اياعىڭدى توسا قويمادىڭ با؟

بايانعاليدىڭ اكەسi  تاقان اقساقال – ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ەكiنشi توپتاعى مۇگەدەگi, سوعىستىڭ باسىنان اياعىنا دەيiن قاتىسىپ، بەرلينگە دەيiن بارىپ قايتقان. ەكi رەت اۋىر، ءبىر رەت جەڭىل جارالانعان. ءبىر  جولى تانك سناريادىنىڭ جارىقشاعى شەكەدەن ءتيىپ، ارەڭ امان قالعان ەكەن.

1996 جىلدىڭ جازىندا سوعىس مۇگەدەكتەرiنە جەڭiل اۆتوموبيل بەرiلەتiندiگiن ەستiپ، اۋىرىپ جاتقان اقساقال بايانعاليعا: "مەنi كوميسسياعا اپار", - دەپتi. اۋدان مەن وبلىستاعىلار ءارلi-بەرلi قاراپ، اقىنعا: "اندا بارىپ ءويتiپ جiبەرسەڭiز، مىندا بارىپ ءبۇيتiپ جiبەرسەڭiز، بiرەۋ-مiرەۋلەر كومەكتەسiپ جiبەرسە، اتاي ماشينا الۋى مۇمكiن", - دەپ اقىل بەرiپتi. سوندا اقىن: "مەنiڭ اكەم قانىن بلاتپەن توككەن جوق، ماشينانى دا بلاتپەن المايدى!"- دەپ دارiگەردiڭ ءادiل شەشiمiنە جۇگiنiپتi. دارiگەرلەر دۇرىستاپ قاراپ: "اكەڭiزدiڭ سىرقاتى بiر ەمەس، بەس كiسiگە جەتەرلiك ەكەن، ون ماشينالىق ەڭبەگi بار ەكەن!

"مۇنداي ارداگەرلەر قازiر وتە از قالدى عوي، بارiنە دە ماشينا بەرسە ارتىق ەمەس،"- دەپ جىلى سوزبەن شىعارىپ سالىپتى. سويتسە، زاڭ بويىنشا، اياعىنان  اۋىر جارالانعان كiسiگە ماشينا بەرiلەدi ەكەن دە، تاحاڭنىڭ جاراقاتتارى ول زاڭعا جاتپايدى ەكەن. اقساقالدى ۇيiنە اكەلە جاتىپ، بايانعالي: "ال، ەندi مازانى الماي تىنىش جات ۇيدە. وسىنىڭ ءبارىن اۋەلدە ويلاماعان وزىڭنەن كور! وققا  باسىڭدى توسقانشا، اياعىڭدى توسا قويمادىڭ با!؟" - دەگەن ەكەن.

عابيدەن مەن نابيدەن

بiر كۇنi شەرحان مۇرتازا، نابيدەن  ابۋتاليەۆ ەكەۋi كەلە جاتىپ، بايانعاليمەن كەزدەسەدi. سوندا بايانعالي iنiسiن "پالۋان" دەپ ەركەلەتەتiن شەرحان:

– ءاي، پالۋان، وسى سەن جۇرتتىڭ ءبارiن ساباپ ءجۇرسiڭ عوي، مىنا نابيدەندi ساباپ بەرشi, - دەيدi.

ونىڭ سوزiنە نارازىلىق بiلدiرگەن نابيدەن: "نەگە مەنi سابايدى، ول مەنiڭ iنiم، مەن ونىڭ اتاسى سەگiز سەرiنi جازعام", - دەپ وزiنە تارتادى. بايانعالي ەكi اعاسىنىڭ الدىندا تۇرىپ: "قالاي سابايمىن، شەراعا؟"- دەيدi.

سوندا شەرحان:

– مىنانى ساباۋ كەرەك. بۇل "سق"-دا مەستكوم بولعان. سوندا: "سق"-دا نە كوپ، سالىق كوپ",- دەپ وتىراتىن. بiر جولى كارتوپ اكەلiپ بەرەمiن دەپ ەلدiڭ اقشاسىن، قابىن جيناپ الىپ، سوڭىنان ءبارi جايىمەن قالعان. سوسىن قابىرعا گازەتiنە ولەڭ شىعارعانبىز:

جىلۋ جيناپ ءار ۇيدەن،

كەتiپ ەدiڭ نابيدەن،

كارتوپ تا جوق، قاپ تا جوق،

اتاڭا نالەت نابيدەن! - دەپ! مۇنى سول ءۇشiن ساباۋ كەرەك!

سودان "نابيدەن قۇرداسىمدى سابا" دەپ، تاعى بiر كەزدەسكەندە ايتادى. ءۇشiنشi جولى توپتىڭ كوزiنشە شەرحان مۇرتازا بايانعاليعا ازiلدەپ:

– ءاي، پالۋان، سەن مەنiڭ بiر تاپسىرمامدى ورىندامادىڭ عوي. اناۋ نابيدەندi بiر ساباپ بەر دەدiم، ساباماي ءجۇرسiڭ. بiر بابىڭدا جۇرگەندە قولىڭا ءتۇسiپ قالسا، سۇيكەپ جiبەرسەيشi, - دەپ تاعى ايتادى.                                          

سوندا بايانعالي:

– شەراعا، ءۇش ايتتىڭىز عوي، ەگەر "وفيتسيالنىي" جاعىن موينىڭىزعا الساڭىز، مەن سiزگە نابيدەن تۇگiلi, عابيدەندi ساباپ بەرەيiن! - دەگەن ەكەن.

 

جۇلدىز بەن ارت

جازۋشىلار وداعى ءۇيiنiڭ استىڭعى قاباتىنداعى "قالامگەر" ءدامحاناسىندا ادەبيەت سىنشىسى، مارقۇم تولەگەن توقبەرگەنوۆ بايانعاليمەن كەزدەسiپ قالادى. ول كەزدە بايانعاليدىڭ "جۇلدىز" جۋرنالىنا جۇمىسقا جاڭا تۇرعان ۋاقىتى ەكەن. سوندا تولەگەن قارلىعىپ شىعاتىن داۋىسىمەن بايانعاليعا: ء"اي، "جۇلدىزعا" كەلدiڭ... "جۇلدىزعا" كەلدiڭ... ەندi ارتىڭدى قىسىپ ءجۇر!"- دەپتi, يىعىنان جۇدىرىعىمەن قويعىلاپ تۇرىپ.

بايانعالي اعاسىنا قاراپ: "ويباي، توكە-اۋ، جەردە قىسپاعان ارتتى جۇلدىزعا شىققاسىن قىسقان ۇيات ەمەس پە؟"- دەگەن ەكەن.

 

قاراۋىل مەن ساراۋىل

قىرىمبەت اۋىلىندا اقىن شاكەن وتىزباەۆتىڭ 100 جىلدىق تويى بولعاندا اۋداندىق تۇتىنۋشىلار وداعى، شارۋاشىلىق باسشىلارى ء\بارi ورىس ەكەن\ تiك تۇرەگەپ قىزمەت جاساپ، قوناقتارعا قۇرمەت كورسەتەدi. ءسوزدiڭ بiر ورايى كەلگەندە بايانعالي:

راحمەت، توي جاساعان قاراۋىلعا،

قاراۋىل ۇلگi بولسىن بار اۋىلعا،

قاراۋىل اتاسىنا توي جاساپ ەدi,

سارى اۋىل تۇرعان جوق پا كاراۋىلدا! - دەگەن ەكەن.

 

ستوماتولوگتىڭ ۇيىندە

بiر جولى بايانعالي ستەپنياكتا ناعاشى اپاسى باقىتتىڭ ۇيiندە بiر توپ دارiگەرلەرمەن قوناقتا بولىپتى. جەزدەسi قايىرگەلدi قيىقوۆ – تiس دارiگەرi. قوناقتار ەت جەپ بولعاسىن، قالجىڭداسىپ، كەڭ وتىرادى. قىز-كەلىنشەكتەر: "ستوماتولوگتىڭ ۇيiنە كەلگەن سوڭ با، تiسiمiزدi تازالاعىمىز كەپ بارادى", - دەپ، ءتىس شۇقىعىش الدىرىپتى.

كەيiن ولەڭ ايتقاندا بايانعالي:

ەمەس بۇل قۇر جينالىپ ەت جەگەندiك،

ويلاساڭ – اتا جولىن ەسكەرگەندiك،

قازاقتىڭ داستارحانى بولماسا ەگەر،

الىستاپ اعايىننان كەتەر مە ەدiك؟

ۇيiنە ستوماتولوگتىڭ كەلگەننەن سوڭ،

شۇقىلاپ تiسiمiزدi ەركەلەدiك،

ستوماتولوگ بولعانىڭا شۇكiرشiلiك،

گينەكولوگ بولعاندا نەتەر ەدiك! - دەگەن ەكەن.

 

الپىس جىل مەن التى ساعات

بايانعالي بiر توپ كiسiمەن اعاسى مەيرامنىڭ ءۇيiنiڭ الدىندا تۇرسا، بiر-ەكi ورىس كەلiپ: "گدە ۋليتسا ايماۋتوۆا؟ تسەلىي دەن يششۋ، نە موگۋ نايتي", - دەپتi رەنجiپ. سوندا بايانعالي: "ايماۋتوۆ – رەپرەسسيروۆاننىي ۆەليكي كازاحسكي پيساتەل. شەستدەسيات لەت پرەداۆالي ەگو يميا زابۆەنيۋ، تەپەر موجنو شەست چاسوۆ پويسكات ەگو ۋليتسۋ!"- دەگەن ەكەن.

 

ءبىر كونياك پەن ەكى كونياك

بiر جولى بايانعاليعا ساتيريك اقىن كوپەن امiربەكوۆتىڭ نەمەرە تۋىسى ءارi قۇرداسى، فوتوتiلشi بەرسiنبەك سارسەنوۆ: "كوپەندi ساباپ بەرسەڭ، بiر كونياك قويامىن،" - دەپتi.

بايانعالي: "كوپەن ەكi كونياك قويسا قايتەم؟"- دەگەن ەكەن.

 

ۇرلاپ – جىرلاپ...

بiر جولى باستىقتاردىڭ بiرi بايانعاليعا: "سەن بiرiنشi ورىنعا ات مiنiپ، كiلەم الىپ ءجۇرسiڭ، باي بولاتىن بولدىڭ عوي!"- دەپتi. سوندا بايانعالي: "ۇكiمەتتi جەگەندەي بولمايدى ەكەن", - دەپتi.

تاعى بiر اكىم : "وسى سەن بiر جەرگە باراسىڭ دا، بiر-ەكi اۋىز ولەڭ ايتىپ، ات مiنiپ، دۇنيە الىپ كەلەسiڭ. ەلدەن الىپ جاتسىڭ، الىپ جاتسىڭ..." - دەپتi بايانعاليعا. ء"يا، اعا، ەكەۋمiز دە حالىقتان الامىز. بiراق مەن جىرلاپ الامىن، سiز ۇرلاپ الاسىز!" - دەپتi سوندا اقىن.

                                                            

كەنەسارى مەن تەنتەك سارى

شۇبىرتپالى اعىباي باتىردىڭ 190 جىلدىعىندا بايانعالي جەزقازعاندىق اقىن قۋانىش ماقسۇتوۆپەن ايتىسادى. ول ءسوزىن "تەنتەك سارىمىن" دەپ باستاعان ەكەن. سوندا بايانعالي:

قالاي دەپ ماقتانادى مىنا سارى،

وزىنە بۇلاي دەگەن جاراسادى،

ءبىر كەزدە سارى بولۋ مودى بولعان،

ۇمتىلعان سارىلىققا جۇرتتىڭ ءبارى،

ماقتانىپ كەرەگى نە سارىمىن دەپ،

داريعا-اي، بولماعان سوڭ كەنەسارى! - دەگەن ەكەن.

 

سۇندەت

اقتوبەدە وتكەن ءبىر ۇلكەن ايتىستان كەيىن بايانعاليدى قۇرداسى، وبلىستىق مادەنيەت باسقارماسىنىڭ باستىعى قازي جاسەكەنوۆ ءبىر تۋىسىنىڭ ۇيىنە قوناققا شاقىرىپتى. الگى ءۇيدىڭ ەكى بالاسىن سۇندەتكە وتىرعىزعان ەكەن ، جينالعاندار قولقالاپ، اقىنعا ولەڭ ايتقىزىپتى. ءبارى دە شەكتىنىڭ جاقايىم رۋىنان ەكەن. سوندا اقىن:

اينالايىن بالالار،

قۇتتى بولسىن تويلارىڭ،

پىشتىرىلگەن ءتاتايىڭ،

تىلەۋىڭدى تىلەپ تۇر،

اپايىڭ مەن اتايىڭ،

ءتاتايلارىڭ قاتايىپ،

كوبەيە بەرسىن جاقايىم! – دەگەن ەكەن.

 

تاۋسىلمايتىن تاقىرىپ

- ءبىر ۇلكەن كىتابىم شىعايىن دەپ جاتىر، - دەپتى اقىن قورعانبەك امانجولوۆ. - ونىڭ ىشىندە قازاقتىڭ ۇلتتىق نامىسىن قايراپ جازعان ءبىرتالاي ماقالالارىم بار!

 سوندا بايانعالي:

 - جارىقتىق قازاقتىڭ ۇلتتىق نامىسى تاۋسىلمايتىن تاقىرىپ بولدى عوي، - دەگەن ەكەن.

 

تۇرمە مەن تەرمە

شىمكەنتتىك كاسىپكەر ازامات، بازاردىڭ باستىعى، بۇل زاماندا تەرمە جازىپ جۇرگەن بىردەن-ءبىر اقىن شالقار ءابىشۇلى وبلىس اكىمشىلىگىمەن بىرلەسىپ ، بىرنەشە جىلدان بەرى شىمكەنتتە رەسپۋبليكالىق «شالقار تەرمەسى» كونكۋرسىن وتكىزىپ كەلەدى. ءوز قارجىسىن حالىقتىق ونەردى وركەندەتۋدەن اياماعان ءمارت اعاسىنا ريزا بولعان بايانعالي:

 - شاكە، بىرەۋلەر بازاردان تۇرمەگە كەتۋشى ەدى، ءسىز تەرمەگە كەلىپ دۇرىس قىلعان ەكەنسىز! - دەگەن ەكەن.

 

فەيەرۆەرك

جاڭا جىلدا  شاھارلاردىڭ بارىندە  تارسىلداتىپ اسپانعا فەيەرۆەرك اتادى ەمەس پە ؟

 ەرتەڭىنە كۇكىرت ساسىعان قورعاسىن اۋاعا قاراپ تۇرىپ، بايانعالي :

 - كۇشتىنىڭ ارتى ديىرمەن تارتادى دەۋشى ەدى اتام قازاق. قازىرگىلەردىكى فەيەرۆەرك اتادى! - دەگەن ەكەن.

 

قۇمىرا مەن شاينەك

ەسماعامبەت ىسمايىلوۆتىڭ 80 جىلدىعىنا  الماتىدان كوكشەتاۋعا تۇرسىنبەك كاكىشەۆ، زەينوللا قابدولوۆ، قابدەش ءجۇمادىلوۆ، ورالحان بوكەەۆ، ءداۋىتالى ستامبەكوۆ، سايلاۋبەك پەرنەباەۆ سىندى ايتۋلى تۇلعالار كەلەدى. ششۋچينسك اۋدانى \قازىرگى بۋراباي\ ، مادەنيەت اۋىلىندا ، مەكتەپتە ۇلكەن سالتاناتتى كەش وتەدى. ۇلكەن اعالارىمىز اتالى ءسوز ايتىپ، ەسماعامبەت ىسمايىلوۆتىڭ اسقاق تۇلعاسىن اسپەتتەيدى. سودان كەيىن اعىلا سويلەگەن «قازاق ادەبيەتى» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى ورالحان بوكەەۆ مەكتەپكە ۇلكەن قۇمىرا سىيلايدى. كونتسەرتتى ولەڭمەن باستاعان بايانعالي تولعاپ كەلىپ:

بالالار، جاقسى وقىساڭ تولاسىڭدار،

ەساعاڭداي عۇلاما بولاسىڭدار،

ەساعاڭداي عۇلاما بولعاننان سوڭ

ورەكەڭنەن قۇمىرا الاسىڭدار! - دەپ ءبىر كۇلدىرگەن ەكەن.

 داستارحان باسىندا اقىن ءداۋىتالى ستامبەكوۆ ەپتەپ قىزىڭقىراپ سويلەيدى.

سوندا زەكەڭ، زەينوللا قابدولوۆ:

 - مۇحاڭ، مۇحتار اۋەزوۆ: « كوشەلى كىسى دەگەن ءسوز بار! كىسىنىڭ  قانداي ەكەنىن بىلگىڭ كەلسە، كوشەسىنە قاراۋ كەرەك!» - دەۋشى ەدى. ءداۋىتالىنىڭ دە كوشەسى بار ەكەن، بىراق كەيدە شاڭداتىپ تۇرادى ەكەن! - دەپتى ءازىل-شىنى ارالاس.

 سوندا ءسوزدى ءىلىپ اكەتكەن بايانعالي:

قازاقتىڭ مىقتى اقىنى ءداۋىتالى،

كەلمەي تۇرعان سياقتى شابىتى ءالى،

شابىتىنا شىنىمەن مىنگەن كەزدە،

كوشەسى ونىڭ ءبىراز شاڭىتادى،

سول كەزدە كوشەسىنە كىرگەندەردىڭ

اكەسىن ءداۋىتالى تانىتادى! - دەگەندە جۇرت دۋ كۇلىپ، جادىراعان ءداۋىتالى جانجال شىعارماپتى. سودان، توي تارقاردا وبلىستىق مادەنيەت ءبولىمىنىڭ باستىعى كۇمىس مۇراتبەكوۆا قۇرمەتتى قوناقتارعا كوكشەتاۋ فارفور زاۆودىندا جاسالعان ءبىر-ءبىر ۇلكەن، ادەمى شاينەك سىيلاپتى. سوندا بايانعالي:

اۋزىنان ءسوز، باسىنان وي كەتپەگەن،

امان بول اعالارىم اي بەتتەگەن،

وسى توي قۇمىرامەن باستالىپ ەد،

اياعى اياقتالدى شاينەكپەنەن! – دەگەن ەكەن.

توي جاقسى تاراپ، الماتىلىقتار امان-ساۋ ۇيلەرىنە جەتەدى. ءبىر قىزىعى، قىزىپ جۇرگەن ءداۋىتالى ەمەس، ساپ-ساۋ جۇرگەن سايلاۋبەك پەرنەباەۆ سۋۆەنيرىن سىندىرىپ الىپتى. سونى ەستىگەن اقىن:

شاينەگىن سىندىرىپ اپ سايلاۋ جەزدەم

باردى ەكەن اپايىما قاي بەتپەنەن! - دەگەن ەكەن.

(جالعاسى بار)

 

Abai.kz