وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىنداعى جالپى ءونىمدى سالىستىرا كەلگەندە، وسىمدىك شارۋاشىلىعىندا ەڭ ۇلكەن ۇلەستىڭ پايىزى ماقتاعا كەلەدى. بۇل وڭىردەگى حالىق ماقتا وسىرۋگە داعدىلاندىقتان، اۋىل شارۋاشىلىعىمەن شۇعىلداناتىن اۋىلداردىڭ بارلىعى ماقتا وسىرۋمەن اينالاسادى. 2000 جىلدان باستاپ قازاقستان رەسپۋبليكاسى ماقتالىق ەگىستىك ايماقتاردى ۇلعايتۋ جۇرگىزىلدى. وقو-نىڭ ستاتيستيكالىق ورتالىعىنىڭ مالىمەتىنە سۇيەنسەك 2002 جىلى ازعانتاي قىسقارتۋ جۇرگىزىلدى. ال 2003 جىلى ماقتا وسىرەتىن ەگىستىك القابى 199,9 مىڭ گەكتارعا قايتادان ۇلعايدى. قازىرگى ۋاقىتتا ءار جىلى ماقتا القاپتارىنىڭ جەر كولەمدەرىنىڭ ۇلعايعانىن كورە الامىز.

وڭتۇستىك وڭىرىندەگى جەرگىلىكتى حالىقتىڭ اۋىلارۋاشىلىق ءونىمى ماقتا بولعاندىقتان ۇكىمەت تاراپىنان جانە اتقارۋشى جەرگىلىكتى اكىمشىلىكتەردىڭ ماڭىزدى مىندەتتەرىنىڭ ءبىرى ءوندىرىستى ۇيىمداستىرۋدىڭ الەمدىك تاجىريبەسىن پايدالانۋعا ۇمتىلۋ قاجەت. وسىعان بايلانىستى ولار ءوڭىردىڭ ماركەتينگى بويىنشا مىنانداي باعىتتارى قامتيتىن جەكە ءىس-قيمىل جوسپارىن ازىرلەۋ قاجەت.

• ءوڭىردىڭ برەندىن قالىپتاستىرۋ جانە ىلگەرىلەتۋ-ينۆەستيتسيالىق ماركەتينگ;

• ءوڭىردىڭ اقپاراتتىق ساياساتى;

• ءوڭىردىڭ برەندىن قالىپتاستىرۋ جانە ىلگەرىلەتۋ;

ءوڭىردىڭ ستارتەگيالىق رەسۋرستارىن ايقىنداۋمەن ماركەتينگ زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋدى قالپىپتاستىرۋ قاجەت جانە وسى زەرتتەۋلەر ناتيجەسىندە ماقتا سالاسىنىڭ دامۋ ستراتەگياسىن جەرگىلىكتى ءوڭىردىڭ ەرەكشەلەكتەرىن، نارىقتىڭ وزگەرىستەرىن ەسكەرە وتىرىپ، قالىپتاستىرۋدى قامتيدى.

اگرووندىرىستىك كەشەندى باسقارۋ جۇيەسىن جەتىلدىرۋ دەگەنىمىز اگروونەركاسىپتىك ءوندىرىس وشاقتارىنىڭ كەلەشەگىندەگى باسىپ باعىتتارىن، سىرتقى ماكروورتانىڭ وزگەرىستەرىن ەسەپكە الا وتىرىپ،نارىقتىق قاتىناستاردىڭ دامۋ بارىسىن، الەمدىك ارەناعا كىرۋ بارىسىنا كوڭىل ءبولىنۋى قاجەت.

قازاقستان ءوزىنىڭ دامۋىنداعى جاڭا سەرپىلىس جاساۋ قارساڭىندا قازاقستاننىڭ الەمدەگى باسەكەگە بارىنشا ەلۋ ەلدىڭ قاتارىنا كىرۋ ءۇشىن ءوزىنىڭ ستراتەگياسىن بەلگىلەدى. قازاقستاننىڭ كەلەشەكتەگى دامۋ بەلەسىندەگى باستى باسىمدىلىق ەكونوميكا ەكەنى ايقىندالدى.

قازاقستان بۇگىنگى تاڭدا الەۋمەتتىك - ەكونوميكالىق جاڭارۋ مەن ساياسي دەموكراتيالاندىرۋدىڭ جاڭا كەزەڭىنە قادام باسقالى تۇر،ءوزىمىزدىڭ الەمدىك رەيتينگ كەستەسىنىڭ جوعارعى بولىگىنە ىلىككەن ەلدەر توبىنىڭ ىشىنەن ورىن الۋىمىزدىڭ ماقساتى،نەگىزگى باعىتى: “بىرىنشىدەن وركەندى دە ءورشىل دامىپ كەلە جاتقان قوعامنىڭ ىرگەتاسى تەك عانا وسى زامانعى، باسەكەگە قابىلەتتى جانە ءبىر شيكىزات سەكتورىنىڭ شەڭبەرىمەن شەكتەلىپ قالمايتىن اشىق نارىق زكونوميكاسى بولا الادى” - دەدى ن.نازارباەۆ [3].

وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى ماقتا كلاستەرىن دامىتۋدىڭ باستى ەرەكشەلىگى بۇل وسىرىلگەن ماقتانىڭ تەك شيكىزات كوزى رەتىندە ەكسپورتقا شىعارىلۋىن ازايتىپ، وسى وڭىردە وڭدەلىپ تاۋار بولۋىن، ماتا مەن دايىن توقىما كيىم بولۋىن قامتاماسىز ەتۋ. قازاقستانداعى ماقتا سالاسىن الەمدىك دەڭگەيدەگى باسەكەلەستىككە قابىلەتتى ەتۋگە باعىتتالادى.

1. ماقتا سالاسىنىڭ ماركەتينگتىڭ ساراپتاماسىن جاساۋ، ساراپتاما نەگىزىندە ماقتا داقىلىن وسىرەتىن شارۋالاردىڭ جاعدايىن ءبىلۋ، تۇتىنۋشىنىڭ سۇرانىسىنا ماركەتينگتىك زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋ، ماقتانىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ بولىپ سانالادى.

2. قازاقستانداعى ماقتا ونىمدەرىنىڭ باسەكەلەستىككە قابىلەتتى ەتۋ ءۇشىن ونى زەرتتەيتىن جانە سورتتارىن جەتىلدىرە ءبىلۋ ءۇشىن، قازاقستاندىق عىلىمي - زەرتتەۋلەر ورتالىقتارىن اشۋ قاجەت. قازاقستاننىڭ ماقتاسىنىڭ سورتتارى ، ماقتا وسىرەتىن ايماقتاردىڭ كليماتتىق جاعدايلارىنا بەيىمدەۋ ءۇشىن عىلىمي جۇمىستارى جۇرگىزىلۋى جانە بۇل زەرتتەۋلەر ۇكىمەت تاراپىنان قارجىلاندىرىلۋى ءتيىس.

3. قازاقستاننىڭ اگرووندىرىستىك كەشەندەرىنە شەتەلدىك ينۆەستورلاردى تارتۋ قاجەت، تەك مۇناي، قۇرىلىس سالاسى ەمەس، اۋىلشارۋاشىلىعىنا ينۆەستيتسيا سالۋعا مىندەتتەۋ كەرەك. بۇل پىكىردى جۇزەگە اسىرۋ تەك ۇكىمەتتىڭ قولىنىنان عانا كەلەدى.

4. جەرگىلىكتى ماقتا ءوسىرۋشى فەرمەرلەردىڭ ءبىر-بىرىنە تىعىز بايلانىسىن نىعايتۋ، ماقتانىڭ باعا ساياساتىن بىرگە جۇرگىزۋ. قازىرگى تاڭداعى جاعدايدا، فەرمەرلەر اراسىندا بىرلىك جوقتىقتان ماقتانى ساتۋ بارىسىندا، باعالاۋدا ءار ءتۇرلى قيىندىقتاردى ازايتۋ.

5. قازاقستانداعى ونىڭ ىشىندە وڭتۇستىك ءوڭىرىنىڭ سۋارمالى جەرلەرىنىڭ قۇنارلىلىعىن ارتتىرۋ. بۇل ءۇشىن اۋىسپالى ەگىستى قولعا الۋ.

6. جەرى وتە از 2-3 گەكتاردان اسپايتىن شارۋالاردى ءبىر شارۋا قوجالىعىنا بىرىكتىرۋ. جەرگىلىكتى اكىمشىلىكپەن، شارۋالاردىڭ ءوز قالاۋلارىمەن جۇزەگە اسۋى ءتيىس.

7. ماقتا وسىرۋشىلەرگە ۇكىمەت جانە جەرگىلىكتى اكىمشىلىك تاراپىنان قارجىلاي كومەك كورسەتۋ، جەڭىلدەتىلگەن جانار- جاعار مايدى الۋدى دەلدال فيرمالار ارقىلى ەمەس، تىكەلەي ماي وڭدەۋشى زاۆودپەن تىكەلەي كەلىسىم- شارتقا وتىرۋ.

8. ماركەتولوگ مامان ءوڭىردىڭ بارلىق رەسۋرستارىن(ادام فاكتورى، شارۋا قوجالىقتارى، شارۋالاردىڭ تەحنيكالارى، تاسىمالداۋ، ماقتا سورتىنىڭ ساپاسى، ت.ب.) فاكتورلاردى زەرتتەي وتىرىپ، شىعىنى ەڭ از جەرلەرگە ماقتا ءجىپ ءيىرۋ، توقىما وندىرىستەردەن اشۋعا عىلىمي تۇردىعىدان ساراپتامالار جۇرگىزۋ.

ماركەتينگ نەگىزىندە ءبىر تاۋاردىڭ ءونىمىن ۇيىمداستىرۋ ءۇشىن نارىقتاعى بۇل تاۋار تۇتىنۋشىنىڭ سۇرانىسىن بار ما، جوقپا، تاۋاردىڭ ساتىلۋ مۇمكىندىكتەرىن زەرتتەۋ قاجەت.

ىشكى( جۇمىس كۇشى، ولقىلىق تۇستارى، مۇمكىندىكتەر جانە تاۋەكەل ەتۋلەر) جانە سىرتقى (ساياسات، ەكونوميكا، الەۋمەتتىك جاعدايلار، تەحنولوگيالار) فاكتورلاردى اناليز رەتىندە ساراپتالۋ قاجەت.

اگرووندىرىستىك كەشەندەگى كاسىپورىنداردى كۇردەلى ەكونوميكالىق جۇيە رەتىندە قاراستىرا الامىز. ولاردىڭ قۇرىلىمدىق بولىمدەرى وزدەرىنە ءتان قىزمەتتەردى اتقارا وتىرىپ، ءونىمدى سوڭعى تۇتىنۋشىعا جەتكىزۋدىڭ ورتاق تەحنولوگيالىق ۇردىسىنە قاتىسادى.

اۋىلشارۋاشىلىق كەشەندەگى اگروماركەتينگ قىزمەتى - بۇل ماركەتينگ قاعيادالارىن مەن ادىستەرى نەگىزىندە ارەكەت ەتەتىن ءبىر بولىمشە.ونىڭ قۇزىرىنا كىرەتىن قىزمەتتەر ەكونوميكالىق جوسپارلاۋ، تەحنيكا - وندىرىستىك، زەرتتەۋشىلىك،وتكىزۋ مەن ۆاليۋتا-قارجىلىق سيپاتىنداعى كەشەندى جۇمىستاردى شوعىرلاندىرىپ، ونىڭ قىزمەتكەرلەرىنىڭ تەورەتيكالىق جانە پراكتيكالىق دايىندىعىنىڭ جوعارعى دەڭگەيىن تالاپ ەتەدى [4].

ماركەتينگتىك باسقارۋدىداعى جەتىلدىرۋدى عىلىم تۇرعىدان سارالاۋ ءۇشىن

مىندەتتى تۇردە ماقتا داقىلىنىڭ تۇقىمى سەبىلگەننەن باستاپ دايىن ءونىم بولۋىنا دەيىنگى ارالىقتاعى جۇمىستاردىڭ وڭتايلى ۇيىمداستىرىلۋى نارىقتىق شارتتار نەگىزىندە جۇزەگە اسىرىلۋعا ءتيىس.

• ماقتا تۇقىمىنىڭ باعاسى، ونىڭ قولايلى مەزگىلدە سەبىلۋى;

• اۋا –رايىن بولجاۋ ارقىلى وعان قانشا كۇننەن كەيىن سۋ بەرىلۋىن انىقتاۋ;

• ماقتا داقىلىن كۋلتيۆاتسيا جاساۋ;

• ماقتانىڭ اشىلۋى ءۇشىن قوسىمشا حيميالىق وڭدەۋلەردى قاراستىرۋ;

• ماقتا داقىلىنىڭ جەتىلۋ بارىسىنا لابوراتوريالىق زەرتتەۋ جۇرگىزۋ;

• ءپىسىپ جەتىلگەن ماقتانى جيناۋدى ۇيىمداستىرۋ;

• ماقتانى وتكىزۋدى ساتۋدى جۇيەلى تۇردە ۇيىمداستىرۋ;

• ماقتانى شيكىزاتتان دايىن ءونىم تەكستيل-ءجىپ ونىمىنە اينالدىرۋ;

• وسى ارالىقتاردى بارلىق شىعىنداردى ەسەپتەۋ;

• شىعىنداردىڭ ازايۋىن قاداعالاۋ ارقىلى ماقتانىڭ ونىمدىلىگىن ارتتىرۋ.

قازىرگى تاڭدا امەريكاندىق ماركەتينگ زەرتتەۋلەر J.ە.Austin فيرماسىمەن بىرگە قازاقستانداعى ماركەتينگتىك – ساراپتامالىق زەرتتەۋ ورتالىعى وقو–نداعى ماقتا-تەكستيل كلاستەرىنىڭ دامىتۋ ستراتەگياسىن دايىندادى. وسى اناليتيكالىق زەرتتەۋلەردى نەگىزگە الا وتىرىپ، كلاستەردىڭ نەگىزگى باعىتى ماقتا داقىلىنىڭ تەك شيكىزات رەتىندە ەكسپورتقا شىعارىلۋى ەمەس، دايىن ءونىم شىعاراتىن توقىما ءوندىرىسىن اشۋ جانە ونى ارى قاراي جەتىلدىرۋ.

قازاقستان ستراتەگيالىق زەرتتەۋلەر ينستيتۋتى

اباي-اقپارات