جەر كودەكسىنە ەنگىزىلەتىن وزگەرىستەر
1. جەردى جەكە مەنشىككە كىم ساتىپ الادى؟
بىردە ءبىر شەتەلدىك قازاقستان جەرىنىڭ ءبىر سانتيمەترىندە ساتىپ الۋعا قۇقىعى جوق. تەك قازاقستاندىقتار عانا اۋىل شارۋاشىلىعى ماقساتىنداعى جەرلەردى جەكە مەنشىككە ساتىپ الۋعا قۇقى بار، بىرىنشىدەن، جەڭىلدەتىلگەن باعامەن (50%), جالعا بەرىلگەن جەردى 10 جىلعا ۇزارتۋمەن جانە ەكىنشىدەن اۋكتسيون ارقىلى ساتىپ الۋعا قۇقى بار. شەتەلدىكتەر ءۇشىن بۇنداي نورما جۇرمەيدى. مىنانى ەسكەرتكىمىز كەلەدى، اۋىل شارۋاشىلىعى ماقساتىنداعى قازىرگى اينالىمداعى 100,8 ملن گا جەردىڭ 1,3 ملن گا جەرى قازاقستان ازاماتتارىنىڭ جەكە مەنشىگىندە، ال 99,5 ملن گا جەر جالعا بەرىلگەن. بۇنداي جەرلەردە ءارتۇرلى ەگىستىك، مايلىق، داقىلدىق، جەمدىك، كوكونىستىك –باقشالىق جانە ونىمدىك داقىلدار وسىرىلەدى جانە بۇنداي جەرلەردە مال شارۋاشىلىعىمەن جانە ەت-ءسۇت وندىرىسىمەن شۇعىلدانادى. 2015 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا اۋىلشارۋاشىلىعى ونىمدەرىنىڭ كولەمى اقشالاي تۇرىندە 2,7 ترلن. تەڭگەنى قۇرادى.
99,5 ملن گا جەردىڭ شەتەلدىكتەرگە 65 مىڭ گا جەرى عانا بەرىلگەن – بۇل شامامەن 0,06% — ونىڭ ءوزى جالعا بەرىلگەن. اتاپ وتكەن ءجون، ونىڭ ەڭ كوپ بولىگى -45 مىڭ گا – بىرلەسكەن كاسىپورىندارعا جالعا بەرىلگەن، ولاردىڭ ۇلەسىن قازاقستاندىقتار تىكەلەي يەلىك ەتەدى. مىسالى، اقمولا وبلاسىندا 2010 جىلى امەريكاندىق Global Beef كومپانياسىمەن (كاپيتالدىق ۇلەسى 15% ) «KazBeef Ltd» جشس بىرلەسىپ قۇرىلدى. كاسىپورىن جەر تەلىمىنىڭ كولەمى 154,8 مىڭ گا، ونىڭ ىشىندە: ەگىستىك -13,2 مىڭ گا، شابىندىق — 141,6 مىڭ گا.
كومپانيا ەلىمىزدە العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ تۇقىمدىق تازا انگۋس جانە گەرەفورد مالى تۇقىمدارىن الىپ كەلە باستادى، ءسويتىپ ساپاسى جوعارى ەت ءوندىرىسىنىڭ تولىق تسيكلىن قۇرۋ جولىن باستادى. بيىل 2015 جىلدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا جوعارى ساپالى 2014 توننا ەت ەكسپورتتالدى. قازىر كاسىپورىندا 85 — گە جۋىق ادام جۇمىس ىستەيدى، ولاردىڭ ىشىندە بىردە ءبىر شەتەلدىك جوق.
سونداي-اق، سولتۇستىك –قازاقستان وبلىسىندا قىتاي ينۆەستورلارىنىڭ قاتىسۋىمەن ماي داقىلدارىن ءوندىرىسى مەن قايتا ۇقساتۋ بويىنشا پيلوتتىق كووپەراتيۆتى قۇرۋ ىسكە اسىرىلۋدى. اتالعان جوبا كلاستەرلىك جولعا قويىلعان، ول 12 مىڭ گا جەر كولەمىندە ماي داقىلدارىن ءوسىرۋ جانە ونى وسىمدىك مايىن قايتا وڭدەۋ ءۇشىن ماي ەكستراكتسيالاۋ زاۆودىنىڭ قۇرىلىسى سالىنباقشى. بارلىعى كووپەراتيۆ 9 اۋىلشارۋاشىلىعى وندىرۋشىلەرىنىڭ باسىن قوسادى.
جالعا بەرىلگەن جەرلەردىڭ كەيبىر وڭىرلەر بويىنشا جەردى تاراتۋى مىنانداي: اقتوبە وبلىسىندا — 29 مىڭ. گا، جامبىل وبلىسىندا – 13,5 مىڭ. گا، اقمولا وبلىسىندا – 8,6 مىڭ گا.
ال رەسەيلىكتەر بولسا 10 236 گا جالعا بەرەدى، قىتاي رەزيدەنتتەرى — 282 گا، واە — 859 گا، تۇركيا — 7 گا جانە تاعى باسقالارعا جالعا بەرىلگەن.
- زاڭناما قانشالىقتى جەردى جەكە مەنشىككە الۋ ءۇشىن شەتەلدىكتەردىڭ اينالىپ ءوتۋىنىڭ مۇمكىندىكتەرىن ەسكەرە مە؟
زاڭنامادا اۋىلشارۋاشىلىعى ماقساتىنداعى جەرلەردى جەكە مەنشىككە ساتىپ الۋعا تيىم سالعان، سونداي-اق شەتەلدىكتەرگە سالىنعان شەكتەۋلەردىڭ اينالىپ ءوتۋ تەتىكتەرىن دە ەسكەرەدى.
ەگەر دە شەتەلدىكتەر جەكە مەنشىگىنە جالعان نەكە ارقىلى قۋلىعىن اسىرىپ جەردى ساتىپ الۋعا تىرىسسا، جشس ۇلەسىن ساتىپ الۋ ارقىلى نەمەسە ەكىنشى نارىقتا جەردى ساتىپ العىسى كەلسە ادىلەت ورگاندارى بۇنداي جاعدايلاردى تىركەۋ ءۇشىن قابىلدامايدى.
زاڭ تۇرعىسىندا، بۇنداي تىركەۋسىز جەر قۇقىعىنا يەلىكتە تۋىندامايدى.
سونىمەن، ادىلەت ورگاندارىنداعى تىركەۋ راسىمدەرى ارقىلى شەتەلدىكتەر ءۇشىن بەلگىلەنگەن شەكتەۋلەردىڭ ساقتالۋىن باقىلايدى.
سونىمەن بىرگە، زاڭنامالىق شەكتەۋ تۋرالى شەتەلدىك ازامات جانە الەۋەتتى ساتىپ الۋشى نوتاريۋسقا كەلىسىم جاساۋعا كەلگەندە دە بىلەدى.
مەملەكەت نوتاريۋستىڭ تيىم سالۋىن، ولاردى جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋمەن بەلگىلەگەن. بۇل كەزدە كەلىسىمدەردىڭ قۇقىقتىق سالدارى بولمايدى.
- قوعامدا شەتەلدىكتەر جەرگە جەكە مەنشىك قۇقى بار قازاقستاندىق زاڭدى تۇلعانىڭ ۇلەسىن ساتىپ الۋ جولىمەن جەر تەلىمدەرىن الۋى مۇمكىن دەگەن قاۋىپ بار. بۇل سولاي ما؟
بۇل ماسەلەنى ەكى جاقتى قاراۋعا بولادى.
ءبىرىنشىسى. ەگەر دە شەتەلدىك ساتىپ الاتىن ۇلەس 50%- تەن اساتىن بولسا، وندا بۇنداي زاڭدى تۇلعانىڭ جەر تەلىمدەرى ء ۇش ايدىڭ ىشىندە الىنۋعا جاتادى نەمەسە جەر پايدالانۋ (جالعا بەرۋ) قۇقىعى قايتا حاتتالۋى قاجەت.
بۇل تالاپتى ورىنداماعان كەزدە، اكىمدىك جەر تەلىمدەرىن مەملەكەتكە قايتارۋ تۋرالى شاعىم بەرەدى.
مەملەكەت ءوز كەزەگىندە بۇنداي فاكتىلەردى اقپاراتتىق جۇيەلەردىڭ بىرلەسكەن ءىس قيمىلى ارقىلى انىقتايتىن بولادى، ونداي اقپارات زاڭدى تۇلعالار ۇلەسىنىڭ مولشەرى جانە بارلىق زاڭدى تۇلعالار – جەر تەلىمىنىڭ يەلەرى تۋرالى اقپاراتتان تۇرادى.
ەگەر دە جەكە مەنشىگىندە جەر قۇقىعى بار زاڭدى تۇلعالار انىقتالعان كەزدە، شەتەلدىكتەردىڭ ۇلەسى 50%-تەن اسسا، بۇل اقپارات اكىمدىكتە جەردى الۋ ءۇشىن، جەر تەلىمىن جالعا بەرۋ قۇقىعىن قايتا قاراۋ نەمەسە سوتقا ونى قايتارۋ جونىندە شاعىم بويىنشا جۇمىس ىستەۋگە جىبەرىلەتىن بولادى.
ەكىنشى. ەگەر دە شەتەلدىكتىڭ ۇلەسى 50% -تەن كەم بولسا، زاڭدى تۇلعا ءۇشىن ەشتەڭە بولمايدى.
- ەگەر دە, شەتەلدىك 50% -تەن كەم ۇلەس ساتىپ العان بولسا، بۇنداي زاڭدى تۇلعا شەكتەۋدى اينالىپ وتپەي مە?
بۇل كۇماندى سەيتسەك دەيمىن.
ازاماتتىق كودەكسكە سايكەس، بۇنداي شەتەلدىك – زاڭدى تۇلعا يەسى ونىڭ مۇلكىنە، ونىڭ ىشىندە جەر تەلىمىنە دە قۇقىعى بولمايدى، تەك جارعى كاپيتالىنداعى ۇلەس قۇقىعىنا عانا يە.
باسقا سوزبەن ايتقاندا، بۇنداي جەر تەلىمدەرىنىڭ يەلەرى شەتەلدىك ازامات ەمەس، زاڭدى تۇلعا – ءبىزدىڭ زاڭ بويىنشا قىزمەتىن جۇزەگە اسىراتىن جانە وسى جەردە سالىق تولەيتىن قازاقستان رەزيدەنتى بولىپ تابىلادى.
ەگەر دە شەتەلدىك قاتىسۋشىلار قۇرامىنان شىققىسى كەلسە جانە ءوزىنىڭ جەر ۇلەسىن العى كەلسە، وعان ونداي مۇمكىندىك جوق، ويتكەنى ول جەر قۇقىعىن تىركەي المايدى.
بۇل جاعداي — زاڭدى تۇلعا قاتىسۋشىسى جۇبايلار بولىپ، ونىڭ بىرەۋ شەتەلدىك بولعان جاعدايعا دا قاتىستى.
بۇل كەزدە اكتسيونەرلىك قوعام سياقتى ۇيىمدىق –قۇقىقتىق نىسانى ەرەكشەلىگىندە ەسكەرگەن ءجون. اق ۇلەستەر، بارلىق مۇلىك نارىقتا ەركىن اينالىم اكتسيالارى، باعالى قاعازدار تۇرىندە، ولار بيرجالاردا ساتىلۋى جانە ساتىپ الىنۋى مۇمكىن.
بۇل كەزدە شەتەلدىككە ءتيىستى اكتسيا ۇلەسىن باقىلاۋدىڭ قاجەتتىلىگى جوق، ويتكەنى ءتىپتى اكتسيانىڭ 100% يەسى شەتەلدىك اكتسيونەردىڭ ءوزى دە جەردى ءوزىنىڭ مەنشىگىنە الا المايدى.
ايتىلعانداردى تۇيىندەي كەلە، اۋىلشارۋشىلىعى ماقساتىنداعى جەرلەردىڭ جەكە مەنشىك قۇقى تەك قازاقستاندىق كومپانيا قۇقىعىندا عانا بولادى جانە ول قاتىسۋشى قۇرامىنان شىققان كەزدە جەر تەلىمىمەن ەمەس اقشالاي تۇردە تولەنەتىن زاڭدى تۇلعا ۇلەسىنە عانا قۇقى بار.
- جەردى كىم جالعا الادى?
جاڭا جەر زاڭناماسى بويىنشا شەتەلدىكتەرگە كونكۋرس ارقىلى بەرىلەتىن بولادى. ۇكىمەت وبلىستىڭ ءاربىر اۋدانى بويىنشا شەتەلدىكتەر ءۇشىن ءبىر ادامعا بەرىلەتىن جەردىڭ ەڭ تومەنگى مولشەرىن بەكىتەدى. مىسالى، اقمولا وبلىسىندا، شورتاندى اۋدانىندا – بۇل 1000 گا. كونكۋرس ەرەجەسى بىلاي، الەۋەتتى جالعا بەرۋشى مىندەتتى تۇردە جەردى پايدالانۋ جوسپارىن تاپسىرۋ قاجەت. مەملەكەت كونكۋرستىڭ وتۋىنە كەپىلدىك بەرەدى. ەگەر دە شەتەلدىك ءبىزدىڭ تالاپتاردى بۇزاتىن بولسا، ءبىز ولارمەن جاسالعان كەلىسىم — كونتراكتى بۇزۋعا جانە ولاردان جەردى الىپ قويۋعا قۇقىمىز بار. اۋىل شارۋاشىلىعى جەرلەرىن ءتيىمدى پايدالانۋ ەرەجەلەرىمەن ءسىز مىنا سىلتەمە بويىنشا: http://adilet.zan.kz/rus/docs/V1500011549 تانىسۋعا بولادى
- مەملەكەت جەردى قايتارىپ الۋعا قۇقىلى ما؟
ءيا، قايتارىپ الۋعا قۇقىلى. ەگەر دە، جەر ماقساتى بويىنشا پايدالانىلماسا، مىسالى، جەر وڭدەلمەسە، جەردىڭ ۇستىندە ءونىم وندىرىلمەسە، وندا مەملەكەت جەردى قايتارىپ الۋعا قۇقى بار.
ەكىنشىدەن، ساپاعا جۇرگىزىلگەن باقىلاۋدىڭ كورسەتۋى بويىنشا، ەگەر جەر ءتيىستى تاسىلمەن پايدالانىلماسا (تىيىم سالىنعان حيميكاتتار قولدانىلسا), ناتيجەسىندە جەر قۇمعا اينالادى. جەردى سونداي-اق، جىرقىشتار مەكەندەگەن جاعدايدا دا الىپ تاستالادى. بۇل شارالاردىڭ بارلىعى جەردىڭ جەكە مەنشىكتە نەمەسە جالدا بولۋىنا بايلانىسسىز قولدانىلا بەرەدى.
- قازاقستان ازاماتى جەردى ساتىپ، نەمەسە جالعا الا ما؟
ءيا، الادى. قازاقستاندىقتار ءۇشىن ەرەكشە جەڭىلدىك جاعدايلارى قاراستىرىلعان: جالعا بەرىلگەن جەردى 10 جىلعا دەيىن ۇزارتىلعان مەرزىمدە جارتى باعاسىنا ساتىپ الا الادى. ال شەتەلدىكتەر ءۇشىن مۇنداي ەرەجە قاراستىرىلمايدى.
- قازاقستاندىقتارعا نەمەسە شەتەلدىكتەرگە جالعا بەرىلگەن جەر ولاردىڭ جاۋاپكەرشىلىكسىز پايدالانۋ ارەكەتىنەن توزۋعا جانە تىيىم سالىنعان حيميكاتتارمەن ۋلانۋعا ۇشىراسا، جالعا بەرىلگەن جەرگە نە بولادى؟ بۇل جاعدايدى كىم جانە قالاي باقىلاۋعا الادى؟
پەسيتسيدتەر تىزىمىنە رەسمي ەنگىزىلمەگەن حيميكاتتاردى پايدالانۋعا قازاقستان زاڭناماسى تىيىم سالادى. اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ اگروحيميا قىزمەتى مەن اكىمدىكتەردىڭ جەر ينسپەكتسيالارى جەر قىرتىسى مەن ونىڭ جاعدايىن ۇنەمى باقىلاۋدا ۇستايدى.
زاڭنامانى بۇزعان جاعدايدا جەردى قايتارىپ الۋعا دەيىنگى قاتاڭ شارانى قولدانادى.
جەر زاڭناماسىن ساقتاۋ جونىندەگى اكىمدىكتەردەگى باقىلاۋ ورگاندارى تاراپىنان اگروونەركاسىپتەردەگى كەشەندەرگە تيەسىلى جەر تەلىمدەرىنە تەكسەرۋلەر جۇرگىزىلدى. 2015 جىلى جانە 2016 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىندا جۇرگىزىلگەن تەكسەرۋلەر اۋىل شارۋاشىلىعى ماقساتىنداعى 263,9 مىڭ گا جەردىڭ ءتيىمسىز پايدالانىلعانىن انىقتادى.
وتكەن جىلى 187 مەنشىك يەسى مەن جەردى پايدالانۋشىلارعا جەر زاڭناماسىن بۇزعاندىعى ءۇشىن ەسكەرتۋلەر بەرىلدى، ونىڭ ىشىندە 171 سۋبەكتى 169,5 ملن. تەڭگە كولەمىندە ايىپپۇل تۇرىندەگى اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلدى.
2016 جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىندا 7 مەنشىك يەسى مەن جەردى پايدالانۋشىلارعا جەر زاڭناماسىن بۇزعاندىعى ءۇشىن ەسكەرتۋلەر بەرىلدى، ونىڭ ىشىندە 5 سۋبەكتى 106 مىڭ. تەڭگە كولەمىندە ايىپپۇل تۇرىندەگى اكىمشىلىك جاۋاپكەرشىلىككە تارتىلدى.
- جەر قانشا تۇرادى؟
جەر تەلىمىنىڭ ناقتى قۇنى بازالىق ستاۆكاعا سايكەس انىقتالادى، جانە بۇل جونىندەگى اقپاراتتارhttp://adilet.zan.kz/rus/docs/P030000890 سايتىندا ورنالاسقان.
جەر تەلىمى جاعدايىنىڭ ساپاسىنا، ورنالاسقان جەرىنە، سۋمەن قامتىلۋىنا، قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعىنان الىس-جاقىندىعىنا جانە ت.ب. بايلانىستى بازالىق ستاۆكاعا تۇزەتۋ كوەففيتسيەنتى قولدانىلادى.
مىسالىعا، جەر تەلىمى ەلدى مەكەننەن، ينفراقۇرىلىم نىسانىنان الىستاعان سايىن، كوەففيتسيەنتى دە تومەندەيدى.
ءاربىر جەر تەلىمىنىڭ جەكە-جەكە قۇنى بەكىتىلەدى.
جەر تەلىمىنىڭ قورىتىندى باعاسى اۋكتسيون ارقىلى انىقتالادى.
- ءبىر ادام قانشا جەردى ساتىپ الا الادى؟
ءبىر اكىمشىلىك اۋداننىڭ شەڭبەرىندە اۋىلشارۋاشىلىق ماقساتىندا جەكە مەنشىككە جانە جالعا بەرىلەتىن جەر تەلىمىنىڭ ەڭ تومەنگى شەكتى كولەمى بەكىتىلدى. جەر تەلىمىنىڭ ەڭ تومەنگى شەكتى كولەمى تۋرالى اقپاراتتى adilet.kz. سايتىنان الۋعا بولادى.
- ەگەر قازاقستاندىقتار اۋكتسيوندا جەردى ساتىپ الىپ، ونى شەتەلدىككە قايتا ساتۋعا قۇقىعى بار ما؟
جوق، ساتا المايدى. بۇعان زاڭنامامەن تىيىم سالىنعان.
- اۋكتسيوندار مەن كونكۋرستار اشىق ءارى ءادىل وتەدى دەگەنگە كۇدىگىمىز بار. وسى باعىتتا قانداي شارالار جۇرگىزىلۋدە؟
ساتۋدى ۇيىمداستىرۋدىڭ ءتارتىبى زاڭمەن ناقتى بەكىتىلگەن، اۋكتسيون – ازاماتتار ءۇشىن، كونكۋرس – شەتەلدىكتەر ءۇشىن جۇرگىزىلەدى.
ساتۋدى ۇيىمداستىرۋدىڭ تەتىگى جەردى بولۋدە جەمقورلىققا جول بەرمەيدى. وتكىزىلەتىن اۋكتسيوندار ءوز كەزەڭىندە جاريالىلىقتى، الەۋەتتى ساتىپ الۋشىلاردىڭ اراسىنداعى جارىسپالىقتى جانە اشىق باسەكەنى قامتاماسىز ەتەدى.
- ەلىمىزدەگى شەتەلدىكتەردىڭ جۇمىس كۇشىنىڭ ۇلەس سالماعىن كىم باقىلايدى؟ بىرلەسكەن كاسىپورىنداردى قۇرۋدا شەتەلدىكتەر بارلىق جۇمىس ورنىن يەمدەنىپ الادى دەگەن قاۋىپ جوق ەمەس.
قازاقستانعا شەتەلدىك ازاماتتاردىڭ كەلۋى تۋرالى مالىمەتتى سوڭعى 5 جىلدا قازاقستانعا كەلۋشى شەتەلدىك ازاماتتاردىڭ سانى ءالى وزگەرە قويماعاندىعىمەن تولىقتىرىپ وتكىم كەلەدى. جىل سايىن ءبىزدىڭ رەسپۋبليكامىزعا ورتا ەسەپپەن ءتۇرلى ماقساتتا ءبىر ميلليوننان ارتىق شەتەلدىك ازاماتتار كەلەدى (تىركەلەدى). بۇلار تۋريستەر، ىسساپارمەن كەلۋشىلەر، ستۋدەنتتەر، جۇمىسشىلار جانە ت.ب. ولاردىڭ باسى بولىگى (80-90%) – تمد ەلدەرىنىڭ ازاماتتارى.
قازاقستانداعى شەتەلدىك جۇمىسشىلاردىڭ قىزمەتى كۆوتا ارقىلى رەتتەلەدى، ياعني ۇكىمەت قاۋلىسىمەن ءبىزدىڭ ەلىمىزگە تابىس تابۋ ءۇشىن كەلگەن شەتەلدىكتەردىڭ ەڭ جوعارعى سانى بەلگىلەنەدى. بۇل كۆوتا ەكونوميكالىق بەلسەندى تۇرعىنداردىڭ 0,7%-نان اسىپ كەتپەيدى. مىسالى، 2016 جىلى كۆوتا 63 مىڭ ادامدى قامتيدى. وتكەن جىلى دا كۆوتا مولشەرى جوعارىداعى كورسەتكىشپەن شامالاس بولدى، 2015 جىلى 32 مىڭ ادامعا ەلگە كىرۋگە رۇقسات بەرىلدى. سونىمەن، كۆوتانىڭ 50% يگەرىلدى.
وسىعان بايلانىستى، كۆوتا وتاندىق ەڭبەك نارىعىندا كورىنىس تاۋىپ وتىرعان تاپشىلىقتى جويۋعا، ەڭبەك نارىعىنا بىلىكتى جۇمىسشىلاردى تارتۋدى كوزدەيدى. ولاردىڭ تەك 2054 ادامى اۋىلشارۋاشىلىق جۇمىستارى ءۇشىن كەلدى.
- قازاقستان جەرىن جالعا الۋشى شەتەلدىك جەر پايدالانۋشى ءوزىنىڭ وتانداستارىن بىرلەسكەن جۇمىسقا تارتا الا ما؟
قازاقستاندا شەتەلدىك جۇمىس كۇشىن جۇمىسقا تارتۋ مەملەكەتتىك جىلسايىنعى كۆوتامەن شەكتەلگەن جانە تەك عانا بىلىكتى جۇمىسشىلارعا تاراتىلادى. 2016 جىلى كۆوتا 63 مىڭدى ادامدى قۇرادى جانە قازاقستاندىق جۇمىسشىلار سانىنىڭ 0,7%-نان اسپايدى. شەتەلدىكتەردىڭ ءبىزدىڭ ەلىمىزدە بولۋ رۇقساتتارىنىڭ جارامدىلىعى جىلدان اسپايدى، مەرزىمى وتكەن كەزدە ولار قازاقستاننان كەتەدى
بۇدان باسقا، شەتەلدىك جۇمىسشىلاردىڭ سانى وسى نەمەسە وزگە كاسىپورىندا جۇمىس جاسايتىن جۇمىسشىلاردىڭ جالپى سانىنىڭ 10% — نان اسپاۋى قاجەت. بۇل نورما تەك قانا جۇمىس بەرۋشىلەرگە تاراتىلادى.
- ءبىزدىڭ تۇسىنۋىمىزشە، قازاقستاندىقتار ءۇشىن جەر – ساكرالدى تاقىرىپ. ءدال قازىر ونى جالعا بەرۋ نەمەسە ساتۋ ماسەلەسى باستى ماسەلە ەمەس. جەر – بۇل انا. انا ەشقاشان ساتىلمايدى جانە ەشكىمگە جالعا بەرىلمەيدى.
بارىمىزگە بەلگىلى، جەر-انا بايلىعىمىز، ال ەڭبەك — ونىڭ اكەسى! ەڭبەك جانە جەر – بايلىقتىڭ قاينار كوزى. ەل ءونىمدى كوبىرەك وندىرگەن سايىن باي تۇسەدى. بايلىقتىڭ قاينار كوزىن وندىرىستەن ىزدەۋدىڭ قاجەتتىلىگى تۋىنداۋدا. قازاقستان اۋقىمدى اۋىلشارۋاشىلىق رەسۋرستارىن يە. ءبىزدىڭ ەلىمىزدىڭ جەر قورى 272,5 ملن. گەكتاردى قۇرايدى. بۇل ءبىزدىڭ باعا جەتپەس ۇلتتىق بايلىعىمىز، وكىنىشكە وراي، كۇنى بۇگىنگە دەيىن وسى ۇلتتىق بايلىعىمىزدى ءتيىمدى پايدالانا الماي وتىرمىز. جىلدار بويى جەرلەرىمىز وڭدەلمەي، ارامشوپتەر باسىپ، دەگراداتسياعا ۇشىراۋدا. ەڭبەك ەتۋ جانە جەردى وڭدەۋ ارقىلى جەر ەلىمىزدىڭ شىن مانىندەگى بايلىعى مەن داۋلەتىنە اينالادى. وسى ماقساتتى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن جەرىمىزدە الدىڭعى قاتارلى الەمدىك تەحنولوگيالارمەن جابدىقتالعان ءوزىمىزدىڭ ۇلكەن-ۇلكەن شارۋاشىلىقتارىمىزدى وركەندەتۋگە بارلىق جاعدايلار جاسايمىز
- زاڭدامالىق نورمالاردى ەندىرۋ كەزىندە قازاقستاندىقتار بۇرىن جالعا العان جەرلەرىنەن ايىرىلىپ قالمايدى ما؟
قابىلداعان زاڭنامادا بۇرىن جەردى جالعا الىپ پايدالانۋشىلاردىڭ قۇقىعى بۇزىلمايدى.
جالعا العان جەرلەرىن ءدال قازىر ساتىپ ال دەپ ەشكىم كۇشتەمەيدى. جالعا الۋ مەرزىمىنىڭ اياقتالۋىنا دەيىن ەركىن پايدالانا الادى.
سونىمەن بىرگە، جەر پايدالانۋشىنىڭ بۇرىن جالعا العان جەر تەلىمىن جەكە مەنشىگىنە 50% جەڭىلدىكپەن ساتىپ الۋ قۇقىعىن بەرەدى. بۇدان باسقا، اتالعان سوممانى 10 جىلعا ۇزارتىلعان مەرزىممەن راسىمدەپ، تولەۋگە بولادى.
(2015 جىلدىڭ 2 قاراشاسىنداعى قر زاڭىنا سايكەس «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جەر كودەكسىنە وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى»، جەر كودەكسىنىڭ 171 — بابى).
- مەن اۋىلدا تۇرامىن جانە جەر ساتىپ العىم كەلەدى. بۇل ءۇشىن مەن نە ىستەۋىم كەرەك؟
بىرىنشىدەن، اقپاراتتار لەگىنەن حاباردار بولىپ، حابارلاندىرۋلاردى قاداعالاپ وتىرۋ قاجەت. اكىمدىكتەر اۋكتسيوننىڭ ءوتۋى تۋرالى حابارلاندىرۋلاردى اۋكتسيون وتكىزىلەتىن كۇننەن كۇنتىزبەلىك ون بەس كۇن بۇرىن كەشىكتىرمەي جاريالايدى. اۋكتسيونعا ساتىلۋعا قويىلعان جەر تەلىمدەرى تۋرالى حابارلاندىرۋلاردى وبلىستىق مەرزىمدى باسىلىمداردان، اكىمدىكتىڭ ارنايى سايتتارىنان، ەلەكەتروندىق ۇكىمەت پلاتفورماسىنان تابۋعا بولادى.
اۋكتسيونعا قاتىسۋ ءۇشىن مىندەتتى تۇردە اكىمدىككە ءوتىنىش بەرۋ قاجەت.
2016 جىلدىڭ 1 شىلدەسىنەن قازاقستان ازاماتتارى ءۇشىن 1,7 ملن. گا اۋىلشارۋاشىلىق جەرىن اۋكتسيونعا شىعارۋ جوسپارلانىپ وتىرعانىن ۇمىتپاڭىزدار.
- مەن – كاسىپكەرمىن. مەن جەردىڭ ساپاسى جانە ونى نە ءۇشىن پايدالانۋ قاجەتتىگى تۋرالى اقپاراتتاردى قايدان السام بولادى؟
اۋكتسيوندى وتكىزۋ تۋرالى حابارلاندىرۋ جەر تەلىمى تۋرالى، سونداي-اق، ساپالى سيپاتتامالارى مەن جەردى پايدالانۋدىڭ ماقساتى تۋرالى مالىمەتتەردى قامتۋى قاجەت.
- قازاقستانعا اۋىل شارۋاشىلىعى ءۇشىن شەتەلدىك ينۆەستيتسيالاردى تارتۋدىڭ قاجەتتىلىگى نەدە؟ ءبىز ءوز جەرىمىزدى ءوزىمىزى يگەرە المايمىز با؟
وتاندىق اۋىل شارۋاشىلىعىمىز بەلسەندى دامۋدا دەسەك تە، ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ءالى دە بولسا يگەرىلمەگەن ۇلكەن الەۋەتتەر بار. مىسالى، قازاقستاندا 147 ملن. گا جايىلىم بار جانە سيىر ەتىن تۇتىنۋشى ەكى ءىرى ەلمەن شەكارالاس. بۇل 2014 جىلى 4 ملرد. اقش دوللارىنا سيىر ەتىن ساتىپ العان رەسەي مەن قىتاي. وسىنداي الەۋەتتى تۇتىنۋشىلارعا ءبىز بار مۇمكىندىكتەرىمىزدى پايدالانا الماي وتىرمىز.
بۇعان سەبەپ نەدە؟ باستى سەبەپ – جوعارى وندىرىستىك قارجى شىعىندارمەن، وتىمدىلىگىنىڭ ۇلكەن مەرزىممەن بايلانىستى اۋىل شارۋاشىلىقتاعى ينۆەستيتسيانىڭ جەتىسپەۋشىلىگى، اۋىلدا اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرىن قايتا وڭدەۋ مەن ساقتاۋدى قامتاماسىز ەتەتىن ينفراقۇرىلىمنىڭ جوقتىعى، وسى سالاعا سايكەس مامانداردىڭ كەتۋى.
ءوز كەزەگىندە ينۆەستيتسيانىڭ جەتىسپەۋشىلىگى ءبىرىنشى مىنادان كورىنەدى، سالانىڭ تومەن تەحنيكالىق جابدىقتالۋى (اۋىلشارۋشالىعى تەحنيكاسى پاركىنىڭ 80% توزعان).
ەكىنشىدەن، قارجىلاندىرۋدىڭ تومەندىگىنە بايلانىستى كوپتەگەنى شارۋالار تىڭايتقىشتاردى قولدانباي جەردىڭ قۇنارلى قىرتىسىن بۇزادى.
سونىمەن بىرگە، قازاقتار تاريحتان بەلگىلى بىلىكتى مالشىلار بولعان جانە فەرمەرلەر بۇگىندە بۇل سالانىڭ بۇرىنعى الەۋەتىن قالپىن كەلتىرۋدە. بۇعان ينۆەستيتسيانى تارتۋ وسى باعىتتى قارقىندى دامىتۋعا الىپ كەلەر ەدى.
سونداي-اق اۋىلشارۋشالىعىنا كەلگەن ينۆەستيتسيالار 2015 جىلى 167,0 ملرد. تەڭگەنى قۇرادى، بۇل ونەركاسىپكە كەلگەن ينۆەستيتسيالاردان 23 ەسە تومەن. سوندىقتاندا شەتەلدىك كومپانيالاردى اگرووندىرىستى دامىتۋعا تارتۋ جاڭا اگروتەحنولوگيالاردى، اۋىلشارۋاشىلىعى تەحنيكالارىن، داندىك تۇقىمداردى، تىڭايتقىشتاردى جانە تاعى باسقالاردى ەنگىزۋگە مۇمكىندىك بەرەدى.
ءبىز قازاقستاندىقتار، ءوزىمىزدىڭ وتاندىق اۋىلشاراۋشىلىق ونىمدەرىن، ءوز جەرىمىزدە وسكەن: ەت، جەمىس جيدەك، كوكونىستى پايدالاناتىن بولامىز. ال شەتەلدىك كومپانيالار بىزگە سالىق تولەيتىن بولادى، جۇمىس ورىندارىن قۇراتىن بولادى، اۋىلدىڭ ينفراقۇرىلىمن جاقسارتادى، ءبىزدىڭ جۇمىسكەرلەردىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋعا كومەكتەسەتىن بولادى. ءبىز ازىق- تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە، يمپورتتى الماستىرۋدى تومەندەتۋگە، سونداي-اق ەكسپورتتىق الەۋەتتى ارتتىرۋعا تىرىسۋىمىز قاجەت.
سونىمەن كاتار قازاكستاندا جەردى حيميزاتسيالاۋدىڭ تاريحي تومەن دەڭگەيىندە جانە جاقىن ماڭداعى نارىقتىڭ تولەم قابىلەتتىلىگىنە بايلانىستى كورىنەتىن ورگانيكالىك ءونىمدى ءوندىرۋ ءۇشىن قولايلى شارتتار جاسالعان.
2015 جىلدىڭ اياعىندا بىزدەر ورگانيكالىق ءونىمدى ءوندىرۋ تۋرالى زاڭ قابىلدادىق. وسى زاڭ ورگانيكالىق ءونىمنىڭ جۇيەسىن قالىپتاستىرۋعا جاردەمدەسۋگە جانە حالىقتى جوعارى دەڭگەيدەگى ونىممەن، ال ءوندىرۋشىنى ءادىل باعامەن قامتاماسىز ەتۋگە كومەكتەسەدى.
سونىمەن قاتار ونىڭ عالامدىق العىشارتتارى دا بار.
ءبىرىنشىسى، ول حالىقتىڭ ءوسىمى. حالىق سانىنىڭ ءوسىمى تۋرالى بولجامدارعا سايكەس، 2050 جىلعا قاراي تاماق ءونىمىن 60%-دان كوپ، ال دامۋشى ەلدەردە قازىرگى كولەمنەن 2 ەسە كوپ ءوندىرۋدى قاجەت ەتەدى.
ەكىنشىسى، حالىقارالىق اۋىلشارۋاشىلىعىنىڭ الەۋەتى دەڭگەيىنىڭ تومەندەۋىنەن تاماق ءونىمى دەفيتسيتكە ۇشىراۋى مۇمكىن.
سوندىقتان دا، قازاقستان الەمدەگى تاماق ءونىمىنىڭ تۇراقتانۋى مەن جاقسارۋىنا بايلانىستى ماڭىزدى ءرول ويناماق.
الەمدىڭ تاجىريبەدە اۋىل شارۋاشىلىعىنا بولىنگەن اقى- پۇلدىڭ وتىمدىلىگى مينيمۋم 10 جىلدى قۇرايدى. ال بۇل ءوندىرىستىڭ ءارى قاراي دامۋىنا ۇزاق جىلدار قاجەت.
مىسالى شەتەلدىكتەرگە جەردى جالعا بەرۋ رەسەيدە- 49 جىل، ال بىرىككەن اراب امىرلىگىندە- 99 جىلدى قۇرايدى. بۇل تەگىننەن تەگىن ەمەس.
- ازاماتتىق الۋ ماسەلەسى ( جالعان نەكەلەر، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتىمەن نەكەلەسكەن تۇلعالاردىڭ ازاماتتىق الۋى جانە ولاردىڭ جەر ۇلەسىن الۋى)
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعىنا: قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ اۋماعىندا كەمىندە 5 جىل تۇراقتى تۇرىپ كەلە جاتقان تۇلعالار نەمەسە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتىمەن نەكەلەسكەن تۇلعالار (ەڭ كەمى 3 جىل) قابىلدانا الادى.
اتالعان نورما قازاقستان رەسپۋبليكاسىنى «ازاماتتىق تۋرالى» زاڭنىڭ 16 بابىنا سايكەس رەتتەلگەن.
ەگەر دە، شەتەلدىك ازامات ازاماتتىق الۋ ماقساتىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتىمەن جالعان نەكەگە تۇراتىن بولسا، ونىڭ ازاماتتىق الۋ ماسەلەسى جويىلادى.
بۇل قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭناماسىندا ناقتى بەكىتلگەن. اتاپ ايتقاندا، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «ازاماتتىق تۋرالى» زاڭنىڭ 6 تارماعى، 21 بابى: «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىعىن الۋىنا نەگىز بولعان قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتىمەن نەكەسىن سوت جارامسىز دەپ تانىسا».
- اۋىل شارۋاشىلىق جەرلەرىنە جەكە مەنشىك قۇقىعىن ەنگىزۋ ۇزاق مەرزىمدى جالعا بەرۋگە قاراعاندا ونىڭ ناتيجەلى قولدانىلىپ جاتقانى قانداي وبەكتيۆتى كورسەتكىشتەرمەن دالەلدەنگەن؟
جەكە مەنشىك جەرى بار ادام مىندەتتى تۇردە ءوز جەرىنە جاۋاپكەرشىلىكپەن قاراپ، ونى قولدانادى جانە جەرى ارقىلى تابىس تابادى. الايدا، جەردى جالعا الىپ، ول ءۇشىن ماردىمسىز اقشا تولەگەن قازاقستان ازاماتتارى ( ورتاشا ەسەپپەن 200 تگ/گا) ، جەرگە قامقورلىق تۇرعىسىنان قارامايدى.
اۋىل شارۋاشىلىعىنا ينۆەنتاريزاتسيا جۇرگىزۋ ناتيجەسىندە 2012-2014 ج.ج.) 7,4 ملن.گا اۋماعىندا 19,2 مىڭ قولدانىلماعان جەر ۋچاسكىلەرى بار ەكەندىگى انىقتالعان.سونىمەن قاتار، توپىراق قۇنارلىعىنىڭ دەڭگەيىنىڭ تومەندەگەنى انىقتالدى.
ساراپتاما كورسەتكەندەي زاڭنامانىڭ بۇزىلۋى كوبىندە جالعا بەرىلگەن جەردى پايدالانۋ نەمەسە پايدالانباۋ كەزىندە تۋىندايدى.ويتكەنى جەردى جالعا الۋشى تۇلعانىڭ باستى ماقساتى -تابيعي رەسۋرس رەتىندە جەردىڭ قۇنارلى بولىگىن ەكسپلۋاتاتسيالاۋ بولىپ تىبىلادى.
قازىرگى جەردى جالعا الۋشىلاردىڭ ءبىرازى جەردى ادال پايدالانبايدى جانە جەردى وڭدەۋ كەزىندە قازىرگى تەحنولوگيالىق مۇمكىندىكتەردى قاراستىرمايدى.
وسىعان وراي، ۇلت جوسپارىنىڭ ء35–شى قادامىندا اۋىلشارۋاشىلىق جەرلەرىن ءتيىمدى پايدالانۋ ماقساتىمەن ولاردى نارىقتىق اينالىمعا ەنگىزۋ قاراستىرىلعان.
- قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتىمەن نەكەگە تۇرعان شەتەل ازاماتى يەمدەنگەن جەردىڭ مەنشىك يەسى بولا الادى ما؟
زاڭدا ناقتى ءبولىپ كورسەتلگەندەي: اۋىل شارۋاشىلىق جەرلەرگە جەكە مەنشىڭ قۇقىعى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتىنا عانا بەرىلەدى، ال جالعا الۋ قۇقىعى – شەتەل ازاماتىنا بەرىلەدى.
سوندىقتان نەكەلىك قاتىناستار جەرگە قاتىستى قۇقىقتارعا ىقپال ەتپەيدى.
قازاقستاندىق ەرلى-زايىپتىلار اجىراسقان جاعدايدا (زايىبىنىڭ), جەكەمەنشىگىندە جەر بولىگى قالادى، ال، شەت ەلدىك ازاماتتا — جالعا الۋمەن شەكتەلەدى.
ەگەر جەردى شەت ەلدىك قارجىعا قاتىسى بارلار جەردى مەنشىككە العاننان كەيىن بىرىككەن— ساتىپ الۋشى كومپانيالاردىڭ ۇلەسى 50 پايىزعا دەيىن وسە مە؟، ەگەر ول جەر كەپىل رەتىندە شەت ەلدىك بانكتە تۇرسا؟
23. اۋىلشارۋاشىلىعىنا قاتىسۋشىلاردىڭ بولاشاق تاعدىرى قالاي بولماق: ا) ەگەر كەيىن ولاردىڭ مەنشىگىنە ساتىپ الۋعا قاتىسۋى شەتەلدىك كاپيتالدىڭ، بىرلەسكەن كومپانيالاردا-ساتىپ الۋشىلار دەيىن كەڭەيتىلەدى ۇلەسىن 50 پايىز; ب) ەگەر ولار فيگۋريروۆات كەپىل رەتىندە شەتەلدىك بانك؟
جەر كودەكسىنىڭ 24 بابىنا سايكەس زاڭدى تۇلعالاردىڭ جارعىلىق كاپيتالىندا شەتەلدىكتەر ۇلەسى 50 پايىزدان استام بولسا، وندا اۋىل شارۋاشىلىعى ماقساتىنداعى جەرلەردى تەك 25 جىلعا جالعا الۋعا مۇمكىندىگى بار.
ەگەر، زاڭدى تۇلعانىڭ شەت ەلدىك قورىنا قاتىسۋى (ۇلەسى) ۇلعايعان جاعدايدا، جەر كودەكسىنىڭ 66 بابىنا سايكەس جەر ۋچاسكەسى شەتتەتىلىپ، نەمەسە جالعا الۋ قۇقىعى ءۇش اي مەرزىم ىشىندە قايتا راسىمدەلۋى ءتيىس.
ەگەر كورسەتىلگەن ەاڭدى تالاپتار ورىندالماعان جاعدايدا جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگان جەر ۋچاسكەسىنىڭ ورنالاسقان جەرى بويىنشا سوت ورگاندارىنا جەر تەلىمىن مەملەكەت مەنشىگىنە وتكىزۋ جونىندەگى شاعىمىن جىبەرەدى.
ەگەر، قازاقستاندىق جەر تەلىمى شەت ەلدىك بانككە كەپىلدىككە قويىلعان جاعدايدا، شەت ەلدىك بانك جەردى مەنشىگىنە الۋعا قۇقىلى ەمەس.
انىقتاما: جەر كودەكسىنىڭ 24 بابىنا سايكەس ( 2016 جىلدىڭ 1 شىلدەسىنەن باستاپ ەنگىزىلگەن وزگەرىسكە سايكەس), شەتەلدىك تۇلعالار اۋىلشارۋاشىلىعىنا قاتىستى جەرلەردى 25 جىلعا جالعا الىپ، تەك قانا ۋاقىتشا قولدانۋعا قۇقىلى.
مۇنداي جاعدايدا دا جەر كودەكسىنىڭ 66 بابىنىڭ 1 تارماعىنا سايكەس شەت ەلدىك تۇلعا ءۇش اي ىشىندە جەردى يەلىكتەن شىعارۋعا تالاپتانىپ نەمەسە جەر قۇقىعىن قايتا راسىمدەۋ كەرەك. بۇل تالداپتار ورىندالماعان جاعدايدا وبلىستىڭ جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگانى، رەسپۋبليكالىق ماڭىزى بار قالالار، استانا، اۋداندار، وبلىستىق دەڭگەيدەگى قالالار جەردى ورنالاسقان اۋماعىنا بايلانىستى قايتارىپ الۋعا شاعىم تۇسىرە الادى.
Abai.kz
