ەرمۇرات زەيىپحان ەسىمىن بۇل كۇندە جۇرت بىلەدى. بىلگەندە ءانشى، كومپوزيتور رەتىندە جاقسى بىلەدى دە، ەرمۇراتتى ديكتور، اكتەر، جازۋشى، اقىن، ازامات رەتىندە، ورنى بولەك ەرەكشە جان ەكەنىن تولىق تانىماۋى مۇمكىن. ونىڭ اتىن اسقاقتاتىپ شىعارعان ءانى – «كوك تۋدىڭ جەلبىرەگەنى». ول وسى بيىككە جەتۋگە دەيىن جاسى ءالى جيىرماعا تولماعان كەزىندە شىعارعان «جايلاۋىم – ءانىم» – سول تۇستا بۇكىل قازاق جاستارى ءسۇيىپ ايتاتىن انگە اينالعان. بۇل كۇندە حالىق ءانى سەكىلدى قالىقتاۋىن توقتاتقان ەمەس.

ەڭ العاشقى انىنەن تارتىپ «ەكى دۇنيەدە جالعىزىم – قازاقستانعا» دەيىن ۇزدىكسىز ورلەۋمەن، وسۋمەن كەلگەن ەكەن. قازاقستانعا وقۋعا كەلىپ، تۋعان جەردەن الىستا ءجۇرىپ، ەلدى ساعىنعان كەزىندەگى «كۇنەس-اي!» انىمەن، قاسيەتتى قارا شاڭىراققا دەگەن ىستىق ماحابباتتان تۋعان «كوك تۋدىڭ جەلبىرەگەنى» اسقاق سەزىمنىڭ شىرقاۋ شىڭى دەۋگە بولادى. اللا جاراتقان قۇلدارىنىڭ ىشىندە ەرەكشە ءبىر جاندار بولادى. انە، سونداي ابزال تۋعان ۇلدىڭ ءبىرى – وسى ەرەكەڭ! مەن بىلەتىن جيىرما بەس جىلدىق شيرەك عاسىرعا كوز جىبەرسەم، ەرمۇراتتىڭ ونەر ءۇشىن ءومىر سۇرگەنىن، ونەردىڭ جولىندا جالىنداپ جانىپ وتكەنىنە كۋا بولعان ەكەنمىن.

1993 جىلدىڭ جازىندا قۇلجا قالاسىندا ءوتىپ جاتقان ءبىر تويدا سازدى ءان اسقاقتاتا دومبىرانىڭ سۇيەمەلدەۋىندە شىرقالا باستادى... جۇرت سىلتىدەي تىنىپ ۇيىپ قالدى. ءان اياقتاپ شاتىرلاعان قول شاپالاقپەن بىرگە تىڭداۋشىلار تاعى دا ءبىر ءان سۇرادى. جاس جىگىت بوگەلگەن جوق. ءبىز كوپ ەستىمەگەن توسىن، جاڭا ءان بويدى شىمىرلاتتى. ءبارىمىز دە سۇيىنىشتەن، قىزىعۋشىلىقتان ىشتەي تەربەلە باستادىق، بويىمىز شىمىرلاپ ءان ىرعاعىنا بالقىپ بارا جاتقاندا ءان تولاستاپ، ءسال كىدىرىستەن كەيىن كۇركىرەگەن كۇندەي قول سوعىلدى. قاراتورى دوڭگەلەك ءجۇزدى، ورتا بويلىدان بيىك، ۇزىن قارا شاشى يىعىنا دەيىن ءتۇسىپ جاۋىرىنىن جاۋىپ تۇرعان سىمباتتى جىگىتتى ەرمۇرات دەپ تانىستىردى. تاڭدالعان تالانتتى جاستاردىڭ قاتارىندا الماتىداعى جوعارى وقۋ ورنىندا ءبىلىم الىپ جۇرگەن ستۋدەنت كانيكۋلعا كەلگەن ەكەن (وعان دەيىن ىلە وبلىستىق تەلەارناسىندا ديكتور بولىپ جۇمىس ىستەپتى). ءان بىتكەن سوڭ، توي داستارقانىندا وتىرعان قۇل-كەرىم ەلەمەس ەكەۋمىزدىڭ قاسىمىزعا كەلدى. سۇحباتتاستىق. كەرىم بۇرىننان بىلەدى ەكەن، قوشتاساردا: «كەرىم اعا، كەلەسى جولى كەلگەندە سىزگە قازاقستاننان ءبىر دومبىرا الا كەلىپ سىيلايمىن»، – دەدى. انە، سول كۇننەن باستاپ ەرمۇراتتىڭ ءار قادامىن «اڭدىپ» جۇرەتىن بولدىق... تابىستارىنا تاڭعالدىق، بيىك انشىلىگىنە قۇرمەتپەن قول سوقتىق. ەرمۇرات ت.جۇرگەنوۆ اتىنداعى ونەر اكادەمياسىنان «اكتەرلىك جانە كينو-دراماتۋرگ» (اكىم تارازي اعامىزدىڭ شەبەرحاناسىنان) ماماندىعى بويىنشا قوس ديپلوم الىپ شىقتى. قازاقستان تاۋەلسىزدىك العان كۇننەن ىزدەنە باستاعان بىزدەر دە كوپ كەشىكپەي 1994 جىلى اتامەكەنگە ورالدىق. سول كەزدەن باستاپ ادەبيەتتەگى، مادەنيەتتەگى تىرشىلىگىمىز بىتە-قايناسىپ كەتتى دەۋگە بولادى.

العاشقى پروزالىق جيناعى 1999 جىلى «سىبىزعى سارىنى» دەگەن اتپەن، ولەڭدەر جيناعى 2002 جىلى «وزىڭە ارنادىم» دەگەن اتپەن باسىلىپ شىقتى. كەيىن «بۇ دۇنيە»، ء«ۇشبۋرىل» جىر جيناعى وقىرماندارعا جول تارتتى. العاشقى پروزالىق ەڭبەگى باسىلىپ شىققاندا جازۋشى اكىم تارازي اعانىڭ قاتتى ريزا بولىپ، پىكىر بىلدىرگەنى ەسىمدە.

 ەرمۇرات قازاقتىڭ اباي اتىنداعى وپەرا جانە بالەت تەاترىندا، م.اۋەزوۆ اتىنداعى اكادەميالىق دراما تەاترىندا اكتەر رەتىندە جاقسى كورىندى. م.اۋەزوۆتىڭ 100 جىلدىعى قارساڭىندا نۇرلان ءورازاليننىڭ «قيلى زامان» پەساسى بويىنشا سپەكتاكل قويىلىپ، قارقارا كوتەرىلىسىنىڭ 80-جىلدىعى اتالىپ ءوتىپ جاتتى. ءدال سول جولى ەرەكەڭ كوتەرىلىس كوسەمدەرى جامەڭكە مەن ۇزاقتىڭ ساربازدارى قاتارىندا باتىر جىگىتتى سومدادى. كۇنى بۇگىنگىدەي كوز الدىمدا جانارعا جاس كەپتەلىپ، قول سوعىپ تۇرعان كورەرمەندەردىڭ ىشىندە مەن دە بار ەدىم. جۋىقتا ۇلت-ازاتتىق كوتەرىلىسىنىڭ 100 جىلدىعى قاراساڭىندا «قيلى زامان» قايتادان قويىلدى، قۇرام دەرلىك جاڭالانىپتى. تەك ءبىر نارسە قاز-قالپىندا ەكەن. ول – ارعى بەتكە اۋعان ەلدىڭ جەرمەن قوشتاسىپ، قانجىلاپ كوشىپ بارا جاتقانداعى قايعىعا تولى ءانى «داۋرەن-اي!»... سول باياعى ەرمۇراتتىڭ ورىنداۋىندا قويىلدى. ءدال سول ساتتە ەرەكەڭ قايتا ءتىرىلىپ كەلگەندەي القىمىما اششى وكسىك كەلىپ تىعىلدى.

ءبىز 2004 جىلى «انا ءتىلى» گازەتى مەن «وتان» پارتياسىنىڭ ۇيىمداستىرۋىندا شەكارانىڭ ارعى بەتى مەن بەرگى بەتىندەگى قازاقتاردىڭ ءومىرىن زەرتتەۋ نەگىزىندە بەس مەملەكەتتى ارالادىق. سول جولى رەسەيدىڭ چەليابى وبلىسىنداعى ايگۇل قارىنداسىمىز ءبىزدى قارسى الىپ، رەسەي جەرىندەگى جولىمىزدا ساپارلاس بولعان ەدى. ءبىر جىلدان سوڭ ايگۇل قازاقستانداعى ارىپتەستەرىن ىزدەپ، باۋىرى ەكەۋى كەلدى. ەكسپەديتسياداعى اعايىندار قايتا ءبىر باس قوسىپ، ارقا-جارقا بولدىق. ارتىنان الماتىنىڭ كوركەم جەرلەرىن ارالاتىپ قىدىرتتىق. اتاقتى مەدەۋدىڭ 835 باسپالداعىن ساناپ شىعىپ، تاۋ باسىندا جۇرگەنبىز... وسى كەزدە شىمبۇلاق جاقتان جالعىز جاياۋ كەلە جاتتى. ءجۇرىسى ماڭعاز، قادامىن قاداپ-قاداپ باسادى. جاقىنداعاندا تانىدىم، ءوزىمىزدىڭ ەرمۇرات زەيىپحان بولىپ شىقتى. امان-سالەمنەن سوڭ ءجون سۇراستىق. قاسىمداعى قوناقتارىمدى تانىستىردىم. ىقىلاسپەن امانداسىپ، ءىلتيپات ءبىلدىردى. «اپتا سايىن بولماسا دا، ايىندا ءبىر رەت مەدەۋگە بەتتەيمىن. قاسىمدا جولداس بولسا، ءتىپتى جاقسى. بولماسا، ونان دا جاقسى، جالعىز ءوزىم تارتىپ كەتەمىن. اناۋ كورىنگەن بيىككە شىعىپ، ورماندى ارالاپ، كۇنەسكە دەگەن ساعىنىشىمدى باسامىن. داۋكە، جاس كەزىڭىزدە ءبىزدىڭ اۋداندا ەكى جىل بولدىڭىز عوي؟! شىركىن، كۇنەس، قانداي ەدى؟!» – دەپ ءبىر توقتادى. ءبىز اڭگىمەلەسىپ، تاۋدان بىرگە تۇستىك. قاسىمداعى ايگۇل دە ونەر دەسە ىشكەن اسىن جەرگە قوياتىن قىز ەدى. ەرمۇراتپەن ءسوزى جاراسىپ، قىزۋ اڭگىمەگە كىرىستى. ەرەكەڭ دە الىستان كەلگەن قانداسىمىزعا اعىنان اقتارىلىپ سىر شەرتتى. ەتەككە ءتۇسىپ، ەرەكەڭ قوناعىمىزدى كافەگە شاقىردى. ەسەپ-قيسابىن ءوزى جاساپ، قوناق ەتتى. «داۋكەڭە كەلگەن قوناق بارىمىزگە ورتاق! ءسىز، ءبىزدىڭ عانا ەمەس، قازاقستاننىڭ قوناعىسىز! قىز باسىڭىزبەن دوستارىڭىزدى ىزدەپ كەلگەن ءسىز سەكىلدى ارۋدى ارداقتاۋ كەرەك!» – دەپ مەيمانىمىزدىڭ مارتەبەسىن اسىرا ماداق ايتتى.

جازۋشىلار وداعىندا جۇرگەندە ءارتۇرلى شارالار كوپ بولىپ تۇراتىن... بىردە عالىم جايلىباي اعا كابلۋكوۆا كوشەسىندەگى مۇمكىندىگى شەكتەۋلى بالالار وقيتىن مەكتەپكە بارىپ، ءبىر شارا وتكىزىپ كەلۋگە تاپسىرما بەردى. «ماقۇل» دەسەم دە، جالعىز ءوزىم نە بىتىرەمىن؟ اعايىنداردى ويلاي باستادىم... جاس اقىن ارشىن نۇرباقىتتى شاقىردىم، ولەڭ وقيدى، ەپتەپ ءان ايتاتىنى بار. ونان سوڭ ەرمۇراتقا تەلەفون شالدىم. كومەگىنىڭ كەرەك ەكەنىن ايتتىم تۋراسىنان. قارسى بولعان جوق. «اللا بەرگەن ونەردى اللا ريزالىعىنا جۇمسايىق تا!..» – دەدى، ماقۇلدىعىن ءبىلدىرىپ. ۋاعدالاسقان كۇنى مەكتەپكە بارىپ، ۇستازدار مەن وقۋشىلارعا ەكى ساعاتتىق باعدارلاما بويىنشا كونتسەرتىمىزدى بەرىپ، كوڭىلدەرىن كوتەرىپ قايتتىق. ولار دا ءوز ونەرلەرىن كورسەتىپ، ءبىر سەرپىلىپ قالدى. كىم بىلەدى، باسقا بىرەۋ بولسا، «كىشكەنە بۇلدىرشىندەرگە بارىپ قايتەم؟» دەپ سىلتاۋ ايتار ما ەدى؟ الدە قالاماقى سۇراپ بۇلدانار ما ەدى؟ ونىڭ بىرىندە كورسەتپەدى. بىردەن ماقۇلدادى.

سوڭعى جىلدارى قورعانىس مينيسترلىگىنىڭ ورتالىق انسامبلىندە ءانشى، كوركەمدىك جەتەكشى رەتىندە قىزمەت ەتىپ ءجۇردى. شەتەلدەن كەلگەن قازاقتاردىڭ ىشىندە مىندەتتى اسكەري بورىشىن وتەگەندەر بولسا دا، تازا اسكەري قىزمەتتە جۇمىس اتقاراتىن ەشكىم جوق ەدى. ال ول بولسا، كادىمگى مايور شەنىندەگى وفيتسەر بولاتىن.

«بۇ دۇنيە» كىتابى جارىق كورىپ، سايات قامشىگەر مىرزا تالقىلاۋ ۇيىمداستىردى. ەرتەڭ وتەدى دەگەن كۇنى ول كەلىپ كىتاپتارىن تاپسىردى. مەن ەرەكەڭە: ء«بىر جاعى قىزىعىپ، ءبىر جاعى ماقتانىپ وتىرمىن. ءسىز ەرتەڭ اسكەري فورماڭىزبەن كەلىڭىز! مۇنداعىلاردىڭ ءبارى ءسىزدىڭ اسكەري ءتۇرىڭىزدى كورگەن جوق. مەنىڭ دە كورگىم كەلەدى... كيىنىپ كەلىڭىز!» – دەپ ءوتىندىم. ول ويلانىپ كەتتى. ەرتەسى ساعات وندا بولمەمىزگە شىتتاي سۋ جاڭا وفيتسەر كىرىپ كەلە جاتتى. ەرمۇرات ەكەۋمىز جاركەن اعانىڭ بولمەسىنە بەتتەدىك. ءبىز بارعاندا اقىن اعامىز قاعازعا شۇقشيىپ جازىپ وتىرعانىنىڭ ۇستىنەن تۇستىك. جاقىنداپ بارىپ الدىنا تۇرا قالعان ەرمۇرات اسكەري تارتىپپەن قولىن شەكەسىنىڭ تۇسىنا اپارىپ چەست بەردى. جالت قاراعان جاركەن اقىن ورنىنان قالاي ۇشىپ تۇرعانىن بىلمەي، ءوز-وزىنە كەلە الماي ءسال تۇردى. الدىنداعى اسكەري ادامنىڭ ءوز ءىنىسى، اقىن ەرمۇرات ەكەنىن تانىعان سوڭ بارىپ ورنىنا سىلق ەتە ءتۇستى. «اعا، نەگە سونشا قورىقتىڭىز؟» – دەيمىز كۇلكىگە قارق بولىپ... ء«اي، سەندەر بىلمەيسىڭدەر عوي؟! مەن نە كورمەدىم!..» – دەدى جاركەن اعا. ارعى جاعىن ءبىز دە سۇرامادىق. ءسوز اۋانىن ادەبي تالقىعا بۇرعان بىزدەر «بۇ دۇنيەگە» ويىستىق.

مۇنداي وقيعالار ءبىزدىڭ ارامىزدا كوپ بولدى. ول ەكەۋمىز قجو-نىڭ «ان-ارىس» باسپاسىنان جيناعىن شىعارۋعا دايارلاعان بولاتىنبىز. وكىنىشتىسى، كوزىنىڭ تىرىسىندە كىتابى شىققان جوق.

 

***

بۇل كۇندەرى ەرمۇرات زەيىپحان ارامىزدا جوق. الايدا ونىڭ جۇرگەن جولى، ايتقان ءسوزى، ىستەگەن ىزگى ىستەرى كوز الدىمىزدا سايراپ جاتىر... قولىمىزدا ء«ۇشبۋرىل» اتتى ولەڭدەر جيناعى. بىرنەشە كۇننەن بەرى وقىپ وتىرمىن. ءبىز ۇمىتشاق «ينسانبىز»، بەس جىلدىڭ قالاي وتە شىققانىن سەزبەي دە قالدىق. اقىن دوسىمىز ەلۋدىڭ كەزەڭىنە شىعىپ، بىزگە قاراپ تۇرعانداي. ءوزى بولماسا دا، شىعارماشىلىق ءومىرى جالعاسىپ جاتىر. «كوك تۋدىڭ جەلبىرەگەنى» ءار رەت شىرقالعان سايىن ەسىمىزگە سالادى. رۋحىمىزدى سەرپىپ، بويىمىزدى شىمىرلاتادى. «جاقسىنىڭ اتى، عالىمنىڭ حاتى ولمەيدى» دەگەن وسى دا!..

ء«ۇشبۋرىل» دەپ وتىرعانى – تەكەس، كۇنەس، قاس وزەندەرى. ۇشەۋى ءۇش جاقتان كەلىپ قوسىلعان تۇستان باستاپ «ىلە» دەپ اتالادى دا، شەكارادان ەندەي ءوتىپ بالقاشقا قۇيادى. ەرمۇرات كۇنەستىڭ بويىنان، مەن تەكەستىڭ بويىنانمىن. سول كىتاپتىڭ بەتىندەگى جىرلار بىلاي دەپ سىر شەرتەدى.

 

قايراۋى جەتكەن قايران جىر،

قايىرۋعا كونەر مە؟

تەرىپ الىپ ايدان گۇل،

قالاۋىما بەرەر مە؟

 

اسپاننىڭ قىزى قايدان ءجۇر،

ەلدىڭ كوزى كورەر مە؟

وي-سانا وقپان، مايدان بۇل،

ازازىلگە ەرەر مە؟

 

ماڭدايى تايقى، تارلاۋ ءبىر،

تاعدىرى بولسا، ەگەردە، –

تامۇقتىڭ ءوزىن تۇرلاۋلى ۇل،

اينالدىرار ونەرگە.

وسى ولەڭنىڭ سىرى استارىندا بۋلىققان، شيرىققان ءۇنى ەستىلەدى. اقىن جانىنىڭ الاي-دۇلەي تولقىندارى جاعاعا ۇرىپ، شاشىراپ تۇرعانداي سارىن ەستىلەدى. «تەرىپ الىپ ايدان گۇل، قالاۋىما بەرەر مە؟» – اقىندار عانا ايتاتىن ءسوز. «وي-سانا وقپان، مايدان بۇل» دەگەن جولدار ۋاقىتتىڭ، زاماننىڭ قىم-قيعاش سۇرەپەتىن مەڭزەپ تۇرعانداي. ونان ارى «تامۇقتىڭ ءوزىن تۇرلاۋلى ۇل، اينالدىرار ونەرگە» دەپ ءوز-وزىنە دەم بەرەدى، ءۇمىتتىڭ كوكجيەگىنە ات باسىن بۇرىپ، قامشى باسادى. تامۇقتا (توزاقتا) قايداعى سايران، قايداعى ونەر؟ ول سۇراق-جاۋاپ الاڭى، جازا الاڭى ەكەنى بەلگىلى. دەيتۇرعانمەن، سونداي قيىنشىلىقتىڭ قىسىمى ءتونىپ تۇرسا دا، تۇرلاۋلى ۇلدار ماقساتىنان اينىماس دەپ تۇرعان جوق پا؟!

 

 

تارىلعان تاۋ قۇشاعى،

ءاۋپىرىم اڭ-قۇس ءانى.

قالاسى ۋ قۇسادى،

دالاسى قان قۇسادى.

 

اداسقان ار، نىسابى،

ادامدار اڭدىسادى.

جانىڭدى ءتان قىسادى،

ءتانىڭدى جان قىسادى.

 

كەشە نار اتانعان ۇل،

بۇگىن كۇل، توپانعا قۇل.

ۇيدە لاڭ، ۇلتسىزدانۋ،

تۇزدە داڭ، جاھاندانۋ.

 

ءومىردىڭ دانەكەرى،

زارلەنىپ، دال ەتەدى.

ەڭ سوڭعى نار ءۇمىتىڭ –

اللانىڭ حاق ەكەنى!

ولەڭگە زەر سالىپ، وزەگىنە ۇڭىلسەڭىز، ايتارىن باعامداپ انىعىن اڭعاراسىز. بۇل ارادا ەكىنىڭ ءبىرى قولدانا بەرمەيتىن، تۇسىنە بەرمەيتىن جۇيە بار. «جانىڭدى ءتان قىسادى، ءتانىڭدى جان قىسادى» تارماقتارى اشەيىن ۇيقاس ءۇشىن الىنا سالماعان. ارامىزدا جان مەن ءتاننىڭ نە ەكەنىن، ەكەۋىنىڭ ەكى نارسە ەكەنىن اجىراتپايتىن قانشاما پەندەلەر بار. ال، ونى ەرمۇرات باياعىدا بىلگەن، تۇسىنگەن. «ەڭ سوڭعى نار ءۇمىتىڭ، اللانىڭ حاق ەكەنى» دەگەن جولدار ەرمۇراتتىڭ تانىم بيىگى. ورتاسىنان وق بويى وزىپ تۇرعان ابزال كۇيى.

 

ءبىر سالعان جەرىڭ – تاعى دا جاتىر،

سول جاتىر ۇلكەن اڭگىمە.

جاتىردان شىعىپ بارادى پاقىر،

جاتار جايىنا ماڭگىگە.

 

ءوز تامىرىما قۇيىلام دەيتىن،

قانىم-اي، باعىم، ازابىم.

جاتىرمەن ءسوزىن ءجيى دامدەيتىن،

قايران دا مەنىڭ قازاعىم!

ءتورت شۋماقتان تۇراتىن وسى ولەڭنىڭ ەكى شۋماعىن تولىق كەلتىردىم. «جاتىر» دەگەن ءسوزدىڭ ارعى-بەرگى توركىنىنە ۇڭىلگەن اقىن استارىن اشىپ، جەڭىل كۇلكىمەن ەزۋ تارتقىزادى. ەكى دۇنيەنى كوز الدىڭا تارتىپ، ەسكەرتۋ جاساپ، ەسكە ءبىراز سىرلاردى سالادى.

 

تومەندەگى تسيتات ولەڭمەن بىرگە نازارلارىڭىزعا ۇسىنىلدى. وقىپ كورىڭىزدەر! بۇل ونىڭ زەرەكتىگىن، اينالاسىنداعى دۇنيەنى ءجىتى قاداعالايتىن قاسيەتىن كورسەتسە كەرەك. سونىمەن بىرگە نازىك جۇرەكتىڭ، قانداستارعا قيماستىق سەزىمنىڭ الاۋلاعان جارىعى، سارعايعان كوڭىلدىڭ سارىعى سەكىلدى...

ء«بىر جارىم عاسىر ىلگەرى بۇقتىرما جاعاسىنداعى جۇرتتان جىرىلعان ءبىر شوعىر بۋرا-نايمانعا ماتايلار ەرگەن. اتى جەتكەن قوساعاش، ءشۇي جازىعىن جەرسىنبەي التاي تاۋلارىنا كوبەلەي ەنە بەرىپتى. جەتىپ جىعىلعانى نۋلى-سۋلى تاۋ اراسى – تۇراتى اتالعان تۇراق بولىپتى (تۇراتى – تۋرا اتا، تۇر ات ماندەس دەيدى وزدەرى. مەنىڭشە تۇراتى – كونە تۇرىك ءسوزى. تاۋلى دەگەندى مەڭزەيدى). ورىس شىعادى الدىنان، ونسىز دا توزعان ەلدى «شوقىن، ايتپەسە...»، – دەپ. «شوقىندىق» دەپتى ولار. بۇعان كونبەگەن قازاقتار ەلەۋىس پەن تۇرعانباي تاۋعا ءسىڭىپ ءىز جاسىرعان. مىنا قىزىقتى قاراڭىز، ۇلى وتان سوعىسى كەزىندە وسى تاۋلى التاي وڭىرىنەن شىققان قوس باتىر قادىران مەن جانىبەك جاڭاعى شوقىنۋعا كونبەگەن كوكجال قازاقتاردىڭ بالالارى ەدى».

تاعدىرمەن ءجۇز شايىسىپ،

اتىردىم تاڭدى قارىسىپ.

تۇراتى – مۇڭىم قايتەيىن،

قوشتاستىم ساتكە تابىسىپ.

قابىرعامىز قايىسىپ، – دەپ جىرلاپتى.

 

 

سىرت كۇتىم، –

سىقپىتىم.

ىشىمدە جوق ءبۇتىن.

قىراننىڭ قىلپى جوق،

قىلعىنار قىت-قىت ءۇن.

 

قىت-قىت ءۇن قۇيقىلجىر،

وي-تۇلدىر، كۇي-تۇنجىر.

ايقارار شۇلەن كۇن،

كۇلپارا جىرتىپ ءجۇر.

 

مۇڭ قامار قۇتتى كۇن،

مۇقاتار مىقتى كىم؟

جان جارا جازىلماس،

سىرت ءبۇتىن،

سىقپىتىم.

وسى ولەڭگە قاراساڭىز، قىسقا سوزدەردەن، تۇجىرىمدى تۇيىندەردەن قۇرالعان. دالدىك پەن ىشكى ماعىنا كورىنەدى. «سىرتى ءبۇتىن، ءىشى ءتۇتىن» بولۋ دەگەن وسى! الاسۇرعان ارپالىسقا تولى سەزىمدەر سەڭدەي سوعىلىسادى. ىشقۇسالىق، بۋلىققان كۇي، «وزىنە ءوزى سىيماۋ» دەگەن وسى شىعار؟!

 

 

ساقتىڭ، عۇننىڭ، ءۇيسىننىڭ،

قاعاناتى، قاعانى.

ءوسىپ-ونگەن الابى،

سەكىلدى ءىنى-اعالى.

قاس، كۇنەس، تەكەس، –

اعادى ءالى، اعادى.

 

تاعى ءبىر ولەڭىندە:

قاس، كۇنەس، تەكەس، –

تەرىمە سيماي بۋىرقانام.

اقىن دەگەن ارانعا جاقىن ءبىر تابان.

ەسەپپەن سۇيەر ەستىلەر،

مەن ەسسىز ءسۇيىپ،

ءوزىمدى-ءوزىم قۇرتا الام.

 

قاباعى سىرەسكەن،

ورتادان وڭىپ،

ەم ىزدەپ بارىپ كۇنەسكە،

اۋىرىپ قايتام كۇنەستەن.

 مىنە، بۇل اقىننىڭ ارمانى، جاتسا-تۇرسا جادىنان شىقپايتىن ءۇشبۋرىلى! «تەرىمە سىيماي بۋىرقانام، اقىن دەگەن ارانعا جاقىن ءبىر تابان» دەپ، نەدەن بولسا دا، ايانعىسى كەلمەيتىن بايلام، تاس-ءتۇيىن بەكىمدى كورەمىز.

 

 

ساق، عۇن، قىپشاق دالاسى – قازاقستان،

كوزدىڭ اق پەن قاراسى – قازاقستان.

كوكبورى انا ەمىزگەن كوكتۇرىكتىڭ، –

بالاسىنىڭ... بالاسى – قازاقستان.

 

ءالى-اق ءوسىپ-ونەرسىڭ، قازاقستان،

ورلىگىمدى كورەرسىڭ، قازاقستان.

جاۋىڭ اتسا، جالعىز وق ساعان پانام،

كوكىرەگىمدە بوگەلسىن، قازاقستان.

 

جەڭىپ اپتاپ، قار-مۇزىن، قازاقستان،

جالعاسادى ماڭگى ءىزىڭ، قازاقستان.

اق جولىڭا قيىلسىن شىبىن جانىم،

ەكى دۇنيەدە جالعىزىم، قازاقستان!

بۇل ولەڭدى تالداپ ايتىپ، ءتۇسىندىرىپ جاتۋدىڭ قاجەتى جوق شىعار! «ەكى دۇنيەدە جالعىزىم – قازاقستان!» ءار جۇرەكتىڭ سوعۋى، ءار كوڭىلدىڭ ءلۇپىلى! مۇنداعى باۋىرلاردىڭ مۇقالماس ەركى، الىستان جەتكەن اعايىننىڭ كوز جاسى، كوكىرەك شەرى! ۇلانىنىڭ ۇلانىنا قالدىرار ۇرانى!

 

 

ادامزاتتىڭ اتا-زاڭى – قۇران-نۇر،

قۇران نۇرمەن جۇرەكتەردى قۋاندىر.

يلاھيمنىڭ شاپاعاتى شارپىعان،

ادام جانى – تالماس قانات قىران ءدۇر.

 

ادامزاتتىڭ اتا زاڭى – قۇران-نۇر،

حاق پارمەنى، ءار ءارىبىن دۇعاڭ ءبىل.

ۇشان-تەڭىز پاراساتتىڭ كەنىشى،-

عىلىم-ءبىلىم ماۋەلەيتىن قۇنار بۇل.

 

ادامزاتتىڭ اتا زاڭى – قۇران-نۇر،

اۋەلگىدە، اقىرەتتىك مۇراڭ بۇل.

تاركى دۇنيە تارتىپ كەتسە بۋالدىر،

قۇداي ءسوزىن، قۇران ءسوزىن ۇران قىل!

 وسى ولەڭدى وقىپ وتىرىپ اباي ەسىمە ءتۇستى... «اللانىڭ ءوزى دە راس، ءسوزى دە راس، راس ءسوز ەشقاشاندا جالعان بولماس». مۇقاعالي جادىمنان جۇگىرىپ ءوتتى... ء«بارى راس ايتقانىنىڭ اق اللانىڭ، قۇم مەنەن توپىراقتان جارالعامىن». اقيقات استاسىپ جاتىر، شىندىق شىر اينالىپ وزەگىنە تارتىلادى. ال، ەندى سول اسقاق ءۇندى ەرمۇرات جالعاستىرادى... «ادامزاتتىڭ اتا زاڭى – قۇران-نۇر» دەپ! تۇجىرىم، تياناق دەگەن وسى دا! قۇل-كەرىم ەلەمەس اقىن جىرلاعانداي، «اللالى قۇلدىڭ ارتىندا ءبىر ىزدەۋشىسى بولادى» دەپ، ءبىز ەرمۇرات زەيىپحاندى ىزدەپ، جوقتاپ وتىرمىز، جىرلارىنا توقتاپ وتىرمىز!

ەرمۇرات دۇنيەدەن وزعاندا ارۋلاپ جۋىپ، قوشتاسۋ راسىمىنە قاتىسىپ ەدىم. بىرگە جۇرگەن جولداس، قالامگەر ارىپتەسىمىزگە اللادان يمان سۇراپ جانازاسىنا تۇرىپ، كەڭسايعا اپارىپ، جەر بەسىككە امانات ەتتىك. ارتىنان جوقتاۋ جىرىمىزدى باسىلىم بەتىنە جاريالاتىپ، اقىرەتىنە جارىق تىلەدىك. سول ولەڭمەن ەستەلىگىمدى اياقتاعىم كەلىپ وتىر.

 

سۇر تۇمان قايعى بۇلتى جەردى جاپقان،

قايتەيىن اجال دەگەن كەلدى قاقپان.

كۇن بولدى-اۋ، كۇڭىرەنتىپ ەل جىلاتقان،

باقۇل بول، قاپى كەتتىڭ ەرمۇرات-جان!

 

«بۇ دۇنيە» – ءفاني جىرى تىزىلگەندە،

ءبىر دەرەك بەرگەندەيسىڭ، ىزىڭنەن دە.

«و دۇنيە» باقي جىرى باستالادى،

پەندەنىڭ ءومىر ءجىبى ۇزىلگەن دە...

 

«قوس كونە» «قوس توبەگە» اينالعاندا،

قايعىدان قارس ايرىلدىڭ قايران دانا!

وكسىتىپ سەندە كەتتىڭ، كوش سوڭىنان،

توقتاتار سابىر دەگەن بايلام عانا.

 

ەتۋشى ەڭ، «كوك تۋىم» دەپ، ەلدى ماقتان،

قالىقتاپ ءانىڭ قالدى شەردى باسقان.

جۇماقتان ەتسىن اللا ەرتەڭىڭدى، –

سابازىم، ەتتىم دۇعا، ەرمۇرات-جان!

 

داۋلەتبەك بايتۇرسىنۇلى، اقىن، تۇركى دۇنيەسى جىر ءمۇشايرالارىنىڭ جۇلدەگەرى، بىرنەشە حالىقارالىق سىيلىقتاردىڭ لاۋرەاتى

 

P.S.

ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىعىنا وراي اقى، سازگەر، ءانشى، اكتەر، قازاقستاننىڭ مادەنيەت قايراتكەرى ەرمۇرات زەيىپحاننىڭ 50 جىلدىعىنا ارنالعان «ەكى دۇنيەدە جالعىزىم – قازاقستان» اتتى ەسكە الۋ كەشى وتەدى. كەشكە بەلگىلى ونەر جۇلدىزدارى قاتىسىپ، ە. زەيىپحاننىڭ اندەرىن ورىندايدى.

وتەتىن ورنى: الماتى قالاسى، اۋەزوۆ تەاترى.

وتەتىن ۋاقىتى: 07 جەلتوقسا، 2016 جىل. ساعات: 18.00

اباي-اقپارات