قوعامداعى جاعىمپازدىقتىڭ ءتۇرى كوپ... بيلىككە جاعىنۋ، باستىققا جاعىنۋ، كوپكە جاعىنۋ، ايەلىڭە جاعىنۋ، كىم كورىنگەنگە جاعىنۋ… ت.ب.  قازىرگى جاڭا اۋرۋ بيلىكتىڭ شىڭار باسىنداعىلار ءۇشىن وزگە ەلدەرگە جاعىنۋ.

ەكى عاسىر بويى پاتشا ۇكىمەتىنە، جەتپىس جىل كەڭەس وداعىنا جاعىنىپ بيلىكتىڭ ءبىر شەتىن ۇستاعانداردىڭ ۇرپاعى ەندى شەتەلگە جاعىنۋ ساناسىمەن ۋلانىپ جاتىر. بالا شاعىنان قالىپتاپسقان جاعىمپازدىق ەل باسشىلىعىنا جەتكەندە دە سانادا سول كۇيى قالادى. ءوز ەلىن باسقا ەلدەردەن تومەن ساناپ، كۇيبەجەكتەپ باسقا ەلدەر نە ايتىپ قويادى، بيلىگىمە زيانى ءتيىپ كەتە مە دەگەن وي قاراماعىندا سول ەلدىڭ وكىلدەرى بولسا، وزگە ۇلتتار نە ايتىپ قويادى دەگەن وي ساناسىن ۋلاپ تاستادى. قازاق بيلىگىندەگى جاعىمپازدىقتىڭ شەگى جوق ەكەنىن; اۋىل اكىمىنەن باستاپ ەل باسىنداعىلارعا  دەيىن قازاق بالا-باقشاسىنداعى ورىس توبىنا بارسا نەمەرەلەرىمەن جاستى بالالارعا ورىسشا سويلەيدى. بۇل وزگە ۇلتتىڭ كىشكەنە بالالارنا دەيىن قازاق ەلىنىڭ باسشىلارىن وزدەرىنە جاعىمپاز قىلىپ العانىنىڭ بەلگىسى. بوعىمەن جاستى بالانىڭ الدىنا بارىپ سولاردىڭ تىلىندە سويلەگەندى مارتەبە ساناۋ – ەڭ تومەندىلىك. كەرىسىنشە، مەملەكەتتىك ءتىل قازاق ءتىلى بولىپ تۇرىپ،  وزگە دياسپورانىڭ بالالارىمەن سولاردىڭ تىلىندە سويلەگەن باسشىدا نە قادىر، نە قاسيەت قالدى دەيسىڭ؟. پۋتين قازاقستانداعى قازاق بالالباقشاسىنا  نەمەسە رەسەيدەگى بالاباقشانىڭ قازاق بالالارى توبىنا بارعاندا  قازاق تىلىندە سويلەي مە، جوق ارينە. بۇل ءبىزدىڭ باسشىلاردىڭ بىلىمسىزدىگى.  لاتىش ەلىندە وتىز پايىز عانا لاتىشتار تۇرادى.  جەر اۋماعى ءبىزدىڭ ءبىر وبىلىستاي عانا، حالقى ەكى ميلليونعا جەتپەيدى. لاتۆياعا ءتىلىن قورعايمىن دەپ الاسۇرعان رەسەي تۇك ىستەي الماي وتىر. ويتكەنى لاتىشتىڭ ەلىن، جەرىن، ۇلتىن قورعايتىن اتا زاڭى بار. پرەزيدەنتىنەن باستاپ سوعان باعىنادى. قىرىق پايىز ورىستار، قالعاندارى ءارتۇرلى ۇلتتار. سول ەلدىڭ مەملەكەتى ورىسشا سويلەمەك تۇگىلى ورىسشا ءبىر نارسە تاپپايسىڭ. ء«بىز كوپۇلتتى مەملەكەتپىز» دەپ ءبوسۋ دە ساۋاتسىزدىقتىڭ ءبىر ءتۇرى. وسىلاي دەپ بيلىك وكىلدەرىنە ايتىپ كورشى اۋىزدارىنان تۇكىرىگى شاشىراپ، اتا جاۋى ساناپ، اۋزىنا كەلگەندى وتتايدى.  

ءبىزدىڭ قوعامداعى ورىن العان ەڭ ءبىر كەسىرلى دۇنيە وسى – جاعىمپازدىق. كىمگە بولسا سوعان جاعىنۋعا دايار تۇرامىز. بىرەۋگە جاعىنۋ كادىمگى ءومىر ءسۇرۋدىڭ قاعيداسىنا اينالىپ كەتتى. جاعىمپاز – ءوزىنىڭ قادىرىن بىلمەيدى. ءوزىنىڭ تەڭ باسقالارمەن حاقىلى ادام ەكەنىن سەزىنە المايدى. ۇنەمى تومەنشىكتەپ، قىلپىلداپ، قۇلدىق ۇرىپ تۇرادى. قازىر جاعىمپازدانۋ مەن سىيلاۋدىڭ اراجىگىن اجىراتا الماي قالدىق. ابدەن جاعىمپازدانىپ ۇيرەنىپ العان توبىر – جاعىمپازدىق پەن سىيلاۋدىڭ ارا جىگىن قوسىپ العان. قاجەتىنە قاراي سەكىرىپ كەتە بەرەدى. جاعىمپازدىڭ بالا-شاعاسى دا سول تاربيەدەن الىستاپ كەتپەيدى. ءسويتىپ، تۇقىم-تۇياعىڭا دەيىن قۇلدانىپ شىعا كەلەدى.  

مىسالى، ايتالىق دىنمۇحامەد احمەتۇلى قوناەۆ ورنىنان تۇسكەندە ماڭايىنداعىلار قايتتى. جاپپاي كولبينگە جاعۋعا ۇمىتىلدى. ء الجاپپار ابىشەۆ دەگەن ۇلكەن جازۋشى كەزىندە قوناەۆقا سىيلاعان كىتابىناداعى قولتاڭباسىنا «قازاقتىڭ ۇلى تۇلعاسىنا» دەپ اسپەتتەپ جازعان. قوناەۆ اقساقالعا ريزا بولىپ، ءوزى تۇرعان ءۇيدى بەرگىزگەن. سول كەزدە  اقساقال: «بۇل جاقسىلىعىڭىزدى ەكى دۇنيەدە ۇمىتپايمىن» دەپ كوزىنە جاس ىركىپتى.  وسى اقساقال كولبين كەلگەندە سۇرانىپ كىرىپ: «مەن ءسىزدى 25 جىل كۇتتىم» دەپتى.

جازۋشى د.يسابەكوۆ: «پەرەد تولپوي ۆىستۋپالي چلەنى بيۋرو تسك، دەياتەلي كۋلتۋرى، پيساتەلي، نو ەە ۋجە نەۆوزموجنو بىلو وستانوۆيت سلوۆوم. ناستروەنيە پودوگرەۆالوس الكوگولەم، ناركوتيكامي. پوحوجە، ۆسە بىلو ورگانيزوۆانو زارانەە، دو يزبرانيا گ.ۆ. كولبينا، داجە ەسلي سۋديت تولكو پو ۆنەشنەمۋ ۆيدۋ ترانسپارانتوۆ، ا رەشەنيە پلەنۋما پوسلۋجيلو ليش سيگنالوم ك ۆىستۋپلەنيۋ» دەپ قوناەۆتىڭ جەلتوقسان كوتەرىلىسىن ادەيى ۇيىمداستىردى دەگەنگە كەلتىرگىسى كەلگەنى كەشە عانا. سول كەزدەگى بيلىك باسىندا  تاقتالاستىڭ ناعىز ورتاسىندا جۇرگەن قازاقستان كومپارتياسى ورتالىق كوميتەتى ۇيىمداستىرۋ-پارتيا ءبولىمىنىڭ مەڭگەرۋشىسى قۋانىش سۇلتانوۆتىڭ: «قازاقتىڭ لاۋازىم يەلەرىنىڭ نامىسسىزدىعى، ۇياتسىزدىعى ءوز جەكە باسىنىڭ مانسابى ءۇشىن نەنى بولسا دا مانسۇق ەتىپ جىبەرۋگە ءازىر ەكەندىگى – جەلتوقسان كوتەرىلىسىنەن كەيىن ىلە-شالا  19 جانە 23 جەلتوقسان كۇندەرى وتكىزىلگەن بيۋرو ماجىلىستەرىندە كورىندى. سول كەزدە ءبىر-ءبىر وبلىستى اشسا الاقانىندا، جۇمسا  جۇدىرىعىندا ۇستاپ جۇرگەن، كوكپ وك مۇشەلەرى، كسرو جوعارعى كەڭەسىنىڭ دەپۋتاتتارى، سوتسياليستىك ەڭبەك ەرلەرى، ت.ت. شەن يەلەرى – ءبىرىنشى حاتشىلار، كەزىندە  د.قوناەۆتىڭ «ەڭ سەنىمدى سەرىكتەرى»  بولعان، ديمەكەڭنىڭ اتىن ايتپاي ءسوز سويلەمەيتىن مارقاسقالار جاپپاي جابىلا، جارىسا ديمەكەڭدى جامانداپ، جاڭا كەلگەن كولبيندى ماقتاپ دىڭكەلەرى قۇرىدى. بۇل ءتاسىل وسى بيۋرولاردان كەيىن قازاقستاننان قاشان كولبين كەتكەنشە باسەڭدەگەن جوق. كەزىندە ديمەكەڭدى ماقتاپ جۇزدەگەن  ادام قىزمەتكە جوعارىلاپ ەدى، ەندى كولبينگە جاقسى كورىنۋ ماقساتىندا ديمەكەڭدى جامانداپ، تاعى جۇزدەگەن ادام مانسابىن ءوسىردى» دەگەنى بار.

ق.سۇلتانوۆتىڭ ءسوزىنىڭ جانى بار. قازاقستاندا ادام ايتسا سەنگىسىز اقۋال قالىپتاستى. «بىرلەسۋ» گازەتىنە بەرگەن سۇحباتىندا قوناەۆ: ء«وزىمدى-ءوزىم اقتايىن دەپ وتىرعان جوقپىن، دۇرىس تا، بۇرىس تا شەشىمدەر قابىلدادىم، قاتەلىك تە بولدى، جەتىستىك تە بولدى… جاس ۇلعايعان سايىن اينالاڭداعى ادامداردى تانۋ تۇيسىگىڭ جوعالادى، تىڭ ويلاردى تۇسىنبەيسىڭ نەمەسە قابىلدامايسىڭ، وزىڭە-ءوزىڭ سىن كوزبەن قاراۋدى قوياسىڭ دا مىندەتتى تۇردە قاتەلىكتەر جاسايسىڭ، اسىرەسە كادرلىق ساياساتتا. نەگىزىندە اينالاڭا وزىڭە تابىنۋشىلاردى ەمەس، يدەيا بەرەتىن اقىل-پاراسات يەلەرىن جيناۋ كەرەك» دەپتى. بۇل ەندى، قيلى وقيعالاردى باستان وتكىزگەن مەملەكەت قايراتكەرىنىڭ بيلىكتەن كەتكەننەن كەيىنگى ايتقان شىن ءسوزى.

قازىردە بيلىك پەن حالىقتىڭ اراسىندا شورە-شورە بولىپ بىرەسە بيلىكتى، بىرەسە حالىقتى قولداپ، شىجبىڭداپ جۇرگەن جاعىمپاز شىبىشتاردى كورىپ وتىرمىز.

توعايباي نۇرمۇراتۇلى

Abai.kz