قازىرگى تاڭدا سالافيلىك جاماعاتتار قازاقستاننىڭ زايىرلى قوعامىنان وقشاۋلانىپ، اينالاسىنداعىلاردان «بولەك» ءومىر سۇرەتىن توپتاردى قۇرايدى. سونداي-اق ولاردىڭ اراسىندا وزگە ءدىن وكىلدەرى مەن مازھاب ۇستاناتىن مۇسىلمانداردى كۇپىرلىكپەن ايىپتاۋ (تاكفىر), ءدىني نەگىزدە وتباسىلىق قاتىناستاردى بۇزۋ، وزگە مادەنيەت پەن وركەنيەت مۇرالارىنا توزىمسىزدىك تانىتۋ، قۇدايدىڭ زاڭىمەن رەتتەلمەيتىن مەملەكەت پەن قوعامنان وقشاۋلانۋ  كورىنىستەرى ءجيى بايقالادى. سونىڭ سالدارىنان سالافيلىك توپتاردىڭ ىشىندە زايىرلى ءبىلىم الۋدان، زايىرلى ماماندىق يگەرۋدەن، اقى تولەنەتىن ەڭبەكتەن، ءتىپتى ادام ءومىرى ءۇشىن ماڭىزدى دارىگەرلىك جاردەمنەن باس تارتۋعا جەتەلەيتىن يدەيالار كەڭىنەن تارالعاندىعىن كورۋگە بولادى.

بۇرمالانعان مۇنداي ءدىني كوزقاراستار ازاماتتارىمىزدىڭ باستى كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارى مەن بوستاندىعىن شەكتەيدى. بۇل جاعداي قوعامدا ورىن العان زاڭسىز ۇيلەنۋ-اجىراسۋ (نەكە-تالاق), ايەلدەر مەن بالا-شاعانىڭ قامقورلىقسىز جانە باسپاناسىز قالۋ، حالىقتىڭ الەۋمەتتىك قورعالماعان قاباتىنىڭ ۇلعايۋ فاكتىلەرىمەن كۇردەلەنىپ كەلەدى. سەبەبى وزدەرىن سالافيزم يدەولوگياسىنىڭ ىقپالىنا تۇسكەن ادامداردا وتباسىن اسىراۋ، بالا-شاعاسىنان قامقورلىعىن ۇزبەۋ جاۋاپكەرشىلىگى جوققا ءتان. وعان زايىرلى جانە ءداستۇرلى ءدىني-رۋحاني قۇندىلىقتاردى مويىندامايتىن، قوعامنان وقشاۋلانعان سالافيلىك توپقا اربالعان ادامداردىڭ ءدىني ۇستانىمدارىنىڭ نەگىزىندە اتا-اناسىمەن، وتباسىمەن تۋىستىق قارىم-قاتىناستارىن بۇزۋ وقيعالارى ايعاق بولماق.

سالافيلىك ۇستانىمداعىلاردىڭ كەيبىرى تەگىن مەملەكەتتىك قىزمەتتەردەن، سونىڭ ىشىندە تەگىن مەديتسينالىق جاردەمنەن، بالالارعا بەرىلەتىن جاردەماقىدان، مەملەكەتتىك سالالارداعى جۇمىستاردان باس تارتىپ وتىر. ولاردىڭ مۇنداي ارەكەتتەرىنىڭ سالدارى قامقورسىز قالعان ايەلدەر مەن بالا-شاعانى قيىن جاعدايعا تۇسىرەتىنىن الگى سالافي-ءدىندارلارىمىز ء«دىني تۇرعىدان» تۇسىنە قويماعانى قاي-قايسىمىزدى بولسا دا اشىندىرارى انىق. مۇنىڭ سەبەبى ءوزىن ء«دىندار» سانايتىن سالافيلەردىڭ ءدىننىڭ ىشكى ءمانىن تۇسىنبەۋى، ءداستۇرلى ءدىني قاعيدالار مەن شىنايى شاريعات شارتتارىن ساقتاماۋى بولىپ وتىر.

سالافيزم جاماعاتىنىڭ يدەولوگتارى سۇراق-جاۋاپ تۇرىندە ءار ءتۇرلى ءدىني سارىنداعى سۇحبات جۇرگىزۋ ارقىلى دىندارلارعا قالاي ءومىر ءسۇرۋ كەرەكتىگىن، كىممەن قارىم-قاتىناستى ساقتاۋ نەمەسە ءۇزۋ قاجەتتىگىن ۇيرەتەدى. وسىلايشا ماقساتتى تۇردە يدەولوگيالىق ىقپالعا تۇسكەن ادامداردىڭ ساناسىن باسقارۋ جۇزەگە اسىرىلادى. مۇنىڭ مىسالىن عالامتور جەلىسىندە تارالعان سالافيلىك ۋاعىزداردىڭ بىرىندە جۇرگىزىلگەن كەلەسى سۇحباتقانازار سالساق.

سۇحبات بارىسىندا ءوزىن قازاقستاندىق جاماعاتتانمىن دەپ تانىستىرعان ءبىرازامات يسلامداعى ايەلدەردىڭ قۇقىقتارىنا قاتىستىوعان: «قازىر كوپتەگەن اپكە-قارىنداستارىمىز كۇيەۋلەرىنەن اجىراسىپ، كوكەيلەرىندە «بالا-شاعامىزدى قالاي باعامىز؟» دەگەن ساۋالدار تۋىنداپ وتىر. مۇنداي جاعدايدا ايەلدەر وزدەرىن جانە وتباسىسىن اسىراۋى ءۇشىن قانداي دا ءبىر جۇمىستى ىزدەپ تابۋىنا بولا ما؟»، – دەگەن سۇراقتاردى قويعان بولاتىن.

سونداي-اق سۇراق قويۋشى الگى ادام جاماعاتتاعى اجىراسقان ايەلدەردى تالاق ەتكەن جۇبايى وزگەلەردەن قارجىلاي نەمەسە باسقا دا ماتەريالدىق كومەك قابىلداۋىنا تىيىم سالاتىندىعىن جەتكىزدى.

قويىلعان بۇل ساۋالدارعا جاۋاپ رەتىندە يدەولوگ: «ەگەر ايەلدىڭ كۇيەۋى قايتىس بولسا، ول كەشىكتىرمەي تەزىرەك تۇرمىسقا شىقسىن. ال، ەگەر ايەلدەر تۇرمىس قۇرا الماسا، وندا ولارعا جۇمىس ىستەۋلەرىنە رۇقسات ەتىلەدى. تەك قانا ول جۇمىس قالانىڭ اۋماعىندا بولۋى شارت. ول ايەلگە باسقا قالاعا كەتۋگە بولمايدى. سونداي-اق ول ايەلدەر وزگە ەركەكتەرمەن ءبىر سالادا جۇمىس جاساۋىنا تىيىم سالىنادى»، – دەگەن پىكىردى ءبىلدىردى.

جاماعات مۇشەسى قويعان سۇراقتىڭ وزىنەن-اق بۇل توپتارداعى ايەلدەردىڭ قانشالىقتى الەۋمەتتىك-پسيحولوگيالىق اۋىر جاعدايلاردى باستارىنان وتكىزىپ جاتقاندىعىن تۇسىنۋگە بولار، الايدا ءتۇيسىنۋ قيىن. زاڭدى نەكەسى بولماعان سوڭ، ەرى «اقيقاتىن» ۇرانداتىپ، ءوزىنىڭ جۇبايى مەن پەرزەنتى الدىنداعى جاۋاپكەرشىلىكتەرىن ورىنداۋدان باس تارتىپ وتىر. ءتىرى جەتىم-جەسىرلەردىڭ دالادا پاناسىز قالۋىنا «ۇلكەن ۇلەسىن» قوسۋدا. ونىمەن قويماي، بۇل «اقيقاتشىلاردىڭ» قورعانسىز وتباسىنا وزگەلەردەن قاندايدا ءبىر كومەك الۋىنا قارسىلىق تانىتۋى ءسالافيزمدى ۇستاناتىنداردىڭ ادامي قاسيەتتەردەن جۇرداي زالىمعا اينالاتىنىن ايعاقتاي تۇسپەك.

قازىرگى تاڭدا ءسالافيزمدى ۇستانۋشىلاردىڭ اراسىندا كەڭ ەتەك العان زاڭسىز نەكە مەن تالاق ماسەلەسى ەلىمىزدەگى وتباسى ينستيتۋتىنا قاۋىپ توندىرەتىن ۇلكەن پروبلەماعا اينالىپ وتىر. شاريعي قاعيدالاردى بۇرمالاپ تۇسىندىرەتىن سالافيلەردىڭ نەكەلەسۋ مەن اجىراسۋعا ات ءۇستى قاراۋى قوعامدا وتباسىلاردىڭ بۇزىلۋ فاكتىلەرىنىڭ جيىلەنۋىنە ىقپال ەتەدى.

سالافيلىك توپتاردىڭ ىشىندە احاج بولىمشەسىندە زاڭدى نەكەگە تىركەلمەي، اتا-اناسىنىڭ رۇقساتىنسىز نەكەسىن قيدىرۋدىڭ سالدارىنان از ۋاقىت ىشىندە 4-5, ءتىپتى 11 رەت تۇرمىسقا شىعىپ ۇلگەرگەن بويجەتكەندەردى كورۋگە بولادى. بويجەتكەندەر ءار نەكەدەگى كۇيەۋلەرىنەن نەگىزسىز «تالاق» العان سوڭ بالالارىمەن باسپاناسىز، قامقورلىقسىز قالىپ قويىپ وتىر. وتباسىلىق جاۋاپكەرشىلىكتەن باس تارتقان سالافيلەردىڭ مۇنداي ارەكەتتەرىنەن كوپتەگەن قىز-كەلىنشەكتەر، ايەل-انالار، سابيلەر تاستاندى حالگە ۇشىراۋدا. سونداي-اق، ايەلىنە ۇيالى بايلانىستان «تالاق» دەگەن سمس-حابارلامانى جىبەرۋ ارقىلى وتباسىلىق جاۋاپكەرشىلىكتەن قاشقاقتاۋ وسى سالافيلىكتى ۇستانعان ازاماتتاردىڭ اراسىندا ادەتكە اينالىپ وتىر.

ءسالافيزمدى ناسيحاتتاۋشى توپتار ايەلگە جاماعاتتان تىس ورىنداردا زايىرلى ءبىلىم الۋعا، اينالاسىنداعى قوعاممەن ەمىن-ەركىن قارىم-قاتىناس ورناتۋىنا، ءوزىن جانە وتباسىن اسىراۋىنا، وزگە قالاعا نەمەسە ەلگە ساپارعا شىعۋىنا، ءوزىنىڭ نەگىزگى كونستيتۋتسيالىق قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىن پايدالانۋىنا شەكتەۋ قويۋدا. وسىعان وراي، ءسالافيزمدى قازاقستاننىڭ زايىرلىلىعى مەن مەملەكەتتىك قۇرىلىمىن، اتا زاڭى مەن كونستيتۋتسيالىق زاڭدارىن، قازاق حالىقىنىڭ ۇلتتىق مادەنيەتىن مويىندامايتىن توتاليتارلىق ۇيىم دەپ اتاۋ نەگىزسىز ەمەس ەكەنىن بايقاۋعا بولادى.

ءداستۇرلى يسلام شاريعاتىندا وتباسى قۇرۋ – ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىكتى تالاپ ەتەتىن ماڭىزدى قادام. ويتكەنى وتاعاسى وتباسىنىڭ ءار مۇشەسى ءۇشىن جاراتۋشىنىڭ الدىندا جاۋاپتى بولادى. يسلامداعى مورالدىق جانە شاريعي نورمالارعا سايكەس ءار ادام ەڭ الدىمەن ءوزىنىڭ، سودان سوڭ تۋعان- تۋىستارى مەن كورشى-قوڭسىلارىنىڭ الدىندا، سونداي-اق حالقى مەن وتانى الدىندا قۇقىقتارى مەن مىندەتتەرى بار. ولاردىڭ بارلىعىن ەلەمەي قالدىرۋ – مۇسىلمانشىلىققا جات سيپات.

قوعامدا وتباسى قۇندىلىعىنىڭ ساقتالماۋى كوپتەگەن الەۋمەتتىك پروبلەمالاردىڭ تۋىنداۋىنا اكەپ سوقتىرادى. ولاردىڭ ىشىندە قامقورسىز قالعان قىز-كەلىشەكتەر مەن جەتىم بالالاردىڭ كوبەيۋى، جاستاردىڭ اراسىندا سۋيتسيدتىك وقيعالاردىڭ جيىلەنۋى، قوعامنىڭ رۋحاني-ادامگەرشىلىك تۇرعىدان قۇلدىراۋى سەكىلدى باسقا دا پروبلەمالاردى ۇزاق تىزبەكتەۋگە بولادى.

دەگەنمەن، بۇگىندە سالافيلىك اعىمنىڭ ىقپالىنا تۇسكەن، ولاردان زارداپ شەككەن جاندارعا مەملەكەتىمىز تاراپىنان جان-جاقتى كومەك كورسەتۋ شارالارى كەشەندى تۇردە بەلسەندى جۇزەگە اسىرىلىپ كەلەدى. اۋىر الەۋمەتتىك جاعدايعا تاپ بولعان، ءدىني ەكسترەميزم باپتارىمەن سوتتالعانداردىڭ وتباسى مۇشەلەرى مەن تۋعان-تۋىستارى قر «مەملەكەتتىك اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەك تۋرالى» جانە «بالالى وتباسىلارعا بەرىلەتىن مەملەكەتتىك جاردەماقىلار تۋرالى» زاڭدارىنا سايكەس وزدەرىنە تيەسىلى اتاۋلى الەۋمەتتىك كومەكتى الا باستادى. ولاردىڭ ءبىراز بولىگى ەلباسىمىز بەكىتكەن «جۇمىسپەن قامتۋ – 2020» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اياسىندا تۇراقتى جۇمىسپەن قامتاماسىز ەتىلۋدە. سونداي-اق ولاردىڭ كەيبىرىنە كاسىپكەرلىكپەن اينالىسۋ ءۇشىن «كاسىپكەر» باعدارلاماسىنىڭ نەگىزىندە قاجەتتى نەسيەلىك كومەكتەر بەرىلۋدە. سونىمەن قاتار، مەملەكەتتىڭ الەۋمەتتىك جاعدايى تومەن وتباسىلارعا كومەك بەرۋ شارالارىنىڭ قاتارىندا بالالاردى مەكتەپكە دايىندايتىن «مەكتەپكە جول» ناۋقاندارىن اتاپ وتۋگە بولادى.

سالافيزم سەكىلدى راديكالدى ءدىني اعىمنىڭ ىقپالىمەن كۇرەسۋدىڭ ءتيىمدى جولى رەتىندە ەلباسىمىز «قازاقستان-2050» ستراتەگياسى قالىپتاسقان مەملەكەتتىڭ جاڭا ساياسي باعىتى» اتتى قازاقستان حالقىنا جولداۋىندا: «بىزگە قوعامدا، اسىرەسە جاستار اراسىندا ءدىني ەكسترەميزمگە قارسى پروفيلاكتيكانى كۇشەيتۋ قاجەت» دەپ، الدىن الۋ جۇمىستارىنىڭ ماڭىزدىلىعىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى. وسىعان وراي، قر ءدىن ىستەرى جانە ازاماتتىق قوعام مينيسترلىگى ەڭ الدىمەن «وقشاۋلانباعان» حالىقتى ەسكەرتۋ جانە قوعامنىڭ ءار قاباتىندا ەكسترەميزمنىڭ الدىن الۋعا باعىتتالعان اقپاراتتىق-ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن بەلسەندى جۇرگىزىپ كەلەدى. سونىمەن قاتار مينيسترلىك ازاماتتىق قوعام ينستيتۋتتارىمەن بىرلەسە وتىرىپ، جات اعىمنىڭ ىقپالىنا تۇسكەن ادامدارمەن كەشەندى تۇردە وڭالتۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋدى جۇيەلى تۇردە قولعا العان.

قازىرگى تاڭدا قازاقستان ءوزىن الەۋمەتتىك مەملەكەت رەتىندە دامۋىنا ەرەكشە كوڭىل ءبولىپ، جەكە كاسىپكەرلىكتى قولداۋ سالاسىنداعى مەملەكەتتىك ساياساتتى ورنىقتى تۇردە جەتىلدىرىپ كەلەدى. ەلباسىمىزدىڭ باستاماسىمەن مەملەكەتتىڭ الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق الەۋەتىن كۇشەيتۋگە باعىتتالعان ءار ءتۇرلى ستراتەگيالىق ماڭىزى بار ارنايى باعدارلامالار قولعا الىنۋدا. باستى ماقسات – جوعارى تەحنولوگيالىق جاڭا ءوندىرىستى ورگە سۇيرەيتىن شاعىن كاسىپكەرلىكتى دامىتۋ ارقىلى ورتا الەۋمەتتىك تاپتىڭ ۇلەسىن ارتتىرۋ، حالىقتىڭ ءال-اۋقاتىن كوتەرۋ. كەز كەلگەن ادام وتباسىن اسىراپ-ساقتاۋ، ۇرپاعىنا جاقسى ءتالىم-تاربيە بەرۋ ارقىلى ەلىمىزدىڭ كوركەيۋىنە ۇلكەن ۇلەس قوسادى. بۇل ءاربىر مۇسىلماننىڭ وتان جانە جاراتۋشى الدىنداعى قاسيەتتى بورىشى.

قر مسم دىك ء«دىن ماسەلەلەرى جونىندەگى عىلىمي-زەرتتەۋ جانە تالداۋ ورتالىعى» رمم يسلامدى زەرتتەۋ ءبولىمىنىڭ جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەرى مۋسليموۆ م.ج.

Abai.kz