(مۇحتار ماعاۋينعا جاۋاپ)

تەلەفوندا مازا جوق. «وقىدىڭ با؟» دەيدى حابارلاسقاندار. ءيا، وقىدىق. تاعى ءبىر داۋعا جول سالىنىپتى. بۇدان... ءيا. شىڭعىس حان قىزىق ەدى. مىناۋ... ماقالاعا كەلمەيدى. ارىز دەۋگە... كوڭىل قوڭىلتاقسىدى. تىشقانشىلاپ كەتكەنى قالاي دەگەن دە وي كەلدى. وسەككە بەيىمدىلىك تابيعاتىندا جوق سياقتى ەدى. جاپتىم جالانىڭ دا ءوز رەتى بار ەمەس پە؟!

ايتپاعىمىزدى باسىنان باستايىق. «قازاق ادەبيەتى» گازەتىندە (01.07.2016ج.) جانە الەۋمەتتىك جەلىدە، سايتتاردا، جەكە پاراقشالاردا م.ماعاۋيننىڭ «جوق وگىزبەن شايقاس» اتتى ءۇشبۋ حاتى (وسىلاي دەگەندى ءجون كوردىك) جاريالانىپتى. ءۇشبۋ حات ءوزىنىڭ ماڭگىلىك وپپونەنتى م.شاحانوۆقا قاراتا جازىلىپتى. جازىلعاندا قالىڭ كوپشىلىك باياعىدا قابىلداپ، اقيقاتتىعى ايگىلەنىپ قويىلعان مۇحاڭنىڭ ءومىر جولىنداعى كەي ماسەلەلەردى وزىنشە سارالاپ، توسىن دولبارلار جاساپتى. قالاي بولعاندا دا بۇل م.شاحانوۆتىڭ تۋعان كۇنىنە وراي جاسالعان توسىنسىي بولدى. مۇحاڭ بۇل جولى دا تۋعان كۇنىنە وراي اكە-شەشەسىنە قۇران وقىتاتىن داعدىسىنان جاڭىلماي، اعايىن-تۋىسقا داستارقان جايۋ ءۇشىن قاسقاسۋعا كەتكەن بولاتىن. سودان كەيىن-اق جۇرەگى سىر بەرىپ، شىمكەنت اۋرۋحاناسىنا ءتۇستى. سوندىقتان مۇحيتتىڭ ارعى جاعىنان جەتكەن «سالەمدەمەنى» جانە سوعان وراي جۇزبە ءجۇز دە، تەلەفونمەن دە ايتىلعان كوپشىلىك پىكىرىن ءبىزدىڭ بولىسۋىمىزگە تۋرا كەلدى. جانە دە ماسەلەنى جەتىك بىلەتىن ادام رەتىندە دە قولعا قالام الۋعا قۇقىلىمىز دەپ بىلدىك. بارىنەن بۇرىن تۇتانعالى تۇرعان تاعى ءبىر داۋدى ورشىتپەي، الدىن العىمىز كەلدى.

بۇرىنعى داۋ... ءيا. شىڭعىس حاندى ايتامىز. م.ماعاۋين مەن م.شاحانوۆتىڭ تەكەتىرەسى سوناۋ ءبىر جىلدارى بۇكىل اقپارات قۇرالدارىنىڭ كۇندەلىكتى بەتاشار سوزىنە اينالىپ ەدى. م.ماعاۋين شىڭعىس حاندى ادامزاتتىڭ ابزالى رەتىندە ماڭگىلىك داڭق تۇعىرىنا قوندىرۋ ءۇشىن ەرەكشە قاجىرلىلىق تانىتقان بولاتىن. الايدا ول قاجىرلىلىق استارىندا جەكە مۇددەنى كوزدەيتىن قۇپيا سىرلار جاتقاندىعى دا كەزىندە ورتاعا شىققان. ول كىسىنىڭ بۇگىنگى قالام سىلتەسى دە سول كەزدە «بۇگىلگەن ساۋساق» سىرلارىمەن ۇندەسىپ جاتقانداي اسەر قالدىرادى. ول تۋرالى ءسوز سوڭىندا ايتامىز. كوپشىلىككە ۇعىنىقتى بولۋ ءۇشىن اۋەلى «شىڭعىس حان داۋىنا» قىسقاشا شولۋ جاساي كەتەلىك. ول دا «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنەن باستاۋ العان بولاتىن. كونە ەستەلىكتەر بىلاي دەيدى:

     «...راسۋل عامزاتوۆتىڭ ۇيىندەگى قوناقاسى ۇستىندە اڭگىمە ويدا-جوقتا شىڭعىس حان توڭىرەگىنە ويىستى.

– شىڭعىس ايتماتوۆ ەكەۋىڭ جازعان، «ترۋد» گازەتىندە جاريالانعان شىڭعىس حان تۋرالى ەسسەلەرىڭە وراي ۋلان-ۋدەدە باس قوسقان جۇزگە جۋىق عالىم ەكىگە ءبولىنىپ سايىسىپتى عوي، – دەدى راسۋل ءبىر توپ قوناقتاردىڭ كوزىنشە.

– ءيا، سونداي «باقىتقا» يە بولدىق، – دەدىم مەن كۇلىپ. – بۇعان قوسا «جازاگەر جادى كوسموفورمۋلاسىنان» وربىگەن وسى شىڭعىس حان داۋىنا تەك قازاقستاننىڭ وزىنەن 80-گە جۋىق گازەت-جۋرنال ارالاستى. كۇندە تاڭەرتەڭ قاي گازەت قانداي سىن ايتار ەكەن دەگەن ۇرەيمەن ويانىپ ءجۇردىم. ارينە، «شاحانوۆ شىعارماسىندا مىنا وبرازدى شىعارا الماپتى، نەمەسە مىنا جەرىندە تاريحي شىندىقتان اۋىتقىعان» دەسە وعان ريزا بولاسىز عوي. نەگىزگى ايتاتىندارى «شىڭعىس حان ءبىزدىڭ بابامىز ەكەن، مونعول ەمەس، قازاق ەكەن، سوندىقتان ۇلى بابامىزدى جاۋىز، قانىشەر ەتىپ كورسەتۋ ادىلەتتىلىك ەمەس» دەگەن پىكىردىڭ اينالاسىندا. شىڭعىس ايتماتوۆ ماعان بولىسىپ ەدى، الگى توپ وعان لاپ قويدى. ولاردىڭ ۇعىمىنشا، ايتماتوۆ ورتاشا عانا جازۋشى ەكەن جانە شىعارمالارىنداعى وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبارىن قازاق جازۋشىلارىنان ۇرلاپ الىپتى-مىس. قويشى، ايتەۋىر ايتپاعاندارى جوق. مىنا قىزىققا قاراڭىز. ايتماتوۆ ەكەۋمىز بىرلەسىپ جازعان «قۇز باسىنداعى اڭشىنىڭ زارى» اتتى ەسسە كىتاپتىڭ مۇقاباسىنا تاۋ باۋرايىندا ءۇي ەشكىسىنىڭ مۇيىزىنەن ۇستاپ تۇسكەن سۋرەتىمىز بەرىلگەن ەدى. ءبىر شىڭعىسحانشى جازۋشى سونى كەلەمەجدەپ: «ەشكىدە ءتورت اياق بار. مىنا ەكەۋىندە دە (ايماتوۆتا ەكى، شاحانوۆتا ەكى) ءتورت اياق بارى راس. ەندى بۇلاردىڭ ەشكىگە قانشالىقتى جاقىندىعىن دالەلدەۋ عانا قالىپ تۇر. ياعني، «ەكەۋىنىڭ مالدان وزعان جەرى شامالى» دەگەن پىكىرگە اپارىپ تىرەيدى.

– سۇمدىق ەكەن. سەنىڭ «جازاگەر جادى كوسموفورمۋلاسى» اتتى تۋىندىڭدى ءبىر ەل نوبەل سىيلىعىنا ۇسىنعاندا قازىرگى شىڭعىس حان داۋىن قازاقستانداعى ءوز قارسىلاستارىڭ وربىتكەنىن مەن ايتماتوۆتان ەستىگەنمىن، – دەدى راسۋل.

– شىعارماڭنىڭ يۋنەسكو شەڭبەرىندە قارالىپ، الەمنىڭ باستى-باستى تىلدەرىنە اۋدارىلۋى اينالاڭداعىلاردىڭ نەگە پەندەشىلىگى مەن قىزعانىشىن وياتپاۋى كەرەك؟ مەنىڭ دە بۇل سالادا از ءپۇشايمان تارتپاعانىمدى بىلەسىڭ. ەڭ باستىسى، رۋحىڭ قۇلاماسىن. سەن ودان دا مىنانى ايتشى. قازاقستانداعى شىڭعىس حان ۇرپاقتارىنىڭ قازىرگى جاي-كۇيى قالاي؟

– ەگەر تاريحقا جۇگىنسەك، شىڭعىس حان 900 قالا مەن قالا تەكتەس ەلدى مەكەندەردى قيراتقان. سونىڭ 26-سى قازاقستانعا تيەسىلى – دەدىم مەن. – راس، شىڭعىس حان، تەڭدەسى جوق دارا قولباسشى. ونىڭ اسكەري ستراتەگيالىق ونەرى وزىنشە ءبىر عىلىم. بىراق، وسى تيراننىڭ سان ميلليون جازىقسىز ادامنىڭ قانىن توككەنىن جوققا شىعارۋعا بولا ما؟ ءتىپتى، مۇسىلمان ءدىنىنىڭ جولباسشى كىتابى «قۇران-كارىمدە»: «ەگەر  بىرەۋ جازىقسىز وزگە ءبىر ادامنىڭ قانىن توكسە، بۇكىل ادامزاتتى ولتىرگەنمەن بارابار» دەپ جازىلعان. وسى تۇرعىدان الىپ قاراعاندا دا شىڭعىس حاندى تۇبەگەيلى اقتاپ الۋ يدەياسىندا گۋمانيستىك نەگىز جوق. جارايدى، بۇل جاعىن دوعارا تۇرالىق. ەڭ قىزىعى مىنادا. شىڭعىس حان جاۋلاپ العان ءار ەلدى مەكەنگە ءوزىنىڭ ءبىر وكىلىن جانە وعان ادال قىزمەت ەتەتىن تولەڭگىت (قىزمەتشى) قالدىرىپ وتىرعان. وكىلدى تورە (باستىق) دەپ اتاعان. بىرتە-بىرتە ولاردىڭ قازاق جەرىندەگىسى قازاققا، وزبەك جەرىندەگىسى وزبەككە، تاتار جەرىندەگىسى تاتارعا اينالىپ كەتكەن. كەزىندە سول تورەلەر ەل اراسىندا ءوز بەدەل-پارقىن ارتتىرۋ ءۇشىن مىناداي ءتاسىل قولدانعان. ءبىر جاس جىگىت ۇيلەنەتىن بولسا، ونىڭ كەلىنشەگى ءوزىنىڭ ءبىرىنشى ءتۇنىن تورەمەن وتكىزىپ شىعۋعا ءتيىس بولعان. ويتكەنى، تورە شىڭعىس حاننىڭ تىكەلەي وكىلى، قاسيەتتى ادام، «التىن ۇرپاق»، «التىن ۇرىق» سانالعان. ال ول قاسيەت ۇرپاققا ايەلدىڭ جاتىرى ارقىلى عانا ەنەدى-ءمىس. بىرتە-بىرتە تورەلەر ەرەكشە سۇلۋ قىزدارعا عانا نازار اۋدارعان. سوندا كەيبىر داڭعوي ەركەكتەر «مەنىڭ سۇيىكتى جارىم ءوزىنىڭ ءبىرىنشى ءتۇنىن تورەمەن وتكىزدى، ال سەنىڭ ايەلىڭە تورە ءتىپتى نازار دا اۋدارعان جوق قوي» دەپ ماقتانعان. كەيىننەن تورەلەردىڭ بۇل قىلىعىن تورەدەن شىققان اتاقتى قازاق عالىمى شوقان ءۋاليحانوۆتىڭ ءوزى قاتال سىنعا العان. ەڭ عاجابى، تورەدەن قازاققا تۇبەگەيلى ءسىڭىپ كەتكەن ابىلاي حان دا، كەنەسارى حان دا، داڭق تۇعىرىنا وتكەن عاسىردىڭ باسىندا كوتەرىلگەن ءاليحان بوكەيحانوۆ سەكىلدى دارا تۇلعالار دا قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق مۇددەسىن قورعاۋعا جانىن سالدى. ولاردى قادىرلەمەۋ مەن باعالاماۋ ۇلكەن ادىلەتسىزدىككە اپارار ەدى. بىراق، قازىرگى شىڭعىس حان توڭىرەگىندەگى داۋ-دامايدىڭ وتىن ۇرلەپ جۇرگەندەر دە سول تورە ۇرپاقتارى ەكەنى ايقىندالدى. شىڭعىس حاندى الدەكىمدەردىڭ قولى ارقىلى قازاق ەتۋگە جاسىرىن تۇردە كۇش سالىپ جاتقاندار دا سولار».

(«جەلتوقسان ەپوپەياسى»، 426-بەت)

 مىنە، شىڭعىس حان داۋىنىڭ جالپى نوبايى كەزىندە وسى ۇزىندىدە كورىنىس بەرگەندەي ورىستەگەن بولاتىن. م.شاحانوۆتىڭ «جازاگەر جادى كوسموفورمۋلاسى» (شىڭعىسحاننىڭ پەندەلىك قۇپياسى) اتتى شىعارماسىنان باستاۋ الىپ، حالىقارالىق دەڭگەيگە دەيىن كوتەرىلگەن بۇل داۋعا ارالاسقان ادامداردىڭ پىكىرىن جيناقتاپ باستىرار بولساق، شىنىندا دا 20 تومنان اسىپ جىعىلعان بولار ەدى. م.ماعاۋيننىڭ «ەشكى جەتەكتەگەن ەكەۋ» اتتى شاعىن حيكاياتقا بارابار ماقالاسىندا بارىنشا عايباتتالىپ، جازۋشىلىعى جوققا شىعارىلعان شىڭعىس ايتماتوۆ بۇل داۋ-دامايدا مۇحاڭ ايتقانداي، «ناعىز ەركەكتىك مىنەز» تانىتتى. ول داۋدى م.شاحانوۆ ءوز ولەڭىندە بىلاي تۇيىندەيدى:

          «...قانعا بولەپ، قورلاسا دا كوپ ەلدى،

          قيراتۋشى قورعاۋشىدان بەدەلدى،

          مىنە، قۇلدىق سانا بىزگە نە بەردى؟..»

 الايدا بۇل داۋعا ءالى كۇنگە دەيىن اۋىق-اۋىق ءۇن قوسىپ قوياتىندار بار. قارىستاتا، سۇيەمدەتە ءجۇرىپ شىڭعىس حاننىڭ تۋعان جەرىن الماتىنىڭ توڭىرەگىنە الىپ كەلدىك. «شىڭعىسحانشىلار» ونىڭ قازاق ەكەندىگىنە ءشۇباسىز يلانعانداي بولىپ ەدى، ەندى قاي رۋ جاسايمىز دەگەن ماسەلە العا شىعىپ، قازىر ولار ءوزدى-ءوزى ايتىسا باستادى. بۇل تاقىرىپتا ايتارىن ايتىپ، قالعانىن وزگەلەردىڭ ار تارازىسىنا قالدىرعان م.شاحانوۆ ءوز سوزىندە تۇرىپ، شىڭعىس حان تاقىرىبىنا كەيىنگى جىلدارى مۇلدە قالام تارتقان ەمەس.

شىڭعىس حان داۋىنىڭ قالاي باستالىپ، قالاي ورىستەگەندىگى وقىرماندارعا تۇسىنىكتى بولۋ ءۇشىن كەلتىرگەن قىسقاشا ماعلۇماتىمىزدىڭ سوڭىن شىڭعىس ايتماتوۆتىڭ تىكەلەي باسشىلىعىمەن 2003 جىلى «پەندەلىك اداسۋلاردان – ادامي تازارۋلارعا» دەگەن اتپەن بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنا، يۋنەسكو-عا، دۇنيەجۇزى مەملەكەت باسشىلارى مەن قوعام قايراتكەرلەرىنە ارنالعان حاتتان ءۇزىندى جاريالاۋمەن تۇيىندەگەندى ءجون كورىپ وتىرمىز.

«...ءبىز بارلىق مەملەكەت باسشىلارىن، الەمدىك مادەنيەت پەن عىلىم قايراتكەرلەرىن قاتىگەزدىك پەن زۇلىمدىقتى ناسيحاتتاۋدان، ەڭ باستىسى، بيلەۋشى-تيرانداردى اقتاپ الۋ مەن ماداقتاۋدان باس تارتۋعا، ءومىردىڭ ءتۇرلى سالالارىنداعى رۋحسىز سىبايلاستىقتى جويۋ جانە گۋمانيزمنىڭ باعالى ۇعىمدارىن بەكىتىپ، رۋحاني ادامگەرشىلىك يدەيالارىن قىزۋ قولداۋعا شاقىرامىز. تەك وسىلاي كۇش بىرىكتىرگەندە عانا ءبىز بەلگىلى ءبىر دارەجەدە جوسىقسىز دارىپتەلە باستاعان رۋحسىزدىق باسقىنشىلىعىنا توتەپ بەرە الامىز.

 حانس-پەتەر ديۋرر،

نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى (گەرمانيا)

ەۆگەني ەۆتۋشەنكو (رەسەي) 

شىڭعىس ايتماتوۆ (قىرعىزستان)

فريدريح حيتتسەر (گەرمانيا)

راسۋل عامزاتوۆ (داعىستان)

داۆيد كۋگۋلتينوۆ (قالماقستان) ت.ب…»

 كەزىندە بۇكىل الەم جۇرتشىلىعىنىڭ نازارى اۋعان بۇل داۋدىڭ سوڭعى نۇكتەسى وسىلاي قويىلسا دا، م.ماعاۋين مۇحاڭا اۋىق-اۋىق تاس اتىپ قويادى. اۋەلگىدە مىنا ءۇشبۋ حات تا سول ەسكى داۋدى قوزدىرۋ ءۇشىن جازىلعان شىعار دەگەن ويدا بولعانبىز. باقساق، باقا ەكەن دەمەكشى، بۇل حات ءتىپتى سوراقى ەكەن. تىرناق استىنان كىر ىزدەدى دەۋگە دە كەلمەيدى. قىپ-قىزىل جالا. بىرىنشىدەن، مۇحاڭدى بيلىكپەن سىبايلاس ادام سياقتى كورسەتۋگە تىرىسادى; ەكىنشىدەن، مۇحاڭنىڭ يسپانيانىڭ بارسەلونا قالاسىندا وگىزبەن جەكپە-جەك سايىسقا شىققانىن جوققا شىعارادى; ۇشىنشىدەن م.شاحانوۆ ولەڭدەرىن شەتەل جۇرتشىلىعىنىڭ جاتقا وقيتىندىعىنا سەنگىسى كەلمەيدى; تورتىنشىدەن، ب.مومىشۇلى مەن م.شاحانوۆ اراسىندا تىلگە بايلانىستى وربىگەن اڭگىمەنىڭ شىنايىلىعىنا كۇمان كەلتىرەدى; بەسىنشىدەن، م.شاحانوۆ جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ شىندىعىن ق.مىرزاليەۆتى كۇستانالاۋ ارقىلى بۇركەگىسى كەلدى دەگەندى ايتقىسى كەلەدى. ءبىز جاي اقپارات رەتىندە ماعلۇمات بەردىك. م.ماعاۋين بولسا، مۇنىڭ ءبارىن وزىنە ءتان شەبەرلىكپەن، ءاجۋا-كەلەمەجبەن تۇزدىقتاي وتىرىپ مايىن تامىزا جەتكىزەدى. ءجا، ءبارىن رەتىمەن ايتايىق.

 م.ماعاۋين ەميگرانت بولعان سوڭ ء(وزى وسىلاي ايتقاندى ۇناتادى-اۋ دەيمىن) كوپ نارسەنى بىلمەيتىن سياقتى. بولماسا م.شاحانوۆتىڭ قاسىندا جۇرگەن قانشاما جىلداردان بەرى بيلىكتىڭ ول كىسىگە وڭ پەيىل تانىتقانىن بايقاعان ەمەسپىز. رەسمي ءباسپاسوز، وزگە دە اقپارات قۇرالدارى م.شاحانوۆتىڭ ومىردە بار ەكەنىن مۇلدە ۇمىتقان. ءتىپتى، اندەرىنە دە بۇعاۋلىق سالىنعان.  شۇكىرشىلىك ەتەتىنىمىز، ازىرگە الەۋمەتتىك جەلىگە توقتاۋ جوق. م.ماعاۋين م.شاحانوۆقا سونىڭ ءوزىن كوپ كورەتىن سياقتى. قاشانعىسىنداي عالىمدىق تياناقتىلىقپەن مۇحاڭ شىعارمالارىنىڭ عالامتوردا قانشا رەت جاريالانعاندىعىن سانامالاپ شىعىپتى. مىنانداي شىكامشىلدىكتەن كەيىن ول كىسى شىڭعىس حاندى قاي كەزدە جازىپ ءجۇر دەگەن ويدىڭ كەلگەنىن نەسىنە جاسىرايىق.

مۇحا، ءسىز م.شاحانوۆتى قولدايدى دەيتىن بيلىك م.شاحانوۆ باسقاراتىن «جالىن» جۋرنالىن قارجىلاندىرماي قويدى. جىلدا 6-7 ايلاپ جالاقى المايتىن بولدىق. ءبىز ءسىز سياقتى جالاقى الماسا دا امەريكادا تۇراتىن شالقىعان داۋلەت يەسى ەمەسپىز. ايتەۋىر ەل ءىشى. ءىلدابايلاپ ءجۇرىپ جاتىرمىز. ونىڭ ۇستىنە بىزدە كريزيس. ءسىزدىڭ ەلدە ول جوق قوي. ايتپاقشى، ءسىز جاقسى كورەدى دەپ ويلايتىن بيلىك م.شاحانوۆتىڭ شىعارماشىلىق كەشىن دە وتكىزبەي قويدى. بيلەتتەر ساتىلىپ كەتىپ ەدى. بىراق بيلىك يلىكپەدى. م.شاحانوۆ سوندا دا ءوز ۇستانىمىنان قايتپاي، «جەردى ساتقىزبايمىز دا، جالعا دا بەرگىزبەيمىز» دەپ سىرەسىپ تۇر. الايدا ءسىز مۇنى دا، مۇحاڭنىڭ وزگە دە قايراتكەرلىك ءىس-ارەكەتتەرىن دە جوققا شىعارىپ، كۇلكىگە اينالدىرۋعا تىرىسىپ باعىپسىز. الدە ءسىز ەرلىكتى  شەكارا اسىپ كەتۋ (قاشىپ كەتۋ دەگەنگە ءتىلىمىز بارمادى) دەپ ويلايسىز با؟!

ءجا، تاقىرىپقا ويىسايىق. شىنىمدى ايتسام، ءسىزدىڭ «وگىزىڭىزگە» كوڭىلىم تولمادى. كوك وگىزدى، جالپى ءسىز، ءدىندى ونشا قولاي كورمەيسىز عوي. ءوز ويىڭىزدى ىلعي تاڭىرمەن بۇركەيسىز. «قارا قىپشاق قوبىلاندىدا نەڭ بار ەدى، قۇلىنىم» دەمەكشى، مۇسىلماندار اسپەتتەگەن كوك وگىزدى وراعىتىپ-اق كەتۋىڭىز كەرەك ەدى. ول وي ۇعىمى ءسىز ويلاعاننان ارىدە جاتىر عوي. بەكەر-اق كۇستانالادىڭىز.

ال م.شاحانوۆتىڭ «وگىزىنە» كەلسەك، ءسىز ونى «جوق وگىز» دەپ ايتاسىز. ءيا، ءسىزدىڭ ويىڭىزدى ايشىقتايتىن ءساتتى تاقىرىپ. بىراق تاقىرىپ ءۇشىن كوزى قاراقتى وقىرماننىڭ ءبارى بىلەتىن شىندىقتى جوققا شىعارۋعا بولمايدى عوي. بۇل تۋرالى ءباسپاسوز بەتتەرىنە سان رەت جازىلدى. ءسىز جوققا بالاعان وگىزدىڭ دە سۋرەتى جاريالاندى. ول وقيعانىڭ قالاي بولعاندىعىن مۇحاڭنىڭ ءوزى ايتسىن.

«1982 جىلى ماعان بۇكىلوداقتىق لەنين كومسومولى سىيلىعى بەرىلدى. سول كەزدە بۇكىلوداقتىق لەنينشىل كوممۋنيستىك جاستار وداعى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ارنايى قاۋلىسىمەن بىرنەشە ەلدى كەمەمەن ارالايتىن ساپار ۇيىمداستىرىلدى. اقىن-جازۋشىلار اراسىنان بۇل توپقا مەنى عانا ەندىرىپتى… سونىمەن، بىرنەشە كۇن ساياحات شەگىپ، الدىمەن يتالياعا، سوسىن يسپانيانىڭ بارسەلونا قالاسىنا كەلىپ تۇمسىق تىرەدىك. سودان ءبارىمىزدى قالا ورتالىعىنداعى ستاديونعا الىپ باردى. بۇل ارادا جۇرت، نەگىزىنەن، وگىزبەن جەكپە-جەكتى تاماشالايدى ەكەن. ەداۋىر ۋاقىتتان كەيىن بىرەۋ شىعىپ: «سىز­دەردىڭ ارالارىڭىزدا وگىزبەن ايقاسقا تۇسەر تالاپكەر بار ما؟» – دەپ سۇرادى. ستاديوندا ءبىزدىڭ 700 ادامنان بولەك، باسقا جاقتان دا كەمەمەن، وزگە كولىكتەرمەن كەلگەن ساياحاتشىلار جەتەرلىك ەكەن. ەشكىم ءتىل قاتپادى. انا جىگىت ەكىنشى، ءۇشىنشى رەت داۋىستادى. ەشكىم قوزعالا قويمادى. سول ساتتە جەلكە تۇسىمدا وتىرعان ءبىر ايەلدىڭ ء«بىزدىڭ ارامىزدا ەركەك كىندىك مۇلدە جوق ەكەن-اۋ» دەگەن سوزىنە نامىسىم قايناپ كەتىپ، الاڭعا سەكىرىپ ءتۇستىم…

جەكپە-جەكتى ۇيىمداستىرعالى تۇرعان جىگىت قولىما قىزىل ماتانى ۇستاتا سالدى. بۇرىن تەلەديداردان قىزىل شۇعانى قالاي ۇستاپ، وگىزدى قالاي الداۋ كەرەكتىگىن بىرنەشە رەت كورگەنىم بار. ادەتتە قىزىل ماتا وگىزدىڭ قانىن قايناتىپ، جىنىن كەلتىرەدى ەكەن. تەلەديداردان كورگەنىمدى جاساماققا بەكىندىم. ءبىر ۋاقىتتا تايىنشا وگىزدى بوساتتى. ول كوزىن الارتا ماعان قاراي ۇمتىلدى. مەن قولىمداعى ماتانى بىرەسە وڭ جاعىما، ەندى بىردە سول جاعىما ۇستاپ، وگىزدى الداپ تۇردىم. زەڭگى بابا ۇرپاعى ورشەلەنە، ىزالانا باستاعانداي. قىزىل ماتانى تاستاي سالىپ، قاشىپ كەتەيىن دەسەم، ەركەكتىك نامىسىم جىبەرەر ەمەس. ولاي ەتۋ ناعىز ماسقارالىقتىڭ كوكەسى بولارى حاق. قىسىلعاننان تەرلەپ كەتتىم. بىرتە-بىرتە تاۋەكەلگە بەل بۋىپ، اقىرىنا دەيىن شىداۋعا سەرت ەتتىم… جۇرتتىڭ ءبارى ماعان ەرەكشە قۇرمەتپەن قاراپ، شۋلاپ، شاپالاق سوقتى. ناق ءبىر ۇلتتىق باتىرداي قوشەمەت كورسەتىپ، قىزىق بولدى…»

(«اڭىز ادام». №12, 2012ج).

وسىلايشا وربىگەن شىندىقتى ءسىز ءوز حاتىڭىزدا بىلايشا ءاجۋالايسىز:

«...قىزىق ەمەس، شىجىق بولدى. شاحاڭنان كەيىن وگىز-سايىسقا شىققان تاتار جىگىتى قانشا دەگەنمەن، ءبىزدىڭ كىسىدەي ەپتىلىك كورسەتە الماي، وتكىر مۇيىزگە ءىلىنىپ، قاتتى جارالانادى. ايتكەنمەن، «جاراقات العانىنا قاراماستان، وگىزدى مۇيىزىنەن ۇستاپ، جەرگە اتىپ ۇردى». وسىدان سوڭ، «ناعىز ەركەكتىك كورسەتكەن» تاتار جىگىتىن ەمحاناعا الىپ كەتەدى. شىجىق ەمەس، سۇمدىق بولىپتى».

ءبىز بۇل اڭگىمەنى مۇحاڭنىڭ اۋزىنان سان رەت ەستىگەنبىز. ايتپاقشى، وگىزدەن جاراقات العان تاتار جىگىتى قاي جىلى رەداكتسياعا كەلىپ، مۇحاڭا سالەم بەرىپ كەتتى. بۇل اڭگىمەنى سول كىسىنىڭ اۋزىنان دا ەستىدىك. ول جىگىت مۇحاڭ جازعانداي اسا ءىرى دە ەمەس ەكەن. بالكىم، شاۋ تارتقان كەزىن كورگەن سوڭ سونداي وي كەلگەن شىعار. بىراق ارادا قانشا جىل وتسە دە، مۇحاڭ وگىزبەن قازىر عانا جەكپە-جەككە شىعىپ كەلگەندەي قۇرمەت كورسەتىپ وتىردى. تاتار اعايىندار ءسىزدىڭ مىنا ايتقانىڭىزدى ەستىمەسىن. ەستىسە قازاقتان كوڭىلى قالىپ جۇرەر.

مۇحا، الگى ءۇشبۋ حاتىڭىزدا ءوزىڭىزدىڭ امەريكاڭىزدى، سوسىن شەتەلدىڭ وزگە ايماقتارىندا بولعانىڭىزدى تىلگە تيەك ەتەسىز دە «ەشكىم كوشەدە م.شاحانوۆتىڭ ولەڭدەرىن جاتقا ايتىپ جۇرگەن جوق» دەپ تاڭ قالاسىز. سوندا سىزدىڭشە قالا كوشەلەرىندە ءارتۇرلى شارۋامەن جۇرگەن حالىق تۇرا قالىپ ولەڭ وقي بەرۋى كەرەك پە؟! الايدا ءسىز م.شاحانوۆتى شىنىندا دا جەتە تانىمايدى ەكەنسىز. الدە وتىرىك بىلمەگەنسيسىز. ءبىز كۇندەلىكتى كورىپ جۇرگەن سوڭ ايتامىز. قازاقستاندا مۇحاڭنىڭ ولەڭىن جاتقا ايتپايتىن ادام كەمدە كەم. ءتىپتى 3-4 جاسار بۇلدىرشىنگە دەيىن بىلدىرلاپ، مۇحاڭنىڭ ولەڭىن وقيدى. ول بىزدە قالىپتى جايتقا اينالعان. ال م.شاحانوۆ بولسا «مەنى وزىمىزدەن گورى شەتەلدىكتەر قاتتى قۇرمەتتەيدى» دەيدى.  مۇحاڭنىڭ وزىنە كەزەك بەرەيىك:

«...گەرمانيانىڭ ءبىر قالاسىندا نەمىس كورەرمەندەرىنە ارناپ سپەكتاكل قويىپ جۇرگەن بەلگىلى قازاق رەجيسسەرى بولات اتاباەۆپەن جولىقتىم. نەمىس تىلىندە سويلەگەندە نەمىستىڭ ءوزىن جاڭىلدىراتىنداي پاراساتى بار بولات باۋىرىما بۇل ەلدىڭ كورەرمەندەرى زور قۇرمەتپەن قارايتىنىنا كوز جەتكىزدىم. ول ءبىز وتكىزگەن كەزدەسۋگە دە قاتىستى. كوپ جىل وتكەن سوڭ «جاس الاش» گازەتىندە جانبولات مامايعا بەرگەن سۇحباتىندا (27 تامىز، 2009 ج.) بولات اتاباەۆ سول كەزدەسۋدى بىلاي ەسكە الىپتى:

«...الماننىڭ 12 قالاسىندا شاحانوۆپەن كەزدەسۋ ءوتتى. ...مۇحتار شاحانوۆ شىعارماشىلىعى وتان، ءتىل، ۇلتتىق رۋحقا نەگىزدەلگەن. بۇل پروبلەمانىڭ بىردە-بىرەۋى گەرمانيانىڭ كۇن تارتىبىندە تۇرعان جوق. الماندار قازاق اقىنىن قالاي قابىلدار ەكەن» دەپ ىشتەي ۋايىمداپ ءجۇردىم. سودان، م.شاحانوۆ، ونىڭ قاسىندا بەلگىلى اۋدارماشى فريدريح حيتتسەر كەلدى. كەزدەسۋگە قالىڭ كوپشىلىك جينالدى. شاحانوۆ ولەڭدەرىن وقىپ، ءوز ويىن ورتاعا سالعاندا المانداردىڭ اۋزى اشىلىپ قالدى. كوزدەرى شىراداي جانىپ، شاحانوۆتىڭ ءاربىر ءسوزىن ىجداعاتتىلىقپەن تىڭدادى. مۇحتار اعامىزعا سوندا ءتانتى بولدىم. الماننىڭ ءبىر ايەلى ورنىنان تۇرىپ، شاحانوۆقا: «چەگو جدالي پوستسوۆەتسكيە سترانى وت زاپادا پوسلە پريوبرەتەنيا نەزاۆيسيموستي؟» دەپ سۇراق قويدى. مۇحتار شاحانوۆ بۇعان: «مى جدالي، چتو پولۋچيم دوستۋپ ك چيستومۋ رۋچيۋ رازۆيتوي تسيۆيليزاتسي، نو ناس پودكليۋچيلي ك كاناليزاتسي زاپادا»، – دەپ جاۋاپ بەرگەندە، الماندار قىران-توپان بولدى... ول كىسى قازىر دە بيلىككە مازا بەرمەيدى. وسىنداي قايسار مىنەزى ءۇشىن ونى ەرەكشە سىيلايمىن...»

(«قىرعىز ەۆەرەسى جانە ماڭگۇرتتەندىرۋدىڭ

 ەگەۋقۇيرىقتىق ءتاسىلى»، 72-بەت)

ءبىز بۇل اڭگىمەلەرگە دە قانىقپىز. ال پاكىستانداعى كەزدەسۋ جايىن پاكىستانداعى قازاقستاننىڭ سول كەزدەگى ەلشىسى بەكجاسار نارىباەۆ تا مايىن تامىزا ايتىپ بەرگەن بولاتىن. مۇحاڭ سونىڭ ءبارىن اڭگىمە اراسىندا ەش ماقتانىشسىز ايتا سالادى. جانە دە ءوزىن ەمەس، ءوز ولەڭدەرىن جاتقا ايتقان وزگە ەل حالقىن جوعارى باعالاپ وتىرادى. شەتەلدەن كورگەن قۇرمەتىن ءوز ەلىنەن كورە الماعانىنا قىنجىلىس ءبىلدىرىپ، كوڭىلى قوڭىلتاقسىپ تا قالادى. ال ءسىز، مۇحا، اتتاسىڭىزعا شەتەل حالقى قۇرمەتىن دە قيعىڭىز كەلمەيدى.

وزىمىزگە ويىسايىق. مۇحا، ءبىز ءسىزدىڭ تەگىن ادام ەمەس ەكەنىڭىزدى جاقسى بىلەمىز. قالامىڭىز دا ءالى قالپىندا. ويىڭىز دا ۇشقىر. ۇلىلاردا بولادى دەيتىن اڭعالدىق بىراق سىزدە جوق. ال قۋلىق ايتۋلى تۇلعالارعا ءتان بە، جوق پا ونى بىلمەدىك. ءسىز ءۇشبۋ حاتىڭىزدا م.شاحانوۆتى قازاقتىڭ ۇلى پەرزەنتى باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ اتاق-ابىرويى ارقىلى تۇقىرتىپ العىڭىز كەلەدى. ەشتەڭە تاپپاعان سوڭ ءسوز ويناتىپ، اعايىن نامىسىن قامشىلاۋعا تىرىسىپ باعىپسىز. ءبىز بۇل اڭگىمەنى دە مۇحاڭ اۋزىنان تالاي رەت ەستىگەنبىز. ول اڭگىمەنىڭ ءباسپاسوز بەتىن كورمەگەن ءبىراز قۇپيا جاقتارى دا بار. مۇحاڭ باۋكەڭە ولەڭ ارناسا، ولجەكەڭ ايتپاقشى، تاۋلاردى الاسارتپاي، وزىنە لايىق قۇرمەت بيىگىندە كورسەتىپ وتىر. كوڭىلىڭىزگە كەلسە دە ايتايىق، قانشا شەبەر بولساڭىز دا بۇل شاعىلىستىرۋىڭىز ءساتتى شىقپاعان. مۇحاڭنىڭ وزىنە ءسوز بەرەيىك:

«– ال، باۋىرجان مومىشۇلى تۋرالى كىتاپقا ەنبەگەن، ياعني، ءسال ىڭعايسىزداۋ تيمەسىن دەگەن نيەتپەن بۇگىپ قالعان ەكى ەستەلىگىم بار ەدى، – دەدىم مەن. رەتى كەلگەن سۇراققا وراي سونىڭ ءبىرىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنايىن: بىردە ماعان باۋكەڭ تەلەفون سوقتى. ويتكەنى، ەكى كۇن بۇرىن لەرمونتوۆ اتىنداعى ورىس دراما تەاترىندا وتكەن ءبىر جيىندا ءۇي تەلەفونىمنىڭ ءنومىرىن جازىپ العان ەدى. نەگە ەكەنىن قايدام، ول اڭگىمەسىن بىردەن ورىسشا باستادى.

مەن باۋكەڭنىڭ ءسوزىن ءبولىپ:

– ءسىز كىمگە تەلەفون سوعىپ تۇرسىز؟ – دەدىم.

– يا زۆونيۋ مۋحتارۋ شاحانوۆۋ، – دەدى ول داۋسىن كوتەرىپ.

– مۇحتار شاحانوۆ ورىس ۇلتىنىڭ پەرزەنتى مە ەدى؟ – دەدىم مەن قىزىنىپ. – ءوزىڭىز قانشاما جىلداردان بەرى قازاق حالقىنىڭ سالت-ساناسىن، ءداستۇرىن، ءتىلىن ساقتاۋ جايلى جۇيەلى اڭگىمەلەر ايتىپ كەلەسىز. سويتە تۇرا ءوز انا ءتىلىڭىزدى مەنسىنبەس مىنەز تانىتاسىز، قازاق ازاماتىنا ورىس تىلىندە ءتىل قاتاسىز. ءسوزىڭىز بەن ءىسىڭىزدىڭ اراسىندا ەكى جارىم شاقىرىم ايىرماشىلىق بوي كورسەتىپ تۇر... ساۋ بولىڭىز!

وسىلاي دەدىم دە تەلەفون تۇتقاسىن تاستاپ جىبەردىم.

جارتى مينۋت ۋاقىت وتەر-وتپەستەن باۋكەڭ قايتا تەلەفون شالدى:

– مۇحتار، كەشىر اينالايىن، – دەدى ول ساليقالى ۇنمەن. – اسكەري تاربيە، اسكەري پسيحولوگيا جانە ونداعى ورىس ءسوزىنىڭ قۋاتى بۇكىل سانامدى جاۋلاپ العان. كەيدە قازاقشا سويلەپ تۇرىپ تا ورىس تىلىنە اۋىسىپ كەتە بەرەمىن. ورىستاندىرۋ ساياساتى بىزدەر ارقىلى زور تابىسقا جەتتى. ۇلتتىق قۇندىلىقتارعا ءجۇردىم-باردىم قاراپ، يت بوپ كەتتىك قوي. سىنىڭ وتە ورىندى جانە ودان شاما-شارقىمشا قورىتىندى شىعارۋعا ۋادە ەتەمىن!

سول تۇستاعى اعا، اتا بۋىن سانالاتىن اقىن-جازۋشى قاۋىمى وكىلدەرىنىڭ باسىم كوپشىلىگى ءوز قاتەسىن مويىنداۋعا قۇلىقسىز بولاتىن. باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ رۋحاني تازالىعى جانە توتاليتارلىق جۇيە قالىپتاستىرعان ءوز اعات ءىسىن باتىل مويىنداپ، اعىنان جارىلا كەشىرىم سۇراۋى، مەنىڭ ول كىسىگە دەگەن ىقىلاسىمدى ونان سايىن قاناتتاندىرا ءتۇستى...».

(«قىرعىز ەۆەرەسى جانە ماڭگۇرتتەندىرۋدىڭ ەگەۋقۇيرىقتىق ءتاسىلى»،  111- بەت)

بۇل وقيعا كەيىن مۇحاڭنىڭ «جەڭىلىپ تۇرىپ جەڭىلمەۋ نەمەسە باۋىرجان مومىشۇلىنىڭ كەشىرىم سۇراۋى» اتتى جىرىنا دا ارقاۋ بولدى.

قادىر اعامىزعا دا جەتتىك-اۋ. مۇحا، ءسىز تاريحقا جەتىك ادامسىز. تاريحي شىندىقتى بۇرمالاۋعا بولمايتىنىن ءسىز ءتىپتى جاقسى بىلەسىز. ال جەلتوقسان وقيعاسى ءبىزدىڭ تاريح قوي. مۇحاڭنىڭ ونى ءوز قالاۋىمەن جازىپ شىعۋىنا ەشقانداي دا قاقىسى جوق. ونىڭ ۇستىنە شىندىقتى بۇرا تارتۋ م.شاحانوۆتىڭ «كىم اقتى اق، قارانى قارا دەپ ايتا الماسا، ءسوزى باسقا، ءىسى باسقا بولسا، ەلدىك-ۇلتتىق مۇددەگە تەرەڭ تامىر جىبەرە الماسا، ءجۇز جەردەن ۇلكەن جازۋشى، ۇلكەن اقىن، ۇلكەن عالىم، ۇلكەن ساياساتكەر بولسىن – ونىڭ قۇنى كوك تيىن» دەگەن ۇستانىمىنا قايشى كەلەدى. ءسىز سىرتتا جۇرگەن سوڭ سول جەلتوقسانعا بايلانىستى قانشاما قوعامدىق ۇيىمداردىڭ بار ەكەندىگىن بىلمەيتىن شىعارسىز. ەگەر م.شاحانوۆ ءوزى جازعان ءۇش تومدىق «جەلتوقسان ەپوپەياسىندا» شىندىقتى قادىر اعاسىنىڭ ىڭعايىنا قاراي بۇرمالاسا، الگىلەردىڭ ءبارى ورە تۇرەگەلگەن بولار ەدى. ولاردىڭ ىشىندە بيلىكتىڭ ىڭعايىمەن م.شاحانوۆتى اتۋعا وق تاپپاي جۇرگەندەر دە از ەمەس. ال ءسىز م.شاحانوۆ جەلتوقسان وقيعاسىنىڭ اقيقاتىن ق.مىرزاليەۆتى كۇستانالاۋ ارقىلى بۇركەگىسى كەلدى دەگەندى ايتقىڭىز كەلەدى. ال ماسەلەنى بايىپتاي تارازىلاساڭىز، م.شاحانوۆتىڭ قادىر اعاسىن ۇدايى قورعاشتاپ وتىرعانىن اڭعارار ەدىڭىز. سويتە تۇرا شىندىقتى العا شىعارۋ، م.شاحانوۆقا ءتان شەبەرلىك. مۇحاڭنىڭ وزىنە ءسوز بەرەيىك:

«...مەنى تاڭ قالدىرعان، ءارى رۋحاني ارنامنان شىعارىپ جىبەرە جازداعان – ا.ۆاسيلەۆتىڭ حاتى ەدى. سوڭعى كوميسسيا ءوز جۇمىسىن باستاعان جانە اياقتاعان كەزەڭ ارالىعىندا قادىر مىرزاليەۆ كۇندەلىكتى ءوتىپ جاتقان سانسىز جيىنعا قاتىسپاق تۇگىلى، تىم قۇرىسا ءبىر رەت تە بوي كورسەتپەپتى. ال، ءبىزدىڭ كوميسسيا ءىسىن جوققا شىعارعىسى كەلگەن مقك، ءىىم جانە پروكۋراتۋرا قىزمەتكەرلەرىنەن قۇرىلعان توپپەن قادىر اعامىزدىڭ جولىققانى جانە ولاردى قولداعانى ماعان توبەمنەن جاي تۇسكەندەي اسەر ەتتى.

حاتتى وقىعان كوميسسيا جۇمىسشى توبىنىڭ مۇشەسى، جەلتوقسان قايراتكەرى امانجول نالىباەۆ: «مىرزاليەۆتىڭ جاقسى اقىن ەكەندىگىندە داۋىم جوق، بىراق، مىناۋ ءىسى ناعىز ساتقىندىق قوي» دەپ ورنىنان تۇرىپ كەتتى. سوسىن، ماعان شۇيلىكتى: «باياعىدا، مەديتسينالىق ينستيتۋتتا، ستۋدەنتتەرمەن كەزدەسۋدە  قازاق كسر پروكۋرورى ەلەمەسوۆ ەكەۋى ءبىر-ءبىرىن اشىق تۇردە قولداپ، «الاڭعا شىققانداردىڭ كوپشىلىگى ناشاقورلار، ماسكۇنەمدەر، بۇزاقىلار ەكەنى راس. بۇل تۋرالى كوكپ ورتالىق كوميتەتى ساياسي بيۋروسىنىڭ شەشىمىن جوققا شىعارۋعا بولمايدى» دەپ پىكىر ايتقاندا، ءبىز ءبىر توپ جەلتوقسانشىلار، ونىڭ ۇيىنە بارىپ، ەسىك-تەرەزەسىن قيراتىپ قانا قويماي، ءوزىن دە ساباماقشى بولعانىمىزدا: «ۇلكەن اقىن عوي. ءبىر جولعى پەندەلىگىن كەشىرىڭدەر!» – دەپ ورىندىعىڭىزدى ەسىكتىڭ الدىنا قويىپ وتىرىپ العانىڭىزدى ۇمىتتىڭىز با؟ ەندى مىنە، كوميسسيانىڭ بۇكىل ۇلت رۋحىن كوتەرەر، شىندىق جولىنداعى يگىلىكتى ءىسىن، بەتى بۇلك ەتپەستەن بيلىككە قايتا ساتىپ وتىر...»

امانجولدىڭ ماعان قويعان كىناسى دۇرىس. قادىر مىرزاليەۆ شىن مانىندە قازاق ادەبيەتىنىڭ كلاسسيگى. ونىڭ جىرلارى قازىردىڭ وزىندە تاريح ساحناسىنان ورىن الىپ وتىر. وتكەن عاسىردىڭ الپىسىنشى جىلدارىنىڭ ىشىندە مەنىڭ تۇڭعىش كىتابىمدى تولەگەن ايبەرگەنوۆ الماتىعا الىپ بارىپ، قادىر مىرزاليەۆتىڭ كومەگىمەن جەكە كىتاپ ەتىپ باستىرىپ ەدى. كەيىننەن قادەكەڭ ەكەۋمىزدىڭ ارامىزدا جاقسى باۋىرلاستىق ءوربىدى. مەن ول كەزدە شىمكەنتتە تۇراتىنمىن. قادىر اعا ەكى-ءۇش رەت الماتىدان شىمكەنتكە كەلىپ، ءبىزدىڭ ءۇيىمىزدىڭ سىيلى قوناعى بولىپ كەتكەنى بار-دى. سول ساپارىندا ونى ۇلىمەن بىرگە وتىرار اۋدانىنا، كەيىننەن تولە بي اۋدانىنىڭ قاسقاسۋ اۋىلىندا تۇراتىن ىزەت اپكەمنىڭ ۇيىنە اپارىپ، اپتاعا جۋىق قوناق ەتكەنمىن. قاسقاسۋ وزەنىن جانە ول ماڭداعى ەڭ كوركەم جەر «بۇركىتۇيا» اۋماعىن ارالاپ ءجۇرىپ، ەكەۋمىزدىڭ ارامىزدا وزگەگە ايتىلا بەرمەيتىن قانشاما سىرلار، ادەبيەت، پوەزيا جانە زامان تۋرالى وي-پىكىرلەرىمىز بىرلەسە قانات قاعىپ ەدى. بىردە قادىر اعا ايەلى سالتاناتتىڭ ءجيى ناۋقاستاناتىنىن، سوندىقتان جاڭا تۋعان بالاسىنا قاراۋ جۇبايىنا ەداۋىر قيىندىق تۋعىزىپ جۇرگەنىن ايتىپ، قولىمدا تۇراتىن اپكەمنىڭ كەنجە قىزى قالامپىردى ءبىر-ەكى اي مەرزىمگە الماتىعا جىبەرۋىمدى وتىنگەن بولاتىن. بۇل دا اراداعى كوڭىلجىقپاستىق پەن باۋىرلاستىقتىڭ ءبىر بەلگىسى بولار، قالامپىر قادىر اعامىزدىڭ بالالارىن قاراپ، شىمكەنتكە توعىز ايدان كەيىن ورالدى. مىنە، وسىنداي جاقىندىققا نۇكتە قويعان، ەكەۋمىزدىڭ ارامىزداعى رۋحاني باۋىرلاستىققا سىزات تۇسىرگەن جەلتوقسان كوتەرىلىسى توڭىرەگىندەگى كوزقاراسىمىز، ياعني، ءبىزدى كۇتپەگەن جەردەن ەكىگە بولگەن حالىق پەن بيلىك ارالىعىنداعى تەكەتىرەس مۇددەلەر ەدى. ەگەر قادەكەڭدى بيلىك باسىنداعى كەيبىرەۋلەر وزىنە بۇرىپ الماعاندا، ەكەۋمىز دە بىردەي ۇلت مۇددەسىن تۋ ەتىپ كوتەرگەنىمىزدە، جەلتوقسان رۋحىنىڭ جۇلدىزى قازىرگىدەن الدەقايدا بيىك بەلەستەن جارقىرار ەدى...»

(«جەلتوقسان ەپوپەياسى»، 851-بەت)

ايتپاقشى، ءسوز باسىندا ۋادە ەتكەن «بۇگىلگەن ساۋساققا» قايتا ويىسايىق. كەي ساراپشىلار ءدال اڭعارعانىنداي م.ماعاۋين ىلعي دا م.شاحانوۆ ءساتتى ءبىر قادام جاساعالى تۇرعان كەزدە بۇيىردەن كەلىپ كيلىگەدى. شىڭعىس حان داۋى، شىن مانىندە، م.شاحانوۆقا نوبەل سىيلىعىن بەرگىزبەۋ ءۇشىن بيلىك تاراپىنان جاسالعان جوسپارلى ساياسات ەدى. م.ماعاۋين ويدا-جوقتا سونىڭ بەلدى ويىنشىسىنا اينالىپ شىعا كەلدى. ناتيجەسى... ءيا. بۇگىنگى امەريكالىق مامىراجاي ءومىر. ال مىنا ءۇشبۋ حاتتىڭ تۋرا جەر داۋىنا دالمە-ءدال كەلۋى قايتا قايتالانعان تاريحتاي اسەر قالدىرادى. ءسىزدى ونداي ۇساق پەندەشىلىككە قيماساق تا، امەريكادان جەتكەن توسىن سىي ەرىكسىز سولاي ويلاۋعا جەتەلەيدى. ءجا، وسىمەن ءتامام. ادەپتىلىك ولشەم دەڭگەيىنەن شىعىپ كەتپەۋگە بارىنشا تىرىستىق. شامالى ورەكپىگەندەي بولساق، عاپۋ ەتەرسىز.

قۇديار ءبىلال

Abai.kz