قازاقستان پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازارباەۆ پەن رف پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين الماتىدا كەزدەسەدى. اقپاننىڭ 27-ءى كۇنى.

پۋتين اسىعىس ءجۇر

اقوردانىڭ تاراتقان رەسمي مالىمدەمەسىندە وسىلاي دەلىنگەن. كەلىسسوزدەر بارىسىندا ەكى ەل اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق بۇگە-شۇگەسىنە دەيىن تالقىلانىپ، كۇن تارتىبىندە تۇرعان ءوڭىر ارالىق ءام حالىقارالىق تۇيتكىلدى ماسەلەلەر ءسوز بولماق.

ۆلاديمير پۋتين 27 كۇنى الماتىداعى كەزدەسۋدەن شىعا سالىپ، دۋشانبەگە كەتەدى. تاجىك پرەزيدەنتى ەمومولي راحمون مىرزا دا سول كۇنى پۋتين كەلەدى دەپ كۇتىپ وتىرسا كەرەك. ال 28 اقپاندا بىشكەكتە بولۋى كەرەك. كرەملدىڭ ءباسپاسوز قىزمەتى سولاي دەدى.

ءسويتىپ "سالت باستى، ساباۋ قامشىلى" پۋتين ورتالىق ازيا ەلدەرىن ارالاماق. ول بىراق تىم اسىعىس ءجۇر...

نەنى تالقىلاماق؟

پۋتينمەن نازارباەۆتىڭ الماتىدا وتكىزەتىن جارتى كۇنىندە نەلەر تالقىلانباق؟ ەندى وسىعان توقتالايىق. بۇعان قاتىستى رەسمي ورگاندار مالىمەت تاراتپاعانىمەن، جوعارىداعى ايتىلعان ءوڭىر ارالىق ءام حالىقارالىق ماسەلەلەردى تارقاتىپ كورەيىك.

اۋەلى ىرگەسى سوگىلە باستاعان ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق وداقتىڭ جايى ءسوز بولاتىنى بەلگىلى. يدەيالىق اۆتورى نۇرسۇلتان نازارباەۆ دەگەنىمىزبەن، بۇل وداق كىممىن مۇددەسىنە جۇمىس جاساپ وتىر؟! ارينە، رەسەيدىڭ. «مەنىڭ ءسوزىم ەمەس، ءبيبىباتيمانىڭ ءسوزى» دەگەندەي، بۇنى بەلورۋسسيا باسشىسى الەكساندر لۋكاشەنكو قاتارىنان بىرنەشە مارتە ايتقان بولاتىن.

وداق ورتاق ەمەس، ورىستىكى

وداقتاعى نارىقتىق جۇيە ادىلەتسىز بولعان سوڭ، بەلورۋسسيا رەسەيگە باقانداي 15 ميلليارد دوللار جەلىنىپ قاپتى. بۇعان بۇلقان-تالقان بولعان لۋكاشەنكو ورىسپەن اراداعى بايلانىستى ۇزۋگە بەل بايلاپ وتىر. ءتىپتى، ارنايى ءباسپاسوز وتىرىسىن وتكىزىپ، ءپۋتيننىڭ ەكى سويلەيتىنىن، مەدۆەدەۆتىڭ پرەمەر اتى بولماسا، "بارىپ كەل، شاۋىپ كەلدىڭ" ادامى ەكەنىن دە ايتىپ سالعان.

ايتپاقشى، لۋكاشەنكو وتكىزگەن سول ءباسپاسوز وتىرىسىندا كەدەندىك وداق دەگەنگە ءاۋ باستا قازاقستان تارابىنىڭ قوياردا قويماي سۇرانىپ كىرگەنىن بىلدىك.

كەدەندىك وداق دەگەننەن شىعادى، رف مەن ارادا كەدەندىك كەدەرگىلەر كوپ. قازاقستاندىقتار ورىس كەدەنىندە ايلاپ تۇرعانىن تالاي رەت جازدىق. ءتىپتى، رەسەي سانكتسيالانعان تاۋارلار تىزىمىنە قازاقستاندىق تاۋارلاردى دا كىرگىزىپ جىبەردى. بۇعان دا قىڭق دەمەدىك. ەاەو-دان بىزگە كەلگەن پايدا مەن رەسەيدىڭ تابىسىن سالىستىرىپ جاتۋدىڭ ءوزى ارتىق.

ەستەرىڭىزدە بولسا، بىلتىر مامىر ايىندا استانادا وتكەن ەاەو سامميتىنە قاتىسقان اتامباەۆ پەن لۋكاشەنكو وداقتىڭ جۇمىسى تۇرالاپ قالعانىن ايتىپ، شامدانعان ەدى.  «كاك بى ناشە وبەدينەنيە ني ەۆوليۋتسيونيروۆالو - سناچالا تاموجەننىي سويۋز، پوتوم ەدينوە ەكونوميچەسكوە پروسترانستۆو، سەيچاس ەاەس - كوليچەستۆو تورگوۆىح وگرانيچەني نە يزمەنيلوس، تاك ي وستالوس نا ۋروۆنە 600. بولەە توگو - پوسلە پودپيسانيا دوگوۆورا ناش ۆنۋترەنني تورگوۆىي وبوروت تولكو پاداەت».

بەلورۋسسيا مينۋس 1. قازاقستان شە؟

راس، ەاەو قۇرىلعان العاشقى جىلى تاۋار اينالىمى 26%-عا، ودان كەيىنگى جىلى 30%-عا قۇلدىراعان. سونداي-اق، وداقتاس سانالاتىن قازاقستان مەن ارمەنيا نەمەسە بەلورۋسسيا مەن قىرعىزستان اراسىندا ساۋدا ساتتىق مۇلدە جوق. بۇل ءوز كەزەگىندە ەاەو-نىڭ ساياسي ماقساتتا ءام رەسەيدىڭ مۇددەسىنە قۇرىلعاندىعىن دالەلدەيدى. سەبەبى، وداقتاس ەلدەردىڭ تاۋارلارى تەك رەسەي تەرريتورياسى ارقىلى عانا وتەدى ەكەن. مۇنى «موسكوۆسكي كومسومولەتس» باسىلىمى جازىپ وتىر.

قازاقستان ەاەو-داعى پوزيتسياسىن جوعالتىپ جاتىر، دەپ جازادى «radiotochka.kz» پورتالى. ءسوزىمىز دالەلسىز شىقپاس ءۇشىن ساندار سويلەسىن. 2016 جىلدىڭ كورسەتكىشتەرىنە سۇيەنسەك، وداقتاعى تاۋار اينالىمى 20%-عا، ەكسپورت  25%-عا قۇلدىراعان.

ال رەسەي مەن بەلورۋسسياعا ساتىلعان شيكى مۇنايدىڭ كولەمى بار بولعانى 44 ميلليون دوللاردى قۇراپتى. بۇل سوما بىلتىر 506 ميلليون دوللار بولعان.

سونداي-اق، 872 توننا سيرەك كەزدەسەتىن مەتالل ساۋدالاي وتىرىپ، وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا  251 ملن دوللارعا از پايدا تاۋىپتىق.

10 ايلىق ەسەپ بويىنشا التىن ەكسپورتىنان تاپقانىمىز 14 ميلليوننان از بولعان. بىلتىرعى جىلى بۇدان 13 ەسە كوپ نەمەسە 170 ميلليون دوللارعا ارتىق پايدا تاپقان ەدىك. جاعداي وسىلاي.

ارىستان قارتايسا، تىشقان قۇلاعىندا وينار...

كرەمل مەن اقوردانىڭ ءباسپاسوز قىزمەتى تاراتقان حابارلاماداعى مىنا ءبىر جولدىڭ استارىنا ءۇڭىلۋ قاجەت سياقتى...«ليدەرى زاترونۋت نەكوتورىە اسپەكتى دالنەيشەگو پرودۆيجەنيا ەۆرازيسكوي ينتەگراتسي»... بۇل سوندا ەۋرازيالىق ىقپالداستىقتىڭ بولاشاعى بۇلىڭعىر بولىپ تۇر، سودىقتان ونىڭ دامۋ جولدارىن قاراستىرۋ كەرەك دەگەنگە سايا ما، الدە باسقا ما؟ ويتكەنى جوعارىداعى جايتتەرگە قاراپ وتىرىپ، وداقتىڭ ارى قارايعى اياق الىسىنا كۇمانمەن قاراماسقا شاراڭ جوق.

لۋكاشەنكو لەپىرىپ سويلەگەن سوڭ، اياق استىنان مينسكىدە شەرۋ بولدى. مۇنىڭ ارتىندا كىم تۇرۋى مۇمكىن؟ الدە سايكەستىك پە؟ اراعا ۋاقىت سالماي ەلباسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ لۋكاشەنكومەن تەلەفون ارقىلى سويلەستى. رەسەي مەن بەلورۋسسيا اراسىنداعى كيكىلجىڭگە الاڭداۋشىلىق ءبىلدىردى. بۇل جەردە تەرريتوريالىق داۋدىڭ دا ۋشىعىپ كەتپەسىنە كەپىل جوق. اسىرەسە، رەسەي وزگەنىڭ جەرىنە شۇيلىككەندە قاراداي قاعىنىپ شىعا كەلەدى. وعان گرۋزيا مەن ۋكراينا دالەل. تەرريتوريا تۋراسىنا كەلگەندە رەسەيلىك شوۆينيست ساياساتكەرلەر، اشىعىندا - ءپۋتيننىڭ ايتاقتاعى «وفچاركەلەرى» قازاقستانعا دا قياس قارايدى. ليمونوۆ، جيرينوۆسكي دەگەندەر تىنىشتالا باستاعاندا دۋمانىڭ دەپۋتاتى شپەروۆ شىقتى. "قازاقستانداعى ورىس جەرلەرىن قايتارىپ الامىز" دەدى ءولى. بۇعان قاتىستى كرەمل: "شپەروۆتىڭ ءسوزى رەسەيدىڭ پوزيتسياسىن بىلدىرمەيدى" دەگەندى ايتتى. دەگەنمەن، كەشىرىم سۇراعان جوق. يا تىنىش جاتقان ەكى ەلدىڭ ورتاسىنا وت سالعان شپەروۆكە ەسكەرتۋ جاسالمادى. ول ءالى دەپۋتات.  جاسىراتىنى جوق، سوڭعى كەزدەرى رەسەي جاقتان جەرىمىزگە قاتىستى قوتىرالا قويىرتپاق سوزدەر كوپ ايتىلۋدا. بۇنىڭ ءبىرىن كورسەك، بىرىنە ءۇنسىزبىز. مۇنىڭ سىرتىندا اسقىنىپ بارا جاتقان ەكونوميكالىق داۋ تاعى بار. شىندىعىندا، ءبىز قىرعىزستانعا باسقاسى تۇگىلى باسشىسىنا نوتا بەرە الاتىنىمىزدى كوردىك. ال رەسەيگە، كرەملگە كەلگەندە ء«تىس» باتىرا المايمىز...

ويىنشى ون ءبىر جىلدان سوڭ الماتىعا كەلە جاتىر

پرەزيدەنتتەر ادەتتەگىدەي استاناداعى اق سارايدا ەمەس، الماتىدا كەزدەسەدى؟ نەگە؟ ءبىرىنشى – الماتى كەشەگى كەڭەس وداعىنىڭ تالقانىن شىعارعان تاريحي جەر. پۋتين مۇندا ءجيى كەلمەيدى. ەكىنشىدەن - الماتى وا ەلدەرىنە شىعاتىن قاقپا ىسپەتتى قالا. ەكى مەملەكەت باسشىسى ەڭ سوڭعى رەت الماتىدا 2006 جىلى 17 ماۋسىمدا كەزدەسىپتى. ول كەزدەسۋ قازاقستاندىق «Kazsat» تۇڭعىش بايلانىس سپۋتنيگىن ۇشىرۋ قارساڭىندا وتكەن بولاتىن. اراعا ون ءبىر جىل سالىپ پۋتين مىنە،  قر پرەزيدەنتىمەن الماتىدا كەزدەسپەكشى. سودان ارى ورتا ازيانى ارالاماق. ويىندا نە بار ەكەن-ءا؟..

نۇرگەلدى ابدىعانيۇلى

Abai.kz