ءبىز اۋىلدا كولحوز، سوۆحوزدى كورىپ وستىك. اتىڭ وشكىر كەڭەستىك جۇيە كەزىندە اۋىل قايناعان تىرشىلىكتىڭ كوزى بولاتىن. ەرەسەكتەردىڭ جۇمىستان قولى بوساماي، اۋەلى بالالاردىڭ ءوزى جاپپاي ناۋقاندىق جۇمىستارعا جەگىلەتىن. قوي ۇرىقتاندىرۋ، تولدەتۋ (ساقمان), قوي قىرقىم، پىشەن ء(شوپ شابۋ), استىق جيناۋ (قىرمان), جايلاۋعا مال ايداۋ جانە ت.ب. وسى جۇمىستار جىل ون ەكى اي اينالىپ كەلىپ تۇراتىن. ەكى جۇزدەي وتباسى تۇراتىن ءبىزدىڭ قوپا اۋىلىندا 60 000 قوي، 3 000 جىلقى، 1 500 باس سيىر بار ەدى. بۇل الگى 200 ءۇيدىڭ جەكە مەنشىك مالىن قوسپاعاندا، تەك سوۆحوزدىڭ عانا مال سانى ەدى. ۇكىمەتكە تابيعي تازا ەت، ءسۇت، تەرى، ءجۇن ونىمدەرىن توننالاپ وتكىزەتىن ەدىك.

توقسانىنشى جىلدارى سوۆحوزدار مەن كولحوزدار تاراپ، مال مەن تەحنيكا كەڭشار مۇشەلەرىنە «پاي» رەتىندە تاراتىلىپ بەرىلدى دە، ءبىر قويدىڭ قۇنى ءتورت جارتى اراق بولدى... اۋىل قۇلدىرادى، جاپپاي قالاعا كوشۋ باستالدى...

جەردىڭ استىن ۇڭگي بەرمەي، قايتا ورنىنا كەلىپ وتىراتىن اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىمەن ءوزىمىزدى عانا ەمەس، اينالامىزدى دا قامتاماسىز ەتە الساق كەرەمەت بولار ەدى،  بىراق اۋىل ەڭسەسىن تىكتەي الماي تۇر.

بۇگىنگى كۇنى ۇكىمەت اگروسەكتورعا قاتتى كوڭىل ءبولىپ وتىر. قازىر ولار اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىن وندىرۋشىلەردى قارجىلاندىرۋدىڭ تىڭ مەحانيزمدەرىن ىزدەستىرۋدە. اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى، ونىڭ ىشىندەگى بىرنەشە كوميتەتتەر، وعان قاراستى «قازاگرو» ۇلتتىق حولدينگ، «قازاگرويننوۆاتسيالىق» اكتسيونەرلىك قوعامى مەن ۆەتەرينارياعا قاتىستى بىرنەشە رەسپۋبليكالىق مەملەكەتتىك كاسىپورىنداردىڭ اۋىلدى كوتەرۋدەگى ويلاسىپ تاپقان بىردەن ءبىر جولى – شارۋا قوجالىقتارىن كووپەراتيۆتەرگە بىرىكتىرۋ بولىپ وتىر. بيىل پالەنباي كووپەراتيۆ پايدا بولىپ، ءىس ىرىلەنىپ، شارۋا ىلگەرىلەي باستادى – دەپ ەسەپتەر بەرىپ تە تاستادى.

ەرتەرەكتە «اۋىل جىلىن» جاريالاعانبىز. سودان كەيىن 2004-2010 جىلدارعا اۋىلدىق جەرلەردى دامىتۋدىڭ مەملەكەتتىك باعدارلاماسى، ۇكىمەت بەكىتكەن «اگروبيزنەس 2020» باعدارلاماسى، «اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋدىڭ كەشەندى باعدارلاماسى» دەگەن سياقتى دامۋعا نۇسقا بولار قۇجاتتار قابىلداندى. اتتەڭ، بۇلاردىڭ ەشقايسىسى دا اۋىلدى العا سۇيرەر ەمەس. جاقىندا وتكەن ۇكىمەتتىڭ كەڭەيتىلگەن وتىرىسىندا ەلباسى: «اگروبيزنەس 2020» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن قولداۋعا بيۋدجەتتەن 640 ملرد. تەڭگە جۇمسالعانىن، بىراق ەت ءوندىرۋ 2016 جىلعا جوسپارلانعانداي 60 مىڭ توننا ەمەس، 17 مىڭ توننا عانا بولعانىن ايتتى.

1973 جىل. جاز ايى بولۋى كەرەك. اتام: «تۇر، وگىزشەنى ايداۋعا كومەكتەس»، – دەپ ەرتە وياتىپ الدى. وگىزشەنى ورىسكە جىبەرمەي، بايلاپ الىپ قالىپتى. ماعان «سۋ اكەل» – دەدى. ءبىر شەلەك سۋ اكەلدىم. وگىزشە جارتىسىن عانا ءىشتى. اتام تۇگەل ىشپەگەنىنە قاتتى رەنجىدى. سوسىن ول جەتەكتەپ، مەن ارتىنان ايداپ، اۋىلدىڭ شەتىندەگى جۇرت «زاگوتسكوت» دەپ اتايتىن جەرگە كەلدىك. وگىزشەنى تارازىعا تارتىپ، شىعارعان ءتىرى سالماعىنا ەسەپتەپ قولما-قول اقشامىزدى الىپ، باس ءجىبىمىزدى ۇستاپ كەيىن قايتتىق. مەنى وياتقاننان باستاپ، قولما-قول اقشانى ساناپ الىپ قايتقانعا دەيىنگى كەتكەن ۋاقىت ءبىر ساعات. ياعني، قولداعى مالدىڭ قولما-قول اقشاعا اينالۋىنا ءبىر-اق ساعات ۋاقىت كەتتى.

ال بۇگىن الماتىدان 500 شاقىرىم جەردە تۇراتىن ءبىزدىڭ اۋىلداعى قاراپايىم شارۋا الدىنداعى مالىن قولما-قول اقشاعا اينالدىرۋعا قانشا ۋاقىت كەتىرەدى ەكەن، كورەيىك. ەڭ الدىمەن، سويىپ اپارعان ءجون بە، الدە تىرىلەي اپارۋ كەرەك پە؟ سوعان باس قاتىرادى. كولىك ىزدەيدى، كولىگى بولسا، بەنزين ىزدەيدى. مالى ۇرلانباعان دەگەن انىقتاما الادى ميليتسيادان. مالى اۋرۋ ەمەس دەگەن انىقتاما الادى مال دارىگەرىنەن. بۇل قىزمەتتەر اقىلى. رەسمي بولماسا، بەيرەسمي الىنادى. جول بويى بۇرىن اقسۋ مەن الماتىنىڭ اراسىندا 9 پوست بار ەدى. بارىنە «وتمەتكا» بەرەتىنسىڭ. قازىر قاپشاعايدىڭ كوپىرى عانا قالدى، ولار جاقسىلاپ قارايدى. قۇجاتىڭنان ءبىر ىلىك تابىلسا، ول جەرگە دە بىردەڭە بەرۋىڭ كەرەك. بازارعا اكەلەسىڭ. ساتىپ الۋشىعا ءوزى باققانداي ەتتىڭ كەرەمەتتىگىن ايتىپ جىلپىلداپ، كەلىسىن پالەنبايعا وتكىزەتىن ساتۋشى اكەلگەن مالىڭدى اينالىپ كورەدى. «ارىقتاۋ ەكەن دەيدى، بۇنداي ەتتى الۋشى از دەيدى، دۇرىس سويماپسىڭ دەيدى. جارايدى، الىستان كەلىپسىڭ، مىنانشادان الامىن»، – دەپ مىندەتسيدى دە، تارازىعا سالىپ 15-20 كەلىسىن كەم ساناپ قولىڭا اقشاڭدى بەرەدى. ريزا بولماساڭ دا، ەتتەن قۇتىلعانىڭا ءۇھ  دەيسىڭ. تەرىسى مەن باسىن ول المايدى. ونى ۇيگە تاستاپ كەتسەڭ جولداعى تەكسەرۋشىلەر ەسىڭدى شىعارادى. سوندىقتان تەرىنى تيىنعا باسقا ءبىر جەرگە وتكىزىپ، باستى قايتادان اۋىلعا الىپ قايتاسىڭ. ايەلىڭ پىسىق بولسا، ءۇيىتىپ «حولودەس» جاساپ بەرەدى. وسى اۋرەڭە ەكى سوتكە ۋاقىتىڭ كەتەدى. شىققان شىعىندارىڭ مەن قولىڭا تيگەن ماردىمسىز اقشانى كورىپ، مالشىنىڭ كورگەن كۇنى قۇرىسىن دەيسىڭ.

اۋىلدا ۋاقىت وتە باياۋ وتەدى. قالاداعىداي سۇرگىن جوق. سامارقاۋلىق پەن مارعاۋلىق اۋىلدىڭ تابيعاتىنا سىڭگەن. اۋىل ساۋداسى كۇندە قىزىپ جاتقان بازار ەمەس، باعاسى ساعات سايىن ءوسىپ، ءسات سايىن وزگەرىپ وتىراتىن بيرجا ەمەس. ولاردى ەركىندىككە جىبەرىلگەن كوك قاعازدىڭ باعامى دا قىزىقتىرمايدى. اۋىلعا قاجەتتى باستى قۇندىلىق – تۇراقتىلىق. بۇل ­– ءوزى وندىرەتىن ونىمدەرگە دەگەن باعا تۇراقتىلىعى جانە وعان مەملەكەتتىڭ بەرەتىن كەپىلدىگى. مەملەكەت، ەڭ قۇرماسا، ءبىر جىلعا اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىن شارۋالاردان ساتىپ الۋدا بەكىتىلگەن باعانى ساقتاۋعا كەپىلدىك بەرۋى كەرەك. اۋىل قاشان داميدى، شارۋا قاشان ءونىم بەرە باستايدى؟ باياعى مەنىڭ اتام سياقتى كوپ ۋاقىت جوعالتپاي، باققان مالىن، وسىرگەن ءونىمىن بەكىتىلگەن تۇراقتى باعامەن كەز كەلگەن ۋاقىتتا جاقىن جەردەگى ۇكىمەت ۇيىمداستىرعان نۇكتەگە وتكىزە الاتىن بولسا عانا. ۇكىمەت ءوندىرۋدى شارۋاعا قالدىرىپ، «سبىتتى» ءوز قولىنا العان جاعدايدا. جوعارىدا اتالعان قاپتاعان باعدارلامالار مەن ونى ورىنداۋ ءۇشىن قۇرىلعان دوكەي مەكەمەلەرگە بيۋدجەتتەن جۇمسالعان قارجىنى وسىعان بۇرعاندا.

P.S. اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرىن وندىرۋشىلەردى جەڭىلدىكپەن قارجىلاندىرۋدا «ەگىستى تامشىلاتىپ سۋعارعاندارعا جانە اسىل تۇقىمدى مال بورداقىلاۋ كەشەنىن قۇرعاندارعا باسىمدىق بەرىلەدى» دەگەن كوكتەن الىنعان تالاپتار بار. اۋىلدى دامىتۋعا بۇل دا تۇساۋ بولىپ وتىر...

بيجومارت قاپالبەك

Abai.kz