وتكەن ءومىر كورگەن تۇستەي. كەيدە تىم ءتاتتى ءتۇس. وتكەنىڭە وي كوزىمەن قاراعاندا، وتكەن شاقتىڭ ساعىمعا اينالعان كۇندەرىنىڭ ىشىنەن جانىڭا تىم جاقىن ءبىر بەينە كورىنەدى. كوڭىلدەن كەتپەگەن، جۇرەكتەن سىرى تارقاماعان سول بەينە ويىڭىزعا ورالسا، قايتا تۇلەگەندەي كۇي كەشەسىز. جانارىڭىز سۋلانىپ، وتكەن كۇندەگى بەلگىلەرگە تەسىلە قارايسىز...

ساعىنىش مەدەتبەكوۆا. جەتپىستى القىمداپ وتىرعان قازاق اناسى. ەشكىمگە تانىس ەمەس ەسىم. ال، ءدال وسى كىسى اتاقتى ءشامشى قالداياقوۆتىڭ ەڭ جاقىن دوسى ءارى قازاق «ءۆالسىنىڭ كورولى» اتانعان كومپوزيتوردىڭ بەلگىسىز سىرى مەن جىرىنىڭ، انىق ادامي بەينەسىن ناق بىلەتىن كوزى ءتىرى كۋاگەر ەكەنىنە سەنەسىز بە؟ بىراق بۇل شىندىق. اۋرۋحانانىڭ جانساقتاۋ بولمەسىندە جاتقان ءشامشىنىڭ كوڭىلىن سۇراپ بارعان اياۋلى جانعا ۇلى كومپوزيتور مۇڭايىپ وتىرىپ: «مەنى ىزدەپ كەلگەن اياعىڭنان اينالايىن» دەگەن ەكەن.

ءبىز الماتىعا ساپارلاپ كەلگەن ساعىنىش اپايعا ادەيىلەپ باردىق. ايقارا اشىلعان ەسىكتىڭ ار جاعىندا سامايىن اق شالعان نۇرلى ءجۇزدى اقسارى انا تۇردى. يمەنە كىردىك. جايعاسقان سوڭ، بىزبەن ءشامشى تۋرالى اڭگىمەلەسۋگە كەلىسىم بەرگەنى ءۇشىن العىسىمدى جاۋدىرىپ، اياعىن ساۋالعا اينالدىرعانىمىزدا ول كىسى ءسوز تىزگىنىن ءوزى الدى.

وتكەن ءومىر كورگەن تۇستەي. كەيدە تىم ءتاتتى ءتۇس. وتكەنىڭە وي كوزىمەن قاراعاندا، وتكەن شاقتىڭ ساعىمعا اينالعان كۇندەرىنىڭ ىشىنەن جانىڭا تىم جاقىن ءبىر بەينە كورىنەدى. كوڭىلدەن كەتپەگەن، جۇرەكتەن سىرى تارقاماعان سول بەينە ويىڭىزعا ورالسا، قايتا تۇلەگەندەي كۇي كەشەسىز. جانارىڭىز سۋلانىپ، وتكەن كۇندەگى بەلگىلەرگە تەسىلە قارايسىز...

ساعىنىش مەدەتبەكوۆا. جەتپىستى القىمداپ وتىرعان قازاق اناسى. ەشكىمگە تانىس ەمەس ەسىم. ال، ءدال وسى كىسى اتاقتى ءشامشى قالداياقوۆتىڭ ەڭ جاقىن دوسى ءارى قازاق «ءۆالسىنىڭ كورولى» اتانعان كومپوزيتوردىڭ بەلگىسىز سىرى مەن جىرىنىڭ، انىق ادامي بەينەسىن ناق بىلەتىن كوزى ءتىرى كۋاگەر ەكەنىنە سەنەسىز بە؟ بىراق بۇل شىندىق. اۋرۋحانانىڭ جانساقتاۋ بولمەسىندە جاتقان ءشامشىنىڭ كوڭىلىن سۇراپ بارعان اياۋلى جانعا ۇلى كومپوزيتور مۇڭايىپ وتىرىپ: «مەنى ىزدەپ كەلگەن اياعىڭنان اينالايىن» دەگەن ەكەن.

ءبىز الماتىعا ساپارلاپ كەلگەن ساعىنىش اپايعا ادەيىلەپ باردىق. ايقارا اشىلعان ەسىكتىڭ ار جاعىندا سامايىن اق شالعان نۇرلى ءجۇزدى اقسارى انا تۇردى. يمەنە كىردىك. جايعاسقان سوڭ، بىزبەن ءشامشى تۋرالى اڭگىمەلەسۋگە كەلىسىم بەرگەنى ءۇشىن العىسىمدى جاۋدىرىپ، اياعىن ساۋالعا اينالدىرعانىمىزدا ول كىسى ءسوز تىزگىنىن ءوزى الدى.

- سەن بالاسىڭ عوي. ءبارىن تۋرا ءتۇسىنىپ قالاسىڭدار. مەن ون سەگىز جاسىمدا ەرگە شىقتىم. مارقۇم كۇيەۋىم ادامنىڭ ساراسى ەدى. ءجۇز شايىسپاي ءومىر سۇردىك. اللانىڭ جازعانى شىعار، مەن وتىز سەگىز جاسقا كەلگەنشە بالا كوتەرە المادىم. جيىرما جىل بويى. اۋىلداعى ايەلدەر اياعى اۋىرلاپ، ءار نارسەگە جەرىك بولعانىن ايتىپ، بالا تۋرالى اڭگىمە قوزعالعان جەردەن تەزدەتىپ كەتىپ قالۋعا تىرىساتىنمىن. ءسويتىپ، وتىز سەگىز جاسىمدا وسى جاقسىگۇلدى كوردىم.

شاكەڭمەن ول كىسىنىڭ كوزى جۇمىلعانشا وتباسىمىزبەن ارالاسىپ تۇردىق. قازىر شاكەڭ تۋرالى ەستەلىك ايتاتىن ادامدار كوبەيدى عوي. بىراق ناعىز شاكەڭ جانىندا جۇرگەن، ول كىسىنىڭ ادال دوستارى، ول كىسىنى وتە جاقسى بىلەتىن ادامداردىڭ ەستەلىگىن جۇرت ءالى بىلمەيدى دەپ ويلايمىن. سەبەبى، قازىرگى شاكەڭ تۋرالى ەستەلىك ايتۋشىلاردىڭ دەنى كەزىندە ول كىسىنى كوشە كومپوزيتورى دەپ اتاپ جۇرگەننەن كەيىن، شاكەڭ ومىردەن وتكەن سوڭ «ويباي، ءشامشى تالانت ەدى» دەپ ەستەلىك ايتۋدان الدىنا جان سالماي جۇرگەندەر. سولاردىڭ ءبىرازى ءالى كۇنگە شاكەڭنىڭ ىشكەنىن عانا ەرتەلى-كەش ءسوز قىلا بەرەدى. سول مەنىڭ جانىما باتادى. ارينە، شاكەڭ ءىشتى. ءتىپتى ماس بولعانىن دا كوردىم. بىراق شاكەڭ ەستەلىك ايتۋشىلار جازاتىنداي ماسكۇنەم بولعان ەمەس.

مەن بىلەتىن شاكەڭ 1975 جىلدان كەيىن اراقتى تاتىپ العان ەمەس.

اڭگىمە ءدال وسى تۇسقا كەلگەندە ساعىنىش اپايدىڭ كوزدەرى جاساۋراعانىن كوردىم. ءبىر ساتكە ءۇنسىز قالدى. سالدەن كەيىن ۇزىلگەن اڭگىمە قايتا جالعاندى.

- وسىعان دەيىن شاكەڭ تۋرالى ەستەلىك ايتىپ بەرىڭىز دەپ حابارلاسقاندارعا «جالپى، وسى تاقىرىپقا مەن ەشنارسە ايتپاي-اق قويسام» دەپ كەلدىم. شاكەڭ تۋرالى ايتاتىن اڭگىمەمدە ايتىلاتىن دا، ايتىلمايتىن دا دۇنيەلەر بار...  ەكى سويلەگىم كەلمەيدى. ول كىسى تۋرالى ءوزىم دە ءتۇرتىپ جازىپ ءجۇرمىن.

ول كىسىمەن تانىستىعىمىز 1968 جىلدان باستالادى. شاكەڭ وتە قاراپايىم ادام ەدى. ءتىپتى ول كىسى ءار ءسوزىن ويلانىپ ايتاتىن. ءبىز كەيدە ويعا ورالعان نارسەنى بىردەن ايتا سالعان ۋاقىتتا، ويىڭا نە كەلسە سونى ايتۋعا بولمايدى دەپ وتىرۋشى ەدى.

- «ساعىنىشىم مەنىڭ» دەگەن ءانىن سىزگە ارناپ شىعارعان دەيدى راس پا؟

- ول راس. ول ءاننىڭ ءسوزىن جازعان سابىرحان اسانوۆ دەگەن اقىن ەدى. شاكەڭ، سابىرحان، مەن ءبارىمىز قوناقتاردى شىعارىپ سالىپ تۇرعاندا

«تال قاسىنا بارساق،

تاڭدى كۇتىپ الساق،

تاڭداي اپپاق، ادال تىلەكتەرمەنەن» دەگەن جولدارىن سابىرحان سول جەردە شىعارىپ ەدى. بۇل ءاندى ارناپ شىعارعانى تۋرالى شاكەڭنىڭ ءوز قولىمەن جازىپ قالدىرعان ءسوزى بار. كەيىن جاقسىگۇلدىڭ شىلدەحاناسىنا تارتۋ رەتىندە «جاقسىگۇل» دەگەن ءان  شىعارىپ الىپ كەلدى. قازىر سول جاقسىگۇلدى اعايىن-تۋىستار الاقاندارىنا سالىپ، ايالاپ وتىر. بۇل ءاننىڭ تۇڭعىش ورىنداۋشىسى ءانشى زەينەپ قويشىباەۆا. قازىر كەيبىر انشىلەر شاكەڭنىڭ اندەرىن بابىنا كەلتىرىپ ورىنداي الماي جۇرگەنى دە جانعا باتادى. شاكەڭنىڭ ءوزى ورىنداعان بىرنەشە ءانى تاسپاعا جازىلعان كۇيى ساقتاۋلى. «تامدى ارۋى» دەگەن ءانى الماتى-بىشكەك تاس جولىندا تۋعان. مەن شاكەڭدى بىشكەكتە كۇتىپ تۇردىم. بىشكەككە قاراي تاكسيمەن زۋلاپ كەلە جاتقاندا تۋعان ءان عوي. شاكەڭنىڭ ماعان وسى ءاندى «تامدىعا باردىم. تامدىداعى ەلگە ءان جازامىن دەپ ۋادە بەرگەن ەدىم. وسى ءاندى تامدىعا ارناسام قايتەدى؟» دەپ سۇراعانى بار ەدى.

شاكەڭ الماتى-شىمكەنت-تاراز باعىتىندا ءجيى ساپارلايتىن. جولدا ءبىزدىڭ ۇيگە دە سوعىپ تۇراتىن. «94-60 اتم» ءنومىرلى سارى ماشينا الدى. «بۇل مەنىڭ اتىم عوي» دەيتىن مارقۇم. ول كىسى اڭگىمەنى كەرەمەت ايتۋشى ەدى. انگىمە ايتقان كەزدە نۇرلانىپ كەتەتىن. ول كىسىنىڭ جانىندا وتىرىپ اڭگىمەسىن تىڭداۋدىڭ ءوزى ۇلكەن ءبىر ونەگە، ۇلگى ەدى.

بىردە ءۇيدى اقتاپ جاتقانبىز. ورتادا پيانينو تۇرعان. و كىسىنىڭ جۇرتتىڭ نە دەپ، نە ىستەپ جاتقانىمەن شارۋاسى از ادام ەدى. كەلدى دە، پيانينونى اشىپ جىبەرىپ، ءبىر ءاندى ويناي باستادى. سوسىن «ساعىنىش، بولات، مىنا ءان قالاي؟»، دەدى. ادەمى ءان ەدى. «فوسفورلى جامبىل» دەگەن ءانى وسىلاي ومىرگە كەلگەن.

شاكەڭنىڭ ءومىرى حالىقتىڭ ورتاسىندا ءوتتى. ول كىسىنىڭ دوستارى، سىيلاس ادامدارىنىڭ ءبارى قاراپايىم ادامدار ەدى. سول قاراپايىم مىنەزى دەگەننەن شىعادى. شاريك دەگەن ءيتىمىز بار-تىن. سول يت دالادا قوبديشادا جاتاتىن. شاكەڭ سوناۋ شىمكەنتتەن سول يتكە ۇيشىك جاساپ اكەلدى. سول ۇيشىك ءالى بار. «يەسىن سىيلاعاننىڭ يتىنە سۇيەك سال» دەگەن ءسوز وسىندايدا ايتىلعان شىعار.

تاعى بىردە ەسىك الدىنداعى جازعى ۇيدە شاكەڭە شاي بەرىپ وتىرعانمىن. بۇرىشتاعى پەشكە قاراپ، ءۇنسىز شىنتاقتاپ جاتقان شاكەڭ ال كەپ، ەڭكىلدەپ جىلاسىن. «نە بولدى؟» دەسەم، قولىمەن ىمداپ «سۇراما» دەدى. كەيىن «سول كەزدە نەگە جىلادىڭ؟» دەپ سۇراسام، «مەن اكەمە ارناپ ءان جازا الماي ءجۇرمىن عوي» دەدى.

شاكەڭدى قاتتى سىيلايتىن ەدىم. شاكەڭ اۋىرىپ جاتىر ەكەن دەگەندى ەستىپ، بىردە شىمكەنتكە باردىم. اۋرۋحانادان ىزدەپ ءجۇرمىن. ول كىسى ينفاركت الىپ، رەانيماتسيادا جاتىر ەكەن. سودان ءار تەرەزەگە بارىپ داۋىستاپ ىزدەپ جۇرگەن مەنىڭ داۋسىمدى ەستىپ، شىعىپتى. مەدبيكە «سىزگە تۇرۋعا بولمايدى» دەپ زار قاعىپ، الىپ كەتتى. سويتسەم، شىمكەنتتەگى دوسى رىسبايعا «ساعىنىش كەلىپتى. كەلىپ كەتشى» دەپ تەلەفون سوعىپتى. رىسباي كەلىپ الىپ كەتتى. رىسبايعا مەنى امان-ەسەن اتتاندىرۋدى تاپسىرىپتى.

شىندىعىندا،  شاكەڭنىڭ ءومىرى وڭاي بولعان جوق. ول كىسىنىڭ قاس-قاباعىنا قاراپ، كۇتىم جاسايتىن ادام بولمادى-اۋ دەپ ويلايمىن. ايتپەسە، شاكەڭدەي ادام بالەن جىل گاراجدا تۇرا ما؟!

شاكەڭ قازاسىنان ءبىر اپتا بۇرىن حال ۇستىندە جاتىر دەپ ەستىپ، الىپ-ۇشىپ الماتىعا جەتتىم. شاكەڭە كىرسەم، اپپاق قۋداي بولىپ، توسەكتەن اياعىن سالبىراتىپ وتىر ەكەن. مەنى كورىپ «مەنى ىزدەپ كەلگەن اياعىڭنان اينالايىن» دەدى باياۋ عانا. اياق-قولىن ۋقالاپ، ۇيدەن اكەلگەن دامنەن بەرەيىن دەپ، توسەك جانىنداعى كىشكەنە تارتپالى شكافتى اشسام، ىشىندە ەشنارسە جوق. قىلاياعى كەسە مەن قاسىق جوق. كوپ ايالداي المادىم. كەتىپ قالدىم. سودان ءبىر اپتادان كەيىن سەنبى كۇنى تاعى دا بارماققا بەكىنىپ، ءۇيدىڭ ءدامىن دايىنداپ قويدىم. بىراق، قۇدايدىڭ قۇدىرەتى، ەرتەسىندە وزىمنەن-ءوزىم الماتىعا بارعىم كەلمەي قالدى. ارتىنان ەستىدىم، سويتسەم، شاكەڭ تاڭەرتەڭ ساعات ون ءبىردىڭ شاماسىندا كوز جۇمعان ەكەن. اللا سەزدىرگەن عوي. شاكەڭدى سوڭعى ساپارعا شىعارىپ سالۋعا باردىم. تيۋز-دا ادام كوپ جينالدى. شاكەڭنىڭ تۋعان كۇنى 15 تامىز، قايتقان كۇنى 29 اقپان. وسى ەكى كۇننىڭ بىرىندە جىل سايىن باسىنا بارىپ تۇرامىز.

الگىندە ءسوز اراسىندا «شاكەڭ تۋرالى ءتۇرتىپ ءجۇرمىن» دەدىم عوي. مۇمكىن جارىق كورەتىن شىعار.

شاكەڭنىڭ تۇتىنعان زاتتارىنىڭ ءبىرازى ۇيدە ساقتاۋلى. كويلەكتەرى، گالستۋكتەرى جانە تاعى باسقا زاتتارى. مۇراجاي اشىلسا، ءوز قولىممەن اپارىپ تاپسىرامىن.

P.S. ساعىنىش اپايدىڭ ايتقان اڭگىمەسىنە قاناعات ەتىپ قايتتىق. ال ايتىلماعان سىرلار جۇرەكتەردىڭ التىن ساندىعىندا، ءالى ساقتاۋلى سول قالپىندا قالدى. ءبىزدى شىعارىپ سالىپ تۇرىپ ايتقان ساعىنىش اپايدىڭ سوزىنەن ادامنىڭ ءوزى بىرگە كەتەتىن اياۋلى دۇنيەلەر بار ەكەنىن ۇقتىق...

ءومىرجان ابدىحالىق، «اباي-اقپارات»

سۋرەتتەردى تۇسىرگەن اۆتور