قر ءبىلىم جانە عىلىم ءمينيسترى ەرلان ساعاديەۆتىڭ نازارىنا

 قۇرمەتتى مينيستر مىرزا!

قازىر ءسىزدىڭ ۇسىنىپ وتىرعان جالپى ءبىلىم بەرۋگە باعىتتالعان پلاتفورما جاساۋ جايى قازاق ەلى ازاماتتارىنىڭ كوڭىلىن الاڭداتىپ وتىر. بۇل باستاماڭىز ىسكە اسسا، كەلەشەكتە قازاق مەملەكەتىنىڭ اتى قالىپ زاتى جوعالا ما دەپ قورقامىز. ەگەردە، ءسىزدىڭ ۇسىنىسىڭىز ىسكە اسىپ جاتسا، قازاق جاستارىنىڭ كوپشىلىگى ءوز انا ءتىلىن بىلمەيتىن، ياعني قازاقشا ويلاۋدان ادا، ءدۇبارا، ماڭگۇرتكە اينالۋى مۇمكىن.

بىرىنشىدەن، ۇرپاق تاربيەلەۋ ۇلتتىق بولمىسقا ساي جۇرگىزىلۋى كەرەك. جاس بالانىڭ تابيعي، بيولوگيالىق قاسيەتىنە  قاراي  ۇلتتىق مىنەز-قۇلقى قالىپتاسادى. مۇنى وقىمىستى عالىم رەتىندە ءسىز تۇسىنۋگە ءتيىسسىز. ەگەر دە، بۇل زاڭدىلىقتى ەسكەرىلمەسە بالالار ەرجەتە كەلە پسيحولوگيالىق اۋىتقۋلارعا (دەبيلى) ۇشىراۋى مۇمكىن. بۇل زاڭدىلىقتى الەمدەگى بارلىق حالىقتار ەجەلدەن بىلەدى. ۇرپاقتىڭ دەنساۋلىعى –  ۇلتتىڭ دەنساۋلىعى. بالانى ءسابي كۇنىنەن، ياعني 11-12 جاسقا دەيىنگى كەزەڭدە ءوز انا تىلىندە تاربيەلەگەن دۇرىس. باسقا ءتىلدى ۇيرەتۋدى شەكتەۋلى مولشەردە جۇرگىزگەندە عانا بالانىڭ ويلاۋ مەن قابىلداۋ قابىلەتى دۇرىس جەتىلەدى. حالقىنىڭ رۋحاني مىقتىلىعىن ويلاعان ەل سولاي جاسايدى. ياعني، باستاۋىش سىنىبىنداعى وقۋشىلاردى تەك ءوز انا تىلىندە وقىتقاندا عانا ءبىز ۇلتىمىزدى ساقتاي الامىز. ۇلت پەن ۇرپاق كەلەشەگىن ويلاساق وسىنى ەسكەرۋ قاجەت. ءبىز، الەمنىڭ ەكىنشى ۇستازى ءابۋ ناسىر ءال ءفارابيدىڭ «ۇرپاققا ەڭ الدىمەن ءتالىم، تاربيە بەرمەي تۇرىپ عىلىم بەرسەڭ، ول كەلەشەكتە اپاتقا اكەلەدى» دەگەنىن،   قازىرگى ادامزات قاۋىمىنىڭ رۋحاني دامۋى عىلىم مەن تەحنولوگيا دامۋ دەڭگەيىنەن  مەشەۋ  قالىپ وتىرعانىن ەشقاشان ۇمىتپاۋىمىز قاجەت.

ەكىنشىدەن، الەمدەگى عىلىم مەن تەحنيكانىڭ دامۋىن، وركەنيەت جاڭالىعىن يگەرۋ ءۇشىن ءبىر ءتيپتى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن ەنگىزىپ، حيميا، فيزيكا، بيولوگيا، ينفورماتيكا پاندەرىن اعىلشىن تىلىندە وقىتۋدى جۇزەگە اسىرۋ قازاق حالقىنىڭ، ونىڭ ۇلتتىق مەملەكەتىنىڭ كەلەشەگىنە زيان كەلتىرمەسە، پايدا اكەلمەيدى. دۇنيە جۇزىندەگى قوعامدىق دامۋ تاجىريبەسىنە ۇڭىلسەك، مەملەكەتتىڭ دامۋ دەڭگەيى، وركەندەۋى سول ەلدەگى ۇلتتىق عىلىمىنىڭ دامۋىنا تىكەلەي بايلانىستى. ال، مەملەكەتتىك  تىلدە  عىلىم نەگىزىن سالاتىن پاندەردى وقىماعان ۇرپاق، قالاي ۇلتتىق عىلىمدى دامىتىپ، ءوزىنىڭ ۇلتتىق مەملەكەتىن ۇستاي الادى. عىلىم قازاقشا سويلەمەسە، قازاق ەلىنىڭ ۇلتتىق مەملەكەت بولۋى مۇمكىن دەپ ءسىز، ايتا الاسىز با؟ قازىرگى كەزدە، كەيبىر گۋمانيتارلىق سالادا بولماسا، ءبىزدىڭ بارلىق عالىمدارىمىز عىلىمدى ورىس تىلىنەن يگەرگەندىكتەن ستۋدەنتتەرگە  ءبىلىم بەرۋ مەن ۇلتتىق عىلىمدى كەڭىنەن دامىتۋدا كەمشىن ءتۇسىپ جاتىر. سول كەمشىلىكتەن ارىلا الماي ءجۇرىپ ءوز ۇلتىمىزدىڭ بولاشاعىن قۇزعا يتەرۋگە بولا ما؟   

ۇشىنشىدەن، تاعى ءبىر ماسەلە،  جاراتىلىستانۋ پەندەرى جانە الەمدىك وركەنيەتتەن حابار بەرەتىن دۇنيەجۇزى تاريحىن قازاقشا وقىتپاۋدىڭ سالدارى قازاق جاستارىنىڭ ءدۇبارا بولىپ وسۋىنە اكەلەتىنى،  مەملەكەتقۇرۋشى  حالىقتى ءوز مەملەكەتىنەن شەتتەتۋ ەمەس پە؟

تورتىنشىدەن، بارلىق جالپى مەكتەپتەردە وسى باعىتتا ءبىلىم بەرىلسە، بارلىق جاستار (اۋىلدى جەرلەردە دە) جوعارى دەڭگەيدە ءبىلىمدى بولادى دەۋ – قاتەلىك. اۋىلدى جەردىڭ الەۋمەتتىك، تۇرمىستىق  جانە مادەنيەتتىك دەڭگەيى قالالىق دەڭگەيگە جەتپەي، ولاي بولا قويمايتىنى ءومىر زاڭدىلىعى. سونىمەن قاتار، ادامداردىڭ تابيعي قابىلەتتەرىمەن ساناسپاي، كەڭەس داۋىرىندەگىدەي جاستاردىڭ ءبارىن ءبىر قوراعا قاماپ، ولاردان روبوت جاساۋ تەك رۋحاني توزۋعا جەتەلەۋى مۇمكىن ەكەنىنە كۇماندانۋعا بولمايدى. ەندى ءبىر ەسكەرەتىن ماسەلە، ءار وتباسىنىڭ الەۋمەتتىك جانە باسقاداي جاعدايلارىنا بايلانىستى بارلىق جاستار جالپى مەكتەپتى ۋاعىندا وقىپ ءتامامداۋى مۇمكىن ەمەس.  ياعني، تىرشىلىك زاڭدىلىعىنا بايلانىستى كوپتەگەن جاستار بۇل جۇيەنىڭ شەڭبەرىندە ءوز بەتىمەن  تابيعي قابىلەتتەرىنە بايلانىستى وسە الماي،  ۇلكەن داعدارىسقا ۇشىراپ، قوعامعا وگەي بولىپ ءومىر كەشۋى مۇمكىن. ويتكەنى، بۇل جۇيە كەيبىر قايشىلىقتاردى تەرەڭدەتە تۇسەدى. ەلىمىزدەگى حالىقتىڭ قازىرگى سانىنىڭ جەتپىس پايىزعا تاياۋىن قازاقتار قۇرايدى. اۋىلدا، جوقشىلىقتا ءومىر ءسۇرىپ وتىرعاندار دا – سولار. دەمەك، بولاشاقتا قازاق جاستارىن  مارگينالدىق تاعدىر كۇتىپ تۇر دەۋگە بولادى. بۇل بىزگە قاجەت پە؟

بەسىنشىدەن،  ۇسىنىلىپ وتىرعان جۇيەنى اقتاپ، «بارلىق جاستار قازىرگى وقىتۋ جۇيەسىنىڭ دەڭگەيىنىڭ تومەندىگىنەن نازارباەۆ ۋنيۆەرسيتەتىنە، قمەبي، قبتۋ، IT سەكىلدى وقۋ ورىندارىنا وقي الماي ءجۇر» دەدىڭىز. بۇل ماسەلەنىڭ ءمانى ودان دا تەرەڭىرەكتە جاتقان سياقتى. اقيقاتقا جۇگىنسەك، جوعارعى وقۋ ورنىنا بارۋعا تالپىناتىنداردىڭ ۇلەس مولشەرى، جالپى  جاستار  سانىنىڭ از عانا بولىگىن قۇرايدى. وقۋعا قابىلداناتىنداردىڭ كولەمى ودان دا الدەنەشە ەسە از بولاتىنى تاعى بار. ياعني، بۇل جۇيەنىڭ بارلىق جاستارعا بىردەي پايدالى بولادى دەۋ كۇماندى.  ال، جوعارىداعى اتالىپ وتىرعان وقۋ ورىندارىنا ءتۇسىپ وقيتىندار تەك قالتاسى قالىڭ اۋقاتتىلاردىڭ بالالارى ەكەنى  بەلگىلى. قاراپايىم حالىق ونداي وقۋ ورىندارى مەن شەتەلدەردە بالا وقىتۋدى بىلاي قويىپ، كوللەدجدەردە بالالارىن وقىتۋعا قارجى تاپپاي ءجۇر.  وسىدان تۋىندايتىن اقيقات، بۇل جۇيە حالىققا تەك داۋلەتتىلەردىڭ بالالارى ءۇشىن جاسالعان سياقتى بولىپ كورىنەدى. جانە دە، ونسىز دا  تەرەڭدەگەن الەۋمەتتىك تەڭسىزدىكتى جالعاستىراتىن،  جاستار اراسىندا  جىك  اشىپ، ءبىلىم بەرۋ سالاسىندا ديسكريميناتسيا تۋعىزاتىن جۇيە دەپ بىلەمىز. بۇل جايت الەۋمەتتىك داعدارىسقا تىرەيتىنى بەلگىلى.

توقسان ءسوزدىڭ توبىقتاي ءتۇيىنى مىناۋ، قازاق ەلىنىڭ ماڭگىلىك تاۋەلسىز، دامىعان ۇلتتىق مەملەكەت بولۋى – بارشامىزدىڭ ماقساتىمىز. وسى ماقساتقا جەتۋ جولىندا قاتەلىككە ۇرىنۋىمىز مۇمكىن. ونداي قاتەلىكتى دەر كەزىندە تۇزەتۋ قاجەتۇ. قازاق حالقى «دوس جىلاتىپ، دۇشپان كۇلدىرىپ ايتادى» دەيدى. سونداي-اق سول قازاعىمىز «كەلىسىپ پىشكەن تون، كەلتە بولمايدى» دەيتىنى تاعى بار. بۇل ماسەلەنى حالىقپەن كەلىسىپ الماي، جۇزەگە اسىرۋعا بولمايدى. ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن جەتىلدىرۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن ۇلتتىق عىلىمدى دامىتىپ، تەك سول ۇلتتىق عىلىمنىڭ نەگىزىندە عانا قوعامنىڭ ءتيىمدى ساياسي-ەكونوميكالىق جانە مادەني دامۋىن ىسكە اسىرۋ قاجەت. سوندا عانا ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىن رەفورمالاۋدىڭ ناقتى عىلىمي نەگىزدەلگەن ءتيىمدى جولى پايدا بولادى.  

بولات دۇيسەمبى، رەسپۋبليكالىق «ۇلت تاعدىرى» قوزعالىسى ورتالىق كەڭەس مۇشەسى          

Abai.kz