«كۇلكى – ءومىردى ۇزارتادى» دەگەن ءسوز بار. بۇل پىكىردىڭ عىلىمي نەگىزى بەلگىسىز. شاماسى، بۇل ويدىڭ استارىندا جۇيكەگە قاتىستى پايىم جاتسا كەرەك. وسى تۇرعىدا ادامنىڭ ء«ومىرىن ۇزارتۋمەن» كاسىبي تۇرعىدا اينالىسىپ جۇرگەن ەلدەگى كۇلكى شەبەرلەرىنىڭ ءبىرى – ەلدىڭ سۇيىكتى ءارتىسى نۇرجان تۇتوۆ.

–نۇرجان مىرزا، ناۋرىز مەرەكەسى قارساڭىندا قازاققا قاجەتتى قانداي تىرلىك تىندىرىپ ءجۇرسىز؟

– بارلىق قازاق ءۇشىن ءبارىن قىرىپ تاستادىم دەپ ايتا الماسپىن. بىراق مەن ناۋرىزعا قارسى شەشەمە كيمەشەك الىپ بەردىم. جاسى دا سول كيمەشەككە لايىق بوپ قالدى – كيىپ ءجۇرسىن دەدىم... ماسەلەن، جاپون مەن كورەي حالقىنا قاراساڭىز، حالىقتىق مەرەكەسى كەزىندە كيىم-كەشەگىن، سالت-داستۇرلەرىن، ۇلتتىق تاعامدارىن كوز قىزىعارلىقتاي ناسيحاتتاپ جاتادى. ال ءبىز بولساق، تىرباڭداپ، باتىستىق ۇلگىگە تالپىنامىز. الدە ءدىننىڭ دەگەنىنە قاتتى بەرىلىپ كەتەمىز بە – ايتەۋىر ەكى وتتىڭ ورتاسىندا ءجۇرمىز. وسىلاي، بىرتە-بىرتە ءوزىمىزدى جوعالتىپ بارا جاتقان سياقتى بولامىز.

– ءسىز كوپشىلىككە بەلگىلى اكتەر، پاروديست، شوۋمەن رەتىندە تانىسسىز، وسى اتاۋدىڭ ءبارىن جيناقتاپ، ءبىر عانا سوزبەن ءسىزدى ء«ارتىس» دەپ اتاۋعا بولا ما؟

– ارينە! قازىر تەك سول «ارتيست» دەگەن ءسوزدى ۇلكەن ارىپپەن جازۋعا تۇرارلىق دەڭگەيگە جەتە بىلسەك دەگەن تالپىنىستا جۇرگەن جايىم بار. مەن ءوزىم ۇلتتىق ونەر اكەدەمياسىندا «تەاتر جانە كينو اكتەرى» ماماندىعىن بىتىرگەنمىن. سول كەزدەگى مەنىڭ جەتەكشىم تۇڭعىشباي ءال-تارازي بولدى. ال تۇڭعىشباي اعامىز – ايگىلى حاديشا بوكەەۆانىڭ شاكىرتى. ءوز كەزەگىندە حاديشا اپامىز ستانيسلاۆسكيدىڭ شاكىرتىنەن ءدارىس العان. سوندىقتان مەن ءوزىمدى تىكەلەي ستانيسلاۆسكيدىڭ «شوپشەك نەمەنەسى» دەسەم بولادى. ءوزىمنىڭ كاسىبي اكتەر ەكەنىمدى ماقتان تۇتامىن. مەن مىقتى ۇستازدارىمنان العان ونەرىمدى كوپشىلىككە كورسەتە الماسام – نەسىنە ءارتىس اتانام؟! قۇداي ساعان ونەر بەرگەن سوڭ، ونى حالىقتىڭ قاجەتىنە جاراتۋ كەرەك. بىراق ول ونەردى دامىتپاساڭ، ءوز دەڭگەيىندە كورسەتپەسەڭ، تاعى بولمايدى: تالپىنىستىڭ سەبەبى – وسى.

– وتكەن جىلى قازان ايىندا تۇساۋى كەسىلگەن «جاس ساحنا» تەاترىنىڭ قۇرامىنا الىنعانىڭىزدى بىلەمىز. سول تەاتردىڭ شىعارماشىلىق اياق الىسى قالاي بولىپ جاتىر؟

– الدىمەن ول تەاتر بايتەن وماروۆ اتىندا ەكەنىن ەسكە سالايىن. ال بۇل تەاترعا كەلگەن سەبەبىم – مەن ەسترادا دەپ ءجۇرىپ، ساحنا مەن سپەكتاكلگە «بوتەن» بولىپ بارامىن. بۇعان دەيىن اۋەزوۆ اتىنداعى دراما تەاترىندا جەتى جىلداي قىزمەت ەتكەنىمدى بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەس. جۋىقتا «قىسىلعاننان قىز بولدىق» دەگەن مۋزىكالى كومەديانى ساحنالادىق. قويۋشى رەجيسسەر – ساعىزباي قارابالين.

– مىناۋ داعدارىستى زاماندا جەكە تەاتر اشۋ وڭاي ەمەس ەكەندىگى بەلگىلى. تانىمال اكتەر بەكجان اعا تۇرىس ءبىر سۇحباتىڭدا: «قازىر جەكە تەاترلار كوبەيىپ كەتتى. مەن ولاردىڭ بولاشاعىنا كۇمانمەن قارايمىن. كەيدە شاكىرت تاربيەلەۋگە قورقامىن. ويتكەنى ول – ۇلكەن جاۋاپكەرشىلىك، ءبىر ادامنىڭ تاعدىرى. تەاتر اشساڭ، قانشا ادامنىڭ تاعدىرى سەنىڭ قولىڭدا بولادى»، – دەگەن ەدى. تانىمال تۇلعانىڭ وسى پىكىرى تۇرعىسىنان قاراساق، جاڭا تەاترداعى تاعدىرلارىڭىز نە بولىپ جاتىر؟

– الماتى سەكىلدى ءىرى مەگاپوليسقا جاراساتىنداي تەاتر از. ءبىر ماسكەۋدىڭ وزىندە 500-دەن اسا تەاتر بار. ەلىمىزدە تەاتر كوپ بولسا دەيمىن. سەبەبى ءبىزدىڭ قازاقتىڭ بويىندا تەاترعا بارۋ دەگەن اڭسار ازداۋ. بالانى بالاباقشادان باستاپ، تەاترعا ەرتىپ جۇرسەڭ، ول ەرجەتكەندە ۇلكەن ونەردىڭ قۇدىرەتىنە ءۇيىر بولادى. ال تەاتردىڭ تاعدىرىنا، ونىڭ بولاشاعىنا ۇكىمەت قولداۋ كورسەتۋى ءتيىس. ەڭ بولماسا، ونىڭ العاشقى اشىلۋلارىنا جارتىلاي جاردەم جاساعانى ءجون. ماسەلەن، باتىستىق تاجىريبە تۇرعىسىنان قاراساق، تەاترى بار قالاعا ينۆەستيتسيا كوبىرەك كەلەدى ەكەن. نەلىكتەن ەجەلدەن بەرى تەاتردى قالانىڭ ورتاسىنا سالادى دەيسىز؟ ويتكەنى تەاتر – قالانىڭ كەلبەتىن عانا ەمەس، ونىڭ مادەنيەتىن اڭعارتاتىن عيمارات.

– كوپشىلىك كورەرمەن قاۋىم ءسىزدى ء«ازىل ستۋديو» باعدارلاماسىنان، تۇرسىنبەك قاباتوۆتىڭ ء«ازىل الەمى» اتتى تەاترىنان ارا-تۇرا كورىپ قالاتىنى بار. بۇگىنگى ونەر سىنشىلارى «جەڭىل-جەلپى» سانايتىن مۇنداي جوبالارمەن اتىڭىزعا «كىر كەلتىرىپ» المايسىز با؟

– اكتەر ادام بولعان سوڭ، اننان-مۇننان كوپ ۇسىنىس تۇسەدى ەكەن. سول سياقتى ء«ازىل ستۋديو» باعدارلاماسىنان ۇسىنىس بولعان سوڭ، تەلەديدارلىق ءتۇسىرىلىم سالاسىندا باعىمدى سىناپ كورگىم كەلدى. مەن كەزىندە «تاماشاعا» 9 جىل قىزمەت ەتكەنمىن. قازىر «تاماشا» تەاترىنا كوركەمدىك جەتەكشى بولۋعا شاقىردى – كەلىسىمىمدى بەردىم. بۇل دا ماڭداي تەردى توگەتىن، قاجىرلى قايراتتى قاجەت ەتەتىن جۇمىس.

– ال رەپەرتۋارى ارزان كۇلكىگە قۇرالعان ء«ازىل ستۋديو» كورەرمەننىڭ جۇرەگىنە جول تابا الماعانىن قالاي قابىلدايسىز؟

– بۇل ويىڭىزبەن كەلىسە المايمىن: 31-تەلەارناداعى ء«ازىل ستۋديو» باعدارلاماسى تۇرىك سەريالدارىنىڭ ورنىن باسىپ، جوعارى رەيتينگكە يە بولدى. ارينە، دايىن ىسكە سىنشى كوپ. بارىنە بىردەي 100 پايىز ۇناۋ وتە قيىن. كورەرمەن قالاي دەسە دە، ءبىز بۇل باعدارلامانى 4–5 جىلداي تۇسىردىك.

– جالپى، الەمدىك جانە رەسەيلىك ەستراداعا قاراعاندا، بىزدە پاروديا ورنەرى نەگە كەندە قالعان دەپ ويلايسىز؟

– جالپى، ەسترادا، تەاتر نەمەسە كينو سالاسى تۇگىلى، ءبىز كوپ ەلدەن الەۋمەتتىك جانە ەكونوميكالىق تۇرعىدا اۋەلدەن كەنجەلەۋ قالىپ قويعان حالىقپىز. دەگەنمەن، قۇدايعا شۇكىر، اقىرىنداپ العا باسىپ كەلەمىز. وسىدان 7–8 جىل بۇرىندارى پاروديا ونەرىندە مەن جالعىز ءوزىم جۇرگەن ەدىم. كەيىنىرەك ولجاس، امانعالي ىنىلەرىم شىعا باستادى. پاروديا – كوپ ەڭبەكتى، تالاپتى، ىزدەنىستى قاجەت ەتەدى. ول اركىمنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى، جاراتقاننان بۇيىرعان تالانتىڭ بولماسا، سەنەن ەشقاشان پارودياشى شىقپايدى. ەل اراسىنان مۇنداي «اپەندىلەردى» شىعارۋ ءۇشىن، كوپتەگەن مۇمكىندىك جاساۋ كەرەك. كۇلكى فەستيۆالىن ۇيىمداستىرۋ كەرەك پە، بالكىم...

– ۇلتتىق ارنادا اپتا سايىن كورسەتىلەتىن «جايدارمان» باعدارلاماسى دا ءوز دەڭگەيىن جوعالتىپ بارا جاتىر دەگەن پىكىر بار. بۇل جونىندە ءسىز نە ويلايسىز؟

– كوپ جىلدارى كۆن-ءنىڭ قازىلار القاسىندا وتىردىم. كۆن دەگەن – ستۋدەنتتىك الەمنىڭ ءبىر تۋىندىسى. ال كومەديا – وتە قيىن جانر، ءازىل-قالجىڭدى ويلاپ تابۋ وڭاي ەمەس. ساحنادا ەلدى جايدان-جاي كۇلدىرە المايسىڭ. سوندىقتان «جايدارماننىڭ» باعاسىن بەرەتىن دە – زالداعى حالىق. ەگەر «جايدارمانعا» انشلاگ بولىپ، بيلەت تابىلماي جاتسا، ونىڭ ءالى دە ءومىر سۇرۋگە قۇقىعى بار.

– ال ساتيرا جانرى تۇرعىسىنان كەلگەندە، بىزدەگى ءازىل-سىقاق تەاترلارى قوعامدىق قىجىلعا اينالعان تاقىرىپتار ۇددەسىنەن شىعىپ ءجۇر دەپ ايتا الاسىز با؟

– قالجىڭ – ءپوزيتيۆتى، ال ساتيرا – وتكىر بولۋ كەرەك. حالىق ءازىل-سىقاق تەاترلارىنان كوبىنە ساتيرانى تالاپ ەتەدى. اباي اتامىزدىڭ ءسوزى بار: «جىگىتتەر ويىن قىمبات، كۇلكى ارزان» دەگەن. سوعان ساي ءبىزدىڭ ساتيريكتەر – تولىمبەك الىمبەكوۆ پەن كوپەن امىربەكوۆتىڭ قانشاما ەڭبەكتەرى بار، مۇحتار شەرىمنىڭ توم-توم كىتاپتارى جەتەرلىك. تەك سولاردى ساحنالاي الاتىن شەبەرلىك كەرەك.

شىنى كەرەك، بۇگىنگى كۇنى ساحنادان نەنى ايتۋ، نەنى ايتپاۋ كەرەكتىگىن تۇسىنبەي-اق قويدىم. كونفۋتسيدىڭ ء«ار ەلدىڭ حال-احۋالىڭ بىلگىڭ كەلسە، اندەرىن تىڭدا» دەگەن ءسوزى بار. قۇدايعا شۇكىر، جاقسى اندەرىمىز جوق ەمەس. بىراق مىڭ جەردەن ۇكىمەتتى كىنالاساق تا، ءبىزدىڭ قازاقتا «بەر»، «اكەل» دەگەن پسيحولوگيا قالىپتاسقان. «بەرشى»، «بەرە تۇرشى» دەيمىز عوي... سول «بەرىمىز» «بەرەتىنىمىزدەن» باسىم بولىپ تۇر.

رەتى كەلگەن ءبىر ءازىل ايتا وتىرايىن. ءبىر قازاق: «بەرشى، بەرشى» دەپ، جاراتقانعا جالبارىنا بەرگەن سوڭ، قۇداي پەرىشتەلەرىنە: ء«اي، اناۋ قازاققا بەرسەڭدەرشى، تەگى، كۇنىنە سۇراي بەرەدى عوي...» – دەيدى. سوندا ءبىر پەرىشتە: «مۇنىكىنىڭ ءبارى دايىن تۇر، تەك ديۆاننان تۇرىپ، كيوسكىگە بارىپ، لوتورەيا بيلەتىن ساتىپ السا – بولدى»، – دەگەن ەكەن. بۇل ءبىزدىڭ مىڭداعان جىلدار بويى قالىپتاسقان پسيحولوگيامىزعا ساي مىسال بولسا كەرەك.

ال ساتيرانى دامىتۋ تۇرعىسىنداعى جەكە ءوزىمنىڭ ويىما كەلسەك: بار ويىم – «تاماشانىڭ» دەڭگەيىن كوتەرۋ. فۋتبول كومانداسىنا جاڭا ترەنەر كەلسە، ودان ناتيجە كۇتەدى عوي: بۇل دا سول سەكىلدى. مەن دە «تاماشادا» ناتيجە بەرۋىم كەرەك. «تاماشانىڭ» بۇرىنعى جەتەكشىسى اسىلبەك بورانباي جەكە تەاتر اشۋعا كەتتى. ەندى 35 جىلدىق تاريحى بار «تاماشانى» قۇلاتىپ الۋعا بولمايدى.

– ونەر ادامدارى ۇنەمى ساياساتتان تىسقارى ءجۇرۋدى قالاسا دا، وزدەرى حالىقتىڭ ءبىر بولشەگى ەكەنىن ۇمىتىپ، ساياسي شارالاردان جالتارىپ كەتەتىنىن قالاي تۇسىنەسىز؟

– ءيا، قوعامنىڭ مۇشەسى بولعاندىقتان، ساياساتتان تىس قالمايسىڭ. ماياكوۆسكيدىڭ ءبىر ءسوزى بار: «قالادا رەۆوليۋتسيا بولىپ جاتسا، مەن قالاي روزا گۇلى تۋرالى ولەڭ جازامىن» دەگەن. ساتيرا جانرىنا قىزمەت ەتكەن سوڭ، ساياساتتىڭ شەت جاعاسىن جاعالاۋعا تۋرا كەلەدى. اشىق ايتساڭ، ول ونەر بولمايدى. ونەردىڭ قۇدىرەتى سول – ول ءبارىن تۇسپالمەن جەتكىزەدى. ءبىزدىڭ ساحنادان ساياسات ايتىلماي جۇرگەن جوق: كاسىبي ءارى ىجداحاتتى كورەرمەننىڭ كوزىمەن قاراساڭ، كوپ نارسەنى تاباسىڭ.

ماسەلەن، سەكەن تۇرىسبەكوۆتىڭ كۇيىن تىڭداڭىزشى: كۇي ارقىلى حالىقتىڭ حال-احۋالىن ايتىپ تۇر. ال كوپشىلىك «ساياساتتى ايتپايسىڭدار» دەيدى. سوندا نەنى ايتۋىمىز كەرەك، ساحناعا شىعىپ الىپ: «ۋكرايناداعى سوعىستى توقتاتسىن!» دەيمىز بە؟ ونەردىڭ ءوز ءتىلى بار. قاراپ وتىرسام، «شانشار» تەاترىنداعى ءۋالي مەن ءجۇسىپ، «الداراسپانداعى» جىگىتتەر اكىم-قارالاردى ونەردىڭ تىلىمەن كورسەتىپ ءجۇر ەمەس پە؟ حالىق نەمەن اۋىرسا، سونى كورسەتە ءبىلۋىڭ كەرەك. قوعاممەن بىرگە بىتە قايناسۋىڭ قاجەت.

– جارىڭىز گۇلشات تۇتوۆانىڭ دا اكتريسا ەكەنىن ەكىنىڭ ءبىرى بىلە بەرمەيدى. قوس ءارتىستىڭ باستارى ء«بىر قازانعا سىيىپ» ءجۇر مە؟

– دارىنسىز جۋرناليستەر «قالاي تانىستىڭىز؟»، «قانشا بالالارىڭىز بار؟» دەپ ەزە بەرگەن سوڭ، سوڭعى كەزدەرى سۇحبات بەرۋدى قويىپ كەتكەن ەدىم... ءبىر قازانعا كىمنىڭ باسى سىيمايدى؟ ليدەر بولعىسى كەلەتىن ەكى باس ءبىر قازانعا سىيمايدى. بىزدە ءبارى بولىنگەن: ول – ايەل، مەن – ەركەك. وسىمەن ءبارى رەتتەلگەن.

سۇحباتتاسقان، جانسايا ەرتاي.

Abai.kz

دەرەككوز: «وبششەستۆەننايا پوزيتسيا» گازەتى.

(پروەكت «DAT» №11 (282) وت 19 مارتا 2015 گ. 

تۇپنۇسقاداعى تاقىرىپ: «حالىق نەمەن اۋىرسا، سونى كورسەتە ءبىلۋىڭ كەرەك»