تۇركيا مەن رەسەي اراسىنداعى قارىم-قاتىناس ءۇشىن جاڭا كەزەڭ باستالدى. ارينە، ەكى ەلدىڭ ارا قاتىناسىنىڭ بۇگىنگىدەي ماڭىزدى بەتبۇرىس جاساۋى تاريح كىتاپتارىندا ورىن الىپ ۇلگەرگەن شەبەر ديپلوماتيا مەن ستراتەگيالىق جەتىستىكتىڭ ارقاسى ەكەنى راس. بۇل جەڭىس پەن جەتىستىكتىڭ باس كەيىپكەرى – قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ.

وتكەن كۇندەرى «حۇرريەت» گازەتىنىڭ كوسەمسوزشىسى مۇرات يەتكين ەكى ەل اراسىنداعى قارىم-قاتىناستىڭ قالايشا قالپىنا كەلگەنىن ەگجەي-تەگجەي جەتكىزگەن بولاتىن. دەگەنمەن قازاقستاننىڭ ساياسي-ەكونوميكالىق جاعدايىن و باستان زەرتتەپ جۇرگەندىكتەن، نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ بۇدان بۇرىن ايتىلعان بىتىمگەرلىك باستاماسى تۋرالى جۇرتشىلىققا تولىق كورسەتىلمەدى دەپ ويلايمىن.

ەندەشە، قازاق ەلىنىڭ كوشباسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ تاريحي بىتىمگەرلىك باستامالارىنا قاتىستى بەيمالىم تۇستارىنا توقتالا كەتەيىك.

رەسەي ۇشاعىنىڭ اتىپ تۇسىرىلگەن 2015 جىلدىڭ 24 قاراشا كۇنى

- بىلتىر جەلتوقسان ايىندا تۇركيا پرەزيدەنتى رەدجەپ تايىپ ەردوعان مەن قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ رەسەيگە قاتىستى ەكىجاقتى قارىم-قاتىناستىڭ ماڭىزدىلىعىنا توقتالىپ، تەلەفون ارقىلى سويلەسەدى.

- جاڭا جىلدىڭ قاڭتار ايىندا تۋريستىك وپەراتورلار مەن قوناق ۇيلەر اراسىنداعى جاعداي كۇرت وزگەرە باستايدى. وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا تۇركياعا كەلەتىن رەسەيلىك تۋريستەردىڭ سانى 90 پايىزعا تومەندەيدى. سول كەزدە قازاق قوعامى جاعدايدىڭ الدەقايدا كۇردەلى ەكەندىگىنە كوز جەتكىزەدى.

- سودان تۇركيانىڭ رەسمي دەلەگاتسياسىنىڭ 5 اقپان كۇنى قازاقستانعا جۇمىس ءىس-ساپارمەن كەلەتىندىگى تۋرالى حابار جەتەدى. تۇركيا پرەمەر-ءمينيسترى باستاعان دەلەگاتسيا قۇرامىندا پرەمەر-مينيستر ورىنباسارى تۇعرىل تۇركەش پەن كولىك جانە كوممۋنيكاتسيا ءمينيسترى بينالي يىلدىرىم بولادى. مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆپەن وتكەن رەسمي كەلىسسوزدەر شامامەن 3 ساعاتقا سوزىلادى. تۇركيا-رەسەي قارىم-قاتىناسىن قالپىنا كەلتىرۋ ءۇشىن العاشقى ۇسىنىستار وسى كەزدەسۋدە ايتىلادى.

تاريحي پروتسەس باستالدى

- الگى استاناداعى كەزدەسۋدەن كەيىن نۇرسۇلتان نازارباەۆ رەسەي پرەزيدەنتى ۆ.پۋتينمەن تەلەفون ارقىلى سويلەسىپ، تۇركياعا قاتىستى كوزقاراسىن ءبىلىپ، تامىرىن باسىپ كورەدى. بۇدان بۇرىن «تۇركى الەمىنىڭ اقساقالى» بولىپ اتانعان كورەگەن قازاق كوشباسشىسى رەسەيلىك ارىپتەسىنىڭ وڭدى كوزقاراسىن بايقاپ، «تاريحي تابىستىرۋ» ءرولىن اتقارۋعا بەل بۋىپ كىرىسەدى.

- 12-14 ءساۋىر كۇندەرى ارالىعىندا تۇركيادا وتكەن يسلام ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنىڭ جينالىسىنا قاتىسۋ ءۇشىن نۇرسۇلتان نازارباەۆ ىستامبۇل قالاسىنا كەلەدى. ءساۋىردىڭ 13 جۇلدىزىندا «يىلدىز» سارايىندا ەكىجاقتى كەزدەسۋلەر وتەدى. سول تۇستا قازاق كوشباسشىسى نازارباەۆ پەن تۇركيا پرەزيدەنتى ەردوعاننىڭ 1.5 ساعاتتىق جەكە كەزدەسۋى بولادى. كەزدەسۋ بارىسىندا پرەزيدەنت ەردوعان رەسەيگە قاتىستى ماسەلەنىڭ شەشىمىن تابۋ ءۇشىن العاشقى رەت نۇرسۇلتان نازارباەۆتان قولداۋ سۇرايدى.  

- 13 ساۋىردە نۇرسۇلتان نازارباەۆ تۇركيالىق ارىپتەسى ەردوعانعا رەسمي حات جىبەرەدى. ەلباسى نازارباەۆتىڭ ەردوعانعا جولداعان حاتىندا، بىلتىر بولعان اپاتتى وقيعاعا بايلانىستى كوڭىل ايتىپ، ىزگى نيەتىن بىلدىرەتىن حات دايىنداپ، رەسەي پرەزيدەنتىنە جىبەرۋدى ۇسىنادى.

- بۇل پروتسەستىڭ نەگىزگى كىلتى – حاتتى جولداۋعا شەشىم قابىلدانعان سوڭ، قازاقستان كوباسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ 9 مامىردا جەڭىس كۇنى مەرەكەسىنە وراي ۆ.پۋتينمەن كەزدەسۋ ءۇشىن ماسكەۋگە اتتانادى. ءاسىلى، رەسەي پرەزيدەنتى وسى كەزدەسۋدە  كەلىسىم بەرەتىن كورىنەدى. سودان سوڭ مامىر ايىنىڭ اياعىندا نۇرسۇلتان نازارباەۆ رەسەيلىك ارىپتەسىمەن سانكت-پەتەربۋرگتە تاعى دا باسقوسىپ، تۇركياعا قاتىستى ماسەلەنى كوتەرەدى.

- اعىمداعى جىلدىڭ 20 ماۋسىم كۇنى قازاقستاننىڭ تۇركياداعى ەلشىسى جانسەيىت تۇيمەباەۆقا تاشكەنتتە وتەتىن شىۇ سامميتىندە تۇركياعا قاتىستى بارلىق جاعدايدىڭ جاسالاتىندىعى تۋرالى حابار كەلەدى. سونداي-اق، حاتتىڭ شۇعىل دايىندالىپ، شىۇ ءسامميتى بارىسىندا رەسەي پرەزيدەنتى ۆ.پۋتينگە قولما-قول بەرۋ كەرەك دەپ، تۇركيا تاراپىنا جەتكىزۋ مىندەتى تاپسىرىلادى. ەلشى ج.تۇيمەباەۆ 21 ماۋسىمعا دەيىن تۇركيا سىرتقى ىستەر ءمينيسترى مەۆليۋت چاۆۋشوگلۋمەن شۇعىل كەزدەسىپ، سودان كەيىن كەشىكتىرمەي تۇركيا پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ رەسمي وكىلى يبراھيم كالىنعا حابارلايدى. ي.كالىن پرەزيدەنت ەردوعانعا بۇل اقپاراتتى جەتكىزەتىندىگىن جانە قابىلدانعان شەشىمدى حابارلايتىندىعىن ايتادى. سونىمەن تۇركيا پرەزيدەنتى حاتتىڭ جازىلۋىنا كەلىسىم بەرەدى.

ۋاقىتپەن جارىس

- نۇرسۇلتان نازارباەۆ 22 ماۋسىم كۇنى تاشكەنت قالاسىنا كەلگەن سوڭ، ەڭ الدىمەن حاتتىڭ جاعدايىن سۇرايدى. ويتكەنى حاتتىڭ كەشىگۋى ەرىكسىز الاڭداۋشىلىق تۋعىزادى. ۋاقىتپەن جارىساتىن سىندى ءسات. تۇسكى ۋاقىتتا ۆ.پۋتين تاشكەنت قالاسىنان (قىتايعا ءىس-ساپارمەن) ۇشىپ كەتۋ كەرەك بولاتىن. سونىمەن حات تۇركيانىڭ وزبەكستانداعى ەلشىلىگى ارقىلى نۇرسۇلتان نازارباەۆقا جەتەدى. ەلباسى ەكى ەلدى تابىستىراتىن مازمۇندا جازىلگان حات ءماتىنىن ۇناتادى. ەندى تۇركيا پرەزيدەنتىنىڭ جەكە قولى قويىلعان حاتتى ۆ.ءپۋتيننىڭ قولىنا جەتكىزۋ مىندەتى تۇردى.

- تۇركيا پرەزيدەنت اكىمشلىگىنىڭ رەسمي وكىلى ي.كالىن جەكە ۇشاقپەن تاڭعى ساعات 05.00 تاشكەنت قالاسىنا قاراي اتتانادى. ۇشىپ بارا جاتقانىنا 1.5 ساعات ۋاقىت وتكەنىنە قاراماستان، تاشكەنتتىڭ اۋەجايىنا قونۋ ءۇشىن ءالى رۇقسات بەرىلمەگەن ەدى. جالپى، سول ارالىقتا ەلشى ج.تۇيمەباەۆ پەن ي.كالىن كەشكى ۋاقىتتان باستاپ، ءتۇنى بويى سويلەسىپ وتىرادى. تاشكەنتكە قونا الماي جۇرگەن ي.كالىن ەلشى ج.تۇيمەباەۆپەن بايلانىسىن ۇزبەيدى. (ينتەرنەت جەلىسى ارقىلى العاشقى حات الماسۋ تاڭعى ساعات 05.30 باستالادى). ۇشاقتى نە باكۋگە، نە بولماسا تاشكەنتكە جاقىن شىمكەنت قالاسىنا قوندىرۋدى سۇراستىرىپ جاتقاندا، ي.كالىن ەلشى ج.تۇيمەباەۆتان ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ وزبەك ارىپتەسىمەن سويلەسۋىن وتىنەدى. وزبەكىستان پرەزيدەنتى ي.كاريموۆپەن كەزدەسكەن نۇرسۇلتان نازارباەۆ ۇشاقتى قوندىرۋ ءۇشىن رۇقسات بەرۋگە كوندىرەدى. ي.كاريموۆ وزبەكىستان پرەمەر-مينيسترىنە تاپسىرادى.

- ۇشاقتىڭ قونعان ءساتى دە وتە ماڭىزدى... سەبەبى تۇركيا پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ رەسمي وكىلى ي.كالىندى قازاقستاننىڭ وزبەكستانداعى ەلشىسىنىڭ ءوزى قارسالىپ، ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆپەن جولىقتىرادى. ۋاقىتتىڭ از بولعانىنا قاراماستان، اتالمىش حات مەملەكەت باسشىلارىنىڭ بىرلەسكەن ءباسپاسوز كونفەرەنتسياسى باستالماي تۇرىپ قولعا جەتۋ كەرەك بولاتىن. نۇرسۇلتان نازارباەۆ ۆ.ءپۋتيننىڭ رەسمي وكىلى يۋ.ۋشاكوۆ ارقىلى حاتتى جەتكىزەدى.

ۆ.ءپۋتيننىڭ جاعىمدى جاۋابى 

- تۇسكى اس كەزىندە رەسەي پرەزيدەنتى ۆ.پۋتين حاتتى وسى قالپىندا قابىلدايتىنىن نۇرسۇلتان نازارباەۆقا حابارلايدى.

- سونىمەن ماۋسىمنىڭ 27 كۇنى رەسمي حابارلاندىرۋ جاساۋعا شەشىم قابىلدانادى. تۇركيا پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ رەسمي وكىلى ي.كالىن: «رەسەيمەن قارىم-قاتىناستى دامىتۋ ماسەلەسىندە كەلىسىمگە كەلدىك» دەپ، كوپتەن كۇتكەن مالىمدەمەنى جاسايدى. تۇركيا-رەسەي قارىم-قاتىناسىنىڭ قالپىنا كەلەتىندىگى تۋرالى حابار جاريالانعاننان كەيىن رەجدەپ تايىپ ەردوعان مەن نۇرسۇلتان نازارباەۆ تەلەفون ارقىلى سويلەسەدى. تۇركيا پرەزيدەنتى ەردوعان ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆتى رەسمي تۇردە تۇركياعا شاقىرادى. ءمالىم بولعانداي، اعىمداعى جىلدىڭ 5 تامىز كۇنى نۇرسۇلتان نازارباەۆ انكاراعا رەسمي ساپارمەن كەلىپ، تۇركيانى جانە تۇركيا پرەزيدەنتىن قولدايتىندىعى تۋرالى مالىمدەمە جاسادى.

قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ بىتىمگەرلىك باستاماسى جانە جاساعان ستراتەگيالىق قادامدارى «تۇركى الەمىنىڭ اقساقالى» دەيتىن اتقا قانشالىقتى ىلايىقتى ەكەندىگىن تاعى ءبىر مارتە دالەلدەدى.

اۆتورى: كۇرشات زورلۋ

«يەني چاع» گازەتى

13.08.2016

Abai.kz