الەمدە ودان باسقا ءبىر دە ءبىر جانۋار ول سياقتى سان ءتۇرلى ءونىم بەرمەيدى: ءجۇن، ەلتىرى، تەرىسى، ەتى، ءسۇتى – الەمدەگى ەڭ قىمبات ىرىمشىگى جانە قۇيرىق مايى

بۇكىلرەسەيلىك عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ باس عىلىمي قىزمەتكەرى، رەسەي اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىمدارى اكادەمياسىنىڭ كوررەسپوندەنت مۇشەسى، اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ۆاسيلي ابونەەۆ اگروونەركاسىپ كەشەنىنىڭ ءتيىستى باعىتىمەن 1971 جىلدان بەرى اينالىسىپ كەلە جاتقان مايتالمان مامان.

 اۋىل شارۋاشىلىعى عىلىمدارىنىڭ كوريفەيىن «اتامەكەن» قر ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى اگروبىلىكتىلىك ورتالىعى جۇمىسىنىڭ شەڭبەرىندە فەرمەرلەرگە ارنالعان سەمينارلار وتكىزۋ ءۇشىن شەتەلدىك مامان رەتىندە شاقىردى. قازاقستان مەن رەسەيدەگى قوي شارۋاشىلىعىنىڭ دامۋ ءۇردىسى ۇقساس بولعاندىقتان، ساراپشى قازاقستاندىق اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن وندىرۋشىلەرمەن تەز ءتىل تابىسىپ كەتتى.

ۆاسيلي ابونەەۆ وتاندىق قوي شارۋاشىلىعىنىڭ الەۋەتىن جوعارى باعالادى. «دۇنيە جۇزىندە ءبىرىنشى رەت سىزدەردە ەتتى-ءجۇندى باعىتتاعى بيازى ءجۇندى قوي الىندى. سىزدەر الەمدە ءبىرىنشى رەت قازاق بيازى ءجۇندى قويىنىڭ نەگىزىندە بۋدانداستىرۋ جۇرگىزىپ، قازاق ارقار-مەرينوس قويىن الدىڭىزدار. مىندەت – وسىنى جوعالتىپ الماۋ جانە عالىمداردىڭ كوپ جىلعى ەڭبەكتەرىن باعالاي ءبىلۋ. سوندىقتان دا ءبىز قويلاردىڭ ەتى مەن ءجۇنىن ارتتىرۋ ادىستەرى تۋرالى دارىستەر وقىدىق»، –  دەپ اتاپ ءوتتى ول.

پروفەسسور قازاقستاندا وسى سالانىڭ دامۋىن تەجەپ وتىرعان فاكتورلاردى اتاپ ءوتتى. «مەن ماسكەۋدەن الماتىعا دەيىن قازاقستاننىڭ كەڭ بايتاق جەرىمەن ءجۇرىپ ءوتتىم، سول ۋاقىت ارالىعىندا تەرەزەدەن جايىلىمدارعا قاراپ وتىردىم.  جايىلىمدار، ارينە، ناشارلاعان. ءونىمنىڭ وزىندىك قۇنى تومەن بولۋى ءۇشىن، ءبىز جايىلىمدىق جەرلەردى بارىنشا پايدالانۋىمىز قاجەت.  الايدا جاي عانا پايدالانىپ قويماي، مۇنى ساۋاتتى تۇردە جاقسارتۋىمىز قاجەت. مەن ولارعا (فەرمەرلەرگە – اۆت.) ەسەپتەۋ فورمۋلاسىن كورسەتتىم»، - دەيدى ول.

ۆ.ابونەەۆتىڭ ايتۋىنشا، قازىر ەتتى مال قوي شارۋاشىلىعىن ىعىستىرا باستادى، دەگەنمەن سوڭعىسىنان تابىس كوپ. قوي شارۋاشىلىعى – شىعىنى كوپ سالا.

دەگەنمەن، پروفەسسور قوي سياقتى جانۋاردى ايرىقشا ەرەكشەلىكتەرگە يە دەپ ەسەپتەيدى.  «ونىڭ جاعى سىنا ءتارىزدى، ۇشكىر، تومەنگى جاقتاعى كۇرەك تىستەرى قيعاش ورنالاسقان جانە ەرىندەرىنىڭ دە قوزعالىسى مىقتى. ول 2-3 سم بيىكتىكتەگى ءشوپتى تىستەۋگە مۇمكىندىك بەرەدى. بۇل مىقتى جانۋار!

الەمدە ودان باسقا ءبىر دە ءبىر جانۋار ول سياقتى سان ءتۇرلى ءونىم بەرمەيدى: ءجۇن، ەلتىرى، تەرىسى، قوزى، قوي ەتى، ءسۇتى – الەمدەگى ەڭ قىمبات روكفور ىرىمشىگى جانە قۇيرىق مايى.  قويلار الەمدە وسەتىن 800 ءشوپتىڭ 560-ىن قورەك ەتەدى. ء ىرى قارا مال 420, جىلقى 415 ءشوپ تۇرىمەن قورەكتەنەدى. مەن جايىلىمدى جەرلەردى پايدالانۋدىڭ تيىمدىلىگى تۋرالى ايتىپ وتىرمىن. قويلار ءيىسى جامان، تىكەندى وسىمدىكتەردى، ارامشوپتەردى جەي بەرەدى»، – دەدى ساراپشى.

پروفەسسور ستاتيستيكا دەرەكتەرىن كەلتىرىپ ءوتتى. سوعان سايكەس، الەمدىك دەڭگەيدە ءجۇن ءوندىرىسى 40,7%-عا قىسقارىپ، ال قوي ءوندىرىسى 64,2%-عا ارتقان. ونىڭ ايتۋىنشا، ءجۇن – ءوندىرىس جاعىنان ەڭ قىمباتى، ونى سينتەتيكالىق جانە جاساندى تالشىقتار ىعىستىرۋدا.

«ەگەر بۇرىن ءبىز جالپى ەكونوميكالىق تيىمدىلىكتە جۇننەن 90%، ال قوي ەتىنەن 10% پايدا كورىپ كەلسەك، ال قازىر جۇننەن 10%، ال قوي ەتىنەن 90% پايدا كورۋدەمىز»،  - دەدى ساراپشى.

ۆ.ابونەەۆ ۇلتتىق پالاتانىڭ اگروبىلىكتىلىك ورتالىعى ۇيىمداستىرىپ جاتقان سەمينارلاردىڭ وتە قاجەتتى جانە پايدالى شارا ەكەنىن اتاپ ءوتتى.

 «مەن رەسەيگە بارعاندا بۇل تۋرالى ايتامىن. وسىنداي مامانداردى دايارلاۋعا جانە قايتا دايارلاۋعا باعىتتالعان سەمينارلار وتە قاجەت»، – دەپ ويىن تۇيىندەدى عالىم.

Abai.kz