جۇمابەك احمەتۇلى تاشەنوۆ 1915 جىلعى 7 ناۋرىزدا  پاتشا زامانىندا، سول كەزگى اكىمشىلىك ءبولىنىس بويىنشا رەسەي يمپەرياسىنىڭ اقمولا وبلىسىنداعى اقمولا ۇيەزىنىڭ تاناكول اۋىلىندا (باباتاي قىستاۋىندا) تۋعان. بالالىق شاعى قوعامدىق قۇرىلىس اۋىسىپ جاتقان وتپەلى كەزەڭگە ساي كەلدى. 1917 جىلى اقپان رەۆوليۋتسياسى جاسالىپ، مونارحيا تاريح ساحناسىنان كەتكەن. سول جىلعى 25 قازاندا بولشەۆيكتەر توڭكەرىسى سوۆەت وكىمەتىن دۇنيەگە اكەلدى. 12 (25) جەلتوقساندا قازاقتىڭ ۇلتتىق مەملەكەتتىگىن جاڭعىرتۋدى كوزدەگەن «الاش-وردا» حالىق كەڭەسى قۇرىلدى. بولشەۆيكتىك بيلىك مۇنى قابىل الماي، 1920 جىلعى 26 تامىزدا كەڭەستىك نەگىزدەگى قازاق اۆتونومياسىن قۇرۋ جايىنداعى دەكلاراتسياسىن جاريا ەتتى. سول جىلعى 4–16 قازاندا قازاقستان كەڭەستەرىنىڭ قۇرىلتايشى سەزى ءوتىپ، رەسەي فەدەراتسياسى قۇرامىنداعى اۆتونوميالىق قازاق رەسپۋبليكاسى شاڭىراق كوتەردى.

جۇمابەك تاشەنوۆتىڭ بارشا عۇمىرى، ساۋات اشۋى، ەسەيۋى، ءبىلىم الۋى، دۇنيەتانىم قالىپتاستىرۋى، كۇللى سانالى ەڭبەك جولى، مىنە وسى، كۇننەن كۇنگە ىرگەسىن كەڭەيتىپ، نىعايىپ كەلە جاتقان  وسى وكىمەتپەن بىرگە ءوربىدى. ول اۋەلى باباتاي مەكتەبىندە ساۋات اشىپ، ودان اقمولادا وقىدى. سوسىن اقمولا تەمىرجول-قۇرىلىس تەحنيكۋمىنىڭ ازاماتتىق قۇرىلىس بولىمىنە وقۋعا ءتۇستى.  سول ءبىر قيىن كەزەڭدە، اسىرەسە بايلاردى تاركىلەۋ، قوجالىقتاردى شۇعىل ۇجىمداستىرۋ، كوشپەندىلەردى جاپپاي وتىرىقشىلاندىرۋ سىندى سولاقاي رەفورمالار سالدارىنان الاپات اشارشىلىق ورىن العان، حالقى قىناداي قىرىلىپ، ەكونوميكاسى تۇرالاعان رەسپۋبليكانىڭ جۇرتى ۇلتتىق اپاتتان ەندى-ەندى ەسىن جيىپ، جاڭا جاعدايدا قالىپتاسۋعا بەتتەگەن  شاقتا، حالىق شارۋاشىلىعىندا كوزى اشىق كادرلار وتە جەتىسپەي تۇرعان بولاتىن. سوندىقتان ەتى ءتىرى، شيراق وقۋشى بوزبالانى جاس وكىمەت ەكى كۋرستان كەيىن تىكەلەي ەڭبەككە ارالاستىردى (تەحنيكۋمداعى وقۋىن جۇمابەك جۇمىس ىستەي ءجۇرىپ كەيىنىرەك ءبىتىردى), ودان تەزدەتىپ كەڭەس جۇمىسىنا تارتتى.

ج. تاشەنوۆ اۋەلى، ون توعىز جاسىندا، بەينەتقور (1940 جىلدان – سوۆەت، 1999 جىلدان – اققايىڭ) اۋداندىق كەڭەسى اتقارۋ كوميتەتىنىڭ حاتشىسى بوپ ىستەدى. بۇل 1934 جىل ەدى. ودان كراسنوارمەيسكي  (1997 جىلدان – تايىنشا) اۋداندىق اتكوم حاتشىسى، 1935–1936 جىلدارى نۇرا اۋدانى جوسپارلاۋ ءبولىمىنىڭ باستىعى،  1936–1938 جىلدارى  ۆيشنەۆسكي (ارشالى) اۋداندىق كەڭەسى اتكومىنىڭ حاتشىسى بولدى. 1938 جىلى ەڭبەكشىلەردىڭ قاراعاندى وبلىستىق كەڭەسى اتقارۋ كوميتەتىنىڭ رەفەرەنتى بولىپ ىستەدى. سول جىلى سولتۇستىك قازاقستانعا ورالدى. وبلىستىق ساۋدا بولىمىندەگى قوعامدىق تاماقتاندىرۋ ءبولىمىنىڭ باستىعى، 1939 جىلى بەينەتقور (سوۆەت) اۋدانى جەر ءبولىمىنىڭ باستىعى قىزمەتتەرىن اتقاردى. (وسى جۇمىستا جۇرگەنىندە، 1940 جىلى، كەڭەس وداعى كوممۋنيستىك پارتياسىنىڭ مۇشەلىگىنە قابىلداندى). 1942 جىلى پولۋدەن (قازىرگى قىزىلجار) اۋدانى جەر ءبولىمىنىڭ باستىعى، 1943 جىلى وبلىستىق جەر ءبولىمى باستىعىنىڭ ورىنباسارى بولدى. 1944–1947 جىلدارى وبلىستىق پارتيا كوميتەتىندە مال شارۋاشىلىعى ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، وبلىستىق پارتيا كوميتەتى حاتشىسىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتتەرىن اتقاردى. سوسىن، 1947 جىلى سولتۇستىك قازاقستان وبلىستىق اتقارۋ كوميتەتى توراعاسىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى، 1948 جىلى توراعا لاۋازىمىنا بەكىتىلدى. 1952 جىلى اقتوبە وبلىستىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى بولىپ سايلانىپ، سول قىزمەتىندە 1955 جىلعا دەيىن ىستەدى. (وسى جىلدارى كوكپ ورتالىق كوميتەتى جانىنداعى جوعارى پارتيا مەكتەبىن سىرتتاي وقىپ ءبىتىردى.)

اقتوبە وبكومىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى قىزمەتىنەن جۇمابەك احمەتۇلى 1955 جىلى رەسپۋبليكاداعى جوعارى ساياسي باسشىلىق قۇرامىنا كوتەرىلدى. قازاق ەلى پارلامەنتىنىڭ جەتەكشىلىگىنەن زەينەتكە شىعۋعا ءماجبۇر بولىپ، گۋرەۆ (اتىراۋ) وبلاتكومى توراعاسى لاۋازىمىنا تاعايىندالۋىن كۇتىپ وتىرعان نۇرتاس وڭداسىنوۆتىڭ ورنىنا، قازاق كسر جوعارعى كەڭەسى تورالقاسىنىڭ توراعاسى بولىپ سايلاندى. وسى 1955 جىلى رەسپۋبليكانىڭ باسشى ورگاندارىندا ءبىراز وزگەرىستەر ورىن العان ەدى. سول جىلعا دەيىن قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ ەكىنشى حاتشىسى قىزمەتىندە ىستەپ جۇرگەن ل.ي. برەجنەۆ، ورتالىق باسقا قىزمەتكە – پولشاداعى كسرو ەلشىسى ەتىپ جىبەرگەن پ.ك. پونومارەنكونىڭ ورنىنا، ءبىرىنشى حاتشى بولىپ سايلاندى. ال قازاق كسر عىلىم اكادەمياسىنىڭ پرەزيدەنتى دىنمۇحامەد احمەتۇلى قوناەۆ شىعىس قازاقستان وبلاتكوم توراعاسى قىزمەتىنە اۋىستىرىلعان ەلۋباي تايبەكوۆتىڭ ورنىنا مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ توراعاسى بولدى.

اتالعان جاڭا باسشىلارمەن بىرگە، رەسپۋبليكا پارتيا ۇيىمى دەلەگاتسياسىنىڭ قۇرامىندا،  جۇمابەك تاشەنوۆ 1956 جىلعى 14–25 اقپاندا وتكەن حح پارتسەزد جۇمىسىنا شەشۋشى داۋىسقا يە دەلەگات بولىپ قاتىستى. سەزدە ەسەپتى باياندامالار جانە التىنشى بەسجىلدىق جوسپاردىڭ نەگىزگى باعىتتارى مەن ماقساتتارى تالقىلانعان. دەگەنمەن بۇل سەزد 25 اقپانداعى  جابىق وتىرىسىندا «جەكە باسقا تابىنۋ جانە ونىڭ سالدارلارى تۋرالى» قۇپيا بايانداما جاسالىپ، ستاليندىك زاڭسىزدىقتار مەن بۇرمالاۋلاردى اشكەرەلەۋىمەن، ءسويتىپ، ادەبيەت پەن ونەرگە  يدەولوگيالىق قۇرساۋ سالعان، ەلى ءۇشىن جان اياماي ەڭبەك ەتكەن تۇلعالاردىڭ تالايىن ساياسي قۋعىن-سۇرگىنگە ۇشىراتقان ستاليندىك داۋىرگە نۇكتە قويىپ، قوعامدىق ماسەلەلەردى اشىق ايتۋعا، ادىلەتتىلىككە جول اشۋىمەن ەستە قالعانى بەلگىلى.  ستاليندىك ساياساتتى اشكەرەلەگەن باياندامانىڭ تولىق ءماتىنى  قۇپيا ۇستالعان، دەگەنمەن ونىڭ مازمۇنىنا ءتۇرلى جولمەن قانىققان قالىڭ كوپشىلىك ەكى جارىلعانداي بولدى. ءبىر تاراپ دەموكراتياعا بەتبۇرىس باستالدى، قوعامدىق ماسەلەلەردى اشىق تالقىلاۋعا ءبىرشاما ەركىندىك بەرىلدى دەپ ەسەپتەسە، ەكىنشى جاق بۇرىنعى باعىتتى دۇرىس ساناپ، ءستالينيزمدى سىناۋدى ادىلەتسىزدىك دەپ ءبىلدى. احۋالدى قولدا ۇستاۋ قيىنعا اينالىپ بارا جاتقانىن ۇققان مەملەكەت باسشىلىعى ساياسي قۋعىن-سۇرگىن جايىن  ازىراق اۋىزعا الاتىن بولدى. ءسويتىپ، جازىقسىز جاپا شەككەندەر تولىق اقتالماي،  «جىلىمىق» كەزەڭى قىسقا مەرزىمدە ءبىتتى. ءبىزدىڭ رەسپۋبليكامىزدا دا رۇقسات ەتىلگەن شەكتە 30-شى جىلدارعى رەپرەسسيا قۇرباندارىنىڭ بىرقاتارى اقتالدى. ولاردىڭ ۇرپاقتارىنا مەملەكەتتىك قامقورلىق كورسەتىلدى، لايىقتىلارى باسشى قىزمەتتەرگە تارتىلدى. بۇل جۇمىستاردا 1960 جىلعا دەيىن قازاق كسر جوعارعى كەڭەسى تورالقاسىنىڭ توراعاسى، ودان سوڭ ءبىر جىلداي مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ توراعاسى بولىپ ىستەگەن ج. تاشەنوۆتىڭ دە ەلەۋلى ۇلەسى بار. ونىڭ كۇرەسكەرلىك ءومىر جولىن كورسەتەتىن س. دۇيسەن مەن ق. ەڭسەپوۆتىڭ «جۇمابەك تاشەنوۆ» اتتى عىلىمي-زەرتتەۋ ەڭبەگىنىڭ، وزگە دە زەرتتەۋشىلەر مەن ونى تىكەلەي بىلگەندەردىڭ (اسىرەسە، ء«بىلىم» باسپاسىنان شىققان «جۇمابەك تاشەنەۆ تۋرالى ەستەلىكتەر» جيناعى اۆتورلارىنىڭ) ايتۋلارىنا قاراعاندا، جۇمابەك احمەتۇلى بۇل تاراپتا سۇيسىنتەرلىك قادامدار جاساعان. ماسەلەن، رەپرەسسيا قۇرباندارىن اقتاۋ جونىندەگى رەسپۋبليكالىق كوميسسيانىڭ توراعاسى بوپ، اتىلىپ كەتكەن ارىستاردىڭ ادال ەسىمدەرىن قوعام ومىرىنە قايتارۋ ىسىنە، سول شاقتا ستاليندىك لاگەرلەردە جۇرگەن عالىمدار مەن اقىن-جازۋشىلاردى تەز بوساتۋعا بەلسەندى تۇردە اتسالىسقان. ساكەن سەيفۋللين، ءىلياس جانسۇگىروۆ، بەيىم­بەت ءمايليننىڭ شىعار­ما­لارىن تەزدەتىپ وقىرمانمەن قايتا قاۋىشتىرۋعا سەپتەسكەن. ەلىمىزدەگى ىقپالدى توپ «ازاماتتىق تۇرعىدان عانا اقتالدى، ساياسي تۇرعىدان اقتالۋى مۇمكىن ەمەس» دەپ ساناعان اقىن ماعجان جۇماباەۆتىڭ جەسىرى زىليحا اپايعا الماتىدان پاتەر بەرگىزگەن. قالانىڭ قاق ورتاسىنان سالىنعان ۇيگە شىعارماشىل تۇلعالاردى قونىستاندىرعان. مەرزىمدىك ادەبي باسىلىم مەن رەسپۋبليكا پارتيا ۇيىمىنىڭ ورگانى بولىپ تابىلاتىن گازەتتىڭ ۇلتتىق مارتەبەسىن ساقتاپ قالۋىنا شەشۋشى اسەرىن تيگىزگەن. سوعىس قاھارماندارى باۋىرجان مومىشۇلى مەن راحىمجان قوشقارباەۆقا كەڭەستەر وداعىنىڭ باتىرى اتاعىن الىپ بەرۋگە ارەكەت جاساعان.

رەسپۋبليكا باسشىلارىنىڭ ءبىرى رەتىندە جۇمابەك تاشەنوۆكە شەتەلدىك مەملەكەت قايراتكەرلەرىن قابىلداۋعا دا، ءوزىنىڭ دە سوۆەت وداعى دەلەگاتسياسىنىڭ قۇرامىندا رەسمي ساپارمەن وزگە ەلدەرگە بارۋىنا تۋرا كەلگەن-ءدى.  وسى رەتتە ونىڭ 1959 جىلى نيكيتا سەرگەەۆيچ حرۋششەۆ باستاعان كسرو پارتيالىق-ۇكىمەتتىك دەلەگاتسياسىنىڭ مۇشەسى رەتىندە پەكينگە بارىپ،  قىتاي حالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ قۇرىلعانىنا 10 جىل تولۋ مەرەكەسىنە قاتىسقانى جايىنداعى ەستەلىكتە قىزعىلىقتى مالىمەت بارىن ايتا كەتكەن ءجون. سول ساپارداعى كەزدەسۋدە  كسرو باسشىسى حرۋششەۆ پەن قحر توراعاسى ماو تسزە دۋن پىكىر تالاستىرىپ قالادى. توراعا ماو سوۆەتتىك دەلەگاتسيا جەتەكشىسىنىڭ سوۆەتتەر وداعىنىڭ ۇلىلىعى تۋرالى استام سوزدەرىنە جاۋاپ رەتىندە، ءوز ەلىنىڭ ۇلى قىتاي دەپ اتالاتىنىن ايرىقشا ەكپىن قويا ايتادى. ال حرۋششەۆ ءوز ارتىقشىلىعىن دالەلدەي ءتۇسۋ ءۇشىن، «كەڭەس وداعى كوممۋنيستىك پارتياسى – دۇنيەجۇزىلىك كوممۋنيستىك قوزعالىستىڭ اۆانگاردى» دەگەندى العا تارتادى. سوندا ماو ءجاي عانا، «كەڭەس وداعىنا قاراعاندا، كوممۋنيستەر قىتايدا كوپ قوي» دەيدى. حرۋششەۆ توسىلىپ قالادى. سول كەزدە تاشەنوۆ كيىپ كەتىپ، رەۆوليۋتسيانى كەڭەس كوممۋنيستەرى جاساعانىن، قىتاي كوممۋنيستەرى جەڭىسكە تىكەلەي سولاردىڭ كومەگىمەن جەتكەنىن ەسكە سالادى. بۇل ۋاجگە ەندى توراعا ماو توسىلادى دا، حرۋششەۆ تاشەنوۆكە ريزا بولادى. الايدا ۇتىمدى جاعىنان كوزگە تۇسكەن تاشەنوۆتىڭ وداق باسشىسىمەن بۇل جولعى ساپارلاس بولۋى ساياسي كارەراسىنىڭ ەڭىسكە بەتتەۋىنىڭ دە باسى بولىپ شىعادى. ونىڭ ءاردايىم باتىل بىلدىرەتىن تاۋەلسىز كوزقاراستارى، اسىرەسە، جەر ماسەلەسىندەگى ۇستانىمى وداقتاعى باس كوممۋنيستىڭ وزىمبىلەمدىك شەشىمىنە قيعاش كەلەدى. اقىرى، ورتالىقتىڭ قازاق ەلىن بولشەكتەۋ جوسپارىنا باتىل قارسى شىعۋى ونى تەز ارادا رەسپۋبليكاداعى جوعارى باسشىلىقتان تايدىرۋعا اكەپ سوعادى.

قازاق رەسپۋبليكاسى اۋماعى ۇلت قايراتكەرلەرىنىڭ الدىڭعى تولقىنى جۇرگىزگەن جانقيارلىق كۇرەس ناتيجەسىندە حالقىمىزدىڭ تاريحي  قونىسى شەكتەرىندە، ءبىرشاما كەمىتىلگەن كولەمدە قالىپتاسقان بولاتىن. قالالاردىڭ قاي حالىققا تيەسىلىگى ولاردى اينالا قورشاعان حالىقتىڭ ەكونوميكالىق تىنىس-تىرشىلىگىنىڭ كوزى رەتىندە، تارتىلىس ورتالىعىنا اينالۋىنا بايلانىستىرىلىپ انىقتالادى دەگەن لەنيندىك انىقتاماعا كەرەعار شەشىمدەر جاسالعان ەدى. كۇللى قازاق اۋىلدارىمەن 1920 جىلى باتىستا – استراحان، شىعىستا – ومبى، قۇلىندى دالاسى، وڭتۇستىكتە – 1924 جىلى تاشكەنت، تەرىستىك-باتىستا 1925 جىلى ورىنبور، ور (جامانقالا) قازاق مەملەكەتتىلىگى اۋماعىنان ءبولىپ تاستالدى.  وسى رەتتە وزبەك اعايىندار ۇتقىر ساياسات قولدانىپ، استاناسىن ەل ورتاسىنداعى سامارقاننان جاڭا اۋماقتىق ءبولىنىس بويىنشا وزدەرىنە تيگەن، قازاق رەسپۋبليكاسىنىڭ تۋرا شەكاراسىنا ءتيىپ تۇرعان، ءىس جۇزىندە قازاق ورتاسىنداعى تاشكەنتكە اۋىستىرىپ العان. بۇحارا ايماعىندا ۇيىمداستىرىلعان قازاق اۆتونوميالىق اۋدانىن جويىپ، تاشكەنت اينالاسىنداعى قازاقتاردىڭ وكىمەت ورىندارىندا تىكەلەي وكىلدىك ەتۋى جايىنداعى كەلىسىمدى دە قۇردىمعا كەتىرگەن. سوسىن، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس اياقتالعاننان كەيىن، ەكونوميكا مۇددەلەرىن العا تارتىپ،  رەسپۋبليكاسىنا شەكتەسىپ جاتقان قازاق ەلىنىڭ اۋداندارىن جالعا الۋ جەلەۋىمەن بىرتىندەپ جەر قارپىپ قالۋ امالدارىن جۇزەگە اسىرۋعا كىرىسكەن. سول ارەكەت العاش رەت 1947 جىلى ماسكەۋدە كسرو حالىق كوميسسارلارى كەڭەسى (سوۆناركوم) قابىرعاسىندا وتكەن رەسپۋبليكالار باسشىلارىنىڭ جينالىسىندا بوي كورسەتكەندە، قازاق ۇكىمەتىنىڭ توراعاسى نۇرتاس وڭداسىنوۆ قارسىلىق ءبىلدىرىپ، توقتاتقان ەدى. الايدا بۇل ۋاقىتشا عانا جەڭىس بوپ شىقتى. ج. تاشەنوۆ پارلامەنت باسىنا كەلگەن 1955 جىلى ماسەلەنى وزبەك اعايىندار باسقا قىرىنان، ءوتىمدى تاسىلمەن كوتەرگەن. وزبەكستانعا وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ بوستاندىق اۋدانىن بەرۋ ءۇشىن ورتالىق بيلىككە ۇسىنىس ەنگىزۋ كەرەكتىگىن ايتقان ناقتى نۇسقاۋدى ماسكەۋدەن تۇسىرتەدى.  سوندا ج. تاشەنەۆ توراعالىق ەتكەن ارنايى كوميسسيا ماسەلەنى مۇقيات قاراپ،   اۋداندى وزبەكستانعا بەرۋدىڭ تيىمسىزدىگى جايىندا  شەشىم شىعارادى. كوميسسيانىڭ قورىتىندىسىن ل.ي. برەجنەۆ باسقارىپ وتىرعان قكپ وك بيۋروسى دا قولدايدى. بىراق، ورتالىقتىڭ ءبىر جاقتى قاتاڭ قىسىم جاساۋى سالدارىنان، نۇسقاۋ ءبارىبىر ورىندالادى. قازاق كسر جوعارعى كەڭەسى 1956 جىلعى 21 قاڭتاردا بوستاندىق اۋدانى مەن بەتپاقدالا جەرىنىڭ ءبىر بولىگىن رەسپۋبليكا قۇرامىنان شىعارىپ، وزبەك رەسپۋبليكاسىنا بەرۋ جونىندە قاۋلى قابىلداۋعا ءماجبۇر بولادى. (كەيىنىرەك، تاشەنوۆ قىزمەتتەن كەتكەننەن كەيىن دە، رەسپۋبليكا پارلامەنتى 1963 جىلى وڭتۇستىكتەگى تاعى ءۇش اۋداندى وزبەك رەسپۋبليكاسىنا بەردى).

سوعىستان كەيىنگى جىلدارى، قسرو مينيسترلەر كەڭەسىندە حالىق شارۋاشىلىعىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋ شارالارى قاتارىندا اكىمشىلىك-اۋماقتىق ءبولىنىستى «جەتىلدىرۋ» جايى ءسوز بولادى.   قازاقستانداعى ەگىن ەگۋگە قولايلى جەرلەرى بوس جاتقان وبلىستاردى تىڭ كوتەرۋ ءۇشىن رەسەيگە قوسىپ، استىق وسىرەتىن  ۇلكەن ايماق جاساۋ كەرەكتىگى ايتىلادى. بىراق وداق ۇكىمەتىندە 1947 جىلى جاريا بولعان بۇل جوسپارمەن قازاق رەسپۋبليكاسى مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ توراعاسى نۇرتاس وڭداسىنوۆ  كەلىسپەيدى. ول ورتالىق بيلىكتىڭ اتالمىش جەلەۋى پاتشالىق زاماننان باستالعان قازاق جەرىن الدامشى ۇرانمەن وتارلاۋدى كوزدەگەن جاڭا كەزەڭى بولماعىن ايقىن ۇعىپ،  سولتۇستىكتەگى قازاق وبلىستارىنىڭ تاعدىرىن وسى جينالىس تا، ۇكىمەت تە ەمەس، سول وڭىرلەردى مەكەندەيتىن سان مىڭداعان جەرگىلىكتى حالىق شەشەتىنىن مالىمدەيدى. ەگەر 30-شى جىلدارى اشتىقتان قىرىلعان، شاماسى جەتكەندەرى جان-جاققا بىتىراي قاشقان كوشپەندىلەردەن بوساپ قالعان جەرلەردى قايتكەندە يگەرىپ، بيداي ەگۋ قاجەت بولسا، ءبىرىنشى كەزەكتە سول ايماقتىڭ كورشى ەلدەرگە بەزىپ كەتكەن ءتول پەرزەنتتەرىن تۋعان ەلىنە ورالتىپ، تىڭدى سولاردىڭ كۇشىمەن  كوتەرگەن دۇرىس بولارىن ايتادى (گ. ورازاليەۆا. «جەر مەنىكى ەمەس، حالىقتىكى!» // وبششەستۆەننايا پوزيتسيا. 23 ماۋسىم 2016 ج. 19-ب.). كسرو ۇكىمەتىنىڭ اشىق جوسپارىنا وسىلاي قويىلعان توسقاۋىل ۋاقىتشا عانا اسەر ەتىپ، رەسپۋبليكانى باسقارىپ وتىرعان پارتيالىق باسشى جۇماباي شاياحمەتوۆ پەن ۇكىمەتباسى نۇرتاس وڭداسىنوۆ قىزمەتتەرىنەن كەتىرىلگەننەن كەيىن قايتا قولعا الىنادى. سولتۇستىكتەگى وبلىستارعا كورشى ەلدەردەگى ەرىكتىلەردەن جانە جەر-جەردەگى تۇرمەلەردەن شىعارىلعان سان مىڭداعان تىڭ يگەرۋشىلەر اعىلىپ كەلەدى. تىڭ ولكەسى دەگەن ايماق قۇرىلىپ، ونى باسقارۋعا ورتالىق ءوز ەميسسارىن جىبەرەدى. ەميسسار نۇسقاۋدى تىكەلەي ماسكەۋدەن الىپ، قازاقستاننىڭ باسشى ورگاندارىن ەلەگىسى كەلمەيدى. سوعان بايلانىستى،  قازاق كسر مينيسترلەر كەڭەسىنىڭ توراعاسى ج. تاشەنوۆ 1960 جىلعى كۇزدە ولكە ورتالىعى تسەلينوگرادقا شۇعىل بارادى. رەسپۋبليكانىڭ جوسپارلاۋ كوميتەتىنە قاجەتتى مالىمەتتەردى ادەيى بەرمەي وتىرعان ەميسساردى، قازاق ۇكىمەتىن بۇدان بىلاي دا مويىندامايتىن بولسا، قىزمەتىنەن بوساتىپ، رەسپۋبليكادان قۋىپ جىبەرەتىنىن ايتىپ، تىڭ ولكەسىن تىكەلەي قازاقستان بيلىگى عانا باسقارۋعا قاقىلى ەكەنىن، ونىڭ ەشقاشان رەسەيگە بەرىلمەيتىنىن تۇجىرىمدى تۇردە باتىل مالىمدەيدى.

ەلدىك مۇددە، ەلدىڭ شارۋاشىلىق مۇددەسى جولىندا ج. تاشەنوۆتىڭ ورتالىققا جالتاقتاماي، بارشا جاۋاپكەرشىلىكتى ءوز موينىنا الىپ، باتىل قيمىلدايتىن باسشى بولعاندىعىن دالەلدەيتىن مىسالدار زەرتتەۋشىلەر مەن ەستەلىكتەر اۆتورلارىنىڭ جۇمىستارىندا كوپتەپ كەزدەسەدى. سولاردىڭ ءبىرى مىناداي. 1960 جىلى قىستىڭ قاتتىلىعىنان جەم-ءشوپ جەتىسپەي، مال قىرىلا باستاعاندا، جۇمابەك احمەتۇلى كسرو-نىڭ مەملەكەتتىك بولىنبەس قورىنداعى استىقتى، ورتالىقتان رۇقسات سۇراماستان، وبلىستار مەن اۋداندارعا تاراتىپ بەرەدى. وداقتىق قورداعى استىقتى بۇلايشا جۇمساۋىنا شامدانعان كرەمل كوسەمدەرىنىڭ زىركىلىنە ول سەنىمدى ۇنمەن، كسرو قۇرىلتايشىلارىنىڭ ءبىرى بوپ تابىلاتىن قازاق  رەسپۋبليكاسىنىڭ وداق ىشىندەگى وزىنە ءتان قۇقىعى بار ەل ەكەندىگىن، ءوزى جاساعان بايلىقتى زارۋلىك تۋعاندا قالاي جۇمساۋدى ءوزى شەشۋگە قاقىلى ەكەنىن دالەلدەپ تويتارىس بەرەدى. وداقتىق ۇلكەن جيىندا ءوز رەسپۋبليكاسىنىڭ دەربەستىگىن ونىڭ وسىلايشا كوككە كوتەرە ايتۋى جوعارى بيلىككە تابىنۋدان ارىلا قويماعان كوپشىلىككە وتە توسىن ەستىلگەن ەدى. ۇلت مۇددەسىنە ادال، سەنىمدى، بىربەتكەي، باتىل، شەشىمتال پرەمەر تاشەنوۆ كسرو باسشىسى نيكيتا حرۋششەۆتىڭ تىڭ ولكەسىن (قوستاناي، سولتۇستىك قازاقستان، كوكشەتاۋ، اقمولا، پاۆلودار وبلىستارىن) رەسەي فەدەراتيۆتىك رەسپۋبليكاسىنا بەرۋ جونىندەگى ۇسىنىسىنا دا قارسى شىعادى.  ەلىمىزدىڭ نەگىزگى زاڭىنا – كونستيتۋتسياعا سىلتەمە جاسايدى. ەگەر قازاقستان حالقىنىڭ قارسىلىعىن ەسكەرمەي، قازاق جەرىن ورتالىق بۇلاي بولشەكتەيتىن بولسا، وندا ول حالىقارالىق مەكەمەلەرگە زاڭدىق تۇرعىدان شاعىم جاسايتىنى مالىمدەيدى. 

مۇنداي تاباندى قارسىلىق قىزىل يمپەراتوردى ۋاقىتشا بولسا دا رايىنان قايتارعانمەن، «ەركىنسىگەن بۇراتانانى ورنىنا قويۋدى» ماقسات ەتكەن وكتەمدىگىن توقتاتا الماعان. حرۋششەۆتىڭ ۇسىنىسىنا سايكەس، 1961 جىلى 6 قاڭتاردا قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتى بيۋروسىنىڭ  جابىق وتىرىسى قازاق كسر مينيسترلەر كەڭەسى توراعاسى ج.ا. تاشەنوۆتى «جۇمىسىن اتقارا الماعاندىقتان» ورنىنان بوساتۋ تۋرالى شەشىم شىعارىپ، ونى كوكپ ورتالىق كوميتەتىنىڭ بەكىتۋىنە جىبەردى.  قاۋلى، ارينە، ماسكەۋدە قولداۋ تاپتى.  بۇل ءسات، ياعني قاۋلىنىڭ ماسكەۋدە بەكىتىلۋى، تاشەنوۆ ءوز قولىمەن تولتىرعان جەكە پاراقشاسىندا پرەمەر لاۋازىمىندا بولعان  ۋاقىتىنىڭ سوڭى رەتىندە كورسەتكەن  1961 جىلعى ناۋرىزدا ورىن العان بولسا كەرەك. سوسىن ول وڭتۇستىك قازاقستان (شىمكەنت) وبلىستىق اتكوم توراعاسىنىڭ ورىنباسارى مىندەتىن اتقارۋعا جىبەرىلدى. سول قىزمەتتە  1975 جىلى زەينەتكە شىققانعا دەيىن ىستەدى، سوسىن عىلىممەن شۇعىلداندى. 1986 جىلى دۇنيەدەن وزدى.  

جۇمابەك احمەتۇلى تاشەنوۆ سانا-سەزىمدەرى كوممۋنيستىك رۋحتا مۇقيات بىركەلكىلەندىرىلىپ، ۇشتاۋدان وتكەن  قىزىل وتار قىزمەتكەرلەرى ىشىندەگى ۇلتتىق بولمىسى مەن نامىسىن جوعالتپاعان، ازاماتتىق پارىزىن ايقىن تۇيسىنگەن ساناۋلى باسشىلار قاتارىنان ەدى. ونىڭ تاريحقا سىڭىرگەن ەڭبەگى، ماركسيزمنىڭ ايگىلى كلاسسيگىنىڭ سوزدەرىن ءسال عانا وزگەرتىپ ايتقاندا، قۇلدىق پسيحولوگيا شىرماۋىندا جۇرگەن ۇلت قايراتكەرلەرى ويىنا دا المايتىن شارۋانى جاڭا وتارشىل باسشىلار الدىندا باتىل كوتەرىپ، قازاق مۇددەسىن قورعاي بىلگەنىندە بولاتىن. سول قاسيەتى ءۇشىن ونى بۇگىنگى ۇرپاق قادىرلەيدى. ونىڭ بيىك وتانشىلدىق سەزىمىنىڭ، ۇلت مۇددەسى ءۇشىن جانقيارلىق كۇرەسكە ءازىر تۇراتىن قاسيەتىنىڭ بۇگىنگى تاۋەلسىز ەل باسقارۋشىلارىنا دا جۇعىستى بولۋىن قالايدى. 

بەيبىت قويشىباەۆ

Abai.kz