«QAZAQSTAN» ەمەس، «QAZAQYSTAN» دەلىنىپ جازىلۋى كەرەك
پارلامەنت سەناتىنىڭ توراعاسى قاسىم-جومارت توقاەۆ «قازاقستان» ءسوزىنىڭ اعىلشىن تىلىندە دۇرىس جازىلۋى ماسەلەسىن كوتەرىپ، اعىلشىن الىپبيىندەگى «Qq» (كيۋ) ءارپىن پايدالانۋ ءجون دەي كەلە، «Kazakhstan-نان گورى اعىلشىن تىلىندە «Qazaqstan» ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق نەگىزىن دۇرىس كورسەتپەك»، – دەگەن سوزىنەن كەيىن «جاس قازاق» گازەتىنىڭ 4 قاراشا كۇنگى سانىندا اۋەسبايدىڭ Qanatىنىڭ «رەبرەندينگتىڭ باسى بولعاي» دەگەن ماقالاسى جاريالادى. راس، ءبىز باسىندا «رەبرەندينگ» دەپ نەنى ايتىپ وتىر» دەپ وقىدىق. سويتسەك، ماقالانىڭ توقەتەرى «Qq» ءارپىن قازاق ءتىلىنىڭ «ق» دىبىسىن تاڭبالاۋ ءۇشىن قولدانعان دۇرىس دەگەندى قولداعان ۇسىنىس ەكەن. ال «رەبرەندينگ» ءسوزى ء«بىر ەلدىڭ بەتكە ۇستار تاڭبالارىن (برەند) تولىقتاي وزگەرتەتىن ءىس-شارا» دەگەندى بىلدىرەدى ەكەن. شەتەلدىك ءسوزدى ورىنسىز تىقپالاپ، قازاقتىڭ باسىن قاتىرعانشا، قازاقشالاپ جازا سالمادى ما دەگەن ويعا قالدىق. الايدا ءبىزدى تولعاندىرعان باسقا ماسەلە.
قازاق جۇرتىنىڭ ەسىندە بولار، 2006 جىلدىڭ 24 قازانىندا وتكەن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ XII سەسسياسىندا پرەزيدەنتىمىز: «قازاق ءالىپبيىن لاتىنعا كوشىرۋ جونىندەگى ماسەلەگە قايتا ورالۋ كەرەك. ءبىر كەزدەرى ءبىز ونى كەيىنگە قالدىرعان ەدىك. ايتسە دە لاتىن قارپى كوممۋنيكاتسيالىق كەڭىستىكتە باسىمدىققا يە جانە كوپتەگەن ەلدەر، سونىڭ ىشىندە پوستكەڭەستىك ەلدەردىڭ لاتىن قارپىنە كوشۋى كەزدەيسوقتىق ەمەس. ماماندار جارتى جىلدىڭ ىشىندە ماسەلەنى زەرتتەپ، ناقتى ۇسىنىستارمەن شىعۋى ءتيىس. البەتتە، ءبىز بۇل جەردە اسىعىستىققا بوي الدىرماي، ونىڭ ارتىقشىلىقتارى مەن كەمشىلىكتەرىن زەردەلەپ الۋىمىز كەرەك»، – دەگەن سوزىنەن كەيىن قازاق قوعامى ءبىراز دۇرلىكتىرىپ بارىپ باسىلعان بولاتىن.
اراعا ءبىراز ۋاقىت سالىپ، بۇل ماسەلە تاعى دا كوتەرىلدى. وعان ن.نازارباەۆتىڭ 2012 جىلعى قازاقستان حالقىنا ارنالعان جولداۋىندا: «قازاق ءالفاۆيتىن 2025 جىلعا قاراي لاتىن گرافيكاسىنا كوشىرۋگە دايىندىق جۇمىسىن وسى باستان قولعا الۋ قاجەت. بۇل قازاق ءتىلىن جاڭعىرتىپ قانا قويماي، ونى وسى زامانعى اقپاراتتىڭ تىلىنە اينالدىرادى»، – دەپ لاتىن گرافيكاسىنا كوشۋدىڭ ماڭىزدىلىعى مەن ناقتى مەرزىمىن بەلگىلەپ بەرگەن ءسوزى سەبەپ بولىپ، جۇزدەن اسا جوبا دايىندالعان ەدى. قازىرگى تاڭدا بۇل ماسەلە ءبىراز سايابىرسىپ قالعانىمەن، ارا-تۇرا ءسوز بولىپ جاتادى. بىراق ءبىز كۇنى بۇگىنگە دەيىن ءالى ءبىر توقتامعا كەلىپ، جوبالىق الىپبيلەردىڭ بىرەۋىن وسى قولايعا جاعادى-اۋ دەپ جالپىحالىقتىق تالقىلاۋدان وتكىزگەن دە، بەكىتكەن دە جوقپىز. دەگەنمەن سول جوبالاردىڭ كوشىلىگىندە «ق» دىبىسىن «Qq» ارپىمەن تاڭبالاۋ كەرەك دەپ تاپقاندار بارشىلىق، ءتىپتى 1928 جىلى قابىلدانىپ، 1929 جىلدان 1940 جىلعا دەيىن قولدانىستا بولعان لاتىنشا قازاق جازۋىندا دا «ق» دىبىسىن «Qq» ارپىمەن تاڭبالاعان.
ءالىپبي اۋىستىرۋ، شىنىندا دا، اسا كۇردەلى دە ماڭىزدى رەفورما. ونى جۇزەگە اسىرعان كەزدە قازاق ءتىلىنىڭ جاڭا ەملە ەرەجەسىن، سونىڭ نەگىزىندە ەملە (ورفوگرافيا), ايتىلىم (ورفوەفيا) سوزدىكتەرىن، مورفولوگيالىق، سينتاكسيستىك ىشكى زاڭدىلىقتارىن قايتادان جاڭعىرتۋ قاجەت. جاڭا الىپبيمەن كومپيۋتەردە جۇمىس ىستەۋ (كومپيۋتەر پەرنەتاقتاسىنا قازاق ارىپتەرىنىڭ قولدانىس جيىلىگىنە قاراي ءتيىمدى ورنالاستىرۋ جانە ت.ب. ماسەلەلەر) دە ءوز الدىنا جەكە قاراستىراتىن ماسەلە. ول ءۇشىن ەڭ الدىمەن قازاق ءتىلىنىڭ ءتول دىبىستىق جۇيەسىن ايقىنداپ الىپ، سوسىن ولاردى لاتىنشا ارىپتەردىڭ، ياعني اعىلشىن تىلىندە قولدانىلاتىن ارىپتەردىڭ قايسىسى قازاق دىبىستارىنا سايكەس كەلەتىنىن ناقتىلاپ الۋ قاجەت. ءبىر قاراعاندا اسا قيىندىق تۋدىرا قويمايتىنداي كورىنەتىن وسى ءبىر ماسەلە دە بۇگىندە قيىننىڭ-قيىنىنا اينالىپ ءجۇر. ويتكەنى ول ناعىز فيلولوگ-فونەتيكتەردىڭ قاراماعىنان شىعىپ كەتىپ، تالاي ادامنىڭ «مەن دە بىلەم» دەگەن تاقىرىبىنا اينالعانى قاشان! سول سەبەپتەن دە بىزدە ول ء(بارى مويىنداعان لاتىنشا ءمىنسىز ءالىپبي قۇراستىرۋ) ءالى تولىق شەشىمىن تابا قويعان جوق. وسىنى ەسكەرە وتىرىپ، مىنا ءبىر ماسەلەگە ەرەكشە نازار اۋدارۋىمىز قاجەت سياقتى.
ماسەلەن، وسى ۋاقىتقا دەيىن دە قازاقتىڭ ءتول ءالىپبيى قالىپتاسقان. ونى جاساعان احمەت بايتۇرسىنۇلى ەدى. سول ءالىپبيدىڭ نەگىزىندە جاسالعان قازاق ءتىلىنىڭ 1928 جىلعى لاتىنشا ءالىپبيىنىڭ دە ءارىپ تاڭبالارى لاتىنعا نەگىزدەلگەنىنە قاراماستان، ۇلتتىق سيپاتتا بولدى.
ا. بايتۇرسىنۇلى تۇزگەن ءالىپبيدى باسشىلىققا الىپ، بۇرىنعىداي (1928 جىلعى سياقتى) لاتىنشالانعان جاڭا ءالىپبي قۇراستىردىق، ەڭ دۇرىسى سول-اق دەيىك. بىراق ءالىپبي قۇراستىرۋ ءبىر باسقا، سول ءالىپبيدى پايدالانىپ جازۋ ءبىر باسقا. ءبىر قاراعاندا قازاق دىبىستارىن عانا تاڭبالايتىن سول ءالىپبيدى پايدالانىپ، قازاق ءتىلى سوزدەرىن جازۋدا ەش قيىندىق تۋىندامايتىنداي بولىپ كورىنەدى. الايدا ا. بايتۇرسىنۇلى الىپبيىنەن مۇلدەم الشاقتاپ، ورىستىق سيپات الىپ كەتكەن، ءبىزدىڭ قازىرگى قولدانىپ جۇرگەن كيريلشە «ورىس-قازاق» ءالىپبيىمىز قازاق سوزدەرىنىڭ ايتىلىمى (ورفوەفياسى) مەن ەملەسى (ورفوگرافياسى) اراسىنا ءبىراز ور قازىپ كەتتى. وسىنى جاڭا ءالىپبي قابىلداعان كەزدە قاتاڭ ەسكەرمەسەك، بارماعىمىزدى تاعى دا شايناپ قالارىمىز اقيقات. سوندىقتان دا قازاق ءتىلى ءتول دىبىستارى مەن ولاردىڭ ءوزارا تىركەسىمى ماسەلەسىنە ارنايى توقتالار بولساق، بۇل ورايدا، ەڭ ءاۋلى، قازاق ءتىلى تابيعاتىنا قاتىستى باستى-باستى زاڭدىلىقتاردى انىقتاپ، ەكشەپ العانىمىز ءجون بولار. ءبىزدىڭ زەرتتەپ-زەردەلەۋىمىزشە، ولار – مىنالار:
1. قازاق ءتىلىنىڭ الەمدىك تىلدەردىڭ بارلىعىنا ورتاق دىبىستارىمەن قاتار (ا، ب، گ، د، ج، ز، ە، ك، ل، م، ن، و، پ، ر، س، ت) ءوز سوزدەرىن دىبىستاپ ايتۋعا ارنالعان ءتول دىبىستارى بار. ولاردىڭ دىبىستالۋى جانە تىركەسۋى ء(سوز جاساۋى) قازاق ۇلتىنىڭ دىبىس شىعارۋ مۇشەلەرىنىڭ سان مىڭداعان جىل بويى قالىپتاسقان ارتيكۋلياتسيالىق (دىبىس شىعارۋعا اۋىز-كومەي مۇشەلەرىنىڭ قاتىسۋى، دىبىستاردىڭ جاسالۋ ورنى) جانە اكۋستيكالىق (دىبىس شىعارۋ كەزىندە دەمنىڭ وكپەدەن شىعۋ جولى مەن قارقىنى) زاڭدىلىقتارىنا نەگىزدەلگەن;
2. قازاق ءتىلى داۋىستى دىبىستارى جۋان-جىڭىشكە، ەرىندىك-ەزۋلىك بولىپ جۇپتاسىپ كەلەدى. سول سەبەپتەن بۋىن ۇندەستىگى (سينگارمونيزم) – قازاق ءتىلىنىڭ باستى زاڭى بولىپ ەسەپتەلەدى;
3. قازاق ءتىلى داۋىستى دىبىستارىنىڭ ىشىندە «و» دىبىسى ءتۇبىر مورفەمانىڭ ء(تۇبىر ءسوزدىڭ) تەك العاشقى بۋىندا عانا قولدانىلادى. «ابىروي»، «ارون»، «جاپون» ت.ب. دەپ جازىپ-ايتىپ جۇرگەنىمىز قاتە. باسقا داۋىستى دىبىستار بارلىق بۋىندا ايتىلادى، دەمەك جازىلۋعا ءتيىس. بۇل زاڭدىلىق، اسىرەسە كۇنى بۇگىنگە دەيىن «ەملەلىك جاساندى ەرەجەگە» قور بولىپ، جازىلۋى مەن ايتىلىمى اراسىندا ۇلكەن ايرماشىلىق پايدا بولعان ء«ا» دىبىسى مەن ەرىندىك ۇ، ءۇ، ءو داۋىستى دىبىستارعا جانە وسى دىبىستار ەكىنشى-ءۇشىنشى بۋىنداردا قولدانىلاتىن سوزدەردىڭ (كىنا-كىنا، كۋا-كۇۋا، كاۋسار-كاۋسار، بۇرىن-بۇرۇن، بۇگىن-بۇگۇن ت.ب.) جازىلۋىنا تىكەلەي قاتىستى.
4. قازاق ءتىلى بۇكىل تۇركى ءتىلى سياقتى جالعامالى (اگگليۋناتيۆتى) تىلدەر توبىنا جاتادى. دەمەك، ءتۇبىر سوزدەن افيكستىك مورفەمالار ارقىلى تۋىندى ءسوزدىڭ جاسالۋى جانە ولاردىڭ ءتۇرلى گرامماتيكالىق ماعىنالارعا يە بولىپ تۇرلەنۋى – ولارعا جالعاناتىن قوسىمشالاردىڭ (جالعاۋ/جۇرناقتاردىڭ) جۋان تۇبىرگە جۋان، جىڭىشكە تۇبىرگە جىڭىشكە جالعانىپ، ۇيلەسىپ كەلۋى ارقىلى جۇزەگە اسادى.
5. قازاق ءتىلىنىڭ تاعى ءبىر وزىندىك ءبىر زاڭدىلىعى – ەرىندىك داۋىستى دىبىستاردىڭ دا ۇندەستىگى. بۇل زاڭدىلىق «قولدان جاسالعان» ايتىلىم سوزدىگىندە عانا ەسكەرىلمەي، ەملە سوزدىگىمىزدە دە كورىنىس تاۋىپ، ەكى سوزدىكتىڭ اراسىنداعى ايىرماشىلىقتى ازايتۋى كەرەك [قۇلۇن، تۇلكۇ، ءولوڭ ت.ب.].
6. قازاق تىلىندە ەرىندىك و، ءو، ۇ، ءۇ داۋىستىلارى عانا وزىنەن كەيىن كەلەتىن قىساڭ «ى» مەن ء«ى» داۋىستى دىبىستارىن ەرىندىككە اينالدىرادى دەپ «جاساندى ەرەجە» شىعارعانشا، ولاردىڭ ورنىنا جاڭا ەملە ەرەجەمىزدە ەرىندىك داۋىستىلاردى جازۋىمىز كەرەك. بۇل زاڭدىلىق اسىرەسە ءۇندى داۋىسسىز دىبىس «ۋ» دىبىسىنا دا تىكەلەي قاتىسى بار. ويتكەنى قازاق تىلىندەگى «ۋ» داۋىسسىز دىبىسى – ءوزىنىڭ الدىندا دا [وقۇۋ، ەگۇۋ ت.ب.]، وزىنەن كەيىن دە [اۋۇل، ءتاۋۇر ت.ب.] «ۇ» مەن ء«ۇ» ەرىندىك داۋىستىلارىنىڭ ايتىلۋىن تالاپ ەتەتىن، قوس ەرىننىڭ سۇيىرلەنىپ العا شىعۋىنان جاسالاتىن قوس ەرىندىك جۋىسىڭقى دىبىس. دەمەك، جازعان كەزدە، بولاشاق ەملە ەرەجەمىزدە وسىنى مۇقيات ەسكەرۋىمىز كەرەك.
7. قازاق ءتىلىنىڭ ءتۇبىر مورفەماسى قۇرامىندا ەكى داۋىستى دىبىس قاتار تۇرا (دىبىستالا) المايتىنى سياقتى ەكى ءتۇبىر مورفەما بىرىككەن كەزدە دە ەكى داۋىستى دىبىس قاتار تۇرا المايدى. سوندىقتان ولاردى بىرىكتىرىپ جازاتىن بولساق، بىرەۋىن ءتۇسىرىپ [قالارالىق، سارارقا ت.ب.]، نە بولماسا ولاردى تىركەس ءسوز تۇرىندە [قالا ارالىق، سارى ارقا ت.ب.] عانا جازۋ كەرەك.
8. قازاق ءتىلى جالعامالى ءتىل بولعاندىقتان، قازاق ءتىلىنىڭ ءتۇبىر سوزدەرى مەن تۋىندى سوزدەرى ء(سوز تۇرلەندىرۋشى جۇرناقتى سوزدەرى) بۋىن ۇندەستىگى زاڭىنا باعىنىپ ايتىلادى جانە جازىلادى.
9. قازاق ءتىلىنىڭ ءۇندى داۋىسسىز دىبىستارىنان «م» مەن «ن» عانا ءسوز باسىندا قولدانىلا الادى. تەك «ڭ» ءۇندى داۋىسسىز دىبىسى عانا ەمەس، سونداي-اق «ر»، «ي»، «ۋ»، «ل» ءۇندى داۋىسسىز دىبىستارىنان دا ءسوز باستالمايدى، دەمەك ولار جالاڭ تۇردە، ياعني «ى»، ء«ى»، «ۇ»، ء«ۇ» داۋستى دىبىستارىنسىز ايتىلمايدى [ىراس (راس), ءىيت (يت), ىيبا (يبا), ۇۋ (ۋ), ءۇۋىل ء(ۋىل), ىلاق (لاق), ىلەك (لەك) ت.ب.]. بۇنى دا جازۋدا ەسكەرۋ كەرەك.
10. قازاق ءتىلى سوزدەرى قوس داۋىسسىزدان باستالمايدى [ىستان (ستان), ىستانس(ى)يا (ستانتسيا), ىستاقان (ستاكان), ىسپورت (سپورت), ءىسپىرت (سپيرت) ت.ب.].
11. قازاق ءتىلى سوزدەرىنىڭ سوڭىندا ءۇندى مەن قاتاڭ داۋىسسىز دىبىستاردىڭ (ي+ت، ل+ت، ن+ت، ر+ت) تىركەسىمى بار بولعانىمەن، ءسوز سوڭىندا ەكى داۋىسسىز دىبىس ايتىلمايدى. ەگەر وزگە تىلدىك سوزدەر «ست»، «زد»، «دج»، «كس»، «زم»، «رس» ت.ب. دىبىس تىركەسىمىمەن اياقتالسا، قازاق تىلىندە ولاردىڭ اراسىنا «ى»، ء«ى» قىساڭ داۋىستى دىبىستارى قوسىلىپ ايتىلادى. مىسالى: ءمينيستىر، كولەدىج، كودەكىس، ەكسترەميزىم، كۋرىس ت.ب. نەگە ەكەنى تۇسىنىكسىز، اتام قازاقتىڭ «حالىق ايتسا، كالپ ايتپايدى» دەگەن ماقالىنداعى «قالپ» ءسوزىنىڭ سوڭى «ل+پ» دىبىس تىركەسىمىنە اياقتالادى. وسى ءسوزدىڭ كونە تىلىمىزدە «وتىرىك» دەگەن ماعىنانى بىلدىرگەنىن بىلمەيتىندەر «قالت» سوزىمەن الماستىرىپ ايتىپ ءجۇر.
12. ءسوز ىشىندە ء(تۇبىر مورفەمادا) بىردەي ەكى داۋىسسىز دىبىستى قوسارلاپ ايتۋ قازاق ءتىلىنىڭ تابيعاتىنا ءتان ەمەس. دەمەك، «ماحاببات»، ء«لاززات» دەپ جازىپ جۇرگەندەرىمىز قازاق ءتىلى زاڭدىلىعىنا قايشى. ولار سياقتى سوزدەر «ماقابات»، ء«لازات» دەلىنىپ جازىلۋى كەرەك.
13. قازاق تىلىندە «ز»، «ج» دىبىستارىنان باسقا ۇياڭ داۋىسسىزدار ءسوز سوڭىندا قولدانىلمايدى. ونىڭ وزىندە «ج» دىبىسىمەن «باج سالىعى»، ء«تاج» دەگەن ەكى ءسوز عانا ايتىلىپ-جازىلادى.
14. قازاق تىلىندە ءسوز ەكپىنى (ەكپىندى بۋىن) دەگەن نارسە جوق، ول قازاق ءتىلى سوزدەرىنىڭ لەكسيكالىق ماعىناسىن وزگەرتە المايدى. سول سەبەپتەن ەكپىن بارلىق بۋىنعا بىردەي تۇسەدى جانە ءسوز قۇرامىندا داۋىستى دىبىستار ەكپىندى، ەكپىنسىز دەلىنىپ ەرەكشەلەنبەيدى. دەمەك، ورىس تىلىندەگى ەكپىنسىز ايتىلاتىن داۋىستى دىبىستار ورىسشا قالاي ەكپىنسىز ايتىلسا، قازاقشا دا سولاي ايتىلىپ-جازىلۋى كەرەك. ماسەلەن، مامونت – مامىنت، پورتال – پارتال، رەكتور – ىرەكتىر، توموگرافيا – تاماعىراپ(ى)يا، تراكتور – تىراكت(ى)ر ت.ب.» دەلىنىپ.
15. ورىس تىلىندەگى «ي»، «ۋ»، «ى» دىبىستارى (ينستيتۋت، ۋنيۆەرسيتەت، مى، تى ت.ب.) وسى ارىپتەرمەن تاڭبالانىپ جۇرگەن قازاق ءتىلى دىبىستارىنا مۇلدەم سايكەس كەلمەيدى. سوندىقتان ورىس ءتىلىنىڭ وسى ارىپتەرمەن كەلەتىن سوزدەرىن قازاقشا جازعاندا مۇقيات بولۋىمىز كەرەك. ءتىپتى بىرەۋلەر «ورىس ءتىلى نەمەسە باسقا دا شەتەل تىلدەرىنەن ورىسشالانىپ ەنگەن سوزدەردى «ورىس ورفوگرافياسىمەن» جازۋ ءۇشىن ولاردى بولاشاق لاتىنشالاناتىن الىپبيىمىزگە ەنگىزۋ كەرەك» دەپ ورەسكەل قاتەلىككە بوي الدىرىپ، شاتاسىپ ءجۇر.
16. قازاق ءتىلى سوزدەرىنىڭ ىشىندە (ورتانعى بۋىنداردا) ءۇندى داۋىسسىزدار وزدەرىنەن كەيىن كەلەتىن داۋىسسىزداردىڭ بارلىعىمەن تىركەسە بەرەدى، سولاي بولعانىمەن، ءبىزدىڭ ويىمىزشا، «قم»، «رم»، «سل»، «مل»، «سم»، «در»، «حن»، «قر» دىبىس تىركەسىمدەرىمەن جازىلىپ جۇرگەن كەيبىر ءتۇپ توركىنى اراب-پارسىلىق «كىرمە» سوزدەردىڭ (راقمەت، قۇرمەت، مەملەكەت، يسلام، مەدرەسە، ساحنا، ماقرۇم، رەسمي، ەملە ت.ب.) اراجىگىنە، ءتىلىمىزدىڭ وزىندىك تابيعي ءبىتىم-بولمىسىن ساقتاۋ ماقساتىندا ەشقانداي جازۋ ۇنەمدىلىگىن ەسكەرمەي-اق، ء«ى/ى» قىساڭ داۋىستى دىبىستارىن جازىپ-ايتۋىمىز قاجەت سياقتى. ماسەلەن، «ىراقىمەت»، «قۇرىمەت»، «مەمىلەكەت»، ىيسىلام»، «مەدىرەسە»، «ساقىنا»، «ماقۇرىم»، «ىرەسىم(ى)ي»، «ەمىلە» دەپ جازساق، قازاق ءتىلى ايتىلىمىنا (ورفوەفيا) بارىنشا جاقىنداي تۇسەتىنى انىق. بۇل قاعيدانىڭ ماقالامىزعا وزەك بولىپ وتىرعان «قازاقستان» ءسوزىنىڭ جازىلۋىنا دا قاتىسى بار.
قازاق ءتىلىنىڭ وسۇ اتالعان وزۇندىك ەرەكشەلىكتەرى مەن تابيعي زاڭدىلىقتارى قازاق ءتىلىنىڭ بولاشاق لاتىنشا ءالىپبيىن قابىلداپ، ەمىلە ەرەجەلەرىمىزدى جاساعان كەزدە قاتاڭ ەسكەرىلمەسە، ءالىپبي اۋۇستۇرۇۋدىڭ تۇككە دە قاجەتى جوق. سوندىقتان، ەڭ ءاۋولى، ا.بايتۇرسىنۇلۇ ءتۇستوپ-تۇگوندەپ كەتكەن «ا، ءا، ب، ع، گ، د، ە، ج، ز، ي، ق، ك، ل، م، ن، ڭ، و، ءو، پ، ر، س، ت، ۋ، ۇ، ءۇ، ش، ى، ءى» دىبىس-ارىپتەرىن (28 ءارىپ) باسشىلىققا الىپ، ءوزۇمىزدىڭ ۇلتتىق ءالىپبيىمىزدى قۇراستىرۇۋۇمىز كەرەك، سوسۇن وسۇ ءالىپبيدى جانە قازاق ءتىلىنىڭ ءبىز جوعارىدا سانامالاپ كورسوتكەن وزۇندىك ەرەكشەلىكتەرى مەن تابيعي زاڭدىلىقتارىن باسشىلىققا الا وتۇرىپ، جازۇۋۇمىزدى رەتتەگەن ءجون. سوندا عانا «قازاقستان/Kazakhstan» سياقتى ورۇس ءتىلى ورفوگرافياسى بويۇنشا جازىلىپ كەلگەن ءسوزدوردىڭ قازاقشا دۇرۇس جازىلۇۋۇن رەتتەي الامىز. ا.بايتۇرسىنۇلۇ قاعيداسىنا جۇگۇنسەك، «قازاقستان/Kazakhstan» ءسوزۇ «قازاقىستان/Qazaqystan» بولۇۋۇ كەرەك. تۇركۇ تىلدەس وزبوك، باشقۇرت ت.ب. حالىقتاردا سولاي. وزبوكتەر ءوز ەلىنىڭ اتاۋۇن «ۋزبەكيستون»، ءبىر قالاسىن «گۇليستون» دەپ كەڭەستىك كەزەڭنىڭ وزۇندە-اق دۇرۇس جازاتىن.
بەيبىت جالەلۇلى، ف.ع.ك.، ابىلاي حان اتىنداعى قازحقجاتۋ-ءدىڭ دوتسەنتى
Abai.kz