وزبەكستان پرەزيدەنتى يسلام كاريموۆ 78 جاسىندا دۇنيە سالدى. وزبەكستاننىڭ مەملەكەتتىك تەلەارناسى يسلام كاريموۆتىڭ 2 قىركۇيەك كۇنى ساعات 20.15-تە تاشكەنتتە قايتىس بولعانىن حابارلاپ، ءسويتىپ اپتاعا جۋىق ۋاقىتقا سوزىلعان الىپ-قاشپا اڭگىمەلەرگە نۇكتە قويىلدى.

ي.كاريموۆتى جەرلەۋ ءراسىمى ونىڭ تۋعان قالاسى سامارقاندا بۇگىن ءوتىپ جاتىر. «قوشتاسۋ ءراسىمى قالا ورتالىعىنداعى بەلگىلى رەگيستان الاڭىندا ءوتىپ جاتىر. وزبەكستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتىن ورتا عاسىردا ءومىر سۇرگەن تاريحي تۇلعالار جانە يسلام كاريموۆتىڭ اتا-اناسى جاتقان شاحي-زيندا زيراتىنا جەرلەيدى. سوڭعى 20 جىل بويى وزگە ەشكىمدى جەرلەمەگەن زيراتقا كاريموۆتى قويۋعا رۇقسات ەتىلگەن» دەپ جازادى azattyq.org.

قازاقستان پرەزيدەنتى وزبەك حالقىنا كوڭىل ايتىپ، جەدەل حات جولدادى. اقوردانىڭ رەسمي ۆەب-سايتىندا جاريالانعان جەدەلحاتتا: «قازاقستاندىقتار بۇل مەزگىلسىز ءارى ورنى تولماس قازانىڭ اۋىرتپالىعىن باۋىرلاس وزبەكستان حالقىمەن بىرگە بولىسەدى. 30 جىلداي قاناتتاسا جۇمىس ىستەگەن دوسىمنان ايرىلعانىما قايعىرامىن» دەپ جازىلعان.

ال، جەرلەۋ راسىمىنە ۇكىمەت باسشىسى كارىم ءماسىموۆ قاتىسادى. بۇل تۋرالى ول ءوزىنىڭ twitter پاراقشاسىندا جازدى.

وزبەك حالقىمەن بىرگە قايعىرامىز.
ەلباسى تاپسىرماسى بويىنشا سامارقانعا ۇشىپ بارامىن.

— كاريم ماسيموۆ (@KarimMassimov) 2 سەنتيابريا 2016 گ.

يسلام كاريموۆ وزبەكستاندى 27 جىل باسقاردى. جابىق مەملەكەت رەتىندە سيپاتتالاتىن وزبەكستاندا كاريموۆ باسقارعان كەزەڭدە وپپوزيتسيا قۋادالانىپ، ءسوز بوستاندىعى تارىلىپ، تاۋەلسىز باق جابىلدى. الايدا، كاريموۆتى ۇلتتىق مەملەكەت قۇرا ءبىلدى، وزبەك ۇلتىنىڭ ءتىلىن، ءدىنىن، ءدىلىن، ۇلتتىق قۇندىلىقتارىن ساقتاي وتىرىپ، ەكونوميكاسىن ءوسىردى دەپ بىلەتىن ادامدار دا بار. ساياسي ساراپشىلار كاريموۆتىڭ قازاسىنان سوڭ، وزبەكستاندا ساياسي جاعدايدىڭ قالاي ورىستەيتىنىن ءسوز ەتىسىپ جاتىر. ماسەلەن، ساياساتتانۋشى قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتىنىڭ جانىنداعى قازاقستان ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتى ديرەكتورى ەرلان قارين ءوزىنىڭ facebook پاراقشاسىندا وزبەكستانداعى جاعدايعا قاتىستى ويىن جازعان:

وزبەك ساياساتىنىڭ جابىقتىعىن جانە جەرگىلىكتى ساياسي ەليتا قۇرىلىمىنىڭ ەرەكشەلىگىن ەسكەرە وتىرىپ، بيلىكتىڭ قانداي ستسەناريلەرىمەن اۋىساتىنىن بولجاۋ اسا قيىن. ازىربايجاندىق دەپ اتالاتىن ستسەناريدىڭ - ياعني، بيلىك وكىلەتتىگىن وتباسى مۇشەسىنە بەرىلۋى – ەكىتالاي، ءتىپتى بۇل ستسەناري ىسكە اسپايدى دەپ سەنىممەن ايتۋعا بولادى. وزبەكىستاندا وتباسى ساياسي ىقپالدىڭ فاكتورى رەتىندە قالىپتاسا المادى.
سوندىقتان ىقتيمال دەگەن نەگىزگى كەلەسى ستسەناريلەردى كەلتىرۋگە بولادى:
ءبىرىنشى – «ارناۋلى قۇرىلىمدار». ەليتاداعى بىردەن-ءبىر ۇيىمداسقان توپ – ارناۋلى قۇرىلىمدار وكىلدەرى قازىرگى كەزدە توپتاسىپ جۇمىس جاساۋعا قابىلەتتى جالعىز كۇش. جەرگىلىكتى ارنايى قىزمەت – ۇلتتىق قاۋىپسىزدىك قىزمەتى وزبەك بيلىك جۇيەسىندەگى نەگىزگى قۇرىلىم بولىپ تابىلادى، جانە دە سىرتقى كۇشتەرمەن بايلانىستار وسى قۇرىلىمدار ارقىلى جۇزەگە اسىپ كەلگەن بولاتىن، ال قازىرگى جاعدايدا بۇل دا ماڭىزدى فاكتور.
ەكىنشى - «كونسەنسۋستىق فيگۋرا». وزبەك ليدەرىنىڭ دەنساۋلىعى تۋرالى رەسمي اقپاراتتى پرەزيدەنت ءباسپاسوز-قىزمەتى نەمەسە پرەزيدەنت اكىمشىلىگى قۇرىلىمدارى ەمەس، ۇكىمەتتىڭ تاراتۋى جەرگىلىكتى بيلىك يەرارحياسىندا پرەمەر-ءمينيستردىڭ قانداي دا ءبىر ىقپالدى ءرولى بار ەكەندىگىن جانە ونىڭ تاق مۇراگەرى رەتىندە سايلانۋى مۇمكىن ەكەندىگىن بايقاتادى.
ءۇشىنشى – «كونستيتۋتسيالىق». بۇل ستسەناريدىڭ بولۋى ەكىتالاي، دەسەك تە، ونى مۇلدەم شىعارىپ تاستاۋعا دا كەلمەس. 2011 جىلى وزبەكستاننىڭ نەگىزگى زاڭىنا مەملەكەت باسشىسىن اۋىستىرۋ سحەماسىن ناقتىلايتىن بىرقاتار وزگەرىستەر ەنگىزىلدى: «پرەزيدەنت ءوز مىندەتتەرىن اتقارا الماعان جاعدايدا، ونىڭ قۇزىرەتتەرى ۋاقىتشا وزبەكستان رەسپۋبليكاسى جوعارعى ءماجىلىس سەناتىنىڭ توراعاسىنا جۇكتەلىپ، «وزبەكستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتىن سايلاۋ تۋرالى» زاڭعا سايكەس ءۇش ايدىڭ ىشىندە سايلاۋ وتكىزىلۋى ءتيىس».
وسى اتالعان ءۇش ستسەناريدى كەلتىرە وتىرىپ، ەڭ ىقتيمالى، ول ارالاسقان ارالاس نۇسقاسىنىڭ جۇزەگە اسۋى - ياعني كۇشتىك قۇرىلىمداردىڭ باقىلاۋى ارقىلى ەكىنشى جانە ءۇشىنشى ستسەناري جۇزەگە اسۋى مۇمكىن. ارينە وزبەك ساياساتىندا ساياسي ينستيتۋتتاردىڭ السىزدىگى ىقپالى بار، بىراق سونىمەن قاتار وزبەك ساياساتىنىڭ ارتىقشىلىعى داستۇرلەردىڭ ىقپالى مەن بەلگىلى ءبىر نورمالارمەن جۇرەتىندىگىن ەسكەرۋ قاجەت، ال بۇل نەگىزگى ەليتا توپتارىنىڭ ءوزارا كەلىسىمگە كەلۋ قابىلەتتىلىگىن قامتاماسىز ەتەتىن بىردەن ءبىر فاكتور بولسا كەرەك.
قالاي بولعاندا دا، وزبەكستاندا بيلىك ءترانزيتى تەحنيكالىق تۇرعىدان قالاي وتەتىنىنە قاراماستان، ورتالىق ازيا تۋربۋلەنتتى كەزەڭگە ەنۋدە. «وزبەك ماسەلەسى» بيلىكتىڭ تۇراقتىلىعى ماسەلەسىن وتكىرلەي (ايماق ءۇشىن نەگىزگى ءارى وزەكتى ماسەلە) ءتۇستى. كوشباسشىنىڭ كەنەتتەن كەتۋى، بيلىكتىڭ بەرىلۋى ينستيتۋتسيونالدىق نەگىزدەرمەن نىعايتىلماۋى جانە بيلىك ءترانزيتى تاجىريبەسىنىڭ جوقتىعى بيلىك ءۇشىن كۇرەستى شيەلەنىستىرىپ، ءورشىتۋ قاۋپىن تۋدىرىپ وتىرىپ. بىراق، بيلىك ءترانزيتى ستسەناريىن كەنەتتەن جۇزەگە اسىرۋدىڭ ءارتۇرلى قاتەرلەرى بولعانىمەن دە، بۇل جاعداي ايماقتىق ۇدەرىستەرگە وڭ ىقپالىن تيگىزۋى دە ابدەن مۇمكىن».

ال، زاڭ بويىنشا وزبەكستان كونستيتۋتسياسىنا سايكەس، رەسپۋبليكا پرەزيدەنتىنىڭ مىندەتىن ۋاقىتشا پارلامەنتتىڭ جوعارعى پالاتاسىنىڭ توراعاسى اتقارادى. ال، پرەزيدەنت سايلاۋ ءۇش اي ىشىندە وتكىزىلۋى ءتيىس.

ءتۇرلى ساراپشىلاردىڭ بولجامدارىنا قاراماستان، وزبەكستانداعى ساياسي جاعدايدىڭ قالاي ءوربيتىنى ازىرگە بەلگىسىز.

Abai.kz اقپاراتتىق پورتالىنىڭ ۇجىمى باۋىرلاس وزبەك حالقىنا پرەزيدەنت يسلام كاريموۆتىڭ قازاسىنا وراي، قايعىرىپ كوڭىل ايتادى. وزبەك حالقىنا بولاشاقتا تۇتاستىق پەن بىرلىكتە وركەندەۋ بەرۋدى تىلەيدى.

نۇرا ماتاي

Abai.kz