۇرتەشەسىن سىيعا تارتتى.

سوندا دا مەنى «ديداعام، كاتونعا كەتكەن شىعار» دەگەن الدامشى ءۇمىت مەڭدەپ الدى. سول سوقىر ءۇمىتتىڭ جەتەگىنە ەرىپ، ەكى مارتە التايعا باردىم. تەك ەسكى ەستەلىكتەر عانا كوز الدىمنان كولبەڭدەپ وتكەنى بولماسا، ول جاقتان دا ديداعامدى تابا المادىم.

داۋلەت اكەسىنىڭ باسىن قارايتىپتى. تاسقا قاشالعان اعامنىڭ سۋرەتىنە ۇزاق قارادىم. ديداعاعا ايتسام-اۋ دەگەن ىشتەگى بار شەرىمدى اقتارعىم كەلدى. اقتارا المادىم.

ويتكەنى، ديداعا ءتىرى، ول كىسى كوز جۇمۋعا ءتيىس ەمەس. سوندىقتان دا، و دۇنيەلىك بولعان جاقىنىما ايتار ەستەلىكتى اعاما باعىشتاپ ەشقاشان ايتپاق ەمەسپىن. ايتقىم كەلمەيدى.

وسىدان ون شاقتى جىل بۇرىن جاريالانعان ءبىر سۇحباتىما بولا مەنى باۋىرىنا باسىپ ەدى. سول ىستىق باۋىر ءالى سۋىعان جوق. ول كىسى ۇزاق ۋاقىتقا ىسساپارعا كەتىپ قالدى. ەرتەڭ، ەرتەڭ-اق ورتامىزعا ورالادى.

ورتامىزعا ورالماعاننىڭ وزىندە، ءبىز بارامىز...

ايتەۋىر، باسى بار، اياعى جوق، شىم-شىتىرىق ءتۇس كورىپ جۇرگەندەيمىن. ەرتەڭ ويانعاندا ءبىز ۇلت پەن ءدىننىڭ، ءدىل مەن ءتىلدىڭ اڭگىمەسىن ايتىپ، قىزىل-كۇرەڭ  شايدى سوراپتاپ ءىشىپ وتىرامىز. مەن كەنەت، اعانىڭ شىعارماشىلىعى جايلى اڭگىمەنىڭ شەتىن شىعارا قويامىن. ول كىسى دەرەۋ تىيىپ تاستايدى. ءوزىن ماقتاعاندى قالامايدى عوي، سەبەبى.

ول كىسى ءسوزسىز ورالادى. سوسىن ءبىز ەكەۋمىز عانا اياگوزدىڭ ءتوسىن قاق جارىپ، جەڭىل كولىكپەن التايعا قاراي زىمىراپ بارا جاتامىز. مۇندايدا ەكى ادام ەمەس، ءبىر ادام، ءبىر جان، ءبىر جۇرەكتىڭ يەسىنە اينالىپ كەتەتىنىمىزدى سەزەمىز. بۇرىن دا سولاي ەدى. جانىڭ مەن جۇرەگىڭ ءبىر ادام بولعاسىن ىشتە بۇگۋلى سىر قالا ما؟

مەنىڭ بار سىرىمدى بىلەتىن ادام، كوز كورمەس، قۇلاق ەستىمەس ساپارعا كەتىپ قالدى. ونىڭ ءبىراز ىشكە بۇككەن اڭگىمەسى مەنىڭ كوكەيىمدە سايراپ جاتىر.

بۇل – كور-كوكەي. اعانىڭ بارلىق سىرىن ىشكە جۇتتى دا، جوق قىلدى. بالكىم، وسىلاي بولعانى دۇرىس تا شىعار.

ۇلتى ءۇشىن زار ەڭىرەگەن الىپ جۇرەكتى توقتاتقان زاماناعا لاعىنەت ايتقاننان نە تابامىز؟ ابايدان باستاپ، ديداحمەتكە دەيىنگى سان قالامگەردىڭ كەۋدەسىنە ۇيالاعان شەر – قازاقتىڭ جايى، الاشتىڭ زارى ەدى. كەرى كەتىپ بارا جاتقان ساياسات، ۇلتىن ويلامايتىن شەندىلەر، ەل مەن جەردىڭ تاعدىرى ديداعامنىڭ جۇرەگىنە اۋىر جۇك ارقالاتاتىن-دى. وعان ءوزى جاقسى كورەتىن قاليحان اعاسىنىڭ قايعىسى جامالدى.

جوق، مەن ءبارىبىر سەنبەيمىن. اعا، ءتىرى... ىسساپارعا كەتەر الدىندا ماعان قوڭىراۋ شالىپ: «مەن سەنى ساعىنام عوي» دەدى اۋىر كۇرسىنىپ. كەيىن داۋلەت ماعان «اكەمنىڭ سوڭعى سويلەسكەن ادامدارىنىڭ ءبىرى سەن ەكەنسىڭ» دەپ، اعانىڭ تەلەفونىنداعى قوڭىراۋلار تىزبەگىن كورسەتتى.   

اعا، مەنى ەمەس، مەن ونى ساعىندىم... سول ساعىنىش بىرنەشە رەت قولىما قالام العىزدى. ديداعام جايلى جازباق بولىپ، نەشە رەت وقتالدىم. بىراق، ءدال جەلكەمنەن ءبىر وتكىر كوز قادالىپ، قاراپ تۇرعان سياقتى بولادى. ول وتكىر كوزدىڭ يەسى – ديداعام سەكىلدى، ول مەنى كورىپ تۇرعانداي...

«مەن ءوزىم جايلى ەمەس، ديداعام جايلى جازۋعا ءتيىسپىن. مەنىڭ جازعانىمنان ديداعانىڭ تۇلعاسى انىق كورىنۋى قاجەت». وسىنداي وي سانانى مىڭ مارتە شىرماعانمەن، ەكەۋمىزدىڭ ارامىزداعى سان ءتۇرلى اڭگىمەلەردىڭ نوبايى قاعازعا تۇسكەندە ۇيلەسپەي، قيۋى قاشا بەردى. بۇعان سەبەپ، اعانى و دۇنيەگە قيماعاندىعىم بولار... ايتەۋىر، ءوزىم ۇقپايتىن كوڭىل-كۇي ىشكى الەمىمنىڭ استاڭ-كەستەڭىن شىعارىپ جاتىر.

سويتسەم، ديداعام شىندىعىندا ءتىرى ەكەن!

مەن ونى جۇمىسىنان، ۇيىنەن، تۋعان جەرىنەن تەككە ىزدەپپىن.

قالاي بايقاماعانمىن «تاسقالاسىنان» باستاپ، سوڭعى جازىلعان «كەش» اتتى شىعارماسىنا دەيىنگى ءار تۋىندىسى ديداحمەت بولىپ تىنىستاپ، قازاققا ايتارىن ايتىپ تۇر ەكەن عوي.

ديداحمەتتى ىزدەگەن ءار ادام ونىڭ شىعارمالارىنا ۇڭىلگەنى ءجون. ويتكەنى، اعامنىڭ بار بولمىسى سول اڭگىمەلەرىندە مەنمۇندالاپ كورىنىپ تۇر... كەز كەلگەن ادامنىڭ ساعىنىشى مەن ماۋقىن باسۋعا ديداحمەت مۇراسى تولىعىمەن جارايدى.

سول سەبەپتى دە ول كىسى جايلى وتكەن شاقتا ەستەلىك ايتۋعا بولمايدى.

بۇگىن ديداعام تاعى تۇسىمە كىرەتىن شىعار... بۇل جولى سىمباتتى، سىرباز قالپىمەن ەنەر دەپ ۇمىتتەنەمىن. مەن ديداعانىڭ ءتىرى ەكەنىن ايتپاق بولىپ، دالىزگە جۇگىرىپ شىققاندا الدىمنان جادىرا (نارماحانوۆا) شىعا كەلەر...

كىم ءبىلسىن؟! ايتەۋىر ءبىر جىلدا سۋىماعان كوڭىلىم، ماڭگىلىككە ىستىق تابىندا قالاتىنداي كورىنەدى.

ديداحمەت ءاشىمحانۇلى ولگەن جوق...

قانات ابىلقايىر

Abai.kz