«Abai. kz» اقپاراتتىق پورتالىندا «اسىل ارنا» يسلامي تەلەارناسىنىڭ ديرەكتورى م.تازابەكوۆتىڭ سۇحباتى جاريالاندى. وندا مۇحامەدجان ءوزىنىڭ «ۋاھابيستىك» باعىتىن جاسىرىپ، ونداعى سۇراقتارعا ناقتى جاۋاپ بەرۋدەن قاشقاقتاپ، ەندى ءبىر جەرىندە سۇراققا ءتىپتى جالعان جاۋاپ بەرىپ، قازاق مادەنيەتىمەن ۇلتتىق دۇنيەتانىمىمەن ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايتىن تازا سالافيتتىك سارىنداعى «اسىل ارنانى» ءداستۇرلى يسلامنىڭ، ۇلتتىق ءداستۇردىڭ ناسيحاتشى قۇرالى رەتىندە كورسەتكىسى كەلىپتى. بولماسا قازاق دالاسىندا اتىمەن، زاتىمەن جوق، بۇرىن-سوڭدى بولىپ كورمەگەن قۇبىلىس «شيركپەن كۇرەسۋ»، «ءداستۇردى مويىنداماۋ» تۋرالى يدەيانى العاش الىپ كەلىپ، تاراتقان مۇحامەدجاندار ەندى «قازاقى ءداستۇردى مويىنداپ» قاپتى. ايتپەسە، «اناۋ شيرك»، «مىناۋ بولمايدى»، «اناي بيدعات» دەپ ەلدىڭ باسىن قاتىرىپ، قوعام اراسىندا، اسىرەسە مۇسىلمان جاماعاتى اراسىندا ىرىتكى، فيتنا تۋدىرعان، اقىرى ەلدىڭ بىرلىگىن العان سالافيتتىك، ۋاھابيتتىك جاماعات بولسا، اسىرەسە ءبىز بىلەتىن م.تازابەكوۆ ەندى اسپاننان تۇسكەندەي «ەلدىڭ بىرلىگىن» ويلاپ قاپتى.

«Abai. kz» اقپاراتتىق پورتالىندا «اسىل ارنا» يسلامي تەلەارناسىنىڭ ديرەكتورى م.تازابەكوۆتىڭ سۇحباتى جاريالاندى. وندا مۇحامەدجان ءوزىنىڭ «ۋاھابيستىك» باعىتىن جاسىرىپ، ونداعى سۇراقتارعا ناقتى جاۋاپ بەرۋدەن قاشقاقتاپ، ەندى ءبىر جەرىندە سۇراققا ءتىپتى جالعان جاۋاپ بەرىپ، قازاق مادەنيەتىمەن ۇلتتىق دۇنيەتانىمىمەن ءۇش قايناسا سورپاسى قوسىلمايتىن تازا سالافيتتىك سارىنداعى «اسىل ارنانى» ءداستۇرلى يسلامنىڭ، ۇلتتىق ءداستۇردىڭ ناسيحاتشى قۇرالى رەتىندە كورسەتكىسى كەلىپتى. بولماسا قازاق دالاسىندا اتىمەن، زاتىمەن جوق، بۇرىن-سوڭدى بولىپ كورمەگەن قۇبىلىس «شيركپەن كۇرەسۋ»، «ءداستۇردى مويىنداماۋ» تۋرالى يدەيانى العاش الىپ كەلىپ، تاراتقان مۇحامەدجاندار ەندى «قازاقى ءداستۇردى مويىنداپ» قاپتى. ايتپەسە، «اناۋ شيرك»، «مىناۋ بولمايدى»، «اناي بيدعات» دەپ ەلدىڭ باسىن قاتىرىپ، قوعام اراسىندا، اسىرەسە مۇسىلمان جاماعاتى اراسىندا ىرىتكى، فيتنا تۋدىرعان، اقىرى ەلدىڭ بىرلىگىن العان سالافيتتىك، ۋاھابيتتىك جاماعات بولسا، اسىرەسە ءبىز بىلەتىن م.تازابەكوۆ ەندى اسپاننان تۇسكەندەي «ەلدىڭ بىرلىگىن» ويلاپ قاپتى.

«قازىر قاراپايىم جۇرت «ويباي اناۋ ۋاھاب، مىناۋ سوپى» دەپ سول سوزدەردىڭ ماعىناسىن بىلمەي جاتىپ ۇرەيلەنەتىن بولدى. تاراتىپ ايتىپ بەرىڭىزشى. بۇل قايدان شىققان تەرميندەر؟» دەگەن سۇراققا تازابەكوۆ: «... ساقال قويعان، ءدىن ۇستانعان ادامدى وزىڭە ۇناماعان سيپاتى ءۇشىن «وڭباعان ۋاھاب، ارتتا قالعان سوپى» دەپ ايدار تاعىپ كىنالاساق، ەرتەڭ اللا الدىندا جاۋاپ بەرۋگە تۋرا كەلەدى. سوندىقتان بىزگە كولەڭكەمىزدەن قورقىپ، كوپ ىشىنەن جاۋ ىزدەگەننەن كورى ادامدارعا اقيقات جولدىڭ ابزالدىعىن ايتىپ نەمەسە ءوز يمانىمىزدى كوركەمدەۋمەن اينالىسقانىمىز جاقسى» دەپ، سوپى كىم، ۋاھاب كىم ناقتى بەلگىلەرىن اتاپ كورسەتۋدەن جالتارىپ، اسا قاتەرلى ءۋاھابيزمدى «قالىپتى» كورسەتىپ، سۇراققا تۇششىمدى جاۋاپ قايىرماعان. بولماسا قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدە تەررورلىق ارەكەتتەرىمەن باس-اياعى جۇزدەن استام ازامات باس بوستاندىعىنان ايىرىلىپ، تار قاپاستا وتىرعاندىعى بەلگىلى. ال، ەلىمىزدىڭ زاڭىنا ساي قۇقىق ورگاندارى «اسا قاتەرلى» دەپ تاپقان تەرروريستەردى مۇحامەدجاننىڭ «قاۋىپتى ەمەس» دەپ اقتاۋىنىڭ سەبەبى نە؟ مىنە وسىدان دا تۇسىنىكتى بولىپ وتىر كىمنىڭ كىم ەكەندىگى.

«ءبىر اۆتور ءسىز بەن شورابەك ايداروۆتى «قىپ-قىزىل ۋاھاب» دەپ اتادى. شىنىڭىزدى ايتىڭىزشى، بۇل نە قىلعان پارادوكس؟ ءوزىڭىز ۋاحاب، تەلەارناڭىز سالافي...» دەگەن سۇراققا  ءوزىنىڭ قىپ-قىزىل ۋاھاب ەكەندىگىن، تەلەارناسىنىڭ سالافي ەكەندىگىن مويىنداپ، م.تازابەكوۆ: «قانداي پىكىردى بولسا دا، ءسوزدى بولسا دا ەستىپ جۇرۋگە مويىنسۇنعان اللانىڭ ءبىر قۇلىمىز دا» دەپتى.

«ءسىز سالت-داستۇرگە قارسى ادام ەكەنسىز» دەگەن سۇراققا مۇحامەدجان: «سالت-داستۇرگە قارسى ادام» دەپ ارۋاققا سىيىنۋ مەن سىيلاۋدىڭ اراسىن اجىراتۋعا قاتىستى، ىرىم مەن اقيقات سەنىم جايلى ارالاسىپ كەتكەن پىكىرلەردى اجىراتۋ جايىندا ايتقاندارىم ءۇشىن ايتىپ جاتسا - جاڭساق ءسوز. ءبىر اللاعا سىيىنىپ ارۋاعىن سىيلاعان حالىقپىز» دەپ بۇل سۇراققا دا تازابەكوۆ جالعان جاۋاپ قايىرعان. ارۋاقتى قازاق سىيلاعان. «جەتى شەلپەگىڭدى سەنىڭ ولگەندەر جەيدى دەيسىڭ بە»، «ومىردەن قايتقاننىڭ جەتىسىن، قىرقىن، جىلىن بەرۋ ولىگە پايداسى جوق»، «قابىرلەردى كوتەرمەۋ كەرەك، قيراتۋ كەرەك»، «تىرىسىندە قۇرمەت كورسەتپەگەن ولگەن سوڭ قالاي سىيلايسىڭ» دەپ ۋاھابيلەر ۋاعىزداسا، وندا قالاي ارۋاقتى «سىيلاپ» قالعان.

«اۋليە، ارۋاق جايلى. ءسىز ايتقان سىيىنۋ مەن سىيلاۋدىڭ ارا-جىگى قاي جەردەن اجىراۋ كەرەك؟ مىسالى، بەكەت اتا، رايىمبەك باتىر باسىنا بارىپ جاتقاندار بار عوي» دەگەن سۇراققا مۇحامەدجان: «...ال جاي ادام نەمەسە اۋليە تۇگىلى مۇحاممەد پايعامباردىڭ (س.ع.س.) وزىنەن جاردەم تىلەۋ، سىيىنۋ - يسلام تىيىم سالعان. اللا تاعالا قاسيەتتى قۇراننىڭ بارىمىزگە بەلگىلى «فاتيحا» سۇرەسىنىڭ سوڭعى اياتىنىڭ سوڭعى سوزىندە «دو لين»، ياعني، «اداسقانداردىڭ» جولىنان ءبىزدى ساقتا دەيدى. اداسقاندار دەپ وتىرعانى كىمدەر؟ حريستياندار. ال ولاردىڭ اداسۋىنىڭ ەڭ باستى سەبەبى نەدە؟ حريستياندار يسانى (ا.س.) قۇدايدىڭ بالاسى دەپ پايعامبارعا سيىنىپ كەتتى. پايعامبارعا سيىنۋدى اللا تاعالا اداسقاندار دەسە، جاي ادامعا سىيىنۋ دەگەن ءتىپتى سوراقىلىق بولماق.... ءبىز قۇرمەتى بيىك بەكەت اتانىڭ وزىنەن جاردەم سۇراعاننان كورى، ول كىسىنىڭ ارتىنا تاستاپ كەتكەن وسيەتىنەن ازىق ىزدەگەنىمىز دۇرىس... بابالار جولىنا، بابالارعا دەگەن ادالدىعىمىز وسى ما؟ بابالارىمىزدى سىيلاساق، ولاردىڭ ارۋاعىن قۇرمەتتەسەك، ولار بىزگە نە ايتقىسى كەلدى؟ ولار قالدىرعان وسيەتتەردىڭ ۇدەسىنەن شىعۋعا تىرىسۋىمىز كەرەك ەمەس پە؟ سوندا عانا ارۋاق، بابا سىيلاعان، بابالار ۇستاعان قاستەرلى جولدا جۇرگەن بولىپ ەسەپتەلەمىز»

مىنە، مۇحامەدجان ءوزىن «بابالار جولىنا ادالمىن» دەي وتىرىپ، «اۋليەدەن، ارۋاقتان» مەدەت تىلەگەن قازاق حالقىن مۇشريكتەرگە تەڭەپتى. قازاق ەشقاشان اۋليەسىن يسا  (ع.س.) پايعامبارعا تابىنعان حريستياندار سەكىلدى وعان ارنايى قۇلشىلىق جاساپ، تابىنىپ كەتپەسە دە مۇحامەدجان  «مەدەت تىلەۋ» مەن «جاردەم سۇراۋدى» «سىيىنۋعا» ساناعان. ەگەر دە قازاق حالقى حريستياندار، ت.ب. مۇشريكتەر سەكىلدى اۋليەسىنە «سەن قۇدايدىڭ بالاسىسىڭ»، نەمەسە، «قۇدايدىڭ بالاسى، ايەلى بار» دەپ ولارعا ارنايى قۇلشىلىق قىلسا، وندا اڭگىمە باسقا بولار ەدى. ال، بۇل جەردە مۇحامەدجاننىڭ «شيرك» دەپ شيقىلداعان ساندىراعى «مەدەت تىلەۋ، رۋحاني جاردەم سۇراۋ» بولىپ تۇر. ەندى وسى ماسەلەنىڭ ارا-جىگىن اجىراتۋ كەرەك.

«اسىل ارنانىڭ» اشىلۋ سالتاناتىندا ءسوز سويلەگەن ب.تىلەۋحان: «تەلەارنانىڭ اشىلۋىنا جاناشىرلىق تانىتىپ، كومەك كورسەتكەن ازاماتتارعا» شەكسىز العىستار جاۋدىرىپ جاتتى. ال، ول «شيرك» ەمەس پە؟ ول دا اللادان وزگە پەندەدەن بولعان كومەك.  مۇحامەدجان ءوزىڭ دە وسى ارنانى اشۋ ءۇشىن ءبىراز بيزنەسمەندەردەن كومەك سۇراعانىڭ وتىرىك ەمەس قوي. ول دا اللاعا سەرىك قوسۋ ەمەس پا؟ سەن دە اللادان ەمەس پەندەدەن مەدەت تىلەپ وتىرسىڭ عوي، كومەك سۇراپ. ال كومەك سۇراۋدى، مەدەت تىلەۋدى «سىيىنۋعا» ساناساق، وندا سەن دە «حريستياندار ىستەگەن سوراقى ءىستى» جاسادىڭ عوي. ال، تىرىدەن كومەك سۇراۋعا، مەدەت تىلەۋگە بولادى. تەك ولىلەردەن كومەك سۇراماساق بولدى دەسەڭ، ولدا قۇراندا اللا «ولاردى ءولى دەمەڭدەر، ولار ءتىرى» دەپ ەرەكشە اتاپ كورسەتكەن عوي. ەگەر دە وسى اتالعان اياتقا يمان كەلتىرسەك تىرىدەن قالاي كومەك تىلەسەڭ، قۇداي قۇراندا اتاعان، اۋليەنى دە «ءتىرى» دەپ ەسەپتەپ «كومەك سۇراۋعا» بولادى. ال سەنىڭ قازاقتىڭ «مەدەت تىلەۋىن»، «كومەك سۇراۋىن»، «سىيىنۋعا» ساناۋىڭ ول قيانات.

ق.ا.ءياسساۋيدىڭ ءىلىمىن «يسلامنىڭ تازا قاينار بۇلاعىنا تامعان ءناجىس» دەپ باعالاپ جۇرگەن سەندەر، اۋليەنىڭ ءىزباسارى سوپى بەكەت اۋليە تۋرالى «قۇرمەتى بيىك» دەپ قالايشا اتاپ قالعانسىڭ. ول دا جالعان پىكىر، قيسىنسىز اڭگىمە. ونى ءوزىڭنىڭ دە، جۇرتتىڭ دا ءىشى سەزىپ تۇر.

«بەكەت اۋليەنى، وتكەن تاريحتاعى حاق يسلام جولىندا جان قيعان قۇرمەتى بيىك تۇلعا» دەپ باعالادىڭ. ال، ەندى سونداي اۋليەنى نەگە زيارات ەتەمىز؟ دەگەن سۇراققا «ولىلەر بىزگە مۇقتاج» دەدىڭ. ال، بەكەت اۋليە ءوزىڭ اتاپ كورسەتكەندەي «حاقيقاتتى تانىعان تۇلعا» بولسا، وندا قۇراندا اللا ونداي اۋليەنىڭ پەندەگە «شاپاعات ەتەتىندىگىن ايتقان». ول تۋرالى 43-ءشى زۇحراف سۇرەسىنىڭ 86-شى اياتىندا: «ولاردىڭ اللادان وزگە قۇلشىلىق قىلعاندارى شاپاعات ەتۋ كۇشىنە يە ەمەس. بىراق حاقيقاتتى ءبىلىپ، كۋا بولعاندار باسقا. شاپاعات ەتە الادى.» - دەلىنگەن. مىنە، قازاقتىڭ اۋليەگە نەگە قۇرمەت كورسەتەتىنى، وعان ارنايى باراتىندىعى وسى اياتتان ءمالىم بولدى. بىراق م.تازابەكوۆ سياقتى ۋاھابيستەر «ولىلەر بىزگە مۇقتاج» دەيدى. باۋىرىم اداسپا، وسى اتالعان اياتتى وقى قۇراننان. ودان سوڭ بەكەتتىڭ پەندەگە قالاي شاپاعات ەتەتىندىگىن كورەسىڭ. ال ول اياتقا يمان كەلتىرمەسەڭ، وندا سەنىمەن سويلەسۋ حارام.

«سىزگە ءمىن تاعۋشى جازارمان «ۋاحابيلەر ابايلار سياقتى ساقال-مۇرتىن قاتار وسىرمەيدى. ساقالىن ءوسىرىپ، مۇرتىن تاقىرلار الادى» دەيدى. ساقال-مۇرتتىڭ «ساداققا» ءىلىنۋ سەبەبى نەدە؟» دەگەن سۇراققا م.تازابەكوۆ: «كەز-كەلگەن حاديس كىتابىن اشساڭىز، پايعامبار مۇحاممەد (س.ع.س.) «ساقالدارىڭدى جىبەرىڭدەر، مۇرتتارىڭدى قىسقارتىڭدار» دەگەن.            ... دەمەك، مۇسىلمانداردىڭ باسقا ءدىن وكىلدەرىنەن ەرەكشەلەنىپ تۇراتىن سىرتقى ءبىر بەلگى - مۇرتىمىزدىڭ قىسقا بولۋى» دەپتى. وندا اللانىڭ سوڭعى ەلشىسى مۇحاممەد (س.ع.س.) - ءنىڭ جوعارىداعى كەلتىرىلگەن حاديسىنە سۇيەنە وتىرىپ ءبىز م.تازابەكوۆتى ناعىز دىنگە جاڭالىق ەنگىزۋشى «بيدعات» جاساۋشى دەپ تولىق ايتا الامىز. ويتكەنى ول حاديستە «ساقالدارىڭدى جىبەرىڭدەر دە، مۇرتتارىڭدى تاقىرلاڭدار» دەلىنبەگەن عوي. تەك، «قىسقارتىڭدار» دەگەن. «قىسقارتۋ» مەن «تاقىرلاۋ» ەكەۋى ەكى اڭگىمە. مۇحامەدجان سەن ءوزىڭ سول ءحاديستى ايتا وتىرىپ، وعان قارسى امال ەتەسىڭ، سوندا پايعامبارعا قارسىسىڭ با نە ءوزى؟ جوق جۇرتتى اقىماق ساناعىڭ كەلەدى مە؟ قانشا ايقايلاپ باقىرساڭ دا، شىنايى بەت-بەينەڭدى جاسىرساڭ دا كورىنىپ تۇر كوزى قاراقتى زيالىعا. قىپ-قىزىل ۋاھھاب ەكەندىگىڭ.

ال «اسىل ارنانى» ۋاھابيلىك يدەيانى تاراتۋعا قۇرىلعان ارنا دەپ اتاۋىمىزعا تولىق نەگىز بار. ماسەلەن، ءدال وسى تەلەارنادا كورسەتىلگەن «قابىرگە زيارات ەتۋ» اتتى تەلەكورسەتىلىمدە مىناداي «ۋاھابيلىكتىڭ» بەلگىلەرى اشىق ايتىلدى.

ديكتور:

- اۋليە مەن ارۋقتاردان جانە عايىپتاعى ادامداردان كۇنامىزدىڭ كەشىرىلۋىنە كومەك سۇراپ دۇعا تالاپ ەتۋگە بولاما؟ بولمايدى. ويتكەنى بۇل اللاھ الدىندا كەشىرىلمەيتىن كۇنا، ۇلكەن شيرك. وعان دالەل، بۋحاري اللاھ وعان رازى بولسىن! جەتكىزگەن حاديس: «كامدە كىم اللاھ تاعالادان باسقا بىرەۋگە دۇعا ەتىپ، جالبارىنىپ جۇرسە، ول توزاققا ەنەدى».

- «اللاھپەن بىرگە باسقا ءتاڭىر شاقىرما. وندا، سەن دە ازاپقا ۇشىراۋشىلاردان بولارسىڭ»   (شۋرا سۇرەسى. 213 ايات).

- ەگەر پەندە ۇلا راببى مەن جولىعۋدى قالاسا، ارينە وعان الدىن الا دايىندالۋى قاجەت. ول ءۇشىن الدامنىڭ اللاھ تاعالانىڭ الدىنا تەك ىزگى ءىس، يگى جاقسىلىقتار مەن بارۋعا، بار كۇش جىگەرىن جۇمساۋى، مەرەيلى مىندەتىنە اينالۋى ءتيىس. وسى جولعا قاجەتتى ازىق ، جاراتۋشىنىڭ ءاربىر يماندى پەندەگە جۇكتەگەن پارىز امالدارىن قاعلەز ورىنداۋ،  شاريعي ءبىلىم الۋ. ەڭ باستىسى اۋىر كۇنادان، ياعني اللاھقا سەرىك قوسۋدان اۋلاق بولۋ.

جالەلدين شامشيدينۇلى (قاسكەلەڭ قالاسى «اق مەشىت» مەشىتىنىڭ نايب يمامى):

- وكىنىشكە وراي، قازىرگى ءبىزدىڭ قوعامىمىزدا كوپ وسىنداي شاريعاتقا قايشى جۇمىستار كوبىنەن ەتەك الىپ جاتىر. ياعني اۋليە اتا بابالارداڭ باسىنا بارىپ تىلەك تىلەۋ، ولارعا قۇرباندىق شالۋ، ولاردان كوتەرمەگەن ايەلدەر نەمەسە قۇرساق كوتەرمەگەن كەلىنشەكتەر بارىپ سولاردان بالا سۇراپ جاتادى. بۇلاردىڭ ءبارى يسلامعا جات. يسلامعا قاراما قايشى تىرلىكتەر. سوندىقتان بۇنداي امالداردان اۋلاق بولۋىمىز كەرەك. قابىرگە بارعاندا. ياعني تەك قانا ءبىز قابىردى زيارات ەتەمىز، ولارادىڭ، ولاردان تەك قانا ءبىز احرەتتى ەسكە الۋ ءۇشىن، احرەتتى ەسكە ءتۇسىرۋ ءۇشىن عانا، تەك قانا قابىردىڭ باسىنا بارامىز.  ولاردان نەمەسە ءبىر تىلەك تىلەپ، ولاردان جاناعىداي ءبىر دۇعانىڭ قابىل بولۋىن تىلەۋ بۇل شاريعاتقا قايشى. ياعني ءبىر سوزبەن ايتقاندا بۇل شاريعاتقا وتە قاراما قايشى تىرلىك. بۇل شيرك امالىنا جاتادى. ولگەن كىسىدەن بىردەڭەنى تالاپ ەتۋ - بۇل شيرك امالىنا جاتادى.

...سونىمەن قاتار بۋحاري مەن مۋسليم جەتكىزگەن مىنا ءحاديستى ءاربىر پەندە جانىندا بەرىك ۇستاعانى دۇرىس. «اللاھ ەلشىسى وعان اللاھ تاعالانىڭ يگىلىگى مەن ساسەمى بولسىن! قابىردى سىرلاۋعا، ۇستىنە وتىرۋعا، كەسەنە تۇرعىزۋعا، توپىراعىن بيىك ەتىپ كوتەرۋگە، جانە وعان ءبىر نارسە جازۋعا تيىم سالدى.».

پروفەسسور ا.ي.ارتەمەۆ: «ۆاححابيزم ساۋد اۋلەتىنىڭ ساياسي مەنمەندىگىنىڭ رەسمي جالاۋى بولدى. ءحىح عاسىردىڭ باسىنا قاراي ول ارابيا جارتى ارالىنىڭ كوپشىلىك بولىگىندە نىق ورنىعىپ، كەلە-كەلە ءۇندىستان، يندونەزيا، شىعىس جانە سولتۇستىك افريكاعا جايىلۋعا مۇمكىندىك الدى. ساۋد ارابياسىنىڭ كوپتەگەن ارابتارى، - ونىڭ ىشىندە كورول وتباسى دا بار، - قازىردىڭ وزىندە دە ۆاححابيتتەر بولىپ تابىلادى.

كيەلى ورىنداردا بيلىك جۇرگىزۋ، ياعني بارلىق مۇسىلمان الەمىن بيلەۋ ماقساتىنداعى كۇرەسىندە بۇل اۋلەت ەشتەڭەدەن تايىنبادى: كىناسىز ادامدار جاپپاي قىرىلدى، ولار ءتىپتى مەككەگە قاجىلىق ساپارمەن بارعانداردى دا تونادى. بۇنداي قورلاۋشىلىقتى توقتاتتىرۋ ءۇشىن، ۇلىبريتانيا بيلىگىندە وتىرعانداردىڭ (اعىلشىن ءتاجى ساۋدتىق بيلەۋشىلەردى قامقورلىعىنا العان) ارالاسۋىنا تۋرا كەلدى. ساۋد اۋلەتىنىڭ كيەلى قالالار - مەككەدە، مەدينەدە جانە تاياۋ شىعىستا دا تىكەلەي ۇلىبريتانيانىڭ قولداۋى ارقاسىندا بەكىنىپ العانىن ايتپاي كەتۋگە بولمايدى. قارجىلاي، اسكەري جانە باسقا داي كومەك بۇل رەجيمگە وسى ۋاقىتقا دەيىن تەك جەكەلەگەن عالىمدار عانا كىرە الاتىن بريتان مۇراجايى كىتاپحاناسىندا ساقتاۋلى جاتقان مەملەكەتتەر باسشىلارى اراسىنداعى كەلىسىم-شارتتارعا سايكەس ءتۇسىپ وتىرادى. كەلىسىم بويىنشا بريتان ءتاجى قاشاندا ساۋد اۋلەتىن حيدجازداعى (ەكى قاسيەتتى ورىن كىرەتىن ايماق سولاي اتالادى) بيلىك باسىندا ۇستاپ تۇراتىن بولدى. ساۋدتار ارقىلى باتىس ءوز ساياساتىن بۇگىنگى تاڭدا دا جۇرگىزىپ وتىر ...بۇگىنگى تاڭدا ۆاححابيت يدەولوگياسىنداعى انىقتاۋشى ءسات - ول جيھادتى ۋاعىزداۋ جانە يسلامدىق ەمەس كۇشتەرگە كۇيرەتە سوققى بەرۋ بولىپ وتىر. (ا.ي.ارتەمەۆ. «ءدىنتانۋ» الماتى 2008 ج.486-487-بەت) دەپ جازدى.

تۇركىستان گازەتىنىڭ (27 تامىز، 2009 ج.) سانىندا گازەت ءتىلشىسىنىڭ «ءوزىڭىز ءدىني ءبىلىمدى قايدان الدىڭىز؟» دەگەن سۇراعىنا م.تازابەكوۆ: «...مەككە-ماديناعا وقۋعا نيەت ەتىپ بارعاندىعىن» اشىق ايتقان بولاتىن.

يسلام جانە وركەنيەت (№05 (89) 1-15 ناۋرىز، 2007 ج.) سانىنداعى م.ەستەمىروۆ «ىشتەن ءىرىتۋشى ۋاھھابيلەر، ءوزىن «تازا يسلام» جولىنداعى «سالافيلەرمىز» دەيدى» اتتى ماقالاسىندا: «...بۇگىنگى تاڭدا وبلىس اۋماعىنداعى شەت ەلدەردەن كەلگەن يسلام قورلارى مەن ۇيىمدارى جابىلىپ، شەتەل ازاماتتارى قازاقستان اۋماعىنان الاستاتىلعانىمەن، ولاردىڭ ءىس ارەكەتىن قازاقستاندىق شاكىرتتەرى مەن ءمادينادان ءبىلىم الىپ ورالعان, سولاردىڭ جەتەگىندەگى وزگە دە جاستاردىڭ جالعاستىرىپ جاتقاندىعى وكىنىشتى» دەپ جازدى.

ساۋديا ءىلىمىنىڭ اسا قاتەرلى ەكەندىگىن سەناتور اعامىز ع.ەسىم: «قازىرگى قازاقستان جاعدايىندا يسلام ەكى ءتۇرلى باعىتتا اڭعارىلىپ كەلەدى. بۇل جاقسىلىق ەمەس. ارابيادان ءبىلىم الىپ كەلگەن ءبىزدىڭ جاستار قوجا احمەت ءياسساۋيدى قۇرمەتتەۋدى قويىڭدار، ارۋاقتى قۇرمەتتەمەڭدەر دەگەن ۇگىت تاراتىپ ءجۇر. بۇل بولمايتىن اڭگىمە. ءبىز تامىرىمىزعا بالتا شابا المايمىز. ءبىزدىڭ حالىقتىڭ مەنتاليتەتىندە ارۋاقتى قۇرمەتتەۋ قاسيەتتى ءىس. ارۋاعىن جەرگە تاپتاپ، مۇسىلمان بولۋعا قازاق كونبەيدى. ءبىز ارۋاقتى قۇرمەتتەگەندە، اللاعا، پايعامبارعا شەك كەلتىرىپ تۇرعان جوقپىز. ءبىر كەزدە بىرىڭعاي ورىستاندىرۋ ساياساتى جۇرسە، ەندى بىرىڭعاي ارابتاندىرۋعا كوشپەكپىز بە؟ يسلامنىڭ ياسساۋي سالىپ كەتكەن جولى بار. ول - تۇركىلىك يسلام. ەگەر، ءبىز وسى ماسەلەگە ساق بولماساق، ۇلتىعىمىز بەن ەلدىگىمىزگە سىزات تۇسەدى. ءسويتىپ مۇسىلماندىقتىڭ ءوزى بىرنەشە جىكتەن تۇرادى عوي. قازىر ارابتار اكەلگەن مۇسىلماندىق پەن ءبىزدىڭ ءداستۇر-سالتىمىزعا سىنالاي ەنىپ، قالىپتاسىپ كەتكەن سوفىلىق ادەبيەتتىڭ نەگىزىندە ياسساۋي اكەلگەن مۇسىلماندىق ەكەۋىنىڭ اراسىندا تۇسىنبەستىكتەر ورىن الىپ وتىر.» (امرەەۆا  ا.ا.، «ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزم: ءمانى جانە قازاقستانعا ىقپالى». الماتى، 2005 ج.،168-169-بەت) - دەپ اتاپ كورسەتكەن بولاتىن.

مىنە وسىنداي ناقتىلى دەرەكتەرگە سۇيەنە وتىرىپ «اسىل ارنا» تەلەارناسى مەن ونى باسقارىپ وتىرعان م.تازابەكوۆتى «قىپ-قىزىل ۋاھھابيست» دەپ تولىق ايتۋعا نەگىز بار. ال، مۇحامەدجان بولسا نەگە ەكەندىگى بەلگىسىز وسىنداي «قاتەرلى ۋدى» تاراتۋعا ابدەن ىنتىق.

مۇحتار ماعاۋين اعامىز «...مىنە، الاقاي! ارۋاق! اقسارباس! قازاق ورداسى قۇلاعاننان سوڭ ءجۇز قىرىق ءتورت جىل دەگەندە ۇلىسىمىزدىڭ تۋى قايتا كوتەرىلىپتى. اداسىپ ەمەس، تاڭداپ تاۋىپ، باق قونعان دەگەن وسى ەمەس پە؟» دەپ جازدى. «ۇلتسىزدانۋ ۇرانى» («الاش» الماتى 2004 ج.، 9-بەت).

شەرحان مۇرتازا: «رايىمبەك سەيتمەتوۆ تۋرالى جازا كەلىپ، «...ونىڭ رۋحىن ۇلى دومالاق انانىڭ، تۇراردىڭ ارۋاقتارى قولداي ءجۇرسىن، اللا و دۇنيەسىن جۇماقتان بەرسىن» دەپ جازدى. «ءبىر كەم دۇنيە» (الماتى «جازۋشى» 2008 ج. 99-بەت.)

مىنە قازاقتىڭ ادەبيەتى مەن مادەنيەتى، تاريحىندا وزىندىك ورنى بار ۇلت زيالىلارى دا «ارۋاعىن شاقىرىپ، پىرىنەن مەدەت تىلەگەن».

«اباي-اقپارات»