رەداكتسيادان: ەلىمىزدە ناسىلدىك، ۇلتتىق نەمەسە رۋ-تەكتىك ارتىقشىلىققا تيىم سالىنعان. وسىنى ەسكەرە كەلە تومەندەگى جازبانىڭ جاۋاپكەرشىلىگىن اۆتوردىڭ وزىنە قالدىرعاندى ءجون سانايمىز. ماقالا اۆتورى وزدەرىن شىڭعىس ۇرپاعى دەپ بىلەتىن قازاق ورتاسىنداعى ءبىر قاۋىم جۇرتتىڭ، ياعني، تورەلەردىڭ باياعى «سۇلتان» مارتەبەسىن بەيرەسمي تۇردە قالپىنا كەلتىرىپ جاتقانىن حابارلايدى.

بيسميللياھي راحماني راحيم!

ءينناماا ءامرۋھۋ ءيزااا ءاراادا ءشاي،ءان ءاي-ياقۋلا ءلاھۋ كۋڭ فاياكۋن.

شىن مانىندە، ول ءبىر ءىستىڭ بولۋىن قالاسا، ونىڭ بۇيرىعى وعان «بول» دەۋ، سوندا ول بولا قالادى (يا-سين سۇرەسى، 82 ايات).

جاراتقان يەمىز، ءبىر اللاعا شۇكىرشىلىك ەتەيىك! ادام تاڭعالارلىق جاي، قازاق جەرىندە ۇلى حانداردىڭ ۇلىسى – حان شىڭعىستىڭ ۇرپاقتارى – تورەلەردىڭ سونشا قۋعىن-سۇرگىننەن كەيىن ساقتالىپ قالعانى! ولار قازىرگى كەزدە ءوزىنىڭ تاۋەلسىز ەل-جۇرتىمەن بىرگە سانالى ۇرپاق ءوسىرىپ، جاڭا ءومىردىڭ مىقتاپ قالىپتاسىپ، ورنىعۋىنا بارىنشا ءوز ۇلەستەرىن قوسۋدا.

سوندىقتان، قازاق تورەلەرىنىڭ اتا-بابالارىنان قالعان جالعىز مۇرا «سۇلتان» اتاعىن زامانىمىزعا لايىقتاپ، بەيرەسمي تۇردە قالپىنا كەلتىرۋ جايىندا ۇسىنىس اbai.kz اقپاراتتىق پورتالىندا جاريالاندى. ول ۇسىنىسقا ءبىرتالاي ەل ازاماتتارى ءوز پىكىرلەرىن، اشىق ءبىلدىردى. ايتىلعان پىكىرلەر، بارىنشا ءارتۇرلى بولدى. ول زاڭدىلىق، وعان داۋ بولماس.

قۇرمەتتى اعايىندار، تۇسىنىستىكپەن قاراڭىزدار، بۇل ءبولىنۋ ەمەس، تەك قانا تاريحي سانانى قالپىنا كەلتىرۋ عانا. قالاي بولعاندا، شىنايى پىكىر – ويلارىن ايتىپ، ۇسىنىس بىلدىرگەن ازاماتتارعا بىزدەر، ۇلكەن ريزالىقپەن، العىسىمىزدى ايتامىز!

بىزدەرگە جەتكەن تاريحي دەرەكتەرگە سۇيەنەر بولساق، كەزىندە ەلگە دەگەن قۇرمەتى ەرەكشە، ءوز ەڭبەكتەرىنىڭ ارقاسىندا اتاق-داڭقى جۇرتقا جايىلعان، حان شىڭعىستىڭ تىكەلەي ۇرپاقتارى – شوقان، ناۋرىزباي، سادىق، تەزەك، داۋلەتكەرەي، باقىتجان، ءاليحان ت.ب. كوپتەگەن سۇلتاندار، قازاق حالقىنىڭ جادىندا ماڭگىلىككە قالدى! وسى سۇلتانداردىڭ ەل-جۇرت اراسىندا اتقارعان ەڭبەكتەرى، ءىس-ارەكەتتەرى، مىنا بىزدەرگە، قازاق تورەلەرىنە ۇلگى بولار اقيقات. قازىرگى كەزدەگى تورەلەردىڭ كوبىسى كەدەي، اناۋ دەيتىن الپاۋىتتار جوق. ەگەر، وسى الداعى 3-4 جىلدا اۋقاتتى تورەلەر شىعىپ جاتسا، نەمەسە باسقا دا ازاماتتار، وسى باستالعان رۋحاني شاراعا دەمەۋشىلىك كورسەتىپ جاتسا، قۇبا-قۇپ دەيمىز. بارلىق قاراجات ءارتۇرلى ۇيىمداستىرۋ جانە تاريحي زەرتتەۋ جۇمىستارىنا جۇمسالماق.

قازىرگى قازاق تورەلەرى اراسىندا بىزدەرگە ۇلگى بولاتىن تورەلەر بار ما، بار بولسا ولار كىمدەر دەگەن ساۋال الدىمىزدان شىعارى ءسوزسىز. وسىعان بايلانىستى ايتارىمىز، ارينە، ەڭ ءبىرىنشى ورىندا تۇرعان، تورەلەردىڭ بەيرەسمي باس سۇلتانى، بار ەلدىڭ سۇيىكتىسى، ءبارىمىزدىڭ بەتكە ۇستار بەدەلدىمىز – سۇلتان - شوت-امان ۋاليحان دەيمىز! شوت-امان ۋاليحان سياقتى ەل-جۇرتقا بەلگىلى ازاماتتارعا قاراپ، قازىرگى جاس سۇلتاندار بوي تۇزەۋى، وي ءتۇزۋى قاجەت. ايتا كەتەتىن جايت جاس سۇلتاندار قانداي ۇلگىدە بولۋ كەرەك دەگەن وي. بىزدىڭشە، ولار ەل-جۇرتقا بەلگىلى، ءبىلىمدى، ىقپالدى، جىگەرلى، سەرگەك جاندار بولۋمەن قاتار، بويىندا «ارتىق، ارام ەت جوق» جانە ءوزىنىڭ قازاعىنىڭ «قۇلى دا، سۇلتانى دا» ەكەنىن مويىندايتىن، سوعان دايىن جانە لايىق ازاماتتار بولۋى كەرەك. ونىڭ ۇرپاق تاربيەسىنە تيگىزەتىن اسەرى ءسوزسىز دەپ ويلايمىز.

راببي زيدني عيلمان. و، جاراتقان يەم! ءبىلىمىمدى ارتتىر. (تاحا سۇرەسى 114-ايات)

قازاق تورەلەرى اتىنان،

دۇنيە جۇزىلىك شىڭعىس حان اكادەمياسىنىڭ اكادەميگى، پروفەسسور

سۇلتان امان نۇعمانۇلى شوتاەۆ 

Abai.kz