I

انا جولى ۇستەل باسىندا ءبىر توپ جىگىت «اباي جولىنداعى» قودار مەن قامقا ولىمىنە قاتىستى ءبىرشاما سوزگە كەلىپ قالدىق. سونداعى قۇنانباي قولدانعان جازانى كوبىسى ناداندىق پەن ەسكىلىك قالدىعى دەپ سانايدى ەكەن. 

ادامنىڭ ەرىك-قالاۋى دەگەن بولادى، ول بۇگىنگى اتا زاڭىمىزدىڭ اق پاراعىنا قارا سيامەن ادىپتەلىپ تۇرىپ جازىلعان، – دەدى العاش ءسوز العان جىگىتىمىز.

– سوندا قايىن اتاسى مەن كەلىنى... – دەدىم دە كىلت توقتاي قالدىم، ارعى جاعىن ايتۋعا اۋىزىم داۋالاماي.

– جوق، – دەدى ول جۇلىپ العانداي، – ءبارىبىر دە ادامنىڭ ىشكى قالاۋىنا ەشكىمنىڭ دە ارالاسۋىنا جول بەرىلمەۋى كەرەك. سول كەزدە سوزگە ەكىنشى وپونومەنتىم ارالاستى.

–نەمەنە، ادامدى مىندەتتى تۇردە ءولتىرۋ كەرەك پە؟ مۇنان كەيىن بۇلاي ەش جاساماڭدار دەپ جازالاماي-اق تا جىبەرە سالۋعا بولادى عوي، – دەدى ۇلكەن دانىشپاندىق وي تاستاپ.

– ءپالى، – دەدىم مەن، – بۇل جازانى قۇنانباي اۋادان الىپ وتىرعان جوق قوي ءارىسى قاسىم، بەرىسى ەسىم حان مەن ءاز تاۋكەگە دەيىن جالعاسىپ كەلە جاتقان دالا زاڭى ەمەس پە؟ نەكەلى جارىنىڭ باسىنان اتتاپ بوگدەمەن كوڭىل جاراستىرعان كەز كەلگەن كىسىنىڭ مۇنداي قىلىعىنا تەك ءولىم جازاسى بەرىلگەن. راس، قۇنانبايدىڭ بۇلاي ىستەۋىنە (ولاردى بوساتا سالۋىنا) اقىلى جەتپەي وتىرعان جوق قوي، – دەدىم، داۋدى ودان ارمەن ۋشىقتىرعىم كەلمەي.

II

بۇل ارادا اسىرە «گۋمانيست» بولىپ العان الگى جىگىتتەردىڭ جەتەسى جەتپەي وتىرعان ماسەلەسى مىناۋ: قوس قارىنىڭ (دالىرەك ايتساق زيناقوردىڭ) بۇل قىلعان ارەكەتتەرىنىڭ مورالدىق قۇنىنىڭ ولىمگە پار ەكەندىگى. مۇنى بۇگىندە جەڭىل جۇرىسكە بوي الدىرعان كەز كەلگەن پەندە بالاسى وسى قالىپتا قابىلداۋى ءتيىس (مەيلى ول XVIII, يا XXI عاسىر بولسىن، ادام ار-ۇياتىنىڭ قۇنى زاماناعا قاتىستى ءاماندا وزگەرمەك ەمەس). زينا – ادامنىڭ ار ماسەلەسى، ال اردىڭ ماتەريالدىق قۇنى دەگەن اتىمەن بولماق ەمەس. وقيعادان تۇيەتىن ويماقتاي عانا وي جوسىنىمىز مىناۋ: زيناقورلىق كۇناسىنىڭ قۇنىن تولەۋگە دوڭگەلەك دۇنيەنىڭ ەش بايلىعى جەتپەيتىنىن، بۇل كۇنادان تازارۋدىڭ جالعىز-اق جولى ءوز شىبىن جانىڭدى قۇربان ەتۋ ەكەندىگىن رۋحاني تۇرعىدان ءتۇسىنۋىڭ (قازاقتىڭ «ولىمنەن ۇيات كۇشتى» تانىمى وسى ويىمىزعا انالوگيا بولا الادى دەگەن ۇمىتتەمىز). اگاراكي دەيىك، كەشەگى قاسىمدار تۇسىنداعى وسى ءبىر ميزامدى (زاڭدى) بۇگىنگى قازاققا قايىرا ءبىر قولدانسا نە بولار ەدى؟! 

ءسوزسىز، سانىمىز كۇرت قۇلدىراپ، قازاقيادا دەموگرافيالىق تراگەديا باستالادى. مىنا جەر كەمپىر-شالدار مەن جاس بالالاردىڭ عانا مەكەنىنە اينالىپ، قاڭىراپ بوس قالار ەدى. سويتە تۇرا ءبىز ار مەن ۇيات حاقىندا اقىل سوققاندا الدىمىزعا جان سالمايمىز.

ءسىرا، اۋىزدىڭ دۋاسى، (وسى) ءسوز بەن ءىستىڭ سايكەس كەلمەگەندىگىنەن دە كەتەتىن بولسا كەرەك... 

III

ءجۇسىپ-بالاساعۇنىڭ «قىز-كەلىنشەكتىڭ ءلاززاتى – نەكەلەسكەن تۇندەرى، ەر جىگىتتىڭ ءلاززاتى – جاۋ قايىرعان كۇندەرى» دەگەن ولەڭ جولدارىن وقىپ وتىرىپ پۇشايمان حالگە ءتۇستىم.

سوسىن، ءبىزدىڭ ءلاززاتىمىز شىنىمەن-اق اۋىسىپ كەتكەن ەكەن عوي دەگەن ويعا بەكىدىم. اڭداعان ادامعا ەر ازامات ءوزىنىڭ ەڭ ۇلى ءلاززاتىن ەلىنىڭ قامىن كۇيتتەۋدەن الادى ەكەن عوي. ءسىرا (ازامات ءۇشىن), ۇلى ەرلىك پەن ۇلى ءلاززات تا وسى بولسا كەرەك. وسىنى ويلاعاندا جانارعا جاس كەلەدى. كەشەگى قاھارلى حان كەنە مەن الاش ارىستارىنىڭ بەينەسى كوز الدىڭا تىزبەكتەلىپ تۇرا قالادى. 

ەل مەن ەردىڭ ەسىمى ءبىر دەسەك، ءبىزدىڭ وسى رومانتيك بولۋىمىزدىڭ سىرى نە؟! وتىرىككە مەلدەكتەگەن قازاق سوتسيمۋىنىڭ سيقى بولسا مىناۋ. 

ءبىر تاڭدانارلىعى، ساياسي كورپۋس ەل مۇددەسىنە قارسى ءۇستى-ۇستىنە قاباعات قاتەلىكتەر جاساپ جاتسا دا، ءبىزدىڭ زيالىلارىمىزعا ونىڭ بەس تيىن دا كەرەگى جوق. ولارعا شىڭعىسحاننىڭ تۇركى، يا بولماسا قازاق بولعاندىعى قىزىق. ال اقىندارىمىز قاراساڭىز ءبىر ايىقپاس «عاشىقتىق» دەرتىنە شالدىققانداي. تاڭەرتەڭ عانا ءبىر عازالىن ينە-جىپتەن شىعارسا، كەش قارايا تاعى بىرەۋىن ءتامامداپ، «وسى ءبىر قىزدىڭ قىلىعى-اي» دەپ ءولىپ وتىرعانى (اتا ساقالى اۋىزىنا بىتكەندەرىمىزدىڭ ارزان سەنتيمەنتاليزم مەن جەلدەگەن جىگىت شاقتىڭ ۋاقىت بەلدەۋىندە قالىپ قويعاندىعى ءوز الدىنا جەكە جۇك).

«تاتاردى تىرناساڭ ورىس شىعادى» دەمەكشى، وسىلاردىڭ «ماحاببات ليريكاسى» دەپ جازىپ جۇرگەندەرىنە شىن نازار قويساڭىز، تەك كوتەن بۋففوناداسى. دالىرەك ايتار بولساق، ء«اتپىشتىڭ» اڭگىمەسى عانا. قۇمارلىق قۇرساۋىنا ءتۇسىپ، توڭكەرىلىپ قالعان تۇتاس تۇسىنىگىمىزدى قايىرا تىكتەپ، ماحابباتتىڭ اسقاق ۇعىم ەكەندىگىن، ول اللا مەن ادام اراسىنداعى ەكەۋارا رۋحاني سۇحبات ەكەندىگىن ساۋ ساناعا ورنىقتىرۋ بىرقادار جۇك بولعالى تۇر.

P.S بۇل جازبامىز، الدا تالدانباق ابايدىڭ «عاشىقتىڭ ءتىلى – ءتىلسىز ءتىل» ۇعىمىنىڭ شاعىن عانا اڭداتپاسى ەكەندىگىن وقىرمانعا ەسكەرتۋ بولاتىن.

ىقىلاس وجايۇلى

Abai.kz