رەداكتسيادان: كۇنى كەشە عانا سايتىمىزدا فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ ماگيسترى ءسايدىنۇر ماۋلەنۇلىنىڭ "ابايدىڭ ەش جەردە جاريالانباعان ولەنى تابىلدى" اتتى ماقالاسى جارىق كوردى.  ماقالا جاريالانعاننان كەيىن الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن قازاقتىلدى باق-تا قىزۋ تالقى بولىپ، وسى ءبىر ولەڭگە دەگەن جۇرتشىلىقتىڭ ىقىلاسى اۋىپ، الەۋمەتتىك جەلىلەردە پىكانشىلەر تالاسى باستالدى. 

"Abai.kz" - ەركىن اقپارات الاڭى. پىكىر تالاستىرىپ، وي جارىستىرۋ وقىرماننىڭ ەنشىسىندە بولعاندىقتان، ءبىز بۇگىن اقىن، عالىم داۋلەتكەرەي كاپۇلىنىڭ داۋلى ماقالاعا قاتىستى جاۋابىن جاريالاپ وتىرمىز.

 كەشەلى بەرى الەۋمەتتىك جەلىلەر مەن قازاقتىلدى سايتتاردىڭ سۇيىنشىلەگەن جاڭالىعى ءبارىمىزدى ەلەڭ ەتكىزگەنى انىق. بىراق، ۇلى ابايدىڭ «جاڭا ولەڭى» دەپ جار سالعان ادامىمىز جاق اشپادى. ء(سايدىنۇر ماۋلەنۇلى: (1976-) فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ ماگيسترى، ىلە پەداگوگيكالىق ۋنيۆەرسيتەتى قىتاي تىلدەرى ينستيتۋتىنىڭ دوتسەنتى. قۇلجا قالاسى، قحر، شۇار).

اباي.كز سايتى رەداكتسيا تاراپىنان تۇسىنىكتەمە ارقىلى جاريالاعان «تىڭ جاڭالىق» جەلى قولدانۋشىلاردى ءبىراز تاپىراقتاتىپ تاستادى. باقساق، باقا ەكەن دەگەندەي، جاپاتارماعاي كىتاپتارعا جۇگىنسەك; بۇل ولەڭ 1999 جىلى قىتايداعى «ىلە حالىق باسپاسىنان» شىققان اقىت قاجى ءۇلىمجىۇلى شىعارمالارىنىڭ 2 تومىندا (531-533-بەتتەردە) «قايتەر ەدى؟» دەگەن تاقىرىپپەن جاريالانىپتى. قايتالاپ 2011-جىلى اقىت قاجىنىڭ تۋعان جيەنى ابدوللاھ جافار ۇشاردىڭ دەمەۋشىلىگىمەن، عىلىمي قوسىمشالارىن دايارلاپ، قۇراستىرۋشى فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى گۇلنار وماروۆانىڭ جاۋاپتى رەداكتورلىعىمەن تۇركيانىڭ كونيا قالاسىندا باسىلىپ شىققان اقىت ءۇلىمجىۇلى شىعارمالارىنىڭ تولىق 2 تومدىق جيناعىنىڭ 397-399 بەتتەرىندە تاعى دا «قايتەر ەدى؟» دەگەن تاقىرىپپەن  باسىلىپتى. سونىمەن، ابايدىڭ «جاڭا ولەڭى» اقىت ءۇلىمجىۇلىنىڭ ولەڭى دەپ نىق سەنىممەن پىكىرتالاس ورتاسىنا كىرىپ كەتكەم. قازاقتىڭ تالانتتى ءانشىسى ەركىن شۇكىمان اعام دا شاكارىم كىتابىنا جۇگىنىپ، «الاش مۇراسى» سەرياسىمەن شىققان شاكارىم قاجىنىڭ ءبىرىنشى تومىنان (37-40-بەتتەر) «شارۋا مەن ىسىراپ» دەگەن ولەڭدى العا تارتسىن. بۇلتارتپاس دالەل. «ەل-شەجىرە» باسپاسىنان 2008-جىلى شىققان 2 تومدىقتىڭ العىسوزىن جازعان فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور مۇحامەدراحىم جارمۇحامەدۇلى شاكارىم شىعارماشىلىعىنا جان-جاقتى توقتالعان. كىتاپتىڭ ءبىرىنشى تومىنداعى تۇسىنىكتەردە: «اشۋ مەن ىنساپ»، «شارۋا مەن ىسىراپ»، «انىق پەن تانىق»، «ەر قوسپاقپەن ءسوز سويلەمەك»، «ماحاببات پەن قۇمارلىق»، «دۇنيە مەن ءومىر»، «ماقتاۋ مەن سوگىس»، «مىندەۋ مەن كۇندەۋ»  – 1885-1890 جىلدارى جازىلعان. اقىننىڭ بۇل سەگىز ولەڭى 1912 جىلى سەمەي قالاسىندا «جاردەم» باسپاسىنان جارىق كورگەن «قالقامان-مامىر» پوەماسىنىڭ سوڭىندا باسىلدى – دەپ تايعا تاڭبا باسقانداي  بەرىپتى.  اقىت قاجى كىتاپتارىندا «قايتەر ەدى؟» دەگەن ولەڭ شاكارىم قاجى كىتاپتارىندا «شارۋا مەن ىسىراپ»  اتتى تاقىرىپتا بەرىلىپتى. شاكارىم  مەن اقىت كىتاپتارىندا دا باستاپقى جول «قايتەر ەدى، جىگىتتەر» دەپ باستالادى. اقىتتىڭ كىتابىندا ولەڭنىڭ ءبىرىنشى جولى تاقىرىپ بولىپ كەتكەن. سونىمەن، بۇل ولەڭ ابايدىكى دە ەمەس اقىتتىكى دە ەمەس شاكارىمدىكى بولىپ شىعا كەلدى. ەگەر، داۋلاسقىسى كەلەتىن ادام تابىلىپ جاتسا، شاكارىمنىڭ 1912 جىلعى سەمەيدەن شىققان كىتابىن تاۋىپ السىن. ولاي دەيتىنىمىز، شاكارىمنىڭ ۇلدارى زيات تا، احات تا قىتاي بەتىنە وتكەندىگىن ەسكەرگەنىمىزدەن. اقىت قاجى 1939- جىلى شىڭ شى ساي ۇكىمەتى تاراپىنان تۇتقىندالعاندا بۇكىل كىتاپتارى مەن قولجازبالارى تاركىلەنىپ، اقىن تۇرمەدە ولگەننەن كەيىن تەك كىتاپتارى عانا قايتارىلىپ بەرىلگەنىن، قولجازبالارى قايتارىلماعانىن قىتايدا تۇراتىن كوزىقاراقتى قانداستارىمىز بارلىعى دەرلىك بىلەدى. اقىت ولەڭدەرى تەك، اۋىزدان-اۋىزعا تاراپ، مولدالاردىڭ قولجازبا كوشىرمەلەرى ارقىلى ەل ىشىنەن جينالعانىن، اقىت شىعارمالارىن قۇراستىرۋشىلار تاپتىشتەپ جازعان. اقىت قاجىنىڭ شىعارماشىلىق عۇمىرى التايدىڭ كۇنگەي بەتى مەن قوبدا بەتىن قاتار قامتيدى. جالپى، اقىتتانۋ ماسەلەسىن ءبىرىنشى بولىپ قوبدا بەتىنىڭ قازاقتارى، ياعني، بايان-ولگيلىك قانداستار قولعا الىپ، 1970-جىلدان باستاپ «شۇعىلا» جۋرنالىندا تامتۇمداپ جاريالاي باستاعان. موڭعوليا قازاقتارىنىڭ ادەبيەت نۇسقالارىن العاش زەردەلەگەن ف.ع.د، پروفەسسور قابيداش قالياسقارۇلى اقىتتىڭ قازاندا باسىلىپ شىققان كىتاپتارىنىڭ (1897-1909-جىلدار ارالىعى) بارلىعىن دەرلىك العاش كيريلل قارپىمەن باسپادان شىعارعان. تالانتتى اقىن كاكەي جانجۇڭۇلى، ادەبيەتتانۋشى قابيداش قالياسقارۇلى باستاتقان شىعارماشىلىق توپ 1991-1994-جىلدار ارالىعىندا اقىتتىڭ ءتورت كىتابىن وقىرمانعا ۇسىنعاندىعى جۇرت جانىن، ادەبيەت سۇيەر قاۋىمدى مارقايتاتىن يگىلىكتى ءىس بولعان. وسى بايان-ولگيدە باسىلعان اقىت شىعارمالارىنىڭ ىشىندە «ابايدىڭ جاڭا ولەڭى» بولىپ باستالىپ، شاكارىم قاجىنىڭ ەنشىسىندە قالعان ولەڭ بولعان جوق.

قازاقتىڭ ءبىر جوقتى ءبىر جوق تابادى دەگەن ءتامسىلى اقىت شىعارماشىلىعىمەن اينالىسىپ جۇرگەن ماعان دا قامشى بولدى. ەندى، ەل اۋزىنان جينالىپ، كىتاپقا اينالىپ جاتقان اقىت قاجى شىعارمالارىنا اسا ساقتىقپەن قاراۋعا تۋرا كەلەدى. كەرەك دەسەڭىز، تەكستولوگيالىق، مازمۇندىق زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋدى قاجەت ەتەدى. اتا-بابا مۇراسىنا ءاتۇستى قاراۋ ازاماتتارعا سىن. ءسوز سوڭىندا تاعى دا تالعات ەشەنۇلى اعام ايتپاقشى: ابايعا دا اباي بولىپ، اينالامىزعا دا اقىل كوزىمەن قاراي بىلەيىك، قۇرمەتتى وقىرمان!

داۋلەتكەرەي كاپۇلى

ل.ن. گۋميلەۆ اتىنداعى ەۇۋ،

قازاق ادەبيەتى قافەدراسىنىڭ اعا وقىتۋشىسى، PhD دوكتورانت

سايتقا دايىنداعان نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى