شىلىكتى جازىعى – ساق پاتشالارىنىڭ قورعاندارىمەن ايگىلى ءوڭىر. ءىرىلى-ۇساقتى قورعاندار سانى مۇندا وتە كوپ. تابيعاتى كوركەم، مالعا جايلى، جان-جاعى ماڭىراق، تارباعاتاي، ساۋىر  تاۋلارىمەن قورشالعان ايماق.

تارباعاتاي  تاۋىنىڭ باۋرايىنداعى شىلىكتى جازىعىنداعى «بايگەتوبە» دەپ اتالاتىن ۇلكەن  قورعان وبادان  ءۇشىنشى «التىن ادام » تابىلعان. بۇل جادىگەردىڭ  قازاق تاريحىنا قوسار ۇلەسى ايتىپ جەتكىزگىسىز. ۇزىن سانى  4303 دانا كيىمگە  تاعاتىن التىن جاپسىرما  اشەكەيلەر دە وسى «بايگەتوبە» قورعانىنان  شىقتى.

«بايگەتوبەدەن » تابىلعان التىندار وتە جوعارى  سىنىپتى التىندار: 940-970. شىلىكتى دالاسىنىڭ  شىعىسىنداعى «شاعانوبادان» التىن قورىتقان پەش، ۇستاحانانىڭ ورنى تابىلدى.

وسى ارادا ناقتى ايتپاعىمىز: 10 جىلدان بەرى زەرتتەۋدە جاتقان ساق پاتشاسىنىڭ مۇردەسى الماتىداعى عىلىم اكادەمياسىنان تابىلعان جەرى – شىلىكتىگە قايتا جەرلەندى. عالىمداردىڭ بۇنداي ۇيعارىمعا كەلۋىنە كونە قورىم ماڭىندىعى جۇرتتىڭ «قارعىسقا ۇشىرادىق» دەگەن ءسوزى سەبەپ بولعان كورىنەدى.  شىلىكتى حالقى نەگە «قارعىسقا ۇشىرادىق» دەدى؟ سەبەبى: ارحەولوگتار الارىن الىپ، قورعانداردى شاشىپ تاستاپ جۇرە بەرەتىن بولدى. ارحەولوگتاردىڭ بۇل ءىسى قالپتى ادەتكە اينالعالى  قاشان؟!

جۋىردا وسى وڭىرگە جول ءتۇسىپ بارىپ قايتتىم. تاسباستاۋ اۋىلى، شىلىكتى، جالشي  اۋىلدارىنىڭ ماڭايىندا بيىك-بيىك جوتالاردى كوزگە ىلمەۋ مۇمكىن ەمەس. الدىمەن كوزگە ىلىنەتىنى – وبالار.

شىلىكتىدە اسپان استى مۋزەيىن سالۋ تۋرالى العاش ءسوز ەتكەن سول كەزدەگى ەلىمىزدىڭ مادەنيەت ءمينيسترى بولعان  مۇحتار قۇل-مۇحاممەد ەدى. قاسيەتتى جەرگە تابانى تيگەن ءبىر جيىندا مادەنيەت ءمينيسترى الداعى ۋاقىتتا بۇل جەرگە قاراجات ءبولىنىپ، ۇلكەن كەسەنە سالىناتىنىن، شىلىكتىنىڭ تۋريزم ورتالىعىنا اينالاتىنىن ايتقان. ءمينيستردىڭ ماعىنالى ءسوزى جەرگىلىكتى تۇرعىنداردىڭ دا ويىنداعىسىن ءدوپ باسىپ، ءۇمىت وتىن جاققانداي بولدى. بىراق سودان بەرى  كوپ جىل وتسە دە، ايتىلعان سوزدەن ەشقانداي ناتيجە جوق.  تۇرعىندار بۇنى ءالى كۇنگە دەيىن ايتادى.

1914 جىلدان باستالعان چەرنيكوۆتىڭ، تولەۋباەۆتىڭ قازعان وبالارى تۇگەلى دەرلىك جابىلماي جاتىر. ەگەر اسپان استى مۋزەيىن جاساي الماسا، قازعان وبالاردى «شاشىپ» تاستاپ كەتپەي، قايتا توپىراعىن جيناستىرىپ، ءۇيىپ كەتۋ كەرەك قوي؟ ارحەولوگتاردىڭ ايتۋى بويىنشا، وبالاردىڭ بەتىن جابۋ جۇمىسىمەن باسقا مەكەمە «اينالىسادى» ەكەن. بىراق ول قانداي «مەكەمە»؟  كەرەك جاراعىن قازىپ، بارلىعىن الىپ العاننان كەيىن «تايىپ» تۇراتىن ارحەولوگتاردىڭ بۇل قىلىعىن قالاي تۇسىنۋگە بولادى؟  قاي وباعا بارساڭ دا ورىنى «بومبى» تۇسكەندەي بولىپ ۇڭىرەيىپ جاتىر. وبالارعا وبال-اق...

مەيىرجان تەمىربەكوۆ

شىعىس قازاقستان وبلىسى

Abai.kz