قازاقستان-ZAMAN گازەتىنىڭ دوڭگەلەك ۇستەلى
اتا-بابالارىمىزدان مۇراعا قالعان جەر داۋى كۇننەن-كۇنگە ءورشىپ تۇر. شاڭىراقتىڭ مۇڭ-زارى اينالاسىنا جايىلىپ، سوڭعى ءبىر جارىم ايدىڭ ىشىندە الاتاۋ اۋدانىنىڭ  8 اۋىلىندا 121 ءۇي جەرمەن-جەكسەن قيراتىلدى.

قازاقستان-ZAMAN گازەتىنىڭ دوڭگەلەك ۇستەلى
اتا-بابالارىمىزدان مۇراعا قالعان جەر داۋى كۇننەن-كۇنگە ءورشىپ تۇر. شاڭىراقتىڭ مۇڭ-زارى اينالاسىنا جايىلىپ، سوڭعى ءبىر جارىم ايدىڭ ىشىندە الاتاۋ اۋدانىنىڭ  8 اۋىلىندا 121 ءۇي جەرمەن-جەكسەن قيراتىلدى.
جەر بولعاندا دا قانداي جەرلەر دەسەڭىزشى؟! قازاققا ءوز ەلىندە، ءوز جەرىندە پانا تاپتىرماۋعا اينالعان بيلىك، اتاپ ايتقاندا الماتى قالاسى اكىمىنىڭ قولىمەن وت كوسەگەن الاتاۋ اۋدانىنىڭ اكىمى باعدات ءمانىزوروۆ ءمانى زور زورلىعىن تىنىش جاتقان «اقبۇلاق»، «ترۋدوۆيك» اۋىلدارىنا جالعاستىرۋعا كىرىسكەنىن الدىڭعى نومىرىمىزدە جازعانبىز. پروكۋراتۋرا، زاڭ ورىندارىنىڭ رۇقساتىنا قاراپ جاتقان ولار جوق، «زاڭسىز سالىنعان ۇيلەردى زاڭسىز بۇزامىز!» - دەگەن ۇرانمەن حالىقتى زار قاقساتىپ جاتقان كورىنەدى. وسىعان وراي بيلىك پەن حالىقتى بەتتەستىرىپ، ءىستىڭ ناسىرعا شاپپاي شەشىلۋىن قالاعان ءبىز دوڭگەلەك ۇستەل ۇيىمداستىردىق. الماتى قالاسىنىڭ اكىمى احمەتجان ەسىموۆ، جاڭادان تاعايىندالعان قالا پروكۋرورى ەستاەۆ، ىشكى ىستەر دەپارتامەنتىنىڭ باستىعى ەرلان تۇرعىمباەۆ، الماتى قالالىق جەر قاتىناستارىن رەتتەۋ باسقاراماسىنىڭ توراعاسى بەكقالي تورعاەۆ مىرزالار دوڭگەلەك ۇستەلگە ارنايى شاقىرىلعاندىقتان، وزدەرى كەلمەسە دە، وكىلىن جىبەرەر دەپ بەكەر ۇمىتتەنىپپىز.  «حالىقتىڭ قامىن ءبىز دە ويلاپ جۇرگەن ازاماتپىز» دەگەندى ءجيى ايتاتىن الاتاۋ اۋدانىنىڭ اكىمى ب.ءمانىزوروۆ، وبالى نە كەرەك، ورىنباسارى ابدىبەكوۆتى جىبەرىپتى. الايدا، ابدىبەكوۆ ءوز جاقتاستارىنىڭ توبەسى كورىنبەگەن سوڭ، كولىگىنە قايتا وتىرىپ، ءلام-ميم دەمەستەن تۇرا زىتتى.  بۇل بيلىكتەگىلەردىڭ حالىقتى مەنسىنبەگەنى مە؟ الدە «ۇرىنىڭ ارتى قۋىستىڭ» كەبى مە؟ نە دە بولسا، شاقىرعانعا كەلمەگەن دوكەيلەردىڭ ءدوڭ قىلىعى دوڭگەلەك ۇستەل باسىنا جينالعان الاتاۋلىقتار مەن وزگە دە قوعامدىق ۇيىمداردىڭ مۇشەلەرىنە جۇمباق كۇيىندە قالدى. «ءوزىمىز وسىندا جۇرگەندە بۇلار بارىپ ءۇيىمىزدى قيراتىپ كەتپەي مە؟» – دەپ ساناسى سان-ساققا جۇگىرگەن حالىق  ءبىر ءپاس اياق جازىپ وتىرۋدان دا قالىپتى.
ەرتاي ايعاليۇلى، «قازاقستان-ZAMAN» گازەتىنىڭ باس رەداكتورى:
– جانايقايلارىڭىزدى ۇزبەي جاريالاپ كەلەمىز. كەلەڭسىزدىكتەرگە ءبىزدىڭ جۋرناليستەر قاۋىمى قاتتى الاڭداۋلىمىز. بۇگىن اكىمشىلىك، قۇقىق قورعاۋ ورىندارى باسشىلارىن ارنايى شاقىرىپ، وسى ماسەلەنىڭ سەبەپ-سالدارىن ىزدەيىك، تەرەڭگە، ايقاي-شۋعا اپارمايىق دەگەن ويمەن وزدەرىڭىزبەن كەزدەستىرەيىك دەپ ەدىك، جاڭا كوردىڭىزدەر، الاتاۋ اۋدانى اكىمىنىڭ ورىنباسارى كەلدى، بىراق كولىگىنە قايتا وتىرىپ كەتىپ قالدى. دەگەنمەن، ەل مۇددەسىن كوتەرىپ جۇرگەن ازاماتتار، قوعامدىق ۇيىمدار ارامىزدا بار. ءبارىمىز بىرلەسىپ، جەر داۋىن قالاي شەشەمىز، سوعان توقتالساق.

جاسارال قۋانىشالين، «العا، ازاتتىق!» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى:
– جەر ماسەلەسى بۇگىن باستالعان ماسەلە ەمەس. جالپى، قازاقتا بەلگىلى، جەر داۋى مەن جەسىر داۋى – نەگىزگى ماسەلە. 1990 جىلداردىڭ باسىندا جەر ساتۋ ماسەلەسى كۇن تارتىبىنە قويىلدى، بىراق وعان ول كەزدە ەشكىم ءمان بەرمەدى. 1993 جىلى مەن پارلامەنتتە دەپۋتاتپىن. مەملەكەت باسشىسى قابىلداعان ەكى جارلىعىندا جەردى ساتۋ، جەكەمەنشىككە بەرۋ ماسەلەسى قارالعان. ءبىز وسى جارلىققا قارسى جيىن وتكىزگەندە رەسمي بيلىكتەن قاتىسقان لاۋازىمدى ادامداردىڭ ءوزى شوشىعان ەدى. دابىل قاققانىمىزدا قۇلاق اسپاعان كوپتەگەن قوعامدىق ۇيىمدار مەن قايراتكەرلەر ارتىنان بارماعىن تىستەدى. سول بىرتە-بىرتە بۇگىنگى ويرانعا اكەپ سوقتىردى. ەل ويراندالىپ جاتىر. ءبىزدىڭ دەر كەزىندە ماسەلەگە نازار اۋدارمايتىن بەيعامدىق  اۋرۋىمىز ءوزىمىزدى سورلاتتى. سونان سوڭ بىرىنەن سوڭ ءبىرى «جەر جونىندە» زاڭ  قابىلداندى. جەر قودەكسىن  قابىلداتپاۋ ءۇشىن حالىق  اشتىققا وتىردى. «العا!» پارتياسىنىڭ تاراپىنان ارنايى كوميتەت قۇرىلىپ، رەفەرەندۋم وتكىزۋ ماسەلەسى كوتەرىلدى. ونىڭ قۇرامىندا ايسۇلۋ قادىرباەۆا، مارقۇم قايروللا اداموۆ، يۋري حراموۆ بار، پوليتسيا الدارىنا توسقاۋىل قويىپ، سويقان سالعانىنا قاراماي، قازىرگى حالىققا قارسى بيلىك بەلدەن باسىپ، قىلمىستى جەر كودەكسىن قابىلداپ تىندى.
ەندى بۇگىن نەگە باقايعا، شاڭىراققا شابۋىل جاسايدى؟ ويتكەنى بۇل بيلىككە قازىر پىشاق ۇستىنەن ءوزارا ءبولىسىپ العان قازاقتىڭ ەڭ قۇنارلى، شۇرايلى جەرلەرى از بولىپ تۇر.
تەرەششەنكو، كۋلاگين، مادينوۆ، باليەۆا، داريعا نازارباەۆا، بولات نازارباەۆ، ت.ب. اۋدان-اۋدان، وبلىس-وبلىسىمەن ءبولىسىپ الدى. جۇزدەگەن گەكتار جەرلەر سولاردىڭ قولىندا. ەندى بيلىكتىڭ ءوزى قاڭعىتىپ جىبەرگەن حالىقتىڭ باس ساۋعالاپ وتىرعان جەرىن تارتىپ الۋعا شىقتى. ولاردى الدىن-الا ساتىپ العاندارى بار، ساتۋعا جوسپارلاپ قويعانى بار، سوندىقتان حالىقتى پوليتسيامەن قۋىپ، ۇيلەرىن تراكتورمەن بۇزىپ، سۇمدىق زۇلىمدىق جاساپ جاتىر. مەن ءوزىم الاتاۋ اۋدانىنىڭ ەكى مىڭعا جۋىق تۇرعىنىنىڭ قول قويىپ، سەنىم بىلدىرگەن حالىق دەپۋتاتى رەتىندە «العا!» پارتياسىنىڭ جوباسىمەن ىسكە كىرىستىم. بىلتىر قاراشا ايىندا «العا، ازاتتىق!» اتتى قوعامدىق بىرلەستىك قۇرىپ، الاتاۋ اۋدانىنىڭ قۇرامىنداعى 18 ەلدى مەكەندى جاياۋ ارالاپ، 18 قوعامدىق كوميتەتتى ىسكە قوستىق. ۇلكەن جۇمىستار ارقاسىندا قاۋىپ سايابىرسىپ، جەر كوميتەتى حالىقتىڭ ءۇيىن بۇزۋعا بەرگەن تالاپ-ارىزدارىن قايتارىپ الدى. بۇل – بۇعان دەيىن بولماعان جاعداي. بىراق، قازىر قايتادان باسىمىزعا قارا بۇلت ءۇيىرىلدى. اتام قازاق ادامنىڭ ءۇيى تۇگىلى، قۇستىڭ ۇياسىن بۇزباعان. 
ويتكەنى ونى جامان ىرىم، بۇلىنشىلىك، پالە شاقىرۋ دەپ ەسەپتەگەن. مىنا بيلىك قۇدايدان قورىقپايدى، ەشتەڭەگە قاراماي، كەرەك دەسەڭىز، ءۇيدىڭ ىشىندە ادام بولسا دا، ءۇي بۇزۋعا دايىن. كوزدەرىندە - شەل، قۇلقىنىندا – اقشا. سول سەبەپتى بۇل بيلىكپەن كۇرەسۋ ءۇشىن البەتتە ۇلكەن كۇش كەرەك. ۇيىمداسقان، بىرلەسكەن كۇش قاجەت. سورلاعان حالىقتىڭ وبالى وسىنى جاساعان بيلىككە، ەكىنشىدەن – سول حالىقتىڭ پايداسىنا جاسالىپ جاتقان ىستەرگە كەدەرگى قويىپ جۇرگەندەرگە دەيمىن. كونستيتۋتسيا بويىنشا قازاقستاننىڭ ءار ازاماتىنا جەر تيەسىلى، ءۇي تيەسىلى. الاتاۋ اۋدانىنداعى شاڭىراعى ورتاسىنا ءتۇسىپ، بيلىكتىڭ الىمجەتتىگىنەن جىلى ورنىن سۋىتقان حالىق بوسقىنعا اينالدى. دەمەك، ەگەر مەدەۋ مەن  بۋتاكوۆكادا تويىپ سەكىرگەن قالتالىلار مەن بيلىكتەگىلەر زاڭسىز باسىپ العان جەرلەرى مەن زاڭسىز سالعان ۇيلەرىن وسى بيلىك ءبىر ساتتە قالاي زاڭداستىرسا، الاتاۋ اۋدانىنداعى بۇكىل ۇيلەردىڭ ءبارىن تۇگەل سولاي زاڭداستىرۋى كەرەك! باسقا جول جوق. «جالعا الىڭدار، ايىپ تولەڭدەر» دەگەننىڭ ءبارى – قيتۇرقى ساياسات، الداپ-ارباپ، جەردى تارتىپ الۋدىڭ امالى عانا. وكىنىشكە قاراي، ساياسي جاعىنان جانە زاڭ تۇرعىسىنان ساۋاتسىز حالقىمىز جالعا الۋعا كەلىسىپ، ايىبىن تولەپ، ءوز-ءوزىن سورلاتىپ جاتىر. بيلىككە ءالى كۇنگە دەيىن سەنەدى. پرەزيدەنت سايلاۋىنىڭ الدىندا ي.تاسماعامبەتوۆتىڭ ءوزى: «شاڭىراق شايقالمايدى، ايگەرىم ابىگەرلەنبەيدى»،– دەپ ۋادەسىن بەرىپ ەدى عوي. ال سايلاۋدان كەيىن تراكتورىن جالاڭداتىپ قويا بەردى. سول ساباق بولمادى حالىققا، ءالى سەنەدى وتىرىكشى اكىمدەرگە. جەردى جالعا الدىم دەگەن ءسوز – جەر مەنىكى ەمەس دەگەن ءسوز. ار جاعىندا يەسى تۇر، قاي ۋاقىتتا كەلىپ الادى، ءوزى بىلەدى. حالىق بيلىكتىڭ زاڭسىز قۇرباندىعىنا شالىندى. قىزىل سىزىقتا ورنالاسقان ۇيلەردى زاڭداستىرماسا زاڭداستىرماسىن. بىراق كەتكەن جۇرت دالادا قالماۋى ءتيىس. ۇكىمەت يا ۇيمەن، يا جەرمەن قامتاماسىز ەتۋگە ءتيىس. ءبىز وسىنداي ءۇش تالابىمىزدى پرەزيدەنتكە، باسقا دا لاۋازىمدى ادامداردىڭ قولىنا جەتكىزدىك. ارى قاراي نە ىستەيدى، ۋاقىت كورسەتەدى. ەگەر حالىق پەن قوعامدىق ۇيىمدار ۇيىمداسىپ كۇشتى تىرلىك جاساسا، بيلىك رايىنان قايتادى دەپ ويلايمىن.

جانار مولداحمەتوۆا، اقبۇلاق اۋىلىنىڭ تۇرعىنى:
–  مەن ءتورت بالانىڭ اناسىمىن. 14 ساۋىردەن باستاپ سويقان باستالدى دا، سونىڭ ىشىندە مەنىڭ ءۇيىمدى دە بۇزىپ كەتتى. ءتورت بالامنىڭ الدىندا نامىسىم تاپتالىپ، بيلىكتىڭ قۇلى ەكەنىمىزدى شىن سەزىندىم. الماتىدا تۇرعانىما وتىز جىل بولدى، كۇيەۋىم ەكەۋمىز ءبىلىم سالاسىنىڭ بىلدەي قىزمەتكەرىمىز. حراپۋنوۆقا  كەزىندە تالاي رەت جەر سۇراپ، حات جازعانمىن. جەكەمەنشىك وقۋ ورنىندا ىستەگەنىم ءۇشىن مەنى تۇرعان جەرىمنەن شىعارىپ تاستادى. امال جوق، اقبۇلاق اۋىلىن پانالادىم. ءۇش جىل بويى يا اكىمشىلىكتەن، يا ۋچاسكەلىك پوليتسيا بولىمىنەن ءبىر ادام كەلىپ: «مىنا ءۇيىڭ زاڭسىز»،– دەپ ەسكەرتكەن ەمەس. ءۇيىمدى سوعىپ بىتىرگەن كەزدە شاڭىراعىمدى ورتاسىنا ءتۇسىردى. كۇيەۋىمدى پوليتسيا الىپ كەتتى. مەن ەسىمنەن تانىپ قۇلادىم.  باسىمىزعا ءىس تۇسكەندە جانىمدا مەدەۋ بولىپ حالىق كوميتەتىنىڭ ءتورايىمى زاۋرە نۇرماعامبەتوۆا تۇردى. وسى كىسىنىڭ ارقاسىندا بويىما كۇش ءبىتىپ، ءتورت بالام ءۇشىن باسىمدى كوتەردىم. ەگەر «العا!» پارتياسىنىڭ وكىلى ەكىنشى جاعىمنان دەمەگەندە مەن ورنىمنان تىك تۇرىپ كەتەر مە ەدىم. ال ەندى قازىر ايتقاسىموۆ، ءمانىزوروۆتار  اقبۇلاققا كۇندە ارنايى كەلىپ، حالىقتى جەرىن جالعا بەرۋگە ۇگىتتەۋدە. حالىق قورىققانىنان امالسىز كەلىسۋدە.

جاسارال قۋانىشالين:
– بۇل ۇلتقا قارسى بيلىك. قازاقتان باسقانىڭ ءۇيىن قيراتىپ جاتقان جوق، سونى ەسكەرىڭىزدەر. جەردى جالعا بەرۋ دەگەننىڭ نە ەكەنىن ءتۇسىندىرىپ، ءبىز ارنايى پاراقشا تاراتتىق. گازەتكە جازدىق، جينالىستىڭ بارىندە ايتتىق. سوندا داالداعانعا كونىپ جاتقان حالىققا نە ىستەۋىمىز كەرەك؟ ماسەلە – حالىقتىڭ الدانعىشتىعىندا، ساۋاتسىزدىعىندا. جالعا بەرۋگە قول قويايىن دەپ جاتقاندا بوگەي المايسىز. ەرتەڭ سوتقا بارعان كەزدە ونىڭ ءسوزىن ەشكىم سويلەمەيتىنىن، قانشا جەردەن جىلاپ-سىقتاسا دا، كوز جاسىن ەشكىم دە كەرەك قىلمايتىنىن تۇسىنبەي وتىر. «اينالايىن، سەنى ەشكىم زورلاعان جوق، ءوزىڭ قول قويدىڭ عوي؟!» – دەيدى، سونىمەن ءبىتتى.
ءومىرتاي ابىلداەۆ، الاتاۋ اۋدانىنىڭ تۇرعىنى: – قوعامدىق ۇيىمدار بولسىن، وپپوزيتسيالىق پارتيالاردىڭ بولسىن، ءبىرىنشى اڭگىمەسى توبەنى تۇقىرتۋدان باستالادى. ەندى از كۇندە ەشكىم دە قالمايدى، جەرلەرىن ءبارى جالعا وتكىزىپ تىنادى. ونىڭ ءبىرىنشى سەبەبى – اكىمشىلىك كۇندەلىكتى ۇگىتتەگەن سوڭ، حالىق كونبەي قايدا بارادى؟

ايسۇلۋ قادىرباەۆا، «كۇرەتامىر» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ ءتورايىمى:
– بۇل ماسەلەنى تەز ارادا ۇكىمەتتىڭ الدىنا قويۋ كەرەك! ۇلكەن ساياساتقا شىعاسىڭ، باسقا باسقا امالىڭ جوق. «ماعان التى سوتىق كەرەك ەدى» دەگەنىڭنەن ەشتەڭە شىقپايدى. قازىر ءبولىپ بەرەدى، ەرتەڭ تارتىپ الادى.  بۇگىن ون جىلعا جالعا بەرۋگە شارت جاسايدى، ەرتەڭىنە ءۇيىڭدى بۇزىپ، ون مينۋتتا قايتىپ الامىن دەسە دە قاقى بار. بۇكىل  قازاقستانداعى جاعداي وسىنداي. بوس جاتقان جەر جوق. جەرىمىزدىڭ يەسى – شەتەلدىكتەر. جەتى الىپ مەملەكەتپەن بىرگە دسۇ-عا قالاي كىردىك؟ حالىقارالىق بانكتەردەن نەسيە الۋ ءۇشىن جەرىمىز كەپىلدىككە قويىلادى. ال كەپىلدىككە قويىلعان دۇنيە ەشقاشان قايتپايدى.

زاۋرە نۇرماعامبەتوۆا، حالىقتىق كوميتەت ءتورايىمى: 
– رەسمي بيلىك وكىلدەرىنىڭ بۇگىنگى كەزدەسۋگە كەلمەۋىنىڭ سەبەبى، ىستەرىنىڭ بۇرىس ەكەنىنىڭ بەلگىسى، حالىقتىڭ، قوعامدىق ۇيىمداردىڭ الدىندا جاۋاپ بەرۋگە دايىن ەمەستىگى. ويتكەنى، بىردە-ءبىر ۇكىمەت، اۋدان اكىمىنىڭ ءوزى زاڭسىز ءۇي بۇزۋدى باسقارعان ەمەس. ءبىر كورىنىپ، جوق بولعان الاتاۋ اۋدانى اكىمىنىڭ ورىنباسارى ابدىبەكوۆ مىرزا اياعىنا كەرزى ەتىك كيىپ كەلىپ، ەكسكوۆاتوردىڭ الدىندا ۇيلەردى بۇزۋعا بۇيرىق بەرگەندەردىڭ ءبىرى. «زاڭسىز سالىنعان ءۇيدى زاڭسىز بۇزامىن!»– دەپ تەپسىنىپ تۇردى. اۋەزوۆ اۋدانىنان ءالى ءبولىنىپ شىقپاي تۇرعان كەزىمىزدە اۋدان اكىمى ۋستيۋگوۆ وندايعا بارعان جوق ەدى. مۇنىڭ ءبارى الاتاۋ اۋدانى باسشىلارىنىڭ تەكسىزدىگىن بىلدىرەدى. ءسوزىمىز دالەلسىز ەمەس، ەكى اۋىلدىڭ بۇزىلىپ جاتقانى تۇسىرىلگەن بەينەتاسپامىز بار. 20 مامىر كۇنى ارامىزدا باعدات ءارىپوۆ بار، ءۇش-ءتورت كولىكپەن الاتاۋ اۋدانىنىڭ اكىمى ب.ءمانىزوروۆتىڭ ساق قورعانىنىڭ قاسىنداعى «كراسنىي ترۋدوۆيك» اۋىلىن بۇزۋعا كەلگەن ساتىندە تۋرا ۇستىنەن تۇستىك. اكىمنىڭ ۇيلەردى بۇزباي قايتقىسى جوق. «نەگە توقتاتامىن؟ بۇلار زاڭسىز سالدى، مەن دە زاڭسىز بۇزامىن!» - دەپ ەلىرگەنىن كورگەنىمىزدە، جاعامىزدى ۇستادىق. ال تەلەارناعا: «ءبىز بۇلارعا ەسكەرتۋ بەرگەنبىز. ەسكەرتۋگە قۇلاق اسقان جوق. سوندىقتان بۇزدىق. ارى قاراي بۇزا بەرەمىز»،– دەدى شىمىرىكپەستەن. 18 اۋىلدىڭ حالقى الاۋىزدىققا جول بەرىپ، ءۇش توپقا ءبولىندى: جالعا بەرۋگە قارسىلار – ءبىر توپ، كەلىسكەندەر – ەكىنشى توپ، «قاي جەڭگەنىڭ مەنىكى» دەگەن – ءۇشىنشى توپ. «قۇجات تاپسىرعان 700 ادامنىڭ 225-ءىنىڭ جەرى جالعا بەرىلدى، 500-دەيى جەكەمەنشىككە ءوتتى»،– دەگەن اكىمنىڭ مالىمەتى وتىرىك. بۇلار گاز قۇبىرىن دا ادەيى قوسپاي وتىر. گاز قوسىلسا ءتورت اۋىلداعى ەكى مىڭنان اسا تۇرعىننىڭ جەرى جەكەمەنشىككە ءوتىپ كەتەدى عوي. جالعا بەرۋگە كونگەن توعىز بالالى انا 21 ساۋىردە ايىپپۇلىن تولەدى، ارتىنشا  5 مامىردا ءۇيى بۇزىلدى. اكىمشىلىكتىڭ زاڭسىزدىعى سول،  ەلگە ايىپپۇل تولەتىپ، زاڭسىز جەر باسىپ العاندىعىن موينىنا ىلەدى، بىراق ءىستى سوتقا جىبەرمەيدى. وزدەرى سوت. وزدەرى شەشىم شىعارىپ، بۋلدوزەرىن باستاپ كەلەدى. قالا اكىمى ا.ەسىموۆ «ۆرەميا» گازەتىنە: «پالەنباي ءۇي بۇزىلدى، ءبىر ادام الدىما كەلگەن جوق»،– دەپ سۇحبات بەرىپتى. ياعني، ەسىموۆ «ءۇيبۇزار» ەكەنىن مويىندايدى. وكىنىشكە قاراي، شاراسىز حالىقتىڭ كەڭەستىك زاماندى اڭساپ، رەسەيدىڭ قۇرامىنا كىرۋگە بولسا دا دايىن ەكەنىن كورىپ جۇرەگىڭ اۋىرادى.

باعدات ءارىپوۆ، «ەل بولاشاعى» قوعامدىق ۇيىمىنىڭ توراعاسى:
– ءۇيدى بۇزىپ، جەردى تارتىپ الۋعا سوتتىڭ عانا قۇزىرى جەتەدى. ءۇي بۇزۋعا اكىمدەر ەمەس، قولىندا شەشىمى بار سوت ورىنداۋشىلارى عانا كەلۋى كەرەك. سول سەبەپتى، اكىمدەردىكى – بارىپ تۇرعان زاڭسىزدىق.

ايسۇلۋ قادىرباەۆا: ءۇي بۇزعانداردىڭ ءتىزىمىن الىپ، سوتقا بەرۋ كەرەك. زاڭدى-زاڭسىزدىعىن سولاي ايىرۋعا بولادى.

جاسارال قۋانىشالين: جاقىندا قاراسۋ دا ويراندالدى.  تۇرعىنداردىڭ اڭعالدىعى سونشا، قاي «قاراقشى» كەلگەنىن دە بىلمەيدى. تىم بولماسا كولىكتەردىڭ، تراكتوردىڭ ءنومىرىن جازىپ الماي ما؟ قورعايىن دەسەڭ، ءىزى جوق.

بەيسەنعازى ءسادۋۇلى، «جەلتوقسان اقيقاتى» قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى:
– الاتاۋ اۋدانىنىڭ اكىمى باعدات ءمانىزوروۆ قۇرعان كوميسسيانىڭ قۇرامىندا «ۇلت تاعدىرى» قوزعالىسىنىڭ اتىنان مەن دە جۇمىس ىستەدىم. ءبىزدى «شاڭىراق ىقشاماۋدانىنداعى قوردالانىپ قالعان ماسەلەلەردى بىرلەسىپ شەشەيىك» دەپ شاقىرعان-دى. «مەن ارقاشان دا حالىق جاعىندامىن، حالىقتى قولدايمىن، بىرىگىپ جەرلەرىن زاڭداستىرايىق»، – دەپ سويلەگەن اكىمگە دە ءىشىمىز جىلىپ، شىنىندا دا، ماسەلە حالىق پايداسىنا شەشىلەدى دەپ سەندىك. اقىرىندا باسقاشا بولىپ شىقتى. ساز بالشىقتى تولارساقتان كەشىپ ءجۇرىپ، ءجۇز ۇيگە كىردىم. سونداعى بايقاعانىم – شاڭىراقتا اۋىزبىرشىلىك جوق، بىرەۋ ەتەكتەن، بىرەۋ جاعادان تارتادى. بىراق، وعان قاراپ وتىرماۋىمىز كەرەك. مۇنداي حالىقتىق ماسەلەنى نەگە بۇكىل پارتيالار مەن ۇلتتىق ۇيىمداردى، 130 ەتنيكالىق مادەني ورتالىقتاردىڭ باسىن قوسىپ، ۇلكەن زالداردا تالقىلامايمىز؟ دەپۋتاتتاردى نەگە شاقىرمايمىز؟ باۋىرلارىمىزدىڭ «رەسەيگە قايتا بودان بولايىق» دەگەنى نامىسىمىزعا تيمەي مە؟ جانى اۋىرعان ادام وسىندايعا بارادى. مۇنىڭ قاتەلىك ەكەنىنە كوزدەرىن جەتكىزۋگە ءتيىسپىز.
مارجان اسپاندياروۆا، «ازات» پارتياسى توراعاسىنىڭ ورىنباسارى: – اكىمشىلىكتىڭ جانىنان جۋىردا الەۋمەتتىك داعدارىسقا قارسى كوميسسيا قۇرىلدى. ءبىراز كىسىلەر قۇرامىنا كىردى. بىراق، مەن ونى بيلىككە ىڭعايلى، ال حالىققا قاجەتسىز جاساندى كوميسسيا دەپ ەسەپتەيمىن. ورتاق كوميسسيا قۇرۋدى ۇسىنامىن. مەنىڭشە، ءۇي بۇزۋعا موراتوري جاريالاۋدى تالاپ ەتۋ كەرەك! بيلىكتەن سۇراۋ، جالىنىپ-جالبارىنۋ دەگەندى قويىپ، تالاپ ەتۋ كەرەك!  حالىقتى ازاماتتىق قاقتىعىسقا يتەرمەلەپ وتىرعان بيلىكتىڭ ءوزى. ءوز جەرىنە سيماي، قازاق قازاقتىڭ جاعاسىنان الىپ جاتىر. ءبىز باقاي تۇرعىندارىنا قولىمىزدان كەلگەنشە كومەكتەسۋدەمىز. باقايدا، ءبىر جاقسىسى،  ءتۇتىن سانى از. بوس جاتقان جەرگە  2003 جىلى قونىستانعان ادامداردىڭ ۇستىنەن  2007 جىلدىڭ داتاسى قويىلعان مەماكتىلەر شىقتى. حراپۋنوۆ، تاسماعامبەتوۆتەر قالاي زاڭسىز بەرگەن؟ ەندى سول مەماكتىسى بارلار بۇرىن قونىستانعان ادامداردىڭ ءۇيىنىڭ توڭىرەگىنە بەنزين شاشىپ، تۋرا سوعىستاعىداي جاعداي بولىپ جاتىر. ال بۇل مەماكتىلەردىڭ يەسى كىمدەر دەيسىز عوي؟ پوليتسيا مەن سوت ورىنداۋشىلاردىڭ، اكىمشىلىك پەن جەر كوميتەتى قىزمەتكەرلەرىنىڭ جەر تەلىمدەرى بولىپ شىقتى.  بۇگىنگى جەر داۋى – شىن مانىندە توتەنشە جاعداي. بىزدەگى جەر، سۋ تۋرالى زاڭ-كودەكستىڭ ءبارى كونستيتۋتسيامىزعا قارسى كەلەدى. جالعىز ءمانىزوروۆتىڭ: «زاڭسىز ۇيلەردى زاڭسىز بۇزامىن!» دەگەن ءسوزى ءۇشىن سوتقا بەرۋگە ابدەن تولىق قۇقىعىمىز بار. بەرەمىن دەگەن ادام بولسا، سوتتا وكىلى بولۋعا ءازىرمىن. ال ءۇيىن زاڭداستىرا الماي جاتقان ادامداردىڭ وزگە مەكەندە مەنشىكتەنگەن جەرى بولماسا،  مينيسترلەر كابينەتىنىڭ ناقتى شەشىمىمەن ءبىرجولا راقىمشىلىق جاريالانىپ، قۇجاتتارى زاڭداستىرىلۋى ءتيىس. بيلىكتىڭ ەڭ سۇيكىمسىز جەرى – حالىقتى التىباقان الاۋىز ەتىپ قىرىلىستىرىپ قويۋى. باقايلىقتاردىڭ شىدامى قاشانعا دەيىن جەتەتىنىن بىلمەيمىن. ال حالىقتىق كوميسسيا ەڭ سوڭعى باقايلىقتىڭ ءۇيى زاڭداستىرىلعانشا، بىرگە بولاتىنى انىق. حالىقتان وتىنەرىمىز – ءوز شارۋالارىڭىزدى شەشىپ العان سوڭ، ارامىزدان تايىپ تۇرماساڭىزدار ەكەن.

زاۋرە نۇرماعامبەتوۆا:
– ءبىز قۇرىلعان جارتى جىلدىڭ اياسىندا ءتۇرلى قاۋەسەت تارادى. ءمانىزوروۆ پەن ەسىموۆ «كراسنىي ترۋدوۆيك»، «كوك قاينار» اۋىلدارىنىڭ جەرىن يەمدەنىپ، ساق قورعانىنداعى كەلەشەك اشىق مۇراجايدا  قوناقۇي سالدىرماقشى ەكەن. ول ماڭدا تۇپ-تۇنىق كول بار، سۋعا شومىلىپ، دەمالاتىن ورىن جاساۋدى كوزدەيتىن سياقتى. ەكىنشىدەن، «ۇلجان-1»، «ۇلجان-2» اۋىلدارىنداعى ساق قورعانىنا دا ۇلكەن قوناق ءۇي كەشەنىن سالدىرۋدى جوسپارلاۋدا. بىلەكتەرىن سىبانىپ، تراكتوردىڭ الدىنا ءتۇسىپ، ەستەرى شىعىپ جۇرگەندەرىنە قاراعاندا، وسى قاۋەسەتتەر شىندىق پا دەپ تە ويلايسىڭ. حالىقتىڭ اراسىندا تاعى ءبىر قاۋەسەت بوي كوتەردى: بيلىككە تالاسقان بىرنەشە توپ الاتاۋ اۋدانى حالقىنىڭ قانى ارقىلى توڭكەرىس جاساپ، بيلىككە كەلمەك. بۇعان سەنبەيىن دەسەڭ، ۇشكە بولىنگەن حالىقتى اقىرىنداپ قوسىپ جاتىر. «ءبىز نەگە قاراپ وتىرمىز؟ ءبىز نەگە كوتەرىلمەيمىز؟ ءبىز نەگە قارۋلانبايمىز؟» – دەپ ەل كۇندە ايتادى. «كىناسىز حالىقتىڭ قانىن موينىنا جۇكتەپ، ەشكىم بيلىككە كەلمەي-اق قويسىن، باسىلىڭىزدار!» - دەپ سابىرعا شاقىرىپ وتىرمىز. ەندى كۇيزەلگەن ەل نە ىستەيدى؟ «جارايدى، كوتەرىلمەيىك، بيلىك تە اۋىسپاسىن، سوندا ءبىز قايدا بارامىز؟» – دەگەن حالىققا نە دەپ جاۋاپ بەرەسىزدەر؟

جاسارال قۋانىشالين:
– ءاربىر تۇرعىن «ءۇيدىڭ يەسى مەنمىن بە، الدە باسقا يەسى بار ما؟» دەپ سۇرانىس جاساۋى كەرەك. انا جاق جاۋاپ بەرۋگە ءماجبۇر بولادى. ەگەر جاۋاپتان قاشقاقتاسا، يا بۇلتالاقتاسا، شيكى ەكەنى كورىنەدى. قوعامدىق ۇيىمدار اتىنان سۇرانىس جىبەرۋىمىزگە دە بولادى. بىراق، زاڭ بويىنشا جەردىڭ يەسى ءبىرىنشى بولىپ ماسەلە كوتەرۋى ءتيىس.

اۆتور گۇلجانات شوناباي   
«قازاقستان-زامان» گازەتى 28 مامىر 2009 جىل