قىركۇيەكتىڭ العاشقى كۇنىندە «العاشقى قوڭىراۋ» سوعىلىپ، ەلىمىزدەگى جاڭادان سالىنعان مەكتەپتەر جۇزدەرى بال-بۇل جايناعان وقۋشىلاردى قابىلداپ جاتقانىن بارلىق تەلەارنالار، باسىلىمدار جارىسا كورسەتىپ، جازىپ جاتادى. بۇل ءوزى تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ جەمىسىنە شۇكىرشىلىك ەتەتىن، ەرتەڭگى كۇنىمىزگە سەنىم ۇيالاتاتىن، كوڭىل تولقىتار قۋانىش. بيىل ماسەلەن ءبىرىنشى سىنىپ تابالدىرىعىن 370 مىڭنان استام ءبۇلدىرشىن اتتادى. بۇل ءوزى ۇلكەن ءبىر قالانىڭ تۇرعىنى عوي. جاڭا ەلورداعا قونىس اۋدارىپ كەلگەنىمىزدە اقمولا تۇرعىندارىنىڭ سانى مۇنان دا از بولاتىن. شۇكىر، تاۋبە دەيسىڭ وسىندايدا.

ۇلتىمىزدىڭ قاينارى – وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا جاڭادان 25 مەكتەپ سالىندى، 25 جىلدىققا – 25! ءبىلىم وردالارى ءالى دە سالىنۋدا، جىل اياعىنا دەيىن بەرىلەدى، سەبەبى، ءۇش اۋىسىمدا وقيتىن 37 مەكتەپ بولسا، اپاتتى جاعدايداعى ءبىلىم وشاقتارى – 98. جالپى، وڭتۇستىككە ءالى دە 200-دەي مەكتەپ قاجەت. وڭتۇستىك وڭىردە بيىل 73 مىڭنان استام بالا مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتادى، وبلىس اكىمى ب.اتامقۇلوۆ ولارعا ءبىر-ءبىر شىبىق شانشۋدى تاپسىردى، بۇل جاقسى باستاما. ءار شاكىرت اعاش وتىرعىزىپ، مەكتەپ بىتىرگەنشە كۇتىمگە السا ءزاۋلىم داراق، قالىڭ ورمان جايقالىپ تۇرار ەدى عوي. الماتىداعى «مامىر» شاعىن اۋدانىنداعى مەكتەپتىڭ ءبىرىنشى سىنىبىنا 40-45 بالادان قابىلداپ جاتىر ەكەن، استانادا دا سولاي. جامبىل جەرىندە جاڭادان 5 مەكتەپ سالىندى، بىراق مۇنىڭ ءوزى ءۇش اۋىسىم ماسەلەسىن شەشپەيدى. ورىن جەتپەي، بالاسىن مەكتەپكە ورنالاستىرا الماي سارساڭعا ءتۇسىپ جۇرگەن اتا-انا تاۋەلسىز تەلەارنالاردىڭ باستى قوناعى قازىر. اعىمداعى جىلى ىسكە قوسىلاتىن 92 مەكتەپتىڭ 31-ءى ءۇش اۋىسىمدا وقىتاتىن مەكتەپتەر ماسەلەسىن شەشۋ ءۇشىن، 29-ى اپاتتى عيماراتتاردىڭ ورنىنا، 14-ءى وقۋشى ورنىنىڭ تاپشىلىعىن جويۋ ءۇشىن، 13-ءى ىڭعايلاستىرىلعان مەكتەپتەردىڭ ورنىنا، 5-ءۋى ءبىلىم ۇياسى جوق ەلدى مەكەندەردە سالىندى. شۇكىر، وڭتۇستىكتە، باتىس ايماقتا وسىلايشا مەكتەپ، بالا-باقشا جەتىڭكىرەمەي جاتادى، سەبەبى ءوسۋ بار، تابيعي ءوسىم بار. ال بۇكىل ەلدە شە؟

ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ رەسمي مالىمەتتەرىنە جۇگىنسەك، بيىل مەكتەپتەر جەلىسىنىڭ سانى وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا 34 بىرلىككە ازايعان، ياعني 48 مەكتەپ جابىلدى، 11 مەكتەپ اشىلدى. نورماتيۆكە ساي كەلمەۋىنە، ياعني بالا سانى جەتپەۋىنە بايلانىستى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسىندا – 14, پاۆلودار وبلىسىندا – 12, اقتوبە وبلىسىندا – 6 مەكتەپ جابىلعان. ماسەلەن، سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى ەسىل اۋدانىنىڭ بىرلىك اۋى­لى كەزىندە 500-دەي تۇرعىنى بار گۇلدەنگەن، وركەندەگەن ەلدى مەكەن بولعان ەكەن. سوسىن جۇرت كەتە باستاعان، مەكتەپ توعىزجىلدىققا، سوڭىرا باستاۋىشقا اينالعان، ال 2013 جىلى وقيتىن بالا بولماعاندىقتان ءبىلىم ورداسىنا قۇلىپ سالىنعان ەدى. سول مەكتەپكە بيىل جان ءبىتتى، ءبىلىم كۇنى قوڭىراۋ سوعىلدى، باستاۋىش مەكتەپكە بەس بالا باراتىن بولدى. بۇل ۇكىمەتتىڭ ارنايى باعدارلاماسىنا سايكەس وڭتۇستىكتەن قونىس اۋدارعان 10 وتباسىمەن بىرگە كەلگەن قۋانىش. ال سولتۇستىكتە ءالى دە جۇزدەن استام مەكتەپ جابىلۋ قاۋپىن كۇتىپ وتىر. ءۇمىت – ۇكىمەتتە.

ۇكىمەتتىڭ ىشكى كوشى-قوندى جۇيەلەپ، جۇمىس كۇشىن دۇرىس ءبولۋدى رەتتەيتىن قاناتقاقتى جوباسىنا سايكەس 463 وتباسىنا بولىنگەن كۆوتانىڭ 22-ءسى قوستاناي، 40-ى شىعىس قازاقستان، 101-ءى سولتۇستىك قازاقستان، 300-ءى پاۆلودار وبلىستارىنا تيەسىلى. نەگە وسى وڭىرلەر تاڭدالعان؟ سەبەبى، شىعىس قازاقستان وڭىرىنەن جىل سايىن 35 مىڭ ادام كوشەدى، كەلۋشىلەر مۇنان دا از، جالپى، بەس جىلدا تۇرعىندار 40 مىڭ ادامعا كەمىگەن. ال سولتۇستىك قازاقستاندا كوشى-قون وسى باعىتپەن كەتە بەرسە 2030 جىلعا قاراي قازىرگى 570 مىڭ تۇرعىننان 300 مىڭ عانا قالادى. قوستاناي مەن پاۆلوداردا دا كەلۋشىلەر كەتۋشىلەردەن باسىم بولماي تۇر. بۇل وڭىرلەردىڭ ءبارى دە مال ۇستاپ، ەگىن سالۋعا اسا قولايلى، ونىڭ ۇستىنە ءوندىرىسى دە دامىعان، ەڭ باستىسى، شەكارالىق ايماقتار. ۇكىمەت باعدارلاماسىنا ساي قونىس اۋدارۋشىلارعا تۇرعىن ءۇي مەن جەر تەلىمىنەن بولەك جىلىجاي جانە باۋ-باقشا شارۋاشىلىقتارىن دامىتۋ ءۇشىن نەسيە بەرۋ كوزدەلگەن. كوشىپ كەلۋ شىعىندارىنان بولەك 5-6 جانى بار وتباسى ۇكىمەتتەن ورتا ەسەپپەن 500 مىڭ تەڭگەگە جۋىق كومەك الادى، 5 جىلعا 5 ميلليون تەڭگەدەي نەسيە دە الا الادى، بىراق كەرى كوشسە تۇگەل قايتارادى. بۇلارعا ەگىن سالامىن دەسە جەر تەلىمى دە بەرىلەدى.

ارينە، ۇكىمەت ەداۋىر قارجى بولەتىن بولعان سوڭ كۆوتانى كوبەيتپەيدى، 463 وتباسى ءارى كەتسە 3 مىڭداي عانا جان. بۇل قارقىنمەن سەلدىرەپ قالعان سولتۇستىكتەگى وڭىرلەردى تولتىرۋ قيىنداۋ. ۇكىمەتتىڭ «سەرپىن-2050» باعدارلاماسىنا سايكەس پەداگوگيكا، اۋىلشارۋاشىلىعى، مەديتسينا، تەحنيكالىق ماماندىقتارعا 3162 گرانت ءبولىنىپ وتىر، بۇل ستۋدەنتتەردىڭ كوپشىلىگى ورتالىق جانە سولتۇستىك ايماقتاعى ۋنيۆەرسيتەتتەردە ءبىلىم الادى، وقۋ بىتىرگەن سوڭ سول وڭىردە قالادى دەگەن ءۇمىت بار. 1200-دەن استام ورالمان دا سولتۇستىككە قونىستانباق. ءبىز وسىدان جيىرما جىلداي بۇرىن شەتەلدەن كەلگەن العاشقى كوش تۇركىستان ماڭىنداعى «دوستىق» اۋىل­ىنا جايعاسقاندا «وتانىمىز – تەك وڭتۇستىك قانا ما؟»، ونسىز دا تىعىز وڭىرگە ورالمان نەگە قاپتاپ كەلەدى دەپ دابىل قاققان ەدىك. وكىنىشكە قاراي، وعان بيلىك قۇلاق اسا قويعان جوق، تۋىستارى وسىندا، ءارى جىلى جەر عوي دەگەن سياقتى جاۋاپ ەستىدىك. بارلىق قازاق ءبىر-بىرىنە تۋىس، تەك وڭتۇستىك قانا ەمەس، ەلدىڭ بارلىق جەرى جىلى، تەك اۋا رايى ەمەس قابىلدايتىن ورتانىڭ، جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ قاباعى جىلى بولۋى كەرەك. قازاقتىڭ كەڭ-بايتاق جەرى بارشا قازاقستاندىققا ورتاق. بارىمىزگە جەر ورتاق، ەل ورتاق، ەڭ باستىسى – مۇددە ورتاق. ۇكىمەت قازىر بۇل باعدارلاماسىن جارنامالاپ، جالاۋلاتىپ جاتقان جوق، سەبەبى، كۆوتانى ۇلعايتۋعا قازىنا مۇمكىندىگى كەم، بۇكىل الەمدى داعدارىس جايلاعان. دەگەنمەن، ءوزى باس بولىپ ءىرى مەنشىك يەلەرىن، جەكەلەگەن قالتالى ازاماتتاردى وسى ماقساتقا جۇمىلدىرىپ قانا قويماي، مەملەكەت كومەگىنسىز-اق ءوز ەركىمەن قونىس اۋدارعىسى كەلەتىندەرگە جەرگىلىكتى بيلىكتىڭ باسپانا، جۇمىس، جەر تەلىمى جونىندەگى جاندى كومەگىن ۇيلەستىرە السا ۇكىمەت ۇرپاقتار الدىندا وشپەس بەدەل، ۇپاي جينار ەدى. سوندا ۇكىمەتتىڭ عانا ەمەس، ۇلتتىڭ دا ۇپايى تۇگەل بولار ەدى…

ەركىن قىدىر

«ەگەمەن قازاقستان»