نەمەسە ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى جايلى وي-تولعام 

ناۋرىز – تۇركى تىلدەس حالىقتاردىڭ ەڭ اسىل قازىنالارىنىڭ ءبىرى. عاسىرلار عالاماتى  بۇل كۇننىڭ مەرەيىن اسىرۋمەن كەلەدى. قۇت پەن كيەگە تولى ناۋرىز - ادام مەن تابيعاتتىڭ  ەرەكشە ۇيلەسىم تاپقان جانە جان دۇنيەندى جانداندىراتىن كۇنگە اينالعان.

«جاڭا كۇن» تانىمى. «ناۋرىز» اتاۋى العاش رەت زورواستريزم دىنىندە كەزدەسەدى. وعان دالەل «ناۋرىز» يران تىلىندە «جاڭا كۇن» دەگەندى بىلدىرەدى. جاڭا كۇن ناۋرىز ايىنىڭ 21- نەن 22 قاراعان ءتۇنى اۋىسادى. وسى ءتۇن ادام مەن تابيعات ءۇشىن ماڭىزدى ورىنعا يە. نە سەبەپتى دەسەك؟. بىرىنشىدەن، كۇنتىزبەلىك رەتتىلىك (كۇن، اي، جىل) ساقتالىنعان. ەكىنشىدەن، كۇننىڭ ەپيتەتى بۇل - وت. وت - زورواستريزم ءۇشىن ەڭ باستى تانىم نەگىزى. وت وزىمەن بىرگە عارىشتىق باستاماعا يە.  وت  بار جەردە تىرشىلىك بار، ءومىر بار. جاڭا كۇن – بۇل جاڭا ءومىردىڭ باستاۋى دەگەندى ۇيعارتادى. ويتكەنى، كۇن (كۇنتىزبەلىك) - ادام ءومىرىنىڭ ۋاقىتتىق ولشەمى. عالىم ا.سەيدىمبەك تە: «كۇن مەن ءتۇننىڭ  تەڭەسەر مەرزىمىنە، ياعني جىل باسىنا «ماڭگىلىك ءومىردىڭ باستاۋى» رەتىندە ايرىقشا ءمان بەرىلگەن» دەپ  ويىمىزدى قۇپتارلىق پىكىر بىلدىرەدى. [1, 225 ب].

قازاق حالقىنىڭ دا دۇنيەتانىمدا «وت» تۇپنەگىزىنەن باستاۋ الاتىن «وت-باسى»، «وت-اعاسى»، «وشاقباسى»، «وت-انا» تۇسىنىكتەرى بار.  قازاقتارداعى وشاق-قاسىنىڭ امانشىلىعى بۇل وتباسى مۇشەلەرىنىڭ امانشىلىعى ىسپەتتەس. ال وشاقتىڭ سونگەنى جاماندىقتىڭ بەلگىسى. سوندىقتان دا جانعان وشاقتىڭ وشپەگەنى ابزال. وشاق وتىنىڭ لاۋلاۋى تىرشىلىكتىڭ، ءومىردىڭ سيمۆولى رەتىندە تانىلادى.

ۇشىنشىدەن، ناۋرىز ايىنىڭ 21-نەن 22-نە قاراعان شاق عارىشتىق زاڭدىلىق بويىنشا كۇن مەن ءتۇننىڭ ءابسوليۋتتى تەڭەسكەن ۋاقىتى دەپ تانيمىز. جوعارىدا كۇن ماسەلەسىنە ءبىرشاما توقتالىپ وتتىك. ەندىگى كەزەكتە اڭگىمە ءتۇن جونىندە بولادى. ءتۇن – ادامدار بويىندا  قاراڭعىلىق، سۋىقتىق، قورقىنىشتىق قاسيەتتەر تۋدىرادى. ءتۇن - ولىممەن اسسوتسياتسيالانعان. ءتۇن – جامانشىلىقتىڭ حابارشىسى. سونىمەن قاتار ءتۇن بۇل ايدىڭ دا مەكەنى. اي - عارىشتىق پلانەتا رەتىندە كۇننىڭ دە سەرىگى. ياعني ءبىر-ءبىرىنسىز تىرشىلىك جوق. بۇل عارىش زاڭدىلىعى، تابيعات زاڭدىلىعى.  تابيعات زاڭدىلىقتارى بويىنشا كۇن مەن ايدىڭ اراسىندا اسا ءبىر گارمونيا زاڭدىلىعىنا سايكەس تەپە-تەڭدىك (بالانس) بار. مادەنيەتتانۋشى سەرىك ەرعالي تابيعات اياسىنداعى ء تىرى مەن ءولى، قىس پەن جاز، قىز بەن جىگىت، ءتاڭىر مەن ءىڭىر سيپاتىنداعى دۋاليستىك تارتىستاردىڭ بار ەكەنىن اتاپ وتەدى.

ءجۇسىپ بالاسۇعىننىڭ «قۇتتى بىلىك» داستانىندا ايدىڭ قۇبىلمالىلىق تابيعاتى بىلايشا سيپاتتالادى. اي تۋعاندا كىپ-كىشكەنتاي بولادى، ودان كەيىن تولعان ايداي تولىسادى. ەڭ سونىندا كىشىرەيىپ جوق بولادى – دەي كەلە ايدىڭ جەتىلۋ فازالارىن ايتادى. ايدىڭ ادام تابيعاتىنا تيگىزەر ىقپالى زور. اسىرەسە ايەل زاتىنىڭ تابيعاتى وسى ايمەن ولشەنەدى. سونىمەن قاتار ادامنىڭ ومىرلىك فازالارىمەن دە سايكەس كەلەدى.

بۇل كۇندەرى ادام تابيعاتپەن ساناسىپ، اسپان قۇبىلىستارىن باعدارلاپ، تىرشىلىكتىڭ نەگىزگى زاڭدىلىقتارىن مەڭگەرىپ، وزدەرىنىڭ ءومىر تىرشىلىگىن تابيعاتقا يكەمدەپ، تاڭىرگە ەرەكشە سەنىممەن تابىنىپ، دۇنيەنىڭ، تابيعاتتىڭ جاڭعىرار، قايتا تۇلەيتىن ءساتىن نازاردان تىس قالدىرماي، ونى ەرەكشە قۇدىرەت پەن كيە دەپ تانىپ، قۇتتى كۇن دەپ تانىپ، ول كۇندى ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى دەپ اتاعان ءتارىزدى. ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى دەپ تانىلۋىنىڭ دا ءمانى وتە زور دەمەكپىز. ۇلى – دەگەن ءسوزدى ءدىني تۇرعىدان جاراتۋشى، ءتاڭىر، قۇداي، اللا تۇسىنىكتەرىمەن دە ۇلاستىرۋعا دا بولادى. اكادەميك عاريفوللا ەسىم «ۇلى» دەگەن سوزگە قاتىستى بىلاي دەيدى: «ۇلى دەگەندە ءبىزدىڭ ءتۇسىنۋمىز كەرەك، ۇلىلىقتىڭ ەش تەڭدەسى جوق ەكەندىگىن. تەڭى جوق نارسە عانا - ۇلى. [2,244 ب]. سوندا بۇل ناۋرىز – ۇلىستىڭ  ۇلى كۇنى – دەگەن ادامزاتتىڭ تەڭدەسى جوق كۇنى عوي دەگەن ۇيعارىمعا كەلەمىز. ياعني، تۇركى الەمىنىڭ عانا ەمەس، ادامزات ءۇشىن ورتاق قۇندىلىقتىق نەگىزىن اڭعارتادى.

جاڭا كۇن - قۇتتى كۇن. ناۋرىز دەگەندە بىردەن ويىمىزعا «قۇت» ءسوزى كەلەدى. ويتكەنى، «ناۋرىز قۇتتى بولسىن!»، «جاسىڭ قۇتتى بولسىن!»،  «قۇت قۇيىلسىن!» - دەگەن ىزگى باتا تىلەكتەرىمىزدى قارشا جاۋدىرامىز.

«جاڭا كۇن»  جەر دۇنيەگە شاپاعاتى نۇرىن شاشقاندا، ودان «قۇت» قۇيىلادى دەگەن تۇسىنىك بار. كىمنىڭ بويىنا، اسىنا  كوپ قۇيىلاتىن  بولسا، سوندا سونشاما ىرىس... كوپ بولادى دەگەن سەنىم قالىپتاسقان... سوندىقتان دا ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى اتقان تاڭدى، شىققان كۇندى ماڭدايىن توسىپ قارسى الىپ، تىلەيتىن. «جاڭا جىل قۇتتى بولسىن!»، «قۇت دارىسىن!»، «قۇتىڭ قۇتتى بولسىن!»، «جاسىڭ قۇتتى بولسىن!» دەيتىن تىلەك تۇرلەرىنىڭ ءمان ماعىناسىن ايقىندالا، اشىلا تۇسسە كەرەك. دەمەك، ناۋرىز كۇنى كۇننەن شىعىپ قۇيىلاتىن  «قۇت» ءبىز كەيدە تۇسىنەتىندەي دۇنيە، مۇلىك، مال، قارجى تۇرىندەگى زاتتىق قازىنا ەمەس. ول نۇر، ساۋلە، ادامنىڭ رۋحاني جان دۇنيەسىن بايىتاتىن، تازارتاتىن، نۇرلاندىراتىن، ساۋلەلەندىرەتىن، كۇش-قۋات بەرەتىن قاسيەتتى، قۇدىرەتتى، كيەلى ۇعىم. [3,39-40ب]. 

 «قۇت» دەگەن بۇل تۇركىلىك ۇعىم. قۇت لەكسەماسىنا بايلانىستى تۇسىنىكتەمە بەرىپ كەتسەك، قۇت- كوپولشەمدى، كوپقىرلى سۋبستانتسيالىق نەگىز. كوپ جاعدايدا ونى كونە  تۇركىلىك ادەبيەتتەردە جان، ومىرلىك قۋات، رۋح، باقىت، داۋلەت، جاقسىلىق، جولى بولۋ، باعى اشىلۋ،ساتتىلىك، تابىس، كىسىلىك، ۇلىلىق، دارەجە، اقيقاتقا جەتۋ، نۇرلانۋ، شىنايى باقىت پەن شاتتىققا كەڭەلۋ رەتىندە تانىلادى. قاراپ وتىرساق ادامزات ءۇشىن ءبارى دە قۇتتان باستالادى جانە نە نارسەنىڭ بولسىن نەگىزىندە قۇت بار. ماسەلەن، كۇن دە قۇت، اي دا قۇت، جەر دە قۇت، جان دا قۇت. ءبارىنىڭ دە باستاۋىندا قۇت بار. ويتكەنى، ول ادامزاتقا ءومىر سۇرۋگە، ءومىردى كەشۋگە، مولشىلىق پەن جەتىستىكتەرگە قول جەتكىزۋ ءۇشىن قاجەت. ال ول ءومىر ارينە تابيعاتتىڭ، قوعامنىڭ شەڭبەرىندە بولادى. بۇل ادامنىڭ دۇنيەگە، تابيعاتقا دەگەن قۇندىلىقتىق پەن زيان كەلتىرمەۋ قاتىناسىن ايعاقتايدى. 

 «قۇت» قۇيىلادى دەگەن ماسەلە وتە ءبىر ءمان بەرەرلىك باستاۋ. قۇيىلۋ نەگىزىندە الدە ءبىر سۇيىقتىقتى مەڭزەيتىنىن بايقاۋعا بولادى. بۇل جەردەگى سۇيىقتىق ءسۇت تۋرالى بولىپ وتىر دەپ قابىلداۋىمىز  ورىندى. ءسۇت ىدىسقا قۇيىلادى. ال ادام ءتانى مەن جانى بوس ىدىس بولماق. ميفتىك تۇسىنىك بويىنشا اسپاندا ءسۇت كولى بولعان-دى. ول ءسۇت ىرىس، نەسىبە بولىپ ادامعا بەرىلەدى دەپ بولجامداعان. شىن مانىسىندە دە، انا قۇرساعىنداعى نارەستە  ىشتە جاتقاندا تەك قانا كىندىك تامىرشالارى ارقىلى قورەكتەنەدى. نارەستەنىڭ دۇنيە ەسىگىن اشۋى انا ومىراۋىندا ءسۇت بەزدەرىنىڭ  جىبۋىنە اكەلەدى. نارەستەنىڭ ءوز نەسىبەسى مەن ىرىسى دەگەنىمىز وسى اسپان الەمىندەگى ءسۇت كولىنىڭ انا ومىراۋىنا بەرىلەدى دەگەن سەنىم قالىپتاسقان.

م.بويس ناۋرىز دۇنيەتانىمى جونىندە: «زورواستريزم عىلىمى ءتارتىپ ەرەجەلەرىن عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە ءتارتىپ تالاپتارىنىڭ قاتالدىعىن جۇمسارتاتىن كوپتەگەن كوڭىلدى ادەت-عۇرىپتاردى قامتيتىن تولىققاندى رۋحاني ءومىردى ۇسىندى. بۇل دۇنيەدەن بەزۋگە شاقىراتىن ءدىن ەمەس، قايتا ومىرگە قۇشتارلىققا شاقىراتىن سەنىم بولدى» - دەيدى.[4,93ب]. بۇدان ءبىزدىڭ ۇيعاراتىنىمىز ناۋرىز ءدىننىڭ ۇستانىمدارىن  گورى، ادامزاتتىق ۇستانىمداردى جوعارى قويادى. ومىرگە دەگەن قۇشتارلىق، قۇلشىنىس الدىڭعى قاتارعا شىعادى. بۇل شىنىمەن دە حالىقتىق، ادامزاتتىق كەيىپتە بولىپ، تابيعاتتى ۇلگى ەتەتىن بىرلىك پەن بىرتۇتاستىلىق، ىنتىماق پەن اۋىزبىرشىلىكتى دارىپتەلەدى. ىنتىماق پەن بەرەكە بار جەردە عانا قۇت داريدى دەمەكپىز.

كورىسۋ سالتى. قازاق حالقىنىڭ نەگىزگى تۇرمىس تىرشىلىگى قىس ايلارىندا قىستاۋدا وتەتىنى بەلگىلى. كليماتتىق جاعداي وتە قاتال. بۇل تۇرعىدا كۇڭگىرت كۇزدەن كەيىنگى قىلىشىن سۇيرەتكەن قىس كەلگەننەن كەيىن ەلدى مەكەندەردىڭ ەڭ باستىسى ادامداردىڭ اراسىندا ەداۋىر الشاقتىق قالىپتاسادى. ءبىرى-بىرىنە بوران كەزدەرى جولدىڭ بولماۋىنان ءتىپتى اراقاتىناس، بايلانىس ۇزىلەدى. اعايىن باۋىرلاردىڭ، كورشى-كولەمدەردىڭ ءبىر داستارحان باسىندا بوس قوسۋلارى ازايادى. تەك قانا كوكتەم ايى ناۋرىز كەلگەن كەزدە عانا بايلانىس قايتا جاندانىپ، جولدار اشىلىپ، ادامدار ءبىرى-بىرىمەن قايتا بوس قوسۋ ءۇشىن باس امانشىلىعىمەن جان امانشىلىعىن ءبىلۋ ماقساتىندا، ءبىر-بىرىنە كورىسۋ، قاۋىشۋ ءۇشىن ەلدى مەكەندەردى ارالاعان. ونىڭ باستاۋى ارينە اعايىن-تۋىستاردان باستالىپ، ەلمەن جەرمەن قاۋىشۋعا ۇلاسادى. بۇل كورىسۋ سالتى ادامسۇيگىشتىك پەن  رۋحاني بىرلىكتىڭ جوعارى يدەالى بولماق. ءبىزدىڭ پايىمىمىزشا دا كورىسۋ ەڭ الدىمەن جاننىڭ اماندىعىن بىلدىرەتىن دۇنيەتانىم.

«ۇزىن سارى» تانىمى. ناۋرىزدا كۇن ۇزارىپ، ءتۇن قىسقارعان ءساتتى «ۇزىن سارى» كەلدى دەگەن. ۇزىن سارى دەگەنىمىز نە دەسەك؟ ۇزىن - ۇزاق دەگەندى بىلدىرسە، «سارى» دەپ تۇرعانىمىز ارينە كۇن جونىندە بولىپ وتىر. ياعني، «ۇزىن سارى» كۇننىڭ ۇزاقتىعىن مەڭزەيدى.

«ۇزىن سارى» كەلەر شاقتا  ادام اعزاسى دايىن بولعانى ابزال. ول ناۋرىزدان باستالىپ جاز اياقتالعان كەزەڭگە دەيىن سوزىلادى. مىنە، وسى كەزەڭدە ناۋرىزدىڭ باستى تاعامى «ناۋرىز كوجە»  دايىندالىنادى. كوجەنىڭ قۇرامىنا كوپ جاعدايدا ءداندى داقىلدار مەن ەت، ءسۇت ونىمدەرى قوسىلادى. جانە ول قۇرام 7 استان اسپاۋى ورىندى. 7 ءدامنىڭ بولۋى ناۋرىز كوجەنى دايىنداۋداعى قاتاڭ رەگلامەنتى دەسەكتە بولارلىق. ءبىر جاعىنان 7 سانى قاسيەتتى سان دەسەك، ەكىنشى جاعىنان 7 ءدام ادام اعزاسىنىڭ 7 مۇشەسىنە ء تان دارۋمەندەر كەشەنى. بۇنىڭ ءوزىن تاماقتانۋدا جۇيەلى ۇمتىلىستىن بولعاندىعىنىڭ كۋاسى ىسپەتتەس. ەكىنشى جاعىنان «ۇزىن سارى» كۇننىڭ ۇزاقتىعى نەگىزىندە ءومىردىڭ ۇزاقتىعىن دا مەڭزەيدى.

ناۋرىز كوجەنىڭ قۇرامىندا ءسۇت ونىمدەرىنىڭ بولۋى تالاپتان گورى سەنىمدى قالىپتاستىرادى. كۇننىڭ ۇزاقتىعىن سيپاتتاي وتىرا، بۇل كۇندە «اق مول بولسىن!» دەگەن تىلەكتەر ايتىلادى. بۇل تىلەك ءارى قاراي تىلەۋگە ۇلاسىپ،تابيعات كوگىن مال-جاننان اياپ قالماعانىن تىلگە تيەك ەتەدى. اق مول بولسىن دەگەن نيەت «قىمىز مۇرىندىق»، «ساۋمالىق» ىرىم-جورالعىلاردى قالىپتاستىرادى.

قىمىز مۇرىندىق - بۇل ءداستۇر بويىنشا بيە بايلانىپ، قىمىز ساۋىلادى.ساۋىلعان قىمىزدان تەك اعايىن-باۋىرلار عانا ەمەس، كورشى-كولەمدە، الىس-جاقىندارى دا ءدام تاتقانى ابزال. نەگە دەسەك ؟. سەبەبى، اقتى تىعىپ (جاسىرىن ) ءىشۋ - ارازدىقتىڭ باستاماسى. ساۋمالىق تىلەگىنەن ۇزىندە كەلتىرەيىك.

ساۋمالىق، ساۋمالىق،

جاڭا كەلگەن جاقسىلىق.

جاڭا كەلگەن مەرەكە،

جاڭا كەلگەن بەرەكە.

كورمەدىك پە، كوردىك پە؟

ساۋمالىق، ساۋمالىق.

ءسۇت كوپ، كومىر از.

ءومىر كوپ، ءولىم جوق، - دەپ تىلەۋ مەن نيەت بىلدىرىلەدى. اق - جاقسىلىقتى،  ىزگىلىكتى شاقىرادى. ىنتىماق كەلىپ، بەرەكە ورتاسى ورنايدى. بەرەكە ورناعان ورتادا قۇت قۇيىلادى دەگەن سەنىم بولعان.

كونە نانىم-سەنىم بويىنشا ادامنىڭ تازارۋ پروتسەسىنىڭ بىرنەشە جولدارى بولعاندى. ماسەلەن، زورواستريزمدە وتپەن، سۋمەن تازارۋ سەنىمى كەزدەسەدى. تۇركى سەنىمى بويىنشا تازارۋدىڭ بىردەن-ءبىر جولى بۇل اعارعانمەن تازارۋ. بۇگىڭدە ونىڭ دەنساۋلىققا پايدالىلىعى مەديتسينا عىلىمىمەن دالەلدەنگەن.

اق – ادام مەن تابيعاتتىڭ ءبىر-بىرىنە دەگەن باتا-تىلەگى مەن نيەتى. نيەتىم اق دەگەن سونىڭ ايعاعى. تەك قانا ناۋرىز ايىندا عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ءار كەزدە دە ادامزات تابيعاتقا اسا ءبىر ۇقىپتىلىقپەن، جاۋاپتىلىقپەن قاتىناس جاساعانى ابزال دەمەكپىز.

ناۋرىز مەرەكەسى  كوتەرىڭكى كوڭىل كوتەرەتىن ويىن-ساۋىق ويىندارى ارقىلى كورىنىس تابادى. ماسەلەن، «سەلت ەتكىزەر»،«ۇيقىاشار».  ا.وماروۆتىڭ «ناۋرىزناما» ەڭبەگىندە: «ەرتە كەزدە بويجەتكەن قىزدار جىگىتتەرگە جاڭا ساۋعان ۋىزعا سوعىمنان قالعان ەت قوسىپ، «ۇيقىاشار» دەپ اتالاتىن ەرەكشە تاعام پىسىرگەن» - دەپ تۇسىندىرەدى. بۇل جەردە «ۇيقىاشار» تاعام رەتىندە تۇسىندىرىلگەن. سودان كەيىن: «مۇنىڭ سىرى كوپ» -دەيدى. ءارى قاراي: «تاماق بوزبالاعا كۇش ءبىتىرىپ، سۇيىسپەنشىلىك سەزىمىن وياتادى، تابيعات بىتكەن تۇلەپ جاتقاندا ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى ۇيىقتاپ قالماسىن دەگەنى. ءوز كەزەگىندە جىگىتتەر قىزدارعا اينا، تاراق جانە ءيىسسۋدان تۇراتىن «سەلتەتكىزەر»دەپ اتالاتىن سىيلىق ۇسىناتىن. مۇنداعى اينا- پاكتىك پەن جاستىقتىڭ، ءيىسسۋ-بۇرشىگىن جاڭا جارعان جاۋقازىنداي قۇلپىرۋدىڭ، جايناي ءتۇسۋدىڭ سيمۆولى».[5,25ب]. شىن مانىسىندە ول بىلاي بولۋى دا ابدەن مۇمكىن. تىڭدالىق. ۇيقى – ادام اعزاسىنىڭ تىنىعۋى. ۇيقىسىز ادامزات ءولىپ كەتۋى ابدەن مۇمكىن. ماسەلە، 21 نەن -22 قاراعان ءتۇنى ۇيىقتاماۋدا بولىپ وتىر. بۇل ءتۇنى كۇن مەن ءتۇننىڭ تەڭەسۋى وزىندىك كۋلميناتسيالىق دەڭگەيگە جەتەدى. جانە ۇيقىنى جان مەن ءتاننىڭ ءبىر-بىرىنەن الشاقتاۋى رەتىندە تۇسىنىلەدى. مىنە، سوندىقتان بولار، قالعىپ بارا جاتقان جاس بۋىنعا سىيلىق بەرۋ ارقىلى سەلت ەتكىزىپ، ۇيقىسىن اشۋدى تىلەگەن. ويتكەنى، ول ءتۇنى جەر بەتىندە ءتۇن ارالاپ، ءۇي ارالاپ قىدىر اتا كەلەتىنى تۋرالى سەنىم نەگىز بولىپ وتىر.

حالىقتىڭ نانىم-سەنىمىندە قىزىر قاسى كوزىن جاپقان قارت ادام بولسا كەرەك. قىزىر اتانى باق جەتەلەپ جۇرەدى ەكەن دەيدى. ۇلىس تويىنىڭ تانىم كوزىمەن اتىرۋ ءۇشىن قىزىر اتا ءتۇن  ورداسى اۋا دالا كەزەدى. جولاي ءوزى سياقتى ۇلىس تاڭىنا ىنتىق جاندى كەزىكتىرسە، قاسىن كوتەرىپ نازارىن سالاتىن كورىنەدى. قىزىر اتانىڭ نازارى تۇسكەن ادامنىڭ باسىنا باق قونباق...قازاق تىلىندەگى «قىزىر دارىماي، باق قونبايدى» دەگەن ماتەل وسىناۋ بايىرعى نانىم-سەنىمگە وراي ايتىلعان. [6,228 ب].

ۇلىستىڭ ۇلى كۇنىندە ادام دا، تابيعات تا، الەۋمەتتە بىرتۇتاستىلىقتا. بۇل كۇندە جادىراڭقى كۇيدى تەك قانا تابيعات قانا ەمەس، ادامزاتتا، الەۋمەتتە سەزىنگەنى دۇرىس. بۇل كۇنى جامانشىلىققا جول جوق.

ىزگىلىك تازالىقتان باستالادى.تازالىق تەك ءتاننىڭ عانا ەمەس، جاننىڭ تازالىعى. تازا ادام عانا دانالىقتى تىرەك ەتىپ، ىزگى قىلىقتاردىڭ امالىنا اينالدىرا الادى. ىزگى كىسى كەشىرىمشىل بولىپ كەلەدى. ويتكەنى، كەشىرىم – جاننىڭ رۋحىن جەڭىلدەتەدى دەگەن سەنىم قالىپتاسقان.

ۇلىس كۇنى نانعا دەگەن قۇرمەت جاسالىنىپ، باۋىرساق، 7 شەلپەك پىسىرىلەدى. شەلپەكتەن وڭ قولىمەن ءۇزىپ جەپ اۋىز تيۋ ارقىلى ءبىر-بىرىنە انت بەرىپ، رەنىشتەرى كەشىرىلگەن. ودان ءارى داستارحان باسىندا جالعاسىپ،  ۇيگە كىرگەن كىسىنىڭ كوڭىل حوش بولۋىنا ايرىقشا ءمان بەرىلگەن. داستارحان – كەڭ بولعان سايىن، ونىڭ ءۇستى دامگە تولعان سايىن ادامنىڭ، دۇنيەنىڭ كەڭدىگىن سەزىلۋ ءورىس العان.  داستارحاننان ءدام تاتۋ- ءومىرىننىڭ ۇزاقتىعىن سيپاتتايدى.ءارى قاراي باتا تىلەكتەرمەن ۇلاسادى. باتا-تىلەكتىڭ كوپ بولۋى قىدىر مەن باقتىڭ، قۇت پەن بەرەكەنىڭ بولۋىنا سەبەپ بولادى دەگەن سەنىم قالىپتاسقان. جاقسى اق نيەتكە نەگىزدەلگەن باتا-تىلەك تاۋسىلماس ەنەرگەتيكالىق كۇش-قۋات بەرەدى دەگەن دۇنيەتانىم مەن سەنىم قالىپتاستىرعان.

ءسوز سونىندا مىناداي پراكتيكالىق ۇسىنىمدار جۇيەلەندى. بىرىنشىدەن، بۇگىنگى الەۋمەت، ونىڭ ىشىندە جاستار قاۋىمى ناۋرىزدىڭ تاريحىنان مەيلىنشە حاباردار بولعانى دۇرىس. تاريحشىلار قاۋىمى ءالى دە بولسا ناۋرىز تۋرالى تاريحي دەرەكتەرگە قول جەتكىزسە دەگەن ۇسىنىس تۋىندايدى. ەكىنشىدەن، جاستار بويىندا ناۋرىز دۇنيەتانىمىن ءبىلىم مەن مادەنيەت تەتىكتەرى ارقىلى قالىپتاستىرۋ قاجەت. ۇشىنشىدەن، ناۋرىز كوجەنى تەك قانا ناۋرىز كەزىندەگى تاعام رەتىندە ەمەس، ونى مەيرامحانا، ءدامحانالاردىڭ اس مازىرىنە ەنگىزگەندەرىمىز ابزال. ماسەلەن، ەكسپو كەزىندە شەتەلدىكتەر ءدام تاتسا قانداي كەرەمەت بولار ەدى. تورتىنشىدەن، ناۋرىزبەن بىرگە كەلەتىن تازارۋ فيلوسوفياسىن جەتىلدىرۋ كەرەك. ونىڭ ىشىندە جان تازالىعى ماسەلەسى دە بار. بۇل ورايدا ءسۇت ونىمدەرىنىڭ ادام اعزاسى ءۇشىن پايدالىلىعىن ءتۇسىندىرۋ ارقىلى ۇلگىلى ءومىر سالتىن دارىپتەۋ. بەسىنشىدەن، جاستار دۇنيەتانىمىندا «قىدىر اتا» يدەالىن قالىپتاستىرۋ بولماق دەپ قورىتىندىلايمىز.

پايدالىنىلعان ادەبيەتتەر:

1. سەيدىمبەك ا. قازاق الەمى. ەتنومادەني پايىمداۋ.وقۋ قۇرالى.-الماتى، «سانات» 1997. – 464 بەت.
2. ەسىم عاريفوللا. ادام-زات. – استانا:اقارمان،2008.-382 بەت.
3. م.جانبولاتۇلى.ناۋرىزناما. ء(ماتىن). –سەمەي:2009.-84 بەت.
4. م.بويس. زورواستريزم. ۆەروۆانيا ي وبىچاي. م.،1986. 174ستر. 
5. وماروۆ ا. ناۋرىزناما - الماتى: قازاق سسر ء«بىلىم» قوعامى، 1990. - 32 بەت.
6. سەيدىمبەك ا. قازاق الەمى. ەتنومادەني پايىمداۋ.وقۋ قۇرالى.-الماتى، «سانات» 1997. – 464 بەت.

جاناباەۆ جىلبەك ماراتۇلى

Abai.kz